Docentenhandleiding Veenendaal

DOCENTENHANDLEIDING
LAAT JEZELF ZIEN!
Nu, straks of over 100 jaar
Project voor 3 vmbo
Veenendaal
DOCENTENHA NDLEID I NG LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
Colofon
2
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden overgenomen.
Dit project is ontwikkeld in opdracht van Landschap Erfgoed Utrecht
Idee en samenstelling: Artekino/Angela Manders
Met dank aan:
Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal: Gert -Jan van Holland, Maatschappijleer bovenbouw
Gemeentearchief Veenendaal: Gert Groenleer, Dave Eickhoff en Aart Aalbers
Het project is tot stand gekomen met financiële steun van de Provincie Utrec ht.
© Landschap Erfgoed Utrecht
Postbus 121, 3730 AC De Bilt
T 030 220 55 34
E [email protected]
W http://onderwijs.landschaperfgoedutrecht.nl
Inhoud
Voorwoord
4
Inleiding en doelstellingen
5
Opzet en organisatie
6
Lesmateriaal
7
Fase 1 Introductie
8
Fase 2 Onderzoek
9-10
Fase 3 Presentatie
11-12
Onderzoeksbronnen
13
Bijlagen:
Contactvel met 17 oude foto’s
Fotobijschriften
Oude kaarten van Veenendaal, twee stuks
Leerling handboek
Leerling werkboek
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
3
3
Voorwoord
Het ministerie van OC&W kwam in april 2005 met de notitie ‘VMBO: het betere werk. Onderwijs
dat hoofd en handen verbindt’, waarin het voorstel werd gedaan tot enkele ingrijpende
veranderingen. Nieuwe tijden vragen om een nieuwe didactiek, meer gericht op de praktijk en op
het actief construeren van kennis. Dit ’nieuwe leren’ of ‘natuurlijk leren’, door OCW nadrukkelijk
naar voren geschoven in deze onderwijsvernieuwing, wordt door vmbo-scholen aangegrepen om
beter aan te sluiten bij de huidige generatie leerlingen.
Naar aanleiding hiervan kwam vanuit de provincie Utrecht het voorstel o m cultuureducatie in het
voortgezet onderwijs te versterken. Landschap Erfgoed Utrecht besloot, naar aanleiding van
vragen uit het onderwijs, die extra financiële impuls in te zetten om in te haken op deze
vernieuwingen binnen het vmbo. Temeer omdat deze vernieuwingen, waaronder de didactiek van
het nieuwe leren, meer vakoverstijgend en praktijkgericht werken, goed aansluiten op de
werkwijze van Landschap Erfgoed Utrecht.
Landschap Erfgoed Utrecht heeft in opdracht van de provincie Utrecht vier projecten ontwikkeld
voor de tweede en derde leerjaren van het vmbo. Bij deze projecten onderzoeken de leerlingen
hun eigen leefomgeving en bekijken bestaande (erfgoed)plekken met andere ogen.
Het project Laat jezelf zien! is bedoeld voor het derde jaar van het vmbo en heeft
burgerschapsvorming en eigen identiteit als uitgangspunt.
De oorspronkelijke pilot van het project over burgerschap is gedraaid met een derde jaars groep
TL van het Cals College in IJsselstein.
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
Wij wensen u veel plezier bij de uitvoering van het project!
Landschap Erfgoed Utrecht
Afdeling Educatie en Publieksbereik
4
Inleiding
Waarom dit project?
In het project Laat jezelf zien! - nu, straks of over 100 jaar gaan de leerlingen op zoek naar
betekenisvolle plekken in Veenendaal.Ze starten met foto’s van vroeger waarop trotse burgers
zijn afgebeeld op een specifieke plek in de gemeente. Waarom was die plek belangrijk voor de
geportretteerde? Ze doen onderzoek naar het verhaal achter de oude foto, ze gaan op zoek naar
een eigen plek en een betekenisvolle plek van een 55plusser. Daaruit voortvloeiend komen
vragen aan de orde als: Wie ben je en wat vind je belangrijk? De waarden die de leerlingen zelf
aan dingen toekennen, zeggen iets over wat zij belangrijk vinden en wie ze zijn. Ze ontdekken
tevens leuke, spannende, verrassende en interessante verhalen over deze plekken en de
mensen, hun achtergrond en gewoonten.
Dit project gaat zoveel mogelijk uit van zelfstandig werken en competentiegericht leren. De
leerlingen formuleren zelf vragen bij bepaalde plaatsen of objecten in hun eigen omgeving. Ze
doen een interview en formuleren een mening over een plek die zij voor het nageslacht van hun
woonplaats belangrijk vinden om te behouden.
Doelstellingen en competenties
Het project Laat jezelf zien! sluit aan op de kerndoelen bij de volgende onderdelen:
Nederlands

Mens en maatschappij

Kunst en cultuur
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR

De leerlingen werken binnen dit project aan de volgende doelen en competenties:

Bewustwording van de waarden die zij toekennen aan hun leefomge ving en de dingen
die ze doen.

Ervaren dat er persoonsgebonden en gemeenschappelijke waarden zijn.

Informatie verwerven en verwerken over de geschiedenis van plekken, bewoners en
voorwerpen, die voor hen zelf en de gemeenschap iets betekenen.

Formuleren wat zij zelf de moeite waard vinden en graag willen doorgeven aan anderen.

Samenwerken

Onderzoek doen naar (historische) plekken met historische bronnen

Omgaan met veranderingen en tegenvallers

Communiceren en presenteren van de eindresultaten

Reflecteren en evalueren van elkaar werk
Voorwaarden:

Het project past binnen 14 uur inclusief de presentatie

Het project vindt binnen en buiten de school plaats

Het project is procesgericht en wordt daarop begeleid
5
5
Opzet en organisatie
Opzet & tijd
Het project bestaat uit de volgende fasen: In totaal maximaal 14 lesuren
Fase 1: Klassikale introductie
1 lesuur
Fase 2: Onderzoek en verwerking
8 lesuur
Fase 3: Presentatie ( +voorbereiding)
5 lesuur
Lees vooraf de docentenhandleiding goed door zodat u niet voor onverwachtse verrassingen
komt te staan.
Overzicht van de verschillende activiteiten in (fase 2)

De leerling gaat op zoek naar het verhaal achter de oude foto. Het uitgangspunt is een
gekozen foto en een bijschrift. Bronnen voor verder onderzoek kunnen zijn: kaarten,
foto’s, archiefstukken, voorwerpen, brieven etc.

De leerling zoekt naar een voor hem/haar betekenisvolle plek en laat zich daar
fotograferen.

De leerling interviewt iemand van boven de 55 jaar over zijn/haar betekenisvolle plek.
Deze persoon wordt op zijn/haar plek gefotografeerd.

De leerling kiest de voor hem/haar betekenisvolle informatie en geeft dat door aan
anderen door middel van een van de vier presentatievormen.
Begeleiding
De leerlingen werken in groepjes van 3 personen. De docent heeft een coachende rol. Het project
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
start en eindigt klassikaal. Tussendoor plannen en organiseren de leerlingen zelf in groepjes de
acties. Halverwege fase 2 is er een terugkoppelmoment om het proces te bewaken.
Keuze aan eindproducten:
De leerlingen maken één eindproduct per groep en kiezen één van de vier
verwerkingsmogelijkheden. De informatie uit de onderzoeksfasen worden hierin gebruikt.
A
Een trotsteken maken / ontwerpen
B
Een verhaal schrijven
C
Een stadswandeling bedenken
D
Een fototentoonstelling maken
Mogelijke presentatieplekken:

Een plek in school.

Op de website van school en Landschap Erfgoed Utrecht

Eventueel: Een plek in Veenendaal (omgeving), waar ze hun teken (tijdelijk) achter
willen en kunnen laten.
6
Lesmateriaal
In de lesmap zitten de voorwerpen die u nodig heeft voor Laat jezelf zien! Dit materiaal is met
zorg samengesteld en wordt meerdere jaren achter elkaar en door meerdere scholen gebruikt. Ga
er zuinig mee om. Na gebruik stuurt u de map terug naar Landschap Erfgoed Utrecht.
Wilt u de inhoud van de lesmap controleren? Mochten er onderdelen missen of beschadigd zijn,
meldt dit dan zo snel mogelijk aan Landschap Erfgoed Utrecht. Op deze manier kan elke school
met een complete lesmap werken.
Inhoud lesmateriaal:

Docentenhandleiding

Handboek (voor de leerlingen): door de docent te kopiëren voor de leerlingen

Werkboek (voor de leerlingen): door de docent te kopiëren voor de leerlingen

17 foto’s van trotse burgers uit Veenendaal en bijschriften
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
7
7
Fase 1: De Introductie
Activiteit:
Introductie van het project
Doel:
De leerlingen leren goed te kijken en na te denken over hoe het vroeger was en
kiezen een onderzoeksfoto voor hun groep.
Duur:
1 lesuur
Organisatie:
Klassikaal in de klas
Lesmateriaal:
Foto’s van de trotse burgers, handboek en werkboek van de leerlingen, oude en
nieuwe plattegrond van Veenendaal.
Voorbereiding:
Leg alle lesmaterialen klaar
Lesomschrijving
De leerlingen bekijken de oude foto’s. Dit zijn foto’s van trotse burgers uit Veenendaal. Deze
trotse burgers hebben zich laten fotograferen voor hun huis, winkel, kerk, pleintje of ander plek in
Veenendaal. De plek en belangrijke personen, dieren of attributen voor de geportretteerde gaan
mee op de foto en tezamen vertellen ze iets over de persoon zelf. Wat vertellen de foto’s ons?
U introduceert het project door uit te leggen dat de leerlingen de uitdaging aangaan om zoveel
mogelijk informatie te verzamelen over foto’s. Wat weten ze door te kijken en welke andere
bronnen kunnen ze aanboren. De leerlingen krijgen hulpvragen om er achter te komen wat ze
willen weten en wat ze denken te kunnen vinden over de foto.
Verdeel de klas in groepjes van 3 die in het project gaan samenwerken. Per groep kiezen ze
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
vervolgens een foto uit voor verder onderzoek.
Leerlingen gaan dus zelf aan de slag om informatiebronnen te zoeken. Een bezoek aan de plek
van de oude foto is verplicht. De docent krijgt een lijst met relevante websites en adressen. Bij de
foto krijgen de leerlingen een informatief tekstje/ anekdote om ze op weg te helpen.
Aandachtspunt voor de docent
Zet relevante bronnen bij elkaar in de mediatheek, dit helpt de leerlingen met het zoeken naar
bruikbare informatie. Het Gemeentearchief Veenendaal heeft veel kennis in huis over de
geschiedenis van Veenendaal en de relevante bronnen. Breng met de leerlingen een bezoek aan
het Gemeentearchief Veenendaal om kennis te maken met het fenomeen archief. Gert Groenleer,
de gemeentearchivaris, verzorgt de rondleidingen en kan de leerlingen mooie verhalen vertellen .
De leerlingen kunnen zelf na het klassikale bezoek aan het archief een eigen afspraak maken
voor meer informatie over hun eigen foto. Neem contact op met Gert Groenleer van het
Gemeentearchief voor een afspraak.
Gemeentearchief Veenendaal
Raadhuisplein 1, Veenendaal
0318-538203
ma-do 9.00 – 17.00 op afspraak
[email protected]
Contactpersonen: Gert Groenleer
8
Fase 2: Het onderzoek
Activiteit:
Onderzoek doen naar hun foto en plaats en deze informatie verwerken
Doel:
De leerlingen vergelijken de oude en nieuwe kaart om een inzicht te krijgen in de
veranderingen van hun omgeving. Daarnaast oriënteren ze zich op hun opdracht
en maken ze een overzicht van hun project.
Duur:
8 lesuren
Organisatie:
In groepjes 3 lln, in de klas en buiten de school
Lesmateriaal:
Foto’s van de trotse burgers, handboek en werkboek van de leerlingen, oude en
nieuwe plattegrond van Veenendaal. Drie bronnen per onderwerp (1 set per
groep), lesmethodes van de meewerkende vakken, fotocamera’s en
opnameapparatuur, filmapparatuur en telefoon(boek), de strippenkaart
Voorbereiding:
Leg alle lesmaterialen klaar
Lesomschrijving
Onderzoek en verwerking
In deze 8 uur gaan de leerlingen op zoek naar 3 verschillende plekken in Veenendaal, die voor
hen zelf of anderen een speciale betekenis hebben. Ze doen onderzoek naar het verhaal achter
de oude foto, ze gaan op zoek naar een eigen plek en een betekenisvolle plek van een 55plusser.
De leerlingen verdelen zelf de taken en maken zelf een planning.
Activiteit 1:
Onderzoeken van de oude foto
De leerlingen proberen zoveel mogelijk informatie(bronnen) te verzamelen over de oude foto:
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
over de plek, de persoon, de voorwerpen. Ze maken hiervoor ondermeer gebruik van de
mediatheek en websites. Tevens bezoeken ze de plek van de oude foto; Wat is hetzelfde
gebleven en wat is er veranderd?
Aandachtspunt voor de docent:
Zoek samen met de mediatheek relevante bronnen/literatuur over de plaats en streek en zet deze
bronnen bij elkaar. Op deze manier kunnen de leerlingen gericht zoeken. Vergeet ook het
Gemeentearchief Veenendaal niet.
Activiteit 2:
Kiezen van een eigen plek
De leerlingen gaan op zoek naar een voor hen betekenisvolle plek in Veenendaal en omgeving.
Deze plek is persoonlijk, elke leerling kiest zijn eigen plek. Zij fotogr aferen elkaar op deze plek en
laten met houding, kleding en attributen zien waarom dit voor hen een bijzondere plek is.
De leerlingen bereiden dit individueel voor, gaan samen op pad om de foto te maken en werken
het eigen verhaal individueel uit. In de eindopdracht kiezen de leerlingengroepjes één van de
eigen plekken als uitgangspunt.
Activiteit 3:
Interview met een 55plusser
De leerlingen interviewen iemand van 55 jaar of ouder over een plek in Veenendaal, die voor
deze persoon speciale waarde heeft. Deze persoon mag een bekende zijn, maar niemand van
school. De leerlingen bereiden enkele vragen voor en bepalen hoe ze het interview vast gaan
leggen (in woord, beeld en/ of geluid). De kernvragen zijn: op welke plek in Veenendaal hij/zij zelf
graag op de foto wil en waarom dit voor hem/ haar een betekenisvolle plek is. De leerlingen
fotograferen de geïnterviewde op zijn speciale plek.
9
9
Aandachtspunt voor de docent:
De voorbereiding op het interview, de vragen en de aanpak leggen de leerlingen vooraf voo r aan
de docent. Dit interview kan extra informatie opleveren over het volgende:

De plek, de persoon, de voorwerpen op de oude foto (mits de oude foto getoond wordt).

Het leven van deze persoon en hoe het leven vroeger was.

Andere informatie over hun zelf gekozen plek (mits de foto’s van hun eigen plek getoond
worden).
Halverwege fase 2 wordt er een voortgangsgesprek gehouden met de docent over de stand van
zaken en de keuze voor het eindproduct. Dit gesprek is belangrijk om het proces te bewaken.
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
10
Fase 3: De Presentatie
Activiteit:
Invulling geven aan de groepspresentatie en presenteren
Doel:
De leerlingen verwerken hun onderzoeksresultaten in een persoonlijke
groepspresentatie
Duur:
5 lesuren
Organisatie:
In werkgroepen, in de klas en buiten de school
Lesmateriaal:
Handboek en werkboek leerlingen. Per presentatievorm bepalen de leerlingen
zelf wat nodig is. Dit kan al in fase twee worden besproken tijdens het
voortgangsgesprek.
Voorbereiding:
Zorg dat alle benodigdheden klaar liggen voor de leerlingen
Lesomschrijving
De groepjes kiezen uit verwerkingsopdracht A, B, C of D en maken samen per groep één
eindpresentatie. Het uitgangspunt voor de eindpresentatie is de eigen foto en wat zij door willen
geven aan de volgende generaties.
A
Beeldend werkstuk :
Maak een Trotsteken (gedenkteken) voor de eigen
plek. Ze mogen ook alleen een ontwerp maken. Dit trotsteken laat zien waarom
dit voor hun een betekenisvolle plek is. Het trotsteken kan bestaan uit beeld,
geluid, tekst of een combinatie ervan. Ze maken een foto van het Trotsteken in
de omgeving waar het thuis hoort. Het teken kunnen ze tijdelijk op de plek
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR
achterlaten of meenemen naar school. Dit vergt creatieve en technische
begeleiding van de beeldende docenten.
B
Verhaal schrijven:
Schrijf een verhaal bij de eigen foto. Dit kan in de
vorm van een onderschrift of achtergrondartikel of een soort stripverhaal. In het
verhaal vertellen de leerlingen wat zij belangrijk vinden om door te geven aan
de volgende generaties. Relatie met plaatselijke krant/ blaadje aangaan om
echt te publiceren. Meestal is er wel een rubriek met persoonlijke verhalen over
bijzondere plekken.
C
Stadswandeling bedenken:
Bedenk een stadswandeling langs de
bijzondere plekken. De eigen plek is het uitgangspunt (mits deze plek zich niet
in Veenendaal bevindt.). De wandeling wordt uitgewerkt op papier (folder) of
vastgelegd in een power-pointpresentatie of op video. De route daadwerkelijk
lopen (fietsen) is ook een optie, maar kost relatief erg veel tijd. Leuk voor i n een
projectweek. Opnemen op video om in de klas te vertonen vergt technische
begeleiding.
D
Fototentoonstelling maken:
Maak een fotoverslag van de verschillende
plekken, waarin je één gemeenschappelijk thema of invalshoek kiest. De eigen
plek neemt een centrale plek in de tentoonstelling. De fototentoonstelling wordt
digitaal (beamer-projectie) of op fotopapier (en ingelijst) uitgewerkt. In de
tentoonstelling mogen ook voorwerpen en geluidsfragmenten (geluiden +
gesproken tekst) worden gebruikt. Begeleiding CKV gewenst, laat ze eerst een
foto-expo of een thematisch fotoboek bekijken.
11
11
De presentatie
De leerlingen presenteren aan de hand van de drie foto’s: oude zwart/wit foto – 55- plusser –
eigen plek, hun onderzoeken en hun eindproduct: het trotsteken, het verhaal, de stadswandeling
of de fototentoonstelling op de door de docent gekozen plek of de door de leerling aangevraagde
plek. In een projectweek kunnen de presentaties op verschillende plekken en momenten
plaatsvinden. Wanneer er tijd is, kan de stadswandeling daadwerkelijk plaatsvinden eventueel in
combinatie met het bezoek aan de plekken waar de trotstekens thuis horen.
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 100 JAAR
12
Onderzoeksbronnen
Onderzoekslocaties:

Mediatheek op school

Internet

Aart Aalbers (journalist/ Veenendaalse krant): aart.aal [email protected]

Gemeentearchief Veenendaal
Contactpersoon: Gert Groenleer
Raadhuisplein 1, Veenendaal
Openingstijden: ma-do 9.00 – 17.00 op afspraak
T: 0318-538203 / 538224
E: [email protected]

Openbare Bibliotheek
Vijftien Morgen 21, Veenendaal
T: 0318 523090

Historisch Museum Het Kleine Veenloo
Markt 10, Veenendaal
Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur.
Bruikbare websites zijn:

www.collectieutrecht.nl
www.erfgoed-utrecht.nl

www.google.nl

www.geheugenvannederland.nl

www.anno.nl

www.verledenvannederland.nl

www.entoen.nu

www.gemeentearchief.veenendaal.nl

www.fotocollectie.veenendaal.nl

www.hetkleineveenloo.nl

www.oudveenendaal.nl
DOCENTENHA NDLEID ING LAA T JEZE LF ZIEN ! N U, S TRAKS OF OVER 1 00 JAAR

Literatuur uit het Gemeentearchief Veenendaal:
Veenendaal Voltooid Verleden deel 1, 3

Geschiedenis van Veenendaal 2

Buurtleven in de Haspel

Bij en Imker in woord & beeld; Bep Posthumus 1989

De Utrechtse Heuvelrug-Zuid/ levensbeschrijvingen

Terug naar het dorp

Oud Veenendaal, juni 2006

Wij groeiden op in Veenendaal

Fotoboeken van de Gebr. Van Leeuwen; Wolindustrie 1949

Scheldnamen/ bijnamenboekje
13
Veenendaal, straat in straat uit.

13
