65 Jaar Humanistisch Verbond in Gouda

65 Jaar Humanistisch Verbond in Gouda
Op 20 maart 2011 werd herdacht dat 65 jaar geleden in de Goudse regio het
humanisme een vast en menselijk aanspreekpunt kreeg. Humanisten verenigden
zich om hun gedachtegoed actief
voor en onder de mensen in Gouda en omgeving te brengen.
Dat was nodig omdat de religieuze medemens goed was verenigd en in alle
maatschappelijke
ontwikkelingen vooropliep. In een historische stad als Gouda, dat om zijn
ruimdenkend stadsbestuur bekend staat in de 80-jarige oorlog met Spanje, kon een
humanistische club niet langer afwezig zijn.
In de jubileumviering kwam vooral het humanisme van heden aan de orde.
Maar een van de grondleggers van het humanistische gedachtegoed, Erasmus
(1469 – 1536), was prominent vertegenwoordigd. De vier sprekers brachten de
volgende onderwerpen ten gehore.




De regio Midden Holland, door haar voorzitter, de heer G. van Roon.
Eigentijds humanisme, door de directeur van het Humanistisch Verbond,
mevrouw I. de Vries.
De historische band tussen Gouda en het humanisme, door wethouder van
D66 te Gouda, mevrouw D. Bergman.
De moeder van Erasmus Desiderius Roterodami, door mevrouw C. Koops.
De regio Midden-Holland
Aan het woord is de voorzitter van de afdeling Midden-Holland, de heer G. van Roon.
De afdeling Midden-Holland is in Gouda gevestigd. Niet in een statig modern kantoor
met de uitstraling van een welgestelde club regenten. Nee, een club die op allerlei
bescheiden plaatsen bijeenkomt en zijn werk doet in stilte. De leden zijn met name
oudere volwassenen die door hun stevige persoonlijkheid
het humanisme op basis van hun persoonlijke interesse willen uitdragen. Zij streven
een humane maatschappij na waarin vrijheid, gelijkheid en zelfstandigheid voorop
staan. De club groeit gestaag maar zou zo graag harder aan de weg willen timmeren
door meer samenwerking en creativiteit.
Maar de laatste jaren zijn er veel goede initiatieven in Gouda gesneuveld.
De Coornhert Stichting, het platform Levensbeschouwing en Religies, de
samenwerking met de bibliotheek en het verdwijnen van de radio-uitzendingen op
Radio-West zijn daar voorbeelden van. Natuurlijk zijn er ook positieve ontwikkelingen
te melden. Er staat een verjonging van het ledenbestand
en het bestuur voor de deur. En recent kwam een boekje uit met daarin de 52
radiotoespraken
van Jaap Hoogervorst. Deze juweeltjes van beschouwingen, uit de periode 1993 –
2002, zijn heden verbazend actueel!
Gelukkig is het Landelijk bureau zeer actief en kan zij de afdeling veel ondersteuning
bieden. In de praktijk van alle dag zijn haar belangrijkste diensten de humanistische
geestelijke gezondheidszorg, vormingsonderwijs en uitvaartbegeleiding. Met name
de geestelijke gezondheidszorg in ziekenhuis en verzorgingshuis is hoog
gewaardeerd. Dit is, evenals uitvaartbegeleiding, de vorm waarbij het directe contact
met, en de hulp aan, de hulpbehoevende medemens een persoonlijke karakter krijgt.
'Steun bij
rouw' is een nieuwe ontwikkeling bij Humanitas die hier goed aansluit.
Via het vormingsonderwijs komen de jongeren in het openbaar onderwijs aan bod.
Leren omgaan met morele dilemma’s en bewustwording van eigen
verantwoordelijkheid staan centraal. Hier begint de levensbeschouwing als kompas
te functioneren. Maar het humanisme blijft vooral een persoonlijke
opdracht. Feitelijk leer je iedere dag, je hele leven lang. Want in het vinden van de
waarheid over de zin van het bestaan hebben tot op heden alle groeperingen met
betrekking tot wetenschap en religie gefaald. Zelfkennis is het begin van wijsheid en
het humanisme kan en wil die zelfkennis, en ontwikkeling van talenten, van harte
ondersteunen.
Eigentijds humanisme
Door de directeur landelijk bureau van het Humanistisch Verbond, mevrouw I. de
Vries.
Het Humanistisch Verbond is opgericht in 1946, kort na de Tweede Wereldoorlog.
De mens en de waarde van de mens komen dan enorm beschadigd uit die
oorlogstijd. Als reactie daarop komt een groep mensen met een herwaardering van
de menswaardige levenshouding. En dat los van een religieus fundament. De
kerkgenootschappen in de destijds verzuilde samenleving hadden het daar moeilijk
mee. Het humanisme is sindsdien met zijn tijd meegegaan. Als je de mens centraal
stelt ontstaat een wisselwerking tussen tradities enerzijds en nieuwe trends
anderzijds. Naast
politieke en sociale ontwikkelingen zijn het de veranderde opvattingen over en door
die mens
als verantwoordelijk individu. Vrijheid van levensbeschouwing, gelijkheid van alle
individuen, ongeacht religie, sekse, nationaliteit, seksuele geaardheid etc. en
zelfstandigheid, vormen de fundamenten van het hedendaagse humanisme. En die
mens vult zelf in wat te verstaan onder zingeving van het leven en de houding in de
maatschappij. Die mens bepaalt zelf hoe in de maatschappij te staan en zich te
gedragen.
Humanisten zien in alle levensbeschouwingen en religies een menselijke hand.
Probeer daar open en kritisch over te praten met elkaar. Maar doe dat vooral vanuit
het besef dat niemand de waarheid in pacht heeft. En vanuit gelijkheid aan elkaar en
met wederzijds respect voor elkaars visie. Want de
ene georganiseerde religie is niet verheven boven de andere. Humanisten
vertrouwen op menselijke capaciteiten en moeten het met elkaar, en op deze fysieke
wereld, samen doen en wel vandaag! Humanisten geloven in het leven vóór de dood.
De actualiteit vraagt extra aandacht van het Humanistisch Verbond. De trend bij de
landelijke overheid om beleid en regels te maken om de menselijke vrijheid in te
perken zijn angstaanjagend. De aanslagen op de privacy onder het mom van
veiligheid zijn zeer vergaand van karakter. Vroeger was je onschuldig tot het
tegendeel werd bewezen, nu ben je bij voorbaat schuldig en mag alles worden
gedaan om je doen en laten te controleren en te registreren. Minder bekend is dat in
Nederland veel mensen zonder verblijfsvergunning niet kunnen worden uitgezet en
daarom maar in de gevangenis zitten. Het vreemdelingenbeleid is de menselijke
maat kwijtgeraakt.
De euthanasiewet maakt hulp bij levensbeëindiging mogelijk als sprake is van
uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Maar wat als de medici weigeren hieraan mee te
werken door persoonlijke voorkeur of vooringenomenheid?
En wat te doen als psychische stoornissen, dementie of het gevoel van een ‘voltooid
leven’ euthanasie wenselijk maakt maar de hulp bij levensbeëindiging dan juist
strafbaar is gesteld? Humanisten zijn idealisten die op een praktische en verstandige
manier in de wereld willen staan en leven. De
dienstverlening van het Humanistisch Verbond kan hen daarbij goed van pas komen.
De historische band tussen de stad Gouda en het humanisme
Door mevrouw D. Bergman, wethouder in Gouda voor D66.
Gouda en het humanisme zijn nauw met elkaar verbonden. Dat vindt zijn oorsprong
in het van oudsher ruimdenkende en tolerante stadsbestuur. In het begin van de
zestiende eeuw zwaaide de regenten met een scepter die het midden hield tussen
de strenge voorwaarden van het geloof en de vrijheid van en voor het individu. Dat
beleid was ook goed voor de handel en economie, en dus voor de poorters van
Gouda en de omgeving van de stad.Het verblijf van Erasmus in Gouda is dus goed
te verklaren
vanuit de vrijheid die in Gouda bestond om als andersdenkende je visie te uiten.
Erasmus liet in woord en geschrift duidelijk weten dat tolerantie tussen verschillende,
en elkaar uitsluitende
opvattingen, moet kunnen en mogen. Dat was heel revolutionair als we bedenken dat
de opvattingen van dé kerk als zaligmakend bekend staan. Hier staat het begin van
vrijzinnigheid in de steigers.
De ontwikkeling daarna is heel interessant. Het blijkt dat deze trend naar
vrijzinnigheid niet alleen door het stadsbestuur is toegestaan maar ook is opgemerkt
en opgepakt door de aanbieders van onderwijs. In het programma van de grote
Goudse School is deze nieuwe denkwijze aanwezig op basis van geschriften van
Erasmus. En dan spreken we over 1535! De overlevering van Erasmus, zijn
internationale betrekkingen en vooral zijn geschriften zorgden er na zijn dood voor
dat vrijzinnigheid overal erkenning vindt. En nog belangrijker, op basis van zijn visie
hebben gelijkgestemden vrijzinnigheid verder uitgewerkt en ontwikkeld. Denk aan
Coornhert die, verdreven uit Delft, zijn laatste jaren ook in Gouda doorbrengt.
Coornhert pleit voor vrijheid van geweten voor iedereen. En op deze beide
nieuwdenkers baseren wij ons moderne humanisme.
De vrijzinnigheid en tolerantie van en in Gouda leidt er ook toe dat de strijd tussen
protestanten en Oranjegezinden verhevigt. Onder de vrijheid die in Gouda heerst
vestigen zich van elders verdreven, en later beroemd geworden, drukkers. Zij durven
andere vertalingen van de bijbel op de markt te brengen. De prediking in de Sint Jan
is zelfs vrijzinnig. De reformatie gaat minder diep dan in vergelijkbare steden als
Dordrecht en Delft. Waarschijnlijk heeft dit ook geleid tot het behoud van de ‘Goudse
Glazen’, de beroemde gebrandschilderde ramen van de Sint Jan. De invloed van het
vrijdenken op het kerkelijk leven in die tijd uit zich ook in de herbeglazing van de Sint
Jan na de grote brand in 1552. De tolerantie en verdraagzaamheid staat toe dat de
keuze van onderwerpen op de glazen breed van karakter blijft.
Het is een kunst om met alle levensbeschouwelijke richtingen samen te blijven leven.
Gouda biedt daarom ook ruimte aan een moderne versie van het lijdensverhaal
tijdens de Paasviering dit jaar. Maar opvallend is dat onder de jongeren de
bekendheid van Erasmus, en de achtergrond van het Paasfeest,
nauwelijks bekend zijn. Is dat ook niet het geval met het humanisme?
De moeder van Erasmus Desiderius Roterodami
Door Margaretha Goudana, beter bekend als mevrouw C. Koops.
Het is even wennen aan de verschijning en het taalgebruik maar je bent snel op je
gemak gesteld. Daar staat de moeder van Erasmus om haar verhaal te vertellen over
een later ‘beroemde’ Nederlander. Mogelijk bekender in de landen om ons heen dan
in ons land. Maar dat weet zij niet.
Zij komt naar Gouda in 1463 om werk te zoeken in het Margaretha-klooster.
Zij kan lezen en schrijven, in het Latijn wel te verstaan. In een herberg op de markt
raakt zij in gesprek met een priester, ‘pater praet’ genaamd. Zij trekken met elkaar
op, werken samen en delen lief en leed met elkaar. Van het een komt het ander en
Margaretha raakt zwanger. Trouwen mag niet van de
ouders van Gerard. Er komt een zoon in het gezin, Pieter genaamd. Maar een jaar
later kondigt zich een tweede boreling aan, Gerrit. De familie van vader Gerard kan
dit niet langer aanzien en stuurt Gerard voor boetedoening naar Rome. Margaretha
verdwijnt na de geboorte van Gerrit zo snel
mogelijk naar familie in Rotterdam, ver weg van Gouda. Margaretha is werkende
alleenstaande moeder en leert beide zonen lezen en schrijven.
Vier jaar later keert Gerard terug uit Rome en vindt Margaretha en beide zonen in
Rotterdam. Gelukkig met elkaar gaan zij terug naar Gouda en pakken zij hun vorige
baan weer op. De kinderen krijgen een goede basisopleiding. Omdat Gouda geen
universiteit heeft verhuist het gezin voor de studie van de kinderen naar Deventer.
Maar daar slaat het noodlot toe in de vorm van de zwarte dood, de pest. Zij
verhuizen terug naar Gouda maar binnen enkele jaren zijn Margaretha en Gerard
overleden.
Hier eindigt het levensverhaal van Margaretha, wat volgt is geschreven geschiedenis,
voor ons althans.
De voogden beschikken over geld en laten Pieter en Gerrit studeren in Den Bosch.
Maar dat bevalt niet en later verhuizen zij naar andere kloosters, Gerrit naar het
klooster Stein nabij Haastrecht, in 1478. Tijdens zijn opleiding in kloosters in Frankrijk
en Engeland ontmoet ‘Erasmus’ veel geestverwanten
en ontwikkelt hij zich tot een grondlegger van het antieke humanisme.
Voor die tijd was dat heel bijzonder. Beknotting van de menselijke vrijheden bestrijdt
hij met hart en ziel. Het gaat hem om vrijheid van ideeën en wetenschap, niet zo zeer
vrijheid van individuen en ons begrip van tolerantie. Gezond verstand gaat boven
dogma’s en spitsvondigheden. Erasmus heeft veel geschreven dat de kerk van
Rome niet welgevallig was in zijn tijd. Maar zijn gedachtegoed heeft de aanzet
gegeven tot het centraal stellen van de eigen verantwoordelijkheid van de mens in
het denken en doen, en dat ontwikkelt zich nog steeds in onze huidige
maatschappij. (Jan Scholten)