Kunst voor en na de eerste wereldoorlog

14-1-11
Fin de Siècle
Twee bronnen, twee tijdsbeelden
Kunst voor en na de eerste wereldoorlog
Ruth van Uhm en Lidia Mulderije MA5F
Mariët Bloemhof
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Historisch Kader
4
Twee bronnen, twee tijdsbeelden
5
Conclusie
8
Bronvermelding
9
Inleiding
Uit de lijst met thema hebben wij het thema kunst en architectuur gekozen. Het subthema dat wij
gaan behandelen in dit verslag is kunst, en dan met name schilderijen. We behandelen in dit verslag
een deel van de kunstgeschiedenis. Dit spreekt voor zich, aangezien ons te behandelen thema kunst
is.
De hoofdvraag die wij beantwoorden in dit verslag is “Is het terecht dat 1914 wordt gezien als het
‘einde van de 19e eeuw’ of het ‘begin van de 20e eeuw’ als je kijkt naar de kunst?”. Met behulp van
twee beelden, een van voor en een van na de Eerste Wereldoorlog, onderzoeken wij de verschillen
tussen kunst voor en na de Eerste Wereldoorlog.
Historisch kader
Voordat we kunnen beginnen met het bespreken van de kunst rond de Eerste Wereldoorlog, is het
belangrijk meer te weten over kunst in de geschiedenis. Kunst binnen Europa heeft van de vroege
middeleeuwen tot nu tientallen verschillende stromingen gekend. Aan de hand van dit historische
kader, zien we hoe kunst zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld en welke stijlen er allemaal zijn
geweest. We hebben de belangrijkste kunststromingen per tijdperk kort samengevat en beschreven.
Vroege middeleeuwen
In de vroege middeleeuwen waren de byzantijnse kunst en de Ottomaanse kunst de bekendste. De
byzantijnse kunst stond in dienst van het geloof, en beeldde vaak Jezus af. De Ottomaanse kunst was
onderworpen aan de regels van de Islam. Het was verboden om enige vorm van leven af te beelden.
Er werd subtiel te werk gegaan, met veel precisie en details.
Late middeleeuwen
In de hoge middeleeuwen kwam de Romaanse kunst. Kenmerkend aan de Romaanse kunst waren de
gotische vormen, deze kwamen vooral terug in kerken. Gotiek groeide uit tot een brede stroming en
werd opgedeeld in verschillende termen: vroeggotiek, rayonante gotiek, internationale gotiek en
flamboyante gotiek.
Renaissance
De belangrijkste kunststromingen van de renaissance waren classicisme en humanisme. Classicisme
was de kunststroming in de renaissance die terugkeerde naar Romeinse en Griekse voorbeelden.
Humanisme sloeg vooral op het achter zich laten van het verleden en besef dat we in een nieuw
tijdperk leven.
Barok
De subtitel zegt het al: De tijd van de barok. Het woord barok komt van het Portugese ‘Barocco’, wat
‘onregelmatig gevormde parel’ betekend. In de barokstijl werd veel gebruik gemaakt van goddelijke
onderwerpen en ingewikkelde patronen.
19e eeuw
In de 19e eeuw waren impressionisme, romantiek en symbolisme belangrijk. Impressionisme richtte
zich vooral op het alledaagse leven, op het moment. Romantiek nam de verlichting als uitgaanspunt,
waardoor emotie, spontaniteit en verbeelding in het middelpunt te staan. Het symbolisme ging om
het menselijke figuur, met een mysterieuze samenhang tussen erotiek en de dood.
Modernisme
In de moderne tijd waren expressionisme en plasticisme. Expressionisme stond vooral in het teken
van het gevoel dat de kunstenaar bij het onderwerp had. Bij plasticisme werd gigantisch veel volume
en accent gebruikt.
Twee bronnen, twee tijdsbeelden
Tijdsbeeld voor de eerste wereldoorlog
Zelfportret van Theo van Doesburg (1906)
Tijdsbeeld na de eerste wereldoorlog
Contra-Compositie V van Theo van Doesburg (1924)
We hebben als bronnen twee schilderijen gekozen. Schilderijen passen goed binnen het subthema
kunst. Uit een schilderij kun je goed opmaken hoe de sfeer geweest is in de tijdens het schilderen van
het schilderij. Beide bronnen die we gekozen hebben zijn van dezelfde kunstenaar (Theo van
Doesburg) zodat we niet alleen de invloed van de Eerste Wereldoorlog op de stijl van de kunst
kunnen zien, maar ook de invloed op de schilders en mensen. De bronnen die we hebben gekozen
komen uit 1906 en 1924. De schilderijen zijn dus niet ver voor of ver na de Eerste Wereldoorlog
gemaakt.
Theo van Doesburg is zelf erg betrokken geweest bij de Eerste Wereldoorlog. Van Doesburg is direct
aan het begin van de Eerste Wereldoorlog ingerukt bij de Landsweer in Noord-Brabant. Hij heeft de
oorlog dus van dichtbij meegemaakt en afschuwelijke dingen meegemaakt.
Het eerste schilderij (Zelfportret van Theo van Doesburg) heeft van Doesburg in 1906 geschilderd. Je
kunt zien dat er weinig kleur wordt gebruikt en er erg natuurgetrouw te werk is gegaan. Er wordt
weinig gebruik gemaakt van contrast en strakke vormen en lijnen, er is weelderig geschilderd.
De stromingen waar wij dit schilderij in kunnen plaatsen is het impressionisme en een stukje
expressionisme. Het impressionisme is een stroming waarin er met realistische vormen werd
geschilderd. Het zelfportret van Theo van Doesburg is ook redelijk realistisch geschilderd qua
vormen. Ook lag er in het impressionisme erg de nadruk op het onmiddellijke moment, en dit
zelfportret was ook van één moment wanneer het ook geschilderd werd. Wat er tegengesteld is van
het impressionisme is dat in het impressionisme veel kleurvariatie zat. In dit schilderij zit vrij weinig
kleurvariatie. Het stukje expressionisme dat we in het schilderij terugzien is dat het expressionisme
erg gericht is op de werkelijkheid, dit zelfportret is ook hoe Theo van Doesburg er in de werkelijkheid
uitzag. Doordat het schilderij in de stroming het impressionisme past, is het een goede bron die goed
in de periode voor de Eerste Wereldoorlog past.
Je zou kunnen zeggen dat een schilderij eigenlijk altijd standplaatsgebonden is omdat de schilder
altijd door iets, iemand of zichzelf wordt beïnvloed bij het maken van zijn schilderij.
Het tweede schilderij (Contra-Compositie V van Theo van Doesburg) heeft van Doesburg in 1924
geschilderd. In dit schilderij zijn alle kleuren terug te vinden, het ziet er strak uit. Er is veel gebruik
gemaakt van contrast en ‘harde’ vormen en kleuren. Het lijkt de bedoeling dat het schilderij opvalt
en anders moet zijn.
Het schilderij valt niet binnen één stroming maar is een mix uit verschillende stromingen: het
kubisme, expressionisme en het neoplasticisme. Deze stromingen zijn allemaal typerend voor na de
Eerste Wereldoorlog. Daarom is het schilderij een goede bron die de periode goed representeert.
Evenals in het kubisme worden in dit schilderij realistische vormen weggelaten, maar het kubisme is
ook bekend om zijn sombere kleuren. Die zie je in dit schilderij niet terug. Het schilderij heeft ook een
link met het expressionisme. Het expressionisme liet realistische kleuren los, alleen een verschil met
dit schilderij is dat het expressionisme landschappen, dieren of mensen afbeeldde. Het
neoplasticisme kun je goed terugzien in dit schilderij, deze stroming draaide vooral om abstracte
kunst. Theo van Doesburg was een belangrijke kunstenaar binnen deze stroming.
Dit schilderij is erg standplaatsgebonden. Je ziet dat Theo van Doesburg een heel andere stijl gebruikt
voor het schilderen van zijn schilderijen. Theo moet dus door iets of iemand beïnvloed zijn. Omdat
Theo van Doesburg direct betrokken was bij de Eerste Wereldoorlog, is het meest waarschijnlijke is
dat hij bij het maken van dit schilderij beïnvloed is geweest door de Eerste Wereldoorlog en de
stemming en sfeer van de mensen om hem heen.
Conclusie
De hoofdvraag die wij willen beantwoorden in dit verslag luidt: “Is het terecht dat 1914 wordt gezien
als het ‘einde van de 19e eeuw’ of het ‘begin van de 20e eeuw’ als je kijkt naar de kunst?”.
Wat wij hebben opgemaakt uit onze bronnen is dat de stromingen van kunst voor de Eerste
Wereldoorlog totaal anders waren dan de stromingen na de Eerste Wereldoorlog. Voor de Eerste
Wereldoorlog werd er klassiek en natuurgetrouw geschilderd. Na de Eerste Wereldoorlog werden
schilderijen op een moderne manier geschilderd. Er werd gebruik gemaakt van een aantal felle
kleuren en abstracte vormen. De stijlen en stromingen van de kunst heeft dus ergens in de Eerste
Wereldoorlog een enorme omslag gemaakt. Of de Eerste Wereldoorlog voor Theo van Doesburg is
geweest totaal anders te gaan schilderen zullen wij nooit weten. Maar het is hoogstwaarschijnlijk dat
de kunst in Europa is beïnvloed door de Eerste Wereldoorlog.
Omdat er na de Eerste Wereldoorlog moderne schilderijen die veel meer passen in de 20e eeuw
werden geschilderd kunnen we stellen dat het eindigen van de Eerste Wereldoorlog het begin van de
20e eeuw betekende.
Bronnen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Theo_van_Doesburg_Contra-Compositie_V.jpg
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Theo_van_Doesburg_abstract_portrait.jpg
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_Europese_kunststromingen#Vroege_middeleeuwen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Schilderkunst_van_de_20e_eeuw
http://nl.wikipedia.org/wiki/Theo_van_Doesburg
http://www.encyclo.nl/begrip/Standplaatsgebondenheid