hier - DoelenKwartet

LETTERA AMOROSA – EERSTE CONCERT IN DE SERIE HET DOELENKWARTET STRIJKT NEER IN LEIDEN
17 OKTOBER 2013 –CONCERTZAAL EMILE VAN LEENEN
Anton Webern 1883-1945
Rondo (1906)
Hans Erich Apostel 1901-1972
Strijkkwartet opus 7 (1935)
• Allegro risoluto
• Largo con variazioni (thema uit: Alban Bergs opera Wozzeck, tweede akte)
• Presto ma non troppo
• Largo
pauze
Manfred Trojahn 1949
Uit: Lettera Amorosa (2007)
• Chant d’insomnie III
Karl Amadeus Hartmann 1905-1963
Strijkkwartet nr.2 (1945/’48)
• Langsam- äusserst lebhaft und sehr energisch
• Andantino (sehr ausdrucksvoll)
• Presto
DoelenKwartet
Frank de Groot viool
Maartje Kraan viool
Karen Dolman altviool
Hans Woudenberg cello
Speciaal aanbod:
Het DoelenKwartet biedt tijdens de pauze van dit concert de meervoudig bekroonde cd's van Hans Erich Apostel en Karl Amadeus
Hartmann aan tegen de gereduceerde prijs van 20 euro. Op deze albums (elk drie cd’s) staan alle werken voor strijkkwartet van
Apostel en Hartmann. Bovendien komen de componisten zelf aan het woord, leerlingen, familieleden en beroemde tijdgenoten
vertellen over hun ervaringen met hen. Twee bijzondere documenten met muziek die vrijwel nooit in de concertzaal te horen is.
EEN BIJDRAGE NA AFLOOP VAN HET CONCERT OF EEN SCHENKING OP DE REKINING VAN ONZE STICHTING IS WELKOM!
STICHTING HET NIEUWE STRIJKKWARTET: NL16TRIO0198435657
TRADITIE EN NIEUWE WEGEN
Duits-Oostenrijkse kwartetmuziek
De werken op het programma van vandaag geven inkijkjes in een eeuw Duits-Oostenrijkse kwartetmuziek. Een
eeuw met een roerige geschiedenis, twee wereldoorlogen, waarin componisten op zoek zijn naar nieuwe waarden
en uitdrukkingsmiddelen. Anton Webern beweegt zich in zijn vroege Rondo op de grens van romantiek en
atonaliteit. Hans Erich Apostel – net als Webern leerling van Schönberg – treedt in zijn Eerste Strijkkwartet uit
1935 in de voetsporen van zijn beroemde leraar. Karl Amadeus Hartmann creëert een eigen taal in zijn
aangrijpende Tweede Strijkkwartet, dat in het teken staat van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. De
muziek van Wolfgang Trojahn, geboren in 1949, wordt vaak als ‘postmodern’ geafficheerd. In zijn kwartet Chant
d’insomnie III uit 2007 is de Duits-Oostenrijkse muziektraditie nog voelbaar aanwezig, maar vallen ook Stravinskiaanse, impressionistische en modernistische
invloeden te bespeuren.
WEBERN – TUSSEN ROMANTIEK EN ATONALITEIT
Toen Anton Webern zijn Rondo voor strijkkwartet componeerde, had hij de stap naar de atonaliteit nog niet gezet.
Nog overheersen klassiek-romantische harmonieën waarvan hij echter in dit werk uit 1905 reeds de grenzen verkent.
Webern was in die tijd leerling van Schönberg. Evenals zijn leraar gaat hij verder op de weg die Brahms door
overvloedig gebruik van chromatische klanken was ingeslagen. Webern had een grote bewondering voor zijn
leraar: hij nam diens principe van de permanente variatie over – het Rondo is daarvan een voorbeeld – en later
diens twaalftoonstechniek. In een brief aan Schönberg uit 1907 schrijft hij: ‘Er is niets op de wereld waarover ik
niets van U zou hebben geleerd, en wat U voor mij betekent das kann ich überhaupt nicht sagen...’ Het Rondo van
de toentertijd 23-jarige Webern vertoont echter noch trekken van plagiaat noch van een jeugdwerk. Webern, zelf
een uitstekend cellist, beheerst zijn handwerk. Het zwierige, Weens aandoende rondothema wordt
geïntroduceerd door de eerste viool. Afgewisseld door nieuwe coupletten verschijnt het vervolgens in telkens
andere gedaantes en combinaties van stemmen, in dialogen en fugati. Meesterlijk hoe Webern de middelen inzet
om de expressieve boodschappen, het karakter van de afzonderlijke episoden te onderstrepen.
APOSTEL – IN SCHÖNBERGS VOETSPOREN
De in 1901 in Karlsruhe geboren Hans Erich Apostel trok in de jaren twintig van de vorige eeuw zoals veel
andere componisten naar Wenen, waar hij les nam bij Arnold Schönberg. De Oostenrijkse hoofdstad leek de
jonge Apostel ook wat betreft literatuur en beeldende kunst the place to be. De twaalftoonstechniek van zijn
charismatische leraar heeft een stempel gedrukt op zijn componeren. Apostel geldt als een van de laatste
vertegenwoordigers van de tweede generatie van de Tweede Weense School – Schönberg, Berg, Webern. De
vier delen van zijn Eerste Strijkkwartet zijn geënt op klassieke vormmodellen, klankbeeld en structuur zijn
echter onmiskenbaar beïnvloed door Schönbergs twaalftoonstechniek. Het in 1935 geschreven kwartet belandde
in de la, zoals de meeste als ‘entartet’ bestempelde composities. De herwaardering van Apostels oeuvre kwam
na 1945 traag op gang. Ook tegenwoordig is de componist slechts bij een klein publiek bekend. Ten onrechte,
zijn strijkkwartet bewijst dat hij over een groot uitdrukkingspalet beschikt. Hij schildert met felle kleuren en
contrasten – een expressionist pur sang.
TROJAHN – NACHTELIJKE FANTASIEËN
Wolfgang Trojahn is na de Tweede Wereldoorlog geboren en behoort tot een generatie van Duitse componisten die
zich niet aan het dogma van het seriële componeren heeft onderworpen. Zijn muziek is geworteld in het Duitse
expressionisme, het werk van Strauss, Mahler, Schönberg. Ze wil ‘Ausdrucksmusik’ zijn, waarbij Trojahn in het
tijdperk van het ‘postmodernisme’ gebruikmaakt van diverse stilistische middelen, ook van moderne. De
rivaliteit tussen Schönberg, Stravinsky en de Fransen, die een deel van de twintigste eeuw kenmerkte en
waarmee ook een componist als Henze worstelde, is vergeten. Uit Trojahns oeuvre blijkt een neiging tot drama,
een affiniteit met het woord, genres als lied en opera. Chant d'insomnie III uit 2007 vormt het zesde deel van
zijn cyclus Lettera amorosa (Liefdesbrieven). De in totaal zeven delen zijn deels voor zang bestemd en
gebaseerd op teksten van onder anderen Rilke en Ronsard. Chant d'insomnie III (Lied van slapeloosheid) is
binnen deze cyclus een instrumentaal intermezzo dat echter ook zelfstandig kan worden uitgevoerd. Het werk
voert ons mee naar een rijk tussen dromen en waken, nachtelijke fantasieën. Het is een langzaam stuk dat
eindigt met etherische, ragfijne figuraties die herinneren aan de muziek van Debussy.
HARTMANN – GETUIGENIS
Als musicus heeft Karl Amadeus Hartmann ondanks modernistische invloeden de traditie nooit uit het oog
verloren en een zeer persoonlijke stijl gevonden. Als mens was hij iemand met sterke humanistische overtuigingen
en een politiek geweten, iemand die het Naziregime veroordeelde en zich in ‘innere Emigration’ terugtrok. Met
zijn ‘entartete’ kunst vond hij geen gehoor. Na de oorlog ontwikkelde hij zich – zoals velen tegenwoordig
geloven, onder anderen de dirigent Ingo Metzmacher – tot ‘de grootste symfonicus van de twintigste eeuw’. De
erkenning kwam laat, pas in de jaren tachtig, bijna twee decennia na Hartmanns dood in 1963. Telkens weer,
ook na 1945, heeft hij in zijn werk racisme en onderdrukking aan de kaak gesteld. Toch heeft hij zich steeds van
de karakterisering van zijn muziek als ‘Bekenntnismusik’ gedistantieerd – ze is geen belijdenis maar een
‘getuigenis’.
Zijn Tweede Strijkkwartet is vlak na de Tweede Wereldoorlog ontstaan. Het kwartet bestaat uit een sonatedeel
met een langzame inleiding, een lyrisch middendeel en een Presto-finale. Het is opgedragen aan zijn vrouw
Elisabeth en het Hongaarse Végh Kwartet (première in Milaan 1949). Vandaar dat de finale gebouwd is op de
tonen v (= f)- e-g-h (= b in de Nederlandse terminologie). De componist: ‘Het geheel moet een stuk van het
absolute leven voorstellen – een waarheid die Freude bereitet, maar die verbonden is met rouw.’
Christiane Schima 2013
DOELENKWARTET
Het DoelenKwartet is een van de belangrijkste strijkkwartetten in Nederland op het gebied van de hedendaagse
klassieke muziek. Het repertoire omvat ruim 200 voornamelijk eigentijdse werken en composities uit de vroegtwintigste eeuw. Om deze nieuwe muziek in een historisch perspectief te kunnen plaatsen, laat het kwartet
incidenteel ook de klassieken herleven. De vele ontmoetingen die het DoelenKwartet met vooraanstaande
componisten mocht hebben, zijn voor het kwartet een leidraad geweest bij het vormen van een onmiskenbaar
eigen signatuur: Steve Reich, Henri Dutilleux, Kevin Volans, John Adams, Wolfgang Rihm, Hans Abrahamsen,
Willem Jeths, Peter-Jan Wagemans. Eveneens zet het DoelenKwartet zich in voor een jongere generatie
componisten uit binnen- en buitenland, zoals bijvoorbeeld jaarlijks te horen is tijdens het Gaudeamus Festival.
Het DoelenKwartet is het huiskwartet van de Doelen en de concerten van het kwartet vormen een substantieel
onderdeel van de Red Sofa Serie. Met ingang van seizoen 2010-2011 verzorgt het DoelenKwartet ook een eigen
serie in de Nieuwe Kerk in Den Haag.
Behalve op de belangrijke Nederlandse podia en festivals trad het kwartet op in Frankrijk, Duitsland, Engeland,
België, Polen, Tsjechië, Zwitserland, Denemarken en Costa Rica.
Verder profileert het DoelenKwartet zich met bijzondere cd-opnamen van componisten als Hans Erich Apostel,
Karl Amadeus Hartmann, Wolfgang Rihm en Willem Jeths. Cybele-Records is het innoverende label waarmee het
DoelenKwartet samenwerkt. De bij Cybele uitgebrachte cd’s werden alle onderscheiden met diverse prijzen, waaronder tweemaal de Echo Klassik Preis, de
Leopold Preis, de Editors Choice van The Gramophone en nominaties voor de Deutsche Schallplattenpreis 2009
en 2010.