Langer werken via betere arbeidsomstandigheden en

Langer werken via betere arbeidsomstandigheden en
nieuwe wijzen van arbeids- en carrièreorganisatie
Achtergrondnota: conferentie 16-17 november 2010
De Europese enquête over Arbeidsomstandigheden georganiseerd door de
Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden
De Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden
(Eurofound) organiseert elke vijf jaar een enquête over arbeidsomstandigheden in
Europa. In 2010 organiseerde de Stichting haar vijfde enquête, zodat Eurofound op die
manier een evaluatie kan maken van 20 jaar arbeidsomstandigheden in de Europese
Unie.
De resultaten van deze enquête tonen een duidelijk beeld van de arbeidsomstandigheden
in de lidstaten van de Europese Unie (en zelfs daarbuiten, aangezien verschillende
kandidaat-lidstaten, potentiële kandidaat-lidstaten en leden van de Europese
Economische Ruimte eveneens deelnamen aan de enquête). Deze enquête toont zowel
positieve punten met betrekking tot arbeidsomstandigheden als punten die meer
aandacht verdienen van de beleidsmakers.
De eerste resultaten van de vijfde enquête over de arbeidsomstandigheden zullen in
primeur worden voorgesteld tijdens deze conferentie.
Deze enquête heeft een bijzonder belang voor België, omdat ons land voor de editie
2010 geld heeft vrijgemaakt, zodat een groter aantal personen konden worden bevraagd
waardoor op nationaal vlak een meer verfijnde analyse kan worden gemaakt op basis van
de gegevens van de enquête.
Een belangrijk element van de arbeidsomstandigheden is de arbeidstijd. In het licht van
de resultaten van de enquête zal aan deze problematiek tijdens de conferentie eveneens
bijzondere aandacht worden besteed.
De herziening van de Europese richtlijn betreffende de organisatie van de
arbeidstijd
Arbeidstijd is immers een thema dat in de nabije toekomst het voorwerp zal uitmaken
van wetgevend initiatief van de Europese Commissie onder de vorm van een herziening
van de richtlijn 2003/88/EG.
Tijdens de conferentie stelt de Commissie een studie voor over de impact van de richtlijn
betreffende de organisatie van de arbeidstijd. Deze studie zal een rol spelen bij het
uitwerken van nieuwe voorstellen.
Een kwalitatief antwoord op de demografische uitdaging
Onze landen worden geconfronteerd met een snelle veroudering van de bevolking. Deze
demografische uitdaging maakt het voorwerp uit van talrijke politieke en economische
debatten in heel Europa.
Er is een tendens om de beroepsloopbaan te verlengen, niet alleen om de
pensioenstelsels leefbaar te houden, maar eveneens om goederen en diensten, die
verwacht worden door de bevolking, te kunnen verzekeren.
Een verhoging van de pensioenleeftijd kan maar overwogen worden indien werknemers
nog in staat zijn om de prestaties uit te voeren die van hen worden verwacht.
De arbeidsomstandigheden, de organisatie van de arbeid en het verloop van de
beroepsloopbaan vormen, zoals blijkt uit de enquête naar de arbeidsomstandigheden en
de impactstudie, gevoerd door de Commissie, de hoekstenen van een kwalitatief en
coherent antwoord op de demografische uitdaging waaraan onze landen in de komende
jaren het hoofd zullen moeten bieden.
Workshops
In elke workshop zullen een aantal specifieke resultaten van de 5 de Europese enquête
over de arbeidsomstandigheden worden voorgesteld. Academische uiteenzettingen zullen
worden afgewisseld met voorbeelden uit de praktijk. Een eerste uiteenzetting zal het
algemeen kader van elk thema vastleggen. Bijzondere aandacht zal telkens gaan naar de
genderproblematiek. De volgende tussenkomsten zullen sommige aspecten van het
thema uitdiepen. Via praktijkvoorbeelden –“good practices”- zullen sprekers de positieve
aspecten van hun ervaring in de verf kunnen zetten en toelichten hoe ze er in geslaagd
zijn om ze te realiseren. Telkens zal minstens één van de voorbeelden betrekking hebben
op de rol van de sociale dialoog bij het uitwerken van een oplossing.
Workshop 1: Evenwicht tussen werk en privé
Een evenwichtige loopbaan, waarbij periodes van arbeid worden afgewisseld met
periodes van inactiviteit (of misschien nog beter met periodes van verminderde activiteit
waardoor de band met het beroepsleven wordt behouden) zou moeten toelaten de stress
te verminderen waaraan werknemers worden blootgesteld en zou moeten bijdragen tot
een langere loopbaan onder goede omstandigheden en hen in staat stellen om zich
tevens te wijden aan andere activiteiten die belangrijk zijn voor hun welzijn en
toekomstige zekerheid. Een “life course”-perspectief toont aan dat de professionele
loopbaan van mannen en vrouwen verschillend is. Deze verschillen hebben een band met
de verschillende levensfases. Ze variëren van land tot land, zeker wat betreft de
mogelijkheid om zijn beroepsloopbaan te behouden en/of te hernemen en de kansen die
geboden worden om gezin en arbeid te combineren. Een aantal instrumenten kunnen van
nut zijn voor een betere combinatie van werk en privé-leven in een “life-course”perspectief.
Men
kan
hierbij
denken
aan
bijvoorbeeld
wetgeving
inzake
zwangerschapsverlof en andere verloven, sociale voorzieningen, tijdskrediet of andere
systemen die ervoor zorgen dat men zijn tijd beter kan verdelen tussen het werk en het
privé-leven.
Het komt er bovendien op aan om dieper in te gaan op de organisatie van de arbeid, om
voorspelbaarheid van werken en werkintensiteit binnen aanvaardbare grenzen te houden,
teneinde een eventuele verlenging van de loopbaan mogelijk te maken.
Workshop 2: Levenslang leren, inzetbaarheid (employability), ontwikkeling van
de loopbaan, innovatie en productiviteit
Werknemers permanente vorming aanbieden tijdens hun hele loopbaan kan bijdragen om
langer aan het werk te blijven zonder dat dit gepaard gaat met vermijdbaar verlies in
productiviteit van de werknemers.
Het uitbouwen van carrièremogelijkheden aangepast aan de eigen situatie en een
aantrekkelijk werk kunnen een stimulans vormen om de beroepsloopbaan verder te
zetten.
Een degelijk opgeleide werknemer, die zich regelmatig heeft bijgeschoold en in staat is
om nieuwe uitdagingen aan te gaan, blijft ook productiever en meer betrokken bij zijn
werk en zijn onderneming. Er zijn dus voordelen zowel voor de onderneming als voor de
werknemer.
Dit leren op de werkvloer kan zeer verschillende vormen aannemen. De organisatie van
het werk en de manier waarop de werknemers betrokken worden bij het ontwikkelen van
producten en diensten, evenals de werkplek, hebben positieve gevolgen voor de
werknemer zelf. Dergelijke werknemer is voor zijn onderneming eveneens een stuwende
kracht bij het innoveren en de productiviteit.
In deze workshop worden mogelijkheden besproken om “win-win”-oplossingen uit te
werken.
Workshop 3: De kwaliteit van de arbeid en de tewerkstelling verbeteren :
ontwikkeling van duurzame loopbanen
Aangepaste en kwaliteitsvolle arbeidsvoorwaarden dragen ongetwijfeld bij tot het welzijn
van werknemers en verzekeren de duurzaamheid en kwaliteit van hun prestaties. Het
beschermen van de gezondheid en het bevorderen van het welzijn gebeurt door het
creëren van een gezonde werkplek, door preventie van professionele risico’s en door een
serie van interventies die ervoor zorgen dat werknemers niet vroegtijdig hun werk dienen
te verlaten omwille van gezondheidsredenen.
Als werknemers in staat moeten zijn om langer te werken, dan moeten hun
arbeidsomstandigheden en hun werkomgeving aangepast worden aan deze actief ouder
wordende beroepsbevolking en moet men zich eveneens aanpassen aan de veroudering
van een actieve bevolking.
We dienen na te denken over hoe we arbeidsomstandigheden kunnen creëren die
overeenstemmen met de mogelijkheden en noden van oudere werknemers, om hen
langer aan het werk te houden. Daarnaast moeten we eveneens aandacht blijven hebben
voor kwaliteitsvolle arbeidsomstandigheden voor alle andere werknemers zodat ook zij
verder kunnen blijven werken in de best mogelijke omstandigheden. Dit slaat op het
aanpakken van zowel klassieke risico’s als op nieuwe risico’s die zich ontwikkelen.
Aandacht dient hier ook besteed te worden aan psychosociale risico’s. Regeringen,
sociale partners en ondernemingen kunnen een bijdrage leveren aan de bevordering van
het welzijn van de werknemers.
Workshop 4: Tijdelijke tewerkstelling, werkonzekerheid en het veranderen van
baan
Zelfs al kan mobiliteit een element zijn bij het begin van de loopbaan en gebeuren er
overgangen van de ene baan naar de andere over de hele loopbaan, toch blijft een
zekere stabiliteit een garantie voor het behoud van tewerkstelling.
Oudere werknemers blijven over het algemeen meer moeilijkheden ondervinden om een
nieuwe job te vinden en de jobaanbiedingen die hen worden aangeboden zijn vaak
beperkt en minder aantrekkelijk. Hierdoor creëert men een risico op voortijdige uitstap
uit de arbeidsmarkt en moedigt men het voortzetten van een professionele loopbaan niet
aan.
Een combinatie van verschillende systemen is nodig om een werkbare ‘flexicurity’ te
organiseren, die zoveel mogelijk garanties geeft op een goede loopbaan in een “lifecourse”-perspectief. Sociale bescherming, levenslang leren, een actief arbeidsmarktbeleid
dienen gezamenlijk uitgewerkt te worden ter bevordering van werkzekerheid en
inzetbaarheid.
Panels
Het doel van de workshops is het belang aangeven van kwaliteitsvolle
arbeidsomstandigheden als antwoord op de demografische uitdaging. Alle actoren
hebben een rol en dienen hun verantwoordelijkheid op te nemen in deze gezamenlijke
reflectie en dit op alle niveaus: Europees, nationaal, in het bedrijf en individueel.
Sociale dialoog speelt hierin een belangrijke rol. De mechanismen voor het creëren van
nieuwe vormen van arbeid en nieuwe vormen van arbeidsorganisatie zijn inderdaad
moeilijk denkbaar buiten het kader van sociaal overleg.
De antwoorden uit het sociaal overleg dienen geplaatst te worden in een kader van
sociale voorzieningen en kunnen door hen ondersteund worden.
Hoe kunnen de discussies tussen de verschillende belanghebbende partijen uitvloeien in
coherente antwoorden op de demografische uitdaging?
Wat is de rol van kwaliteit van arbeid en tewerkstelling in heel dit debat? Het is een
multidimensioneel concept dat verschillende dimensies omvat: een levenslange loopbaan
verzekeren waarin zowel de fundamentele rechten van de werknemers als een voldoende
inkomen gegarandeerd worden, naast een goed evenwicht tussen werk en privé-leven,
levenslang leren op verschillende manieren en het beschermen van gezondheid en
welzijn op het werk.
Het is belangrijk om risicogroepen of -situaties te identificeren alsook om
omstandigheden die meer garantie bieden voor een goede kwaliteit van arbeid en
tewerkstelling te onderzoeken zodat we hieruit ons beleid en acties kunnen ontwikkelen
in de richting van kwaliteitsvol werk.
Het is fundamenteel dat deze kwaliteit van arbeid en tewerkstelling gepaard gaat met
een ontwikkeling van het concurrentievermogen, meer rijkdom maar vooral ook met
meer welzijn voor onze samenleving en economieën. Dit dient geplaatst te worden in het
perspectief van ontwikkeling op middellange termijn zodat “houdbare” werksystemen
kunnen uitgebouwd worden.
Een aantal maatregelen of instrumenten kunnen hiertoe bijdragen; denk hierbij aan
wetgeving, sociaal overleg, “codes of good practices”, financiële mechanismen, discussies
op verschillende niveaus (van het Europese niveau tot op de werkplek). Deze
maatregelen dienen samen uitgewerkt te worden om deze ontwikkelingen te
ondersteunen. Het gebruik van deze instrumenten dient op een coherente manier te
worden doordacht om de gewenste resultaten te bereiken.