GELD IS EEN RELATIE. Verandering komt niet

INTERVIEW
GELD IS EEN
RELATIE
fotografie HEIDI DE GIER tekst TOBIAS REIJNGOUD
GELD IS EEN RELATIE. Verandering
komt niet langer van bovenaf, maar van
onderop. Klein is het nieuwe groot. Dat
is de visie van Triodos Bank. “Maar als
er niets van boven komt, gaat veranderen
erg langzaam”, vindt filosoof Bas Haring.
INTERVIEW
Morele verantwoordelijkheid
“Geld is macht. Wie spaargeld heeft, heeft
invloed. Want hij kan bepalen wat er met
dat geld gebeurt en welke ondernemers en
initiatieven ermee gefinancierd worden.
Daarom is het tamelijk ontluisterend dat
zoveel mensen hun spaargeld wegzetten bij
banken die volstrekt niet helder zijn over wat
ze financieren. Die spaarders laten zich hun
macht uit handen slaan.” Dat zegt Bas Ha­
ring: schrijver, filosoof en bijzonder hoogle­
raar ‘Publiek begrip van wetenschap’ aan de
Universiteit Leiden. Haring: “Als spaarder
heb je een morele verantwoordelijkheid als
het gaat om het aanwenden van je macht.
Die verantwoordelijkheid is onverbrekelijk
verbonden met je geld. Wie wél spaargeld
heeft maar niets met zijn macht wil doen,
moet zijn euro’s thuis onder zijn matras stop­
pen. Maar zodra hij naar een bank gaat en zo
zijn geld beschikbaar stelt aan ondernemers
die geld nodig hebben, zou hij moeten naden­
ken over de vraag wat er met zijn geld moet
gebeuren. Ik ben blij dat er duurzame banken
zijn die transparantie hoog in het vaandel
hebben staan en aan hun spaarders laten
zien wat ze met hun spaargeld doen.”
Inspireren
Die banken en hun klanten kunnen anderen
inspireren tot dezelfde helderheid, denkt
Haring. “In die zin is klein het nieuwe groot.
Ik ben erg gecharmeerd van die stelling.
Toch is het naïef om te verwachten dat de
grote meerderheid van banken en spaarders
hun gedrag zal veranderen alleen vanwege
inspirerende voorbeelden van kleinere,
transparante banken. De overheid zou die
openheid via wetgeving moeten stimule­
ren. Anders kunnen we heel lang wachten
op grootschalige verandering. Klein is niet
genoeg. Zo sceptisch moet je zijn.”
“Geld is abstract. Het is een briefje met een
getal erop. Of nog abstracter: het is een getal
op je computerscherm. Die abstractie kan er­
toe leiden dat mensen zich niet meer verant­
woordelijk voelen voor wat er met hun geld
gebeurt. Juist daarom is transparantie van
banken zo van belang. Want door de relatie
helder te maken tussen de spaarder, zijn geld
en de ondernemer die dat geld leent, wordt
geld weer concreet. Wie geld naar een bank
brengt, helpt iemand anders. Geld is een rela­
tie. Een transparante bank laat dat zien.”
Kinderen en kleinkinderen
In de ogen van Haring onderscheiden duur­
zame banken zich niet alleen doordat ze hel­
der zijn over wat ze met hun spaargeld doen.
“Het andere kenmerk is hun gerichtheid op
de lange termijn”, zegt de filosoof. “Ze kijken
niet alleen naar investeringen en financierin­
gen die nú winst opleveren, maar houden re­
kening met de vraag wat de bredere effecten
zijn van hun handelen. De belangen van onze
kinderen en kleinkinderen zijn verankerd
in hun besluitvorming.” Dat zouden andere
banken ook moeten doen, meent Haring.
“Maar ook hier geldt: je verandert het gedrag
van het gros van de banken niet wanneer je
het alleen laat aankomen op inspirerende,
relatief kleine voorbeelden. Ik vrees dat we
voor een brede verandering hogere machten
moeten aanspreken. De overheid zou van
banken moeten eisen dat ze de langeter­
mijneffecten in hun financieringsbesluiten
meenemen. Of in elk geval helder zijn over
de positieve en negatieve gevolgen van hun
handelen op de lange termijn.” Vergeet niet
dat de overheid van óns is, zegt Haring.
“Ondanks veelgehoorde klachten over de
grote afstand tussen burger en politiek, denk
ik dat de overheid in dit land toch tamelijk
dichtbij staat. Burgers hebben er echt
invloed op, om te beginnen via verkiezingen.
Dus we kunnen politici aanzetten tot ver­
andering, bijvoorbeeld als het gaat om wet­
geving die banken aanzet tot transparantie
en een langetermijnperspectief. Zo komt de
verandering van boven én beneden.”
Maatpakken
Bas Haring is filosoof maar heeft de nodige
affiniteit met natuurwetenschap. Zo schreef
hij in 2011 het boek ‘Plastic Panda’s’, een kri­
tische zoektocht naar de waarde van natuur.
“Natuurwetenschap zit me als gegoten.
Dat geldt niet voor een vak als economie.
“Ik kan me
voorstellen dat
zowel banken,
hun klanten, de
economie als
de samenleving
gebaat zijn bij
meer diversiteit
binnen banken. ”
Bas Haring
INTERVIEW
Daarmee heb ik oorspronkelijk weinig op”,
zegt hij. “Toch is juist dát het vak waar het
de laatste jaren in de politiek en de media
voortdurend om draait. Zeker sinds de
kredietcrisis is alles economie. Ik vond
het frustrerend om daar weinig van af te
weten.” Om iets aan zijn onwetendheid te
doen, volgt Haring sinds een jaar aan de
universiteit vakken economie en schreef
hij gedurende een aantal maanden econo­
miecolumns in de Volkskrant. Die columns
werkt hij momenteel uit tot een boek.
“Maar ik blijf een buitenstaander. En dat
is ook de bedoeling. Tegelijkertijd besef
ik dat ik bescheiden moet zijn als het gaat
om mijn waarnemingen. Zeker ten aanzien
van zoiets gespecialiseerds als de financiële
sector, heb ik vooral eerste intuïties.”
Wat neemt buitenstaander Haring waar
als hij kijkt naar banken en de financiële
sector? “Als je geblinddoekt een bankge­
bouw binnen wordt gebracht en de blind­
doek wordt daarna afgedaan, dan zie je
binnen een paar seconden waar je bent.
Bankiers zien er bijna allemaal hetzelfde
uit en dragen dezelfde pakken. Het dra­
gen van pakken is sowieso typerend voor
bankiers en voor werknemers van andere
instellingen in de financiële sector. Er
zijn nog maar weinig beroepsgroepen
waar het maatpak tot de standaard­
uitrusting behoort.
Dropkraam
Dat er binnen banken een pakken­c ultuur
heerst, is volgens Haring geen triviaal
gegeven. “Het staat symbool voor de
eenzijdige cultuur in de financiële sector.
Eenzijdigheid binnen een bedrijfstak is in
het algemeen niet goed. Het zou best kun­
nen dat meer diversiteit tot een stabieler
financieel systeem leidt. Dat is een interes­
sante hypothese. Bij een bepaalde mate
van diversiteit is het systeem mogelijk
minder kwetsbaar voor verstoringen.”
Grofweg werken er in de waarneming van
Haring twee soorten mensen bij banken.
“Enerzijds heb je de bankmedewerkers
met oog voor klanten. Het zijn de mensen
die dichtbij de ondernemers staan die bij
de bank een krediet hebben. Deze ban­
kiers zien het als hun taak om die onder­
nemers te helpen en te begeleiden.”
De tweede soort is de bankier die de
werking van het financiële systeem en
van financiële markten goed doorgrond
en zo instaat is tot het maken van heel
veel geld. Haring: “De kredietcrisis liet
zien dat die tweede soort tamelijk domi­
nant is. Of in elk geval: wàs.”
“Bij bankiers van de tweede soort moet
ik vaak denken aan het bijbaantje dat ik
ooit als middelbare scholier had. Ik werkte
in de dropkraam op de markt. Van de
eigenaar mocht ik zoveel drop eten als
ik wilde. Hij zei: ons product is drop,
dus is het goed dat je daar zelf ook van
eet. Dat gevoel heb ik ook vaak bij ban­
kiers: hun product is geld, dus hebben
ze de neiging om daar zelf ook flink van
te consumeren.”
Simpel ding
Het antwoord op de vraag wat een bank
moet doen en juist moet laten, is in de ogen
van Haring tamelijk eenvoudig. “Een bank
is in wezen een simpel ding. Het moet zich
grotendeels beperken tot het aantrek­
ken van spaargeld en het verstrekken van
krediet aan ondernemers en particulieren.
Die taken moeten veilig en betrouwbaar
worden uitgevoerd. Dat is de basis. Het lijkt
me van belang dat banken die basisfuncties
vervullen en zich niet toeleggen op allerlei
andere taken, zoals risicovol beleggen
op financiële markten.” Beperken tot de
basistaken brengt hem weer terug bij de
transparantie van duurzame banken.
Een bank die zich houdt aan zijn basista­
ken, zet een eerste stap naar openheid.
Een dergelijke bank heeft met twee hoofd­
taken in elk geval een tamelijk inzichtelijke
structuur, nog los van de vraag hoe helder
zo’n bank aan zijn klanten uitlegt welke
ondernemers het financiert. Haring:
“Het zou goed zijn wanneer andere banken
de transparante aanpak van duurzame ban­
ken langzamerhand gaan overnemen.”
PROJECT CV
BAS HARING
Bas Haring (1968) is filosoof,
schrijver en tv-presentator.
Sinds 2006 is Haring bijzonder hoogleraar ‘Publiek
begrip van wetenschap’ aan
de Universiteit Leiden. Daar
begeleid hij onder meer onderzoekers bij het toegankelijk maken van wetenschap.
Bas Haring schreef verschillende boeken, waaronder
‘Plastic Panda’s’ (2011), een
zoektocht naar de waarde
van de natuur. Het afgelopen
jaar studeerde hij economie
en schreef daar columns
over in de Volkskrant. Die
columns werkt hij momenteel uit tot een boek. Haring:
“Economie is op dit moment
hét onderwerp. De kranten
staan er vol van. Maar het is
frustrerend als je er niets van
weet. Studeren en een boek
schrijven helpen me om de
juiste vragen te stellen.”