Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent DE VERSCHILLENDE

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2009-10
DE VERSCHILLENDE FISCALE
TECHNIEKEN OM ROERENDE
GOEDEREN TE SCHENKEN
Masterproef van de opleiding
‘Master in het Notariaat’
Ingediend door
De Loore Anne-Sofie
(studentennr. 20032682)
Promotor: Prof. Dr. N. Geelhand
Commissaris: Lic. H. Baert
Inleiding ..................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1. De schenking: algemeen ....................................................................................... 4
Afdeling 1: Begrip .................................................................................................................. 4
Afdeling 2. Constitutieve bestanddelen van de schenking ..................................................... 4
Afdeling 3. Vormvereisten van de schenking ........................................................................ 6
Afdeling 4. De schenking met modaliteiten ........................................................................... 7
§1. Dadelijkheid en onherroepelijkheid van de schenking ................................................ 8
§2. Geoorloofdheid en geen strijdigheid met de wet of de goede zeden ........................... 9
Afdeling 5. Fiscale gevolgen van de schenking ................................................................... 10
§1. Op het vlak van de registratierechten: heffing van schenkingsrechten ...................... 10
§2. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. op nietgeregistreerde schenkingen bij overlijden van de schenker binnen de drie jaar .............. 12
Hoofdstuk 2. Schenking van roerende goederen: technieken .................................................. 17
Afdeling 1. De notariële schenking ...................................................................................... 17
§1. De schenking bij Belgische notariële akte ................................................................. 17
A. Burgerrechtelijke voordelen .................................................................................... 17
1. Rechtszekerheid ................................................................................................... 17
2. Geen beperking qua voorwerp ............................................................................. 17
3. Diverse modaliteiten mogelijk ............................................................................. 18
a. Voorwaarde ...................................................................................................... 18
a.1. Opschortende voorwaarde ......................................................................... 18
a.2. Ontbindende voorwaarde........................................................................... 21
b. Termijn of tijdsbepaling ................................................................................... 22
b.1. Opschortende termijn ................................................................................ 22
b.2. Ontbindende termijn .................................................................................. 23
c. Voorbehoud van vruchtgebruik ........................................................................ 25
d. Last ................................................................................................................... 25
e. Restbeding of fideïcommis de residuo .............................................................. 28
B. Fiscale voordelen ..................................................................................................... 30
1. Op het vlak van de registratierechten: schenken aan een vlak en laag tarief ....... 30
2. Op het vlak van de successierechten .................................................................... 31
a. Geen toepassing van art. 7 W.Succ. ................................................................. 31
b. Geen toepassing van art. 66bis Vl.W.Succ. ..................................................... 31
§2. De schenking bij buitenlandse notariële akte ............................................................. 32
A. Burgerrechtelijke voordelen .................................................................................... 32
B. Fiscale voordelen ..................................................................................................... 37
1. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van (Belgische)
schenkingsrechten .................................................................................................... 38
2. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden
van de schenker binnen de drie jaar ......................................................................... 38
Afdeling 2. De handgift ........................................................................................................ 40
§1. Geldigheidsvereisten .................................................................................................. 40
§2. Vormvereisten ............................................................................................................ 41
§3. Modaliteiten bij de handgift ....................................................................................... 43
A. Voorwaarde ............................................................................................................. 43
1. Opschortende voorwaarde .................................................................................... 43
2. Ontbindende voorwaarde ..................................................................................... 44
B. Termijn .................................................................................................................... 44
1. Opschortende termijn ........................................................................................... 44
2. Ontbindende termijn ............................................................................................. 45
1
C. Voorbehoud van vruchtgebruik ............................................................................... 45
D. Last .......................................................................................................................... 46
§4. Fiscale gevolgen ......................................................................................................... 47
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten........... 47
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden
van de schenker binnen de drie jaar ............................................................................. 47
Afdeling 3. De onrechtstreekse schenking ........................................................................... 49
§1. Geldigheidsvereisten .................................................................................................. 49
§2. Vormvereisten ............................................................................................................ 49
§3. Toepassingen .............................................................................................................. 50
§4. Modaliteiten bij de bankgift ....................................................................................... 54
A. Voorwaarde ............................................................................................................. 54
1. Opschortende voorwaarde .................................................................................... 54
2. Ontbindende voorwaarde ..................................................................................... 55
B. Termijn .................................................................................................................... 55
1. Opschortende termijn ........................................................................................... 55
2. Ontbindende termijn ............................................................................................. 56
C. Voorbehoud van vruchtgebruik ............................................................................... 56
D. Last .......................................................................................................................... 57
§5. Fiscale gevolgen ......................................................................................................... 58
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten........... 58
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden
van de schenker binnen de drie jaar na de schenking .................................................. 58
Afdeling 4. De vermomde schenking ................................................................................... 60
§1. Geldigheidsvereisten .................................................................................................. 60
§2. Vormvereisten ............................................................................................................ 60
§3. Toepassingen .............................................................................................................. 61
§4. Fiscale gevolgen ......................................................................................................... 62
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten........... 62
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden
van de schenker binnen de drie jaar ............................................................................. 62
Besluit....................................................................................................................................... 63
Bibliografie............................................................................................................................... 64
2
Inleiding
Er wordt wel eens gezegd dat schenken met de warme hand leuker is dan met de koude hand.
En terecht. Waarom zou men wachten tot men overleden is?
Niet alleen heeft de schenking een hartverwarmend effect voor zowel schenker als begiftigde,
bovendien kan men via de schenking zijn toekomstige erfgenamen, gelet op de progressieve
tarieven van de successierechten, heel wat belastingen besparen. Door te schenken verkleint
men immers zijn nalatenschap. De schenking is dus een bijzonder geschikt instrument om aan
successieplanning te doen.
Het onderwerp van deze Masterproef beperkt zich tot de schenking van roerende goederen.
In het eerste hoofdstuk worden zowel de burgerrechtelijke als de fiscale aspecten van de
schenking als instrument van successieplanning op algemene wijze behandeld.
Het tweede hoofdstuk spitst zich vervolgens toe op de beschrijving van een aantal technieken
om roerende goederen te schenken. De doelstelling van deze Masterproef bestaat erin na te
gaan wat de fiscale gevolgen van elke schenkingstechniek zijn.
3
Hoofdstuk 1. De schenking: algemeen
Afdeling 1: Begrip
1. De schenking onder de levenden is een akte waarbij de schenker zich dadelijk en
onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet ten voordele van de begiftigde, die ze
aanneemt (art. 894 BW).
De schenking is dus een contract, waaraan een wilsovereenstemming ten grondslag ligt - de
begiftigde moet de schenking aanvaarden (art. 932 BW) - en dat onderworpen is aan de
algemene geldigheidsvereisten van het verbintenissenrecht1 2.
Afdeling 2. Constitutieve bestanddelen van de schenking
2. Volgens het Hof van Cassatie zijn de samenstellende elementen van de schenking:
-
de onmiddellijke en onherroepelijke afstand van een goed (materieel element);
-
de animus donandi of het inzicht om te begiftigen (intentioneel element);
-
de aanvaarding door de begiftigde3.
3. Uit de rechtspraak blijkt dat vooral het intentioneel element een belangrijke rol speelt bij de
beoordeling van de vraag of men te maken heeft met een schenking. De animus donandi
wordt niet vermoed, maar dient steeds bewezen te worden.
4. Zo handelt degene die een natuurlijke verbintenis nakomt niet met het oogmerk om te
begiftigen, maar op grond van een morele plicht4. Het intentioneel element ontbreekt5.
1
Dit is een werkelijke toestemming, bekwaamheid van zowel schenker als begiftigde, een bepaald voorwerp en
een geoorloofde oorzaak (art. 1108 BW).
2
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 554; C. VAN HEUVERSWYN, “De handgift: geldigheidsvoorwaarden”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 133.
3
Cass. 13 december 1956, Pas. 1957, I, 392.
4
Zie Rb. Charleroi 12 oktober 2000, Act.fisc. 2001, 3, Div.Act. 2002, 18, FJF 2001, 603 en Rec.gén.enr.not.
2001, 137 (inzake de betaling van een verbrekingsvergoeding, vastgesteld in een notariële akte, naar aanleiding
van het uit mekaar gaan van samenwoners).
5
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1512.
4
Of nog: wanneer men aanneemt dat degene die een natuurlijke verbintenis nakomt, in feite
een vooraf bestaande schuld betaalt6, kan er geen sprake zijn van een schenking wegens
afwezigheid van het materieel element, zijnde een verarming7.
5. Een ander argument dat vaak ingeroepen wordt om een kwalificatie als schenking te
ontlopen, is het vergeldend karakter van de rechtshandeling8, de zogenaamde “vergeldende
schenking”. Deze “schenking” gebeurt niet uit vrijgevigheid, maar ter vergoeding van
geleverde diensten9. Ook hier ontbreekt andermaal het intentioneel element. Er weze
opgemerkt dat de rechtspraak het argument van het vergeldend karakter niet aanvaardt
wanneer de bewezen diensten geen schuld hebben doen ontstaan of wanneer de bevoordeling
buiten verhouding tot de verleende prestaties staat10 11.
6. Verder dient de schenking onderscheiden te worden van een kanscontract onder
bezwarende titel, zoals de overeenkomst van aanwas. De overeenkomst van aanwas betreft
een overeenkomst waarbij twee (of meerdere) personen samen bepaalde goederen verwerven
en waarbij de langstlevende uiteindelijk eigenaar of titularis wordt van rechten op een deel of
het geheel van deze goederen, terwijl beide partijen gelijke kansen moeten hebben om het
goed uiteindelijk te verkrijgen12. Uitzonderlijk zal de overeenkomst van aanwas als een
schenking worden gekwalificeerd indien er een ongelijkheid van kansen tussen de
deelgenoten (zoals een groot leeftijdsverschil of een zware ziekte van één van de deelgenoten)
bestaat die niet wordt gecompenseerd (bijvoorbeeld doordat degene die de grootste kans heeft
om het goed te verwerven een groter aandeel in de prijs betaalt)13. Opnieuw wordt de animus
donandi hier niet vermoed, maar moet deze bewezen worden14.
6
Zie Cass. 7 februari 1829, Pas. 1829, 48 (inzake de betaling van een verjaarde schuld).
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 539-540; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1.
De juridische invalshoek”, AFT 2008, 20.
8
Zie Bergen 15 september 1992, Rev.not.b. 1995, 22 (inzake de schenking van een onroerend goed door een
grootvader aan zijn kleinzoon, die gedurende jaren onbezoldigd in het familiebedrijf had gewerkt en het
zodoende in stand had gehouden).
9
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 540; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 21.
10
Gent 26 januari 1990, FJF 1990, 153, Rec.gén.enr.not. 1990, 168.
11
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1510.
12
D. MICHIELS, “Bedingen van tontine en aanwas”, RW 1995-96, 971 en 978.
13
D. MICHIELS, “Bedingen van tontine en aanwas”, RW 1995-96, 972.
14
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 705.
7
5
7. Ook een “cadeau” wordt in de regel juridisch niet gelijkgesteld met een schenking. Vereist
is evenwel dat het cadeau in verhouding staat tot het vermogen van de weldoener en gegeven
wordt naar aanleiding van een gebeurtenis waarbij het uitdelen van cadeaus gebruikelijk is15.
Afdeling 3. Vormvereisten van de schenking
8. Naar Belgisch recht kan een schenking diverse vormen aannemen (notariële akte, handgift,
bankgift, onrechtstreekse schenking). Indien de partijen echter het schenkingscontract
schriftelijk willen vastleggen, zal een notariële akte moeten worden opgemaakt.
Overeenkomstig art. 931 BW dient iedere schenkingsakte immers op straffe van nietigheid in
notariële vorm te worden verleden.
9. Bovendien moet de begiftigde de schenking bij authentieke akte en in uitdrukkelijke
bewoordingen aanvaarden (art. 932, lid 1 BW)16. Een stilzwijgende aanvaarding is bijgevolg
uitgesloten en de aanvaarding kan evenmin worden afgeleid uit het loutere feit van de
handtekening17. De aanvaarding dient tevens tijdens het leven van de schenker te geschieden.
Meestal zal de aanvaarding in de schenkingsakte zelf gebeuren. De wet voorziet evenwel in
de mogelijkheid om de schenking in een latere notariële akte te aanvaarden. In dergelijk geval
heeft de schenking ten opzichte van de schenker pas gevolg vanaf de dag waarop de
aanvaarding aan hem is betekend (art. 932, lid 2 BW).
10. Daarnaast vereist art. 948 BW voor de geldigheid van de schenking van roerende
goederen een staat van schatting, getekend door de schenker en de begiftigde of door hun
gevolmachtigde, die aan de minuut van de schenking moet worden gehecht.
11. De schenking is dus - in de regel (infra nr. 26) - een vormelijk contract18. De naleving van
de door de wet vereiste vormvoorschriften is een conditio sine qua non voor de geldige
15
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 22.
16
Cass. 13 december 1956, Pas. 1957, I, 392; Gent 18 januari 2007, T.Not. 2008, 297, noot L. WEYTS.
17
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 210-211.
18
R. BARBAIX, Het contractuele statuut van de schenking. Hoe anders is de overeenkomst schenking en
waarom? Rechtsvergelijkende studie van het contractuele statuut van de schenking, Antwerpen, Intersentia,
2008, 251; R. BARBAIX, “Notariële akte/België”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 113-114.
6
totstandkoming van de schenking. Het niet respecteren van deze vormvereisten heeft de
nietigheid van de schenking tot gevolg. Dit geldt zowel voor de algemene vereiste van
authenticiteit, als voor de bijkomende formaliteiten19. Er weze echter opgemerkt dat de
nietigheid van de schenking wegens niet-naleving van de vormvereisten de heffing van het
schenkingsrecht niet belet20.
Tijdens het leven van de schenker is de nietigheidssanctie absoluut. Na het overlijden van de
schenker kan de nietige schenking door diens rechtsopvolgers worden bekrachtigd, bevestigd
of vrijwillig uitgevoerd21. De absolute nietigheid wordt bijgevolg een relatieve nietigheid22.
12. Aan het burgerrechtelijk formalisme van art. 931 BW is ook een fiscaal nadeel verbonden.
Belgische notariële akten zijn immers verplicht registreerbaar (art. 19, 1° W.Reg.) (infra nr.
23). Bijgevolg worden notariële schenkingen met een evenredig registratierecht - het
schenkingsrecht - belast. Dit fiscaal nadelige gevolg heeft ertoe geleid dat men zijn toevlucht
is gaan zoeken tot schenkingstechnieken die aan het vormvoorschrift van art. 931 BW
ontsnappen (bijvoorbeeld de handgift, de onrechtstreekse schenking (o.a. de bankgift) en de
vermomde schenking) (infra nr. 26).
Afdeling 4. De schenking met modaliteiten
13. Onder voorbehoud van de grondvoorwaarden kunnen bij de schenking modaliteiten
worden bedongen, die de begiftigde samen met de schenking zal moeten aanvaarden. Bij de
notariële schenking kunnen deze modaliteiten in de tekst van de schenkingsakte zelf worden
bepaald. Bij de handgift en de bankgift is een begeleidend geschrift, de zogenaamde pacte
adjoint (infra nrs. 106 en 136), vereist23.
19
Cass. 1 maart 2007, Not.Fisc.M. 2008, 131, noot M. MASSCHELEIN, Pas. 2007, 432, Rec.gén.enr.not. 2007,
232, Rec.gén.enr.not. 2007, 303, Rev.trim.dr.fam. 2007, 863, RW 2008-09, 996, TBBR 2008, 337, noot R.
BOURSEAU en T.Not. 2009, 372, noot F. BLONTROCK.
20
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 597.
21
Art. 1340 BW.
22
Rb. Gent 14 juli 1956, Rec.gén.enr.not. 1959, 449, noot en Rev.prat.soc. 1960, 11, noot; Cass. 29 april
1977, Pas. 1977, I, 883 en Rec.gén.enr.not. 1979, 155, noot; Rb. Brussel 3 januari 1986, Rec.gén.enr.not. 1989,
395 en Rev.not.b. 1986, 185; Cass. 19 mei 1994, Arr.Cass. 1994, 504, Bull. 1994, 489, JT 1995, 5, Pas. 1994, I,
489, RW 1994-95, 743 en Rec.gén.enr.not. 1995, 315.
23
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 567; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 49.
7
§1. Dadelijkheid en onherroepelijkheid van de schenking
14. Bij het bedingen van modaliteiten beschikt de schenker over een ruime keuzevrijheid,
zonder hierbij afbreuk te mogen doen aan de principes van de dadelijkheid en de
onherroepelijkheid die de schenking ten gronde beheersen (art. 894 BW) (supra nr. 2).
15. De dadelijkheid van de schenking impliceert dat de begiftigde een werkelijk en actueel
recht bekomt op de geschonken goederen. Een louter potentieel recht volstaat niet. Enkel het
recht op die goederen moet overgaan, niet noodzakelijk het bezit van die goederen of de
uitoefening van dat recht. Dit volgt uit art. 938 BW, dat bepaalt:
“De behoorlijk aangenomen schenking is voltrokken door de enkele toestemming van de
partijen; en de eigendom van de geschonken goederen gaat over op de begiftigde, zonder dat
enige andere overgave vereist is.”
De werkelijke overdracht van de geschonken goederen is dus geen voorwaarde voor de
geldigheid van de schenking, behoudens wanneer het een handgift betreft (traditio-vereiste)
(infra nr. 100)24.
16. Het principe van de onherroepelijkheid verhindert dat de schenker zich, door het inlassen
van bepaalde clausules, het recht voorbehoudt op rechtstreekse of onrechtstreekse wijze terug
te komen op de schenking. Bedingen die afbreuk doen aan dit principe hebben de nietigheid
van de gehele schenking tot gevolg. Deze nietigheid is absoluut en kan bijgevolg door elke
belanghebbende worden ingeroepen, hetzij vóór, hetzij na het overlijden van de schenker. In
tegenstelling tot de schenking, die nietig is wegens schending van de vormvereisten (supra nr.
11), is de schenking hier niet vatbaar voor bevestiging25.
17. De wetgever geeft in de artikelen 943 t.e.m. 946 BW een opsomming van bedingen die
het principe van de onherroepelijkheid van de schenking miskennen. Zo mag een schenking
24
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 11; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT
2008, 95.
25
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 169; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”,
TEP 2005, 14; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische
invalshoek”, AFT 2008, 50.
8
alleen tegenwoordige goederen van de schenker tot voorwerp hebben en is een schenking van
toekomstige goederen nietig (art. 943 BW). Ook de schenking gekoppeld aan een voorwaarde
waarvan de uitvoering afhankelijk wordt gesteld van de enkele wil van de schenker
(schenking onder potestatieve voorwaarde) (art. 944 BW), de schenking onder last de
toekomstige schulden van de schenker te voldoen (art. 945 BW) en de schenking waarbij de
schenker zich het recht voorbehoudt om over de geschonken zaak te beschikken (art. 946
BW) zijn nietig26. Op fiscaal vlak belet de nietigheid van de schenking wegens miskenning
van het principe van de onherroepelijkheid de onmiddellijke heffing van het schenkingsrecht
evenwel niet27.
§2. Geoorloofdheid en geen strijdigheid met de wet of de goede zeden
18. Niet alleen dient de schenker erover te waken dat hij door het bedingen van bepaalde
modaliteiten geen afbreuk doet aan de principes van de dadelijkheid en de onherroepelijkheid
van de schenking. Bovendien mogen deze voorwaarden (of lasten) niet onmogelijk zijn of
strijdig zijn met de wet of de goede zeden28. Zoniet, worden zij voor niet geschreven
gehouden (art. 900 BW).
Luidens art. 6 BW kunnen bijzondere overeenkomsten evenwel geen afbreuk doen aan wetten
die de openbare orde en de goede zeden betreffen. Bijgevolg zal de rechter, indien een
voorwaarde (of last) bij toepassing van art. 900 BW voor niet geschreven dient te worden
gehouden, toch de akte in haar geheel nietig moeten verklaren wegens strijdigheid met art. 6
BW29. Daarenboven bestaat in de rechtspraak de tendens om de gehele schenking nietig te
verklaren indien (de schenker bewijst dat) de onmogelijke of ongeoorloofde last de
determinerende oorzaak van de schenking is30 31.
19. Een onmogelijke of ongeoorloofde voorwaarde kan worden opgesplitst in:
26
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 169; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1495.
27
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 597.
28
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 171; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 79.
29
Cass. 31 oktober 1952, Pas. 1953, I, 110, Rec.gén.enr.not. 1955, 352, noot, Arr. Cass. 1953, 105 en RCJB
1953, 5, noot J. DABIN.
30
Luik 4 juli 1951, Pas. 1952, II, 72; Rb. Brussel 13 juni 1997, Rev.not.b. 1998, 67.
31
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 206.
9
-
een juridisch onmogelijke voorwaarde waarvan de vervulling stuit op een wettelijke en
blijvende onmogelijkheid;
-
een feitelijk onmogelijke voorwaarde waarvan de vervulling onmogelijk is volgens de
wetten van de natuur;
-
en een feitelijk onmogelijke voorwaarde waaraan op het ogenblik van de uitwerking
van de gift, in normale omstandigheden en rekening houdend met de middelen
waarover de begiftigde beschikt, onoverkomelijke moeilijkheden voor hem zijn
verbonden32.
20. Een voorwaarde is strijdig met de wet wanneer zij afbreuk doet aan wetten van openbare
orde of van dwingend recht. Voorwaarden strijdig met de goede zeden zijn voorwaarden die
een inbreuk uitmaken op de huwelijksvrijheid of op de echtscheidingsvrijheid33.
21. Voor een meer gedetailleerde bespreking van een aantal modaliteiten, gekoppeld aan de
verschillende schenkingstechnieken, en hun gevolgen op fiscaal vlak zie Hoofdstuk 2.
Afdeling 5. Fiscale gevolgen van de schenking
§1. Op het vlak van de registratierechten: heffing van schenkingsrechten
22. Zoals gezegd, wordt de schenking onder de levenden belast met het schenkingsrecht
(supra nr. 12), dat wordt geheven op de brutowaarde van de goederen die elke begiftigde van
de schenker bekomt (art. 131 Vl.W.Reg.). De schenking is dus een getarifeerde
rechtshandeling.
23. Inzake schenkingen geldt evenwel een algemene registratieverplichting. Enkel
schenkingen die bij Belgische notariële akte zijn vastgesteld (akten verplicht registreerbaar
omwille van hun aard) (art. 19, 1° W.Reg.) en schenkingen van in België gelegen onroerende
goederen (akten verplicht registreerbaar omwille van hun voorwerp) (art. 19, 2° W.Reg.)
worden verplicht aan de registratieformaliteit onderworpen34. Schenkingen van in het
32
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 206-207.
33
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 206.
34
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1481.
10
buitenland gelegen onroerende goederen zijn daarentegen niet verplicht registreerbaar (art.
159, 7° W.Reg.).
24. Met het oog op de overschrijving op het hypotheekkantoor is voor de schenking van (in
België gelegen) onroerende goederen de schenking bij notariële akte de enige optie35. Op
grond van art. 2 Hyp.W. worden immers alleen authentieke akten ter overschrijving aanvaard.
Hoewel art. 931 BW enkel een “notariële akte” en geen “Belgische notariële akte” vereist
(infra nrs. 36, 81 en 92), kan men aan de heffing van het schenkingsrecht niet ontkomen door
het onroerend goed te schenken via buitenlands notaris. Akten (waarmee bedoeld wordt:
onderhandse akten en buitenlandse notariële akten) waarbij de eigendom of het vruchtgebruik
van in België gelegen onroerende goederen wordt overgedragen, zijn immers verplicht
registreerbaar op grond van art. 19, 2° W.Reg.36.
25. Het tarief wordt voor de schenking van onroerende goederen onderverdeeld in vier
groepen van begiftigden en is progressief in elk van deze tariefgroepen. Het recht wordt
geheven op het brutovoordeel dat elke begiftigde van de schenker verkrijgt (art. 131, §1
Vl.W.Reg.).
26. Op de schenking van roerende goederen zullen slechts schenkingsrechten worden geheven
indien deze bij Belgische notariële akte is vastgesteld (art. 19, 1° W.Reg.). De mogelijkheid
om aan het vormvoorschrift van art. 931 BW te ontsnappen bestaat voor de schenking van
roerende goederen dus wel. Niettegenstaande de bewoordingen van art. 931 BW en de
nietigheidssanctie die eraan gekoppeld is, nemen de rechtspraak en rechtsleer unaniem aan dat
vormvrije schenkingen zoals de handgift, onrechtstreekse schenking en vermomde schenking
geldig zijn. Bij gebrek aan registratieverplichting, noch op grond van art. 19, 1° W.Reg, noch
op grond van art. 19, 2° W.Reg, zijn er geen schenkingsrechten verschuldigd37.
35
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 584; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 378.
36
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 584; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De
fiscale invalshoek”, AFT 2008, 24.
37
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT
2008, 25; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1531.
11
Anders dan bij de onroerende goederen kan men tevens aan de heffing van het
schenkingsrecht ontsnappen door de roerende goederen via buitenlands notaris te schenken
(infra nr. 95). Dergelijke schenkingen via buitenlands notaris zijn, net zoals de vormvrije
schenkingen, niet verplicht registreerbaar gezien de aard van de akte (geen Belgische notariële
akte) en het voorwerp van de akte (geen in België gelegen onroerende goederen)38.
27. Het tarief wordt voor de schenking van roerende goederen onderverdeeld in slechts twee
tariefgroepen en is niet progressief, maar vlak, zijnde 3% of 7% (art. 131, §2 Vl.W.Reg.)
(infra nr. 73).
§2. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. op nietgeregistreerde schenkingen bij overlijden van de schenker binnen de drie jaar
28. Hoewel zij aan de heffing van het schenkingsrecht ontsnappen, verlopen nietgeregistreerde schenkingen (van roerende goederen) niet noodzakelijk geheel belastingvrij.
Hiervoor is vereist dat de schenker nog minstens drie jaar na de schenking in leven blijft.
Zoniet, zullen op de geschonken goederen successierechten worden geheven (art. 7 W.Succ.).
29. Art. 7 W.Succ. bepaalt:
“De goederen, waarover, naar het door het Bestuur geleverd bewijs, de afgestorvene
kosteloos beschikte gedurende de drie jaren vóór zijn overlijden, worden geacht deel uit te
maken van zijn nalatenschap, indien de bevoordeling niet onderworpen werd aan het
registratierecht gevestigd voor de schenkingen, behoudens verhaal van de erfgenamen of
legatarissen op de begiftigde voor de wegens die goederen gekweten successierechten.”
Opdat art. 7 W.Succ. zou kunnen worden toegepast, moet dus aan drie voorwaarden
cumulatief worden voldaan:
-
het moet gaan om een kosteloze beschikking,
-
die door de erflater werd toegestaan minder dan drie jaar vóór zijn overlijden
38
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT
2008, 25.
12
-
en die niet onderworpen is geweest aan het registratierecht vastgesteld voor de
schenkingen39.
30. Wat de eerste toepassingsvoorwaarde betreft, is het zo dat, hoewel onder het begrip
“kosteloze beschikking” meestal “schenkingen” worden begrepen, het toepassingsgebied van
art. 7 W.Succ. heel wat verder reikt. Aldus viseert art. 7 W.Succ. in principe alle soorten
schenkingen, ongeacht de vorm (rechtstreekse schenking, onrechtstreekse schenking,
handgift, schenking bij buitenlandse notariële akte,…), ongeacht het voorwerp van de
schenking (om het even welk roerend goed) en ongeacht de persoon van de begiftigde
(erfgenaam, legataris, derde,…)40.
Art. 7 W.Succ. is daarentegen niet van toepassing op gebruikelijke geschenken41. Het betreft
cadeaus die weinig belangrijk zijn, die in verhouding staan met de inkomsten van de schenker
en die naar gewoonte gegeven worden in bepaalde omstandigheden (verjaardag, geboorte,
huwelijk,…) (supra nr. 7)42. Art. 7 W.Succ. is evemin toepasselijk op sommen door de
erflater uitgekeerd ingevolge een wettelijke onderhoudsplicht en op uitkeringen door de
erflater gedaan in uitvoering van een natuurlijke verbintenis (supra nr. 4)43 44.
31. Een tweede voor de toepassing van art. 7 W.Succ. noodzakelijke vereiste is dat de
schenking door de erflater moet zijn toegestaan minder dan drie jaar vóór zijn overlijden45.
Werd de schenking door de erflater meer dan drie jaar vóór zijn overlijden toegestaan onder
een voorwaarde of een tijdsbepaling en heeft de vervulling van de voorwaarde of het
verstrijken van de termijn zich binnen de drie jaar vóór zijn overlijden voorgedaan, dan is art.
7 W.Succ. echter niet van toepassing. Als uitgangspunt voor de berekening van de driejarige
termijn waarbinnen de schenker in leven dient te blijven opdat hij aan de toepassing van art. 7
W.Succ. zou ontsnappen, geldt immers de dag waarop de schenking werd gedaan en niet de
dag waarop de voorwaarde is vervuld of waarop de termijn is verstreken46.
39
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 125.
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 125.
41
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 130.
42
Rb. Antwerpen 20 oktober 2004, RGCF 2006, 383, Rec.gén.enr.not. 2005, 315 en Rec.gén.enr.not. 2005, 3,
bevestigd door Antwerpen 7 november 2007, Rec.gén.enr.not. 2009, 51, noot.
43
Rb. Doornik 30 mei 2001, Act.fisc. 2002, 5, FJF 2002, 794 en Rec.gén.enr.not. 2003, 17.
44
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 131.
45
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 132.
46
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 133.
40
13
32. Een derde en laatste toepassingsvoorwaarde is dat de schenking niet onderworpen mag
geweest zijn aan de heffing van het schenkingsrecht. Deze voorwaarde is gesteund op het
principe “non bis in idem”. Indien de schenking aan de heffing van het schenkingsrecht is
onderworpen, dient zij geen tweede keer in de successierechten te worden belast.
Bijgevolg vallen schenkingen van in België gelegen onroerende goederen buiten het
toepassingsgebied van art. 7 W.Succ. Deze schenkingen zijn immers verplicht registreerbaar
op grond van art. 19, 2° W.Reg. (supra nr. 23)47. De Administratie neemt bovendien aan dat
ook schenkingen van in het buitenland gelegen onroerende goederen buiten de werkingssfeer
van art. 7 W.Succ. vallen48.
33. Omtrent de bewijslast laat art. 7 W.Succ. geen twijfel bestaan. De Administratie moet
bewijzen dat er een schenking minder dan drie jaar vóór het overlijden heeft plaatsgehad.
Slaagt zij erin dit bewijs te leveren en zijn alle andere toepassingsvoorwaarden vervuld, dan
worden de goederen geacht in de nalatenschap aanwezig te zijn en aan de erfgenamen en
legatarissen te zijn toegevallen in dezelfde mate als de andere aanwezige goederen49.
In principe zullen dus de erfgenamen en legatarissen de successierechten over de geschonken
goederen moeten betalen, behoudens verhaal op de begiftigde. Het tweede lid van art. 7
W.Succ. voorziet hierop een uitzondering en biedt zowel de Administratie als de erfgenamen
en legatarissen de mogelijkheid om te bewijzen wie de werkelijke begiftigde van de
schenking was. Eenmaal dit bewijs is geleverd, wordt de begiftigde als legataris van de
geschonken goederen beschouwd en wordt het successierecht in zijn hoofde berekend over de
waarde van de geschonken goederen en tegen het tarief dat correspondeert met zijn graad van
verwantschap tot de erflater50.
34. Het niet halen van de driejarige termijn door de schenker is dus een risico. Bijgevolg moet
men steeds het voordeel van de niet-geregistreerde schenking, zijnde een besparing van 3% of
7% schenkingsrechten, afwegen tegen de kans op overlijden van de schenker binnen drie jaar
na de schenking, met de heffing van successierechten tot gevolg.
47
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 131 en
133.
48
Besl. 4 mei 1929, nr. E.E./32.157, www.fisconet.fgov.be.
49
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 123.
50
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 123.
14
35. Dit risico kan echter afgedekt worden via een verzekering51. Belangrijk hierbij is dat het
verzekeringscontract door de begiftigde zelf en niet door de schenker wordt afgesloten.
Zoniet, wordt het door de verzekeringsmaatschappij uitgekeerde kapitaal op grond van art. 8
W.Succ. met het successierecht belast.
36. Een andere oplossing bestaat erin de schenking vrijwillig te laten registreren. Deze
oplossing is vooral interessant indien verzekeringspremie meer dan 3% of 7% van de te
schenken som bedraagt. Sedert 1 januari 2004 bestaat in het Vlaamse Gewest immers de
mogelijkheid om roerende goederen te schenken aan een vlak en laag tarief van 3% of 7%,
naargelang de verwantschap tussen de schenker en de begiftigde52. Het gunsttarief vereist
geen Belgische notariële akte en geldt voor elke schenking die ter registratie worden
aangeboden53.
Men dient hiertoe een geschrift aan de Ontvanger voor te leggen dat tot titel strekt van de
verwezenlijkte schenking54. Dit geschrift kan bestaan uit hetzij een bilateraal bewijsdocument,
ondertekend door zowel de schenker als de begiftigde, de zogenaamde pacte adjoint bij de
handgift en de bankgift, hetzij twee (of meer) eenzijdige documenten55. Het geschrift dient
wel alle essentiële elementen van de schenkingsovereenkomst bevatten, te weten:
-
de identificatie van de schenker en de begiftigde;
-
een nauwkeurige omschrijving van het voorwerp van de schenking;
-
het begiftigingsinzicht vanwege de schenker;
-
de aanvaarding door de begiftigde56.
Door de schenking vrijwillig ter registratie aan te bieden, blijft deze volledig buiten het
toepassingsgebied van de successierechten. Art. 7 W.Succ. is niet van toepassing (supra nr.
51
A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 382.
Decr. Vl. 19 december 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004, BS 31 december
2003.
53
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 224 en 226; A.
VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 381.
54
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 228; F.
WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1532.
55
Bijvoorbeeld de aangetekende brieven die tussen schenker en begiftigde werden uitgewisseld waarin de
schenker verklaart te schenken en de begiftigde verklaart de schenking in dank te aanvaarden.
56
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1532-1533.
52
15
32) en het progressievoorbehoud in de successierechten (art. 66bis Vl.W.Succ.) werd voor de
schenkingen van roerende goederen afgeschaft (infra nr. 79).
37. In deze Masterproef zal uitsluitend ingegaan worden op de schenking van roerende
goederen en dit alleen voor het Vlaamse Gewest. Wat hierna volgt, is een bespreking in
extenso van de verschillende fiscale technieken waarover een Vlaamse inwoner beschikt om
roerende goederen te schenken.
16
Hoofdstuk 2. Schenking van roerende goederen: technieken
Afdeling 1. De notariële schenking
38. Een eerste techniek om roerende goederen te schenken is bij notariële akte.
§1. De schenking bij Belgische notariële akte
A. Burgerrechtelijke voordelen
39. Vanuit burgerrechtelijk oogpunt biedt de notariële schenking heel wat voordelen.
1. Rechtszekerheid
40. In de praktijk geeft de schenking bij (Belgische57) notariële akte het minst aanleiding tot
juridische betwistingen. Dit blijkt duidelijk uit de weinige rechtspraak die hierover te vinden
is. Met de notariële akte wordt immers voldaan aan het vormvoorschrift van art. 931 BW en
wordt ook de bewijsproblematiek fel gereduceerd (infra nrs. 104 en 127)58.
2. Geen beperking qua voorwerp
41. Voor de totstandkoming van de notariële schenking is geen materiële overdracht van de
geschonken zaak (traditio), zoals bij de handgift, vereist (infra nr. 100). Bijgevolg is het
voorwerp van de notariële schenking niet beperkt tot lichamelijke roerende goederen en
onlichamelijke roerende goederen waarvan de rechten in een voor traditio vatbare titel zijn
geïncorporeerd. Ook effecten op naam of spaarboekjes op naam kunnen bij notariële akte
worden geschonken59.
57
Omtrent de schenking van roerende goederen via buitenlands notaris zie evenwel L. WEYTS, “Vlucht niet
naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van roerend goed”, T.Not. 2006, 366-376; N.
LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 1-10.
58
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 182 en 227.
59
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 227; S. BUYLAERT,
“De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 488.
17
3. Diverse modaliteiten mogelijk
42. De notariële schenking kan gepaard gaan met heel wat meer modaliteiten dan de handgift
(infra nrs. 106 t.e.m. 117) of de bankgift (infra nrs. 137 t.e.m. 150)60.
a. Voorwaarde
43. Een voorwaarde is een toekomstige en onzekere gebeurtenis, die hetzij de verbintenis die
uit de schenking voortvloeit opschort totdat de gebeurtenis plaatsheeft (opschortende
voorwaarde), hetzij de schenking teniet doet op het ogenblik dat de gebeurtenis plaatsheeft
(ontbindende voorwaarde)61.
a.1. Opschortende voorwaarde
44. Bij een schenking onder opschortende voorwaarde vindt er geen onmiddellijke overdracht
van het geschonken goed plaats. Zoals reeds werd aangegeven, vormt dit geen probleem in
het licht van het principe van de dadelijkheid van de schenking (supra nr. 15)62, behoudens
wanneer het gaat om een handgift (infra nr. 108)63. Overeenkomstig art. 938 BW gaat de
eigendom van de geschonken goederen immers op de begiftigde over zonder dat enige
overgave vereist is.
Ook wat de vereiste van de onherroepelijkheid betreft, stelt de opschortende voorwaarde,
waarvan de verwezenlijking niet afhankelijk is van de wil van de schenker, geen problemen.
De vervulling van de opschortende voorwaarde is het gevolg van de werking van het contract
60
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen?
Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 7; N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het
patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V,
Brugge, die Keure, 2004, 227; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 489; A.
VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 109; G.
DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen, Intersentia,
2006, 201; A. VERBEKE, “Notariële akte/Buitenland”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 129.
61
Art. 1168 BW.
62
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Schenkingen onder opschortende voorwaarde”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 459.
63
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 489.
18
en niet van de loutere wil van de schenker64. Een schenking onder opschortende voorwaarde
is dus in principe rechtsgeldig65.
45. Een schenking onder opschortende voorwaarde van het overlijden van de schenker is
evenwel niet mogelijk, aangezien het overlijden van de schenker weliswaar een toekomstige,
doch een zekere gebeurtenis is. Een schenking onder opschortende voorwaarde van het
vooroverlijden van de schenker, of anders uitgedrukt, onder opschortende voorwaarde dat de
begiftigde de schenker overleeft, is daarentegen wel mogelijk. Ook een schenking onder
opschortende termijn van het overlijden van de schenker wordt geldig geacht66.
46. Op fiscaal vlak geeft de schenking onder opschortende voorwaarde slechts aanleiding tot
de heffing van het algemeen vast recht van 25 euro zolang de voorwaarde niet is vervuld (art.
16, lid 1 W.Reg.)67. Wanneer de voorwaarde zich vervult, wordt het schenkingsrecht geheven
op de waarde van het geschonken goed op de dag van de vervulling van de voorwaarde68 en
tegen het tarief dat toegepast zou zijn indien de schenking niet onder opschortende
voorwaarde was gedaan69
70
. Het vroeger geheven recht dient te worden aangerekend op het
bij de vervulling van de voorwaarde verschuldigd evenredig recht (art. 16, lid 2 W.Reg.)71.
47. De schenking onder opschortende voorwaarde van het overlijden van de schenker wordt
sedert 1 januari 2005 in het Vlaamse Gewest als een fictief legaat behandeld (art. 4, 3°
Vl.W.Succ.)72.
48. Art. 4, 3° Vl.W.Succ. bepaalt:
64
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Verschil (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 442.
65
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 29; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT
2008, 95;
66
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT
2008, 126.
67
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 644.
68
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 687.
69
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 682
70
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 482; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK
en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 30; E. SPRUYT, “De schenking: het
paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 31 en 101; F. WERDEFROY,
Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 644-645.
71
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 689.
72
Decr. Vl. 24 december 2004 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2005, BS 31 december
2004.
19
“Worden met het oog op de heffing van het successierecht als legaten beschouwd: alle
schenkingen onder de levenden van roerende goederen die de overledene heeft gedaan onder
de opschortende voorwaarde die vervuld wordt ingevolge het overlijden van de schenker.”
Aldus worden schenkingen van roerende goederen, gekoppeld aan een opschortende
voorwaarde die in vervulling gaat bij het overlijden van de schenker, voortaan met het
successierecht belast. Het hoeft echter geen betoog dat dergelijke schenkingen ingevolge deze
nieuwe regeling veel hoger zullen worden getaxeerd. Het tarief voor de schenkingen van
roerende goederen is immers vlak, zijnde 3% of 7%, terwijl het tarief in de successierechten
progressief is en beduidend hoger ligt73.
49. De vraag rijst welke schenkingen gekoppeld aan een opschortende voorwaarde nu precies
onder het toepassingsgebied van de regeling inzake het fictief legaat vallen.
50. Uit een circulaire van 5 april 2005 blijkt dat het fictief legaat “bijvoorbeeld” volgende
situaties beoogt te dekken:
-
de schenking onder de opschortende voorwaarde van het overlijden van de schenker;
-
de schenking onder de opschortende voorwaarde van het vooroverlijden van de
schenker;
-
de schenking onder de opschortende voorwaarde van het overleven van de
begiftigde74.
In de rechtsleer wordt dan ook gesteld dat met de invoering van art. 4, 3° Vl.W.Succ. de
schenking onder opschortende termijn van het overlijden van de schenker mogelijks aan
belang kan winnen als alternatief voor de schenking onder opschortende voorwaarde van
vooroverlijden van de schenker (infra nr. 59)75.
51. Er kan echter geen discussie bestaan omtrent de niet-toepasselijkheid van de regeling
inzake het fictief legaat op schenkingen gekoppeld aan een opschortende voorwaarde waarvan
73
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT
2008, 127.
74
Circ. nr. 3/2005 van 5 april 2005, www.fisconet.fgov.be.
75
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 39.
20
de verwezenlijking niets te maken heeft met het overlijden van de schenker. Gedacht kan
worden aan de schenking bezwaard met fideïcommis de residuo (infra nrs. 68 t.e.m. 71)76.
a.2. Ontbindende voorwaarde
52. Bij een schenking onder ontbindende voorwaarde vindt de overdracht van het geschonken
goed onmiddellijk plaats77. In het licht van het principe van de dadelijkheid van de schenking
vormt de ontbindende voorwaarde dus geen enkel probleem78. Ook het principe van de
onherroepelijkheid van de schenking verzet zich niet tegen het bedingen van een ontbindende
voorwaarde, waarvan de verwezenlijking niet afhankelijk is van de wil van de schenker79. De
ontbinding van de schenking, die het resultaat is van de vervulling van de voorwaarde, is
immers het gevolg van de werking van het contract en niet van de loutere wil van de
schenker80.
53. De fiscale behandeling van de schenking onder ontbindende voorwaarde is dezelfde als
van een schenking die onder geen enkele voorwaarde is bedongen. De schenking is
onmiddellijk aan het schenkingsrecht onderworpen en het geheven recht is niet vatbaar voor
teruggaaf bij de verwezenlijking van de voorwaarde81.
54. Het typevoorbeeld van de schenking onder ontbindende voorwaarde is het conventioneel
beding van terugkeer. Overeenkomstig art. 951 BW kan de schenker ten aanzien van de
geschonken goederen het recht van terugkeer bedingen, hetzij voor het geval van
vooroverlijden van de begiftigde alleen, hetzij voor het geval van vooroverlijden van de
begiftigde en zijn afstammelingen.
76
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 32; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008,
129.
77
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 571.
78
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 96; M. PUELINCKX-COENE, “Schenkingen onder ontbindende voorwaarde”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 464.
79
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1495.
80
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 172; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 96; I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Verschil (bij
leven)”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning
met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 442.
81
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 664.
21
De schenking met een conventioneel beding van terugkeer is dus rechtsgeldig82. De
ontbinding van de schenking is immers het gevolg van het zich voordoen van een toekomstige
en onzekere gebeurtenis, met name het vooroverlijden van de begiftigde alleen of van de
begiftigde en zijn afstammelingen, en niet van de loutere wil van de schenker83.
55. Vanuit fiscaal oogpunt kan het inbouwen van een conventioneel beding van terugkeer in
de schenkingsakte interessant zijn, aangezien de ouders, die het geschonken goed terug in hun
vermogen verwerven, hierop geen successierechten verschuldigd zijn84.
b. Termijn of tijdsbepaling
56. De tijdsbepaling verschilt van de voorwaarde in die zin dat de toekomstige gebeurtenis
zeker is en niet onzeker85. Ook hier kan men schenken onder opschortende dan wel onder
ontbindende termijn.
b.1. Opschortende termijn
57. Net zoals de opschortende voorwaarde, stelt ook de opschortende termijn geen problemen
in het licht van de dadelijkheid van de schenking86. Ook hier vindt de overdracht van het
geschonken goed niet meteen plaats, waardoor handgiften onder deze modaliteit opnieuw
uitgesloten zijn (infra nr. 112)87.
82
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261; B. COOPMAN, “De handgift: specialia”,
Not.Fisc.M. 1999, 95; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument
voor estate planning”, AFT 2001, 172; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning.
Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 96; C. VAN HEUVERSWYN, “Handgift/modaliteiten”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 151.
83
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 172.
84
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 44, nr. 50.
85
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 94.
86
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 35; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT
2008, 95-96; I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Verschil (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 443; R. BARBAIX, “Schenking onder opschortende termijn”, in A. VERBEKE,
F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 447.
87
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 489.
22
58. Op fiscaal vlak stelt de opschortende termijn de heffing van het schenkingsrecht niet uit88.
59. Zoals gezegd, wordt de schenking onder opschortende termijn van het overlijden van de
schenker in de rechtsleer als een interessant alternatief voor de schenking onder opschortende
voorwaarde van vooroverlijden van de schenker aangezien (supra nr. 50)89. Terwijl de
schenking onder opschortende voorwaarde van vooroverlijden van de schenker als een fictief
legaat met het successierecht wordt belast, zouden op de schenking onder opschortende
termijn van het overlijden van de schenker onmiddellijk schenkingsrechten verschuldigd zijn.
De termijn stelt de heffing van registratierechten immers niet uit90.
Voorzichtigheid is evenwel geboden. Het is inderdaad zo dat noch uit de tekst van art. 4, 3°
Vl.W.Succ., noch uit de voormelde circulaire blijkt dat de wetgever met de nieuwe regeling
inzake het fictief legaat de schenking onder opschortende termijn van het overlijden van de
schenker heeft geviseerd. In de voormelde circulaire echter vangt de passage, waarbij een
aantal situaties worden opgesomd die onder het toepassingsgebied van het fictief legaat
vallen, aan met de bewoordingen dat de nieuwe regeling “bijvoorbeeld” de genoemde
situaties beoogt te dekken. De fiscale administratie laat met andere woorden de deur op een
kiertje voor eventuele andere concrete toepassingsgevallen die ze bij de redactie van de
voormelde circulaire niet meteen voor ogen had91. Bovendien is het in belastingzaken
verkeerd te beweren dat een formele wettekst steeds de bovenhand moet hebben op de
duidelijke wil van de wetgever. De wet krijgt slechts levende betekenis door de werkelijke
bedoelingen van de wetgever92.
b.2. Ontbindende termijn
60. Net zoals bij de schenking onder ontbindende voorwaarde, vindt de overdracht van het
geschonken goed bij de schenking onder ontbindende termijn onmiddellijk plaats. De
88
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 38; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008,
128; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1494.
89
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 39.
90
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 38.
91
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 38; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008,
128-129.
92
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 50.
23
ontbindende termijn stelt dus geen problemen op het vlak van de dadelijkheid van de
schenking93.
Volgens bepaalde rechtsleer doet de ontbindende termijn evenwel afbreuk aan het principe
van de onherroepelijkheid van de schenking94. De ontbinding van de schenking is immers
afhankelijk van de verwezenlijking van een toekomstige gebeurtenis die zeker is. De
terugkeer van de geschonken goederen naar de schenker staat dus vast en is niet onzeker zoals
bij het conventioneel beding van terugkeer, of meer algemeen, bij de ontbindende
voorwaarde. De schenking voldoet bijgevolg niet aan de vereiste van de onherroepelijkheid en
is dus nietig95.
Andere rechtsleer stelt dat de terugkeer van de geschonken goederen naar de schenker enkel
het gevolg is van de werking van de overeenkomst en niet van de herroeping door de
schenker96. Het inlassen van de termijn is vanzelfsprekend een gevolg van de wil van de
schenker op het ogenblik van de schenking, maar op het ogenblik van het verstrijken van de
termijn is deze wil geheel irrelevant. De schenker schenkt ab initio een beperkt recht,
namelijk het (eigendoms)recht voor een welbepaalde termijn, en op die (beperkte) schenking
komt hij niet terug97.
61. Op fiscaal vlak belet de gebeurlijke nietigheid van de schenking onder ontbindende
termijn de heffing van het schenkingsrecht evenwel niet98.
93
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Verschil (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 443.
94
E. DE WILDE D’ESTMAEL, “Les donations”, in Répertoire notarial, III, Brussel, Larcier, 1995, 128; A.
MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT
2001, 170; W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 205; A. VERBEKE, “Combi-schenking”, in H. CASMAN, Y. LELEU en A.
VERBEKE, Eigenzinnig familiaal vermogensrecht, II, Actualia: schenkingen, Gent, Larcier, 2005, 136-137.
95
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Verschil (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 443.
96
M. PUELINCKX-COENE, “Valkuilen van het schenkingsrecht”, in X, Familiale vermogensplanning. XXXste
Post-universitaire cyclus Willy Delva 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 154; E. SPRUYT, “De schenking:
het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 97.
97
R. BARBAIX, “Schenking onder ontbindende termijn”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 456.
98
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 597.
24
c. Voorbehoud van vruchtgebruik
62. Er bestaat geen twijfel over de vraag of een notariële schenking met voorbehoud van
vruchtgebruik mogelijk is. Op grond van art. 949 BW is het de schenker geoorloofd zich het
genot of het vruchtgebruik van de geschonken roerende of onroerende goederen voor te
behouden, of daarover ten voordele van een ander te beschikken99.
63. Op fiscaal vlak wordt voor de schenking van roerende goederen, waarbij de schenker het
vruchtgebruik voor zichzelf voorbehoudt, het schenkingsrecht geheven op de verkoopwaarde
van de volle eigendom van het geschonken goed (art. 133, lid 6 Vl.W.Reg.). Wanneer de
schenker later ook het vruchtgebruik aan de begiftigde-blote eigenaar schenkt, zal enkel het
algemeen vast recht van 25 euro worden geheven (art. 159, 3° W.Reg.).
Anders is het wanneer de schenker slechts de blote eigendom schenkt omdat het
vruchtgebruik op het hoofd van een derde persoon is gevestigd. In dergelijk geval wordt het
schenkingsrecht geheven op de verkoopwaarde van de blote eigendom van het geschonken
goed, zijnde de verkoopwaarde van de volle eigendom verminderd met de waarde van het
vruchtgebruik (art. 133, lid 7 Vl.W.Reg.)100.
d. Last
64. De schenker kan aan de begiftigde allerlei lasten opleggen. De last dient te onderscheiden
worden van de voorwaarde.
De last doet in hoofde van de begiftigde de verplichting tot het leveren van een bepaalde
prestatie (geven, doen, niet doen) ontstaan. Indien de begiftigde de opgelegde last niet
uitvoert, beschikt de schenker op grond van art. 1184 BW over twee keuzemogelijkheden:
-
ofwel vordert hij de uitvoering van de last;
99
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 62.
100
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 482; M. MASSCHELEIN,
Schenking bij notariële akte, Gent, Larcier, 2007, 2; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 97.
25
-
ofwel vordert hij de ontbinding van de schenking wegens niet-uitvoering van de
opgelegde lasten (art. 953 en 956 BW)101 102.
De voorwaarde daarentegen, is een toekomstige en onzekere gebeurtenis, waarvan het
ontstaan of het voortbestaan van een recht weliswaar afhankelijk wordt gesteld, maar die geen
enkele verplichting aan de begiftigde oplegt. De niet-vervulling van de voorwaarde kan dus
niet leiden tot een vordering tot uitvoering103.
65. De schenker kan de last zowel ten voordele van zichzelf als ten voordele van een derde
bedingen. Hij dient er evenwel over te waken dat de opgelegde last de waarde van het
geschonken goed niet overtreft. In dergelijk geval is er immers geen sprake meer van een
schenking104.
66. Een toepassing van een schenking met - zij het verregaande - last is een schenking met
vervreemdingsverbod.
Traditioneel wordt het verbod tot vervreemding aangezien als een met de wet strijdige last
(supra nr. 20), aangezien dergelijk verbod een inbreuk uitmaakt op het eigendomsrecht van de
begiftigde en het vrije beschikkingsrecht dat hier onlosmakelijk mee verbonden is (art. 544
BW). Bovendien gaat zo’n vervreemdingsverbod in tegen het vrij verkeer van goederen (art.
537 en 1598 BW)105. Indien er in de schenking een clausule van onvervreemdbaarheid is
bedongen, wordt dit beding voor niet geschreven gehouden (art. 900 BW). Bestaat de
determinerende oorzaak van de schenking erin de geschonken goederen onvervreemdbaar te
maken, dan is de gehele schenking nietig (art. 6 j° art. 1131 en 1133 BW)106.
101
De vordering tot ontbinding behoort evenwel niet toe aan de derde in wiens voordeel de last werd bedongen.
Deze beschikt wel over een rechtstreeks vorderingsrecht tot uitvoering jegens de begiftigde.
102
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 173; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 80; W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het
familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 227.
103
E. DE WILDE D’ESTMAEL, “Les donations”, in Répertoire notarial, III, Brussel, Larcier, 1995, 130; A.
MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT
2001, 173.
104
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 80.
105
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 175; W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal
vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 207; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 81.
106
Luik 4 juli 1951, Pas. 1952, II, 72; Rb. Brussel 13 juni 1997, Rev.not.b. 1998, 67.
26
Desalniettemin bestaat in de rechtspraak de tendens om onvervreemdbaarheidsclausules te
aanvaarden onder de dubbele voorwaarde dat het vervreemdingsverbod beperkt is in de tijd en
verantwoord wordt door een ernstig en rechtmatig belang107. Er weze echter opgemerkt dat de
rechtspraak beide voorwaarden zelden vervuld acht.
Uit het voorgaande volgt dat ook het vervreemdingsverbod, opgelegd aan de blote eigenaar in
de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik, geldig omdat het verbod beperkt is in de tijd
(zolang de schenker leeft) en een rechtmatig belang dient (het vrijwaren van het rustig genot
van de schenker die niet wenst geconfronteerd te worden met een wildvreemde blote
eigenaar)108.
67. Op fiscaal vlak blijven de opgelegde lasten in principe zonder invloed op de heffing van
het schenkingsrecht. Op grond van art. 131, §2 en 133, lid 1 Vl.W.Reg. wordt voor de
schenkingen van roerende goederen het schenkingsrecht geheven op het brutoaandeel van
elke begiftigde zonder aftrek van de lasten109. De last wordt dus in principe niet afgetrokken
van de belastbare grondslag voor de berekening van het schenkingsrecht110.
Bestaat de aan de begiftigde opgelegde last echter in het betalen van een som geld, een rente
of een pensioen ten voordele van een derde, dan heeft deze last wel een impact op de heffing
van het schenkingsrecht. De last bedongen ten bate van de derde, die aanvaardt, wordt in dat
geval afgetrokken van het brutoaandeel van de hoofdbegiftigde en in hoofde van de derde als
een secundaire schenking belast aan 3% of 7%, naargelang de graad van verwantschap tussen
de schenker en de derde (art. 134 Vl.W.Reg.)111.
107
Rb. Oudenaarde 26 januari 1909, Pas. 1909, III, 117; Luik 16 december 1971, JL 1971-72, 169, Pas. 1972, II,
45, Rec.gén.enr.not. 1974, 384 en Rev.not.b. 1974, 207; Rb. Ieper 24 december 1958, JT 1959,
187, Rec.gén.enr.not. 1961, 386, noot en Rev.prat.not.b. 1959, 253; Antwerpen 26 maart 1984, Limb.Rechtsl.
1984, 133, Rec.gén.enr.not. 1986, 187 en RW 1985-86, 1769, noot M. COENE; Luik 3 december
1986, Rev.not.b. 1988, 150; Rb. Antwerpen 25 februari 1988, Rec.gén.enr.not. 1989, 408 en T.Not. 1988, 201.
108
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 81.
109
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1617.
110
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 480; E. SPRUYT, “De schenking:
het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 97-98.
111
M. MASSCHELEIN, Schenking bij notariële akte, Gent, Larcier, 2007, 219-220; S. BUYLAERT, “De
nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 480; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 99; F. WERDEFROY, Registratierechten 20082009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1620.
27
e. Restbeding of fideïcommis de residuo
68. De praktijk is reeds lange tijd vertrouwd met de techniek van het restbeding of
fideïcommis de residuo, doch niet zozeer in de sfeer van de schenkingen onder de levenden,
maar in de sfeer van de testamenten, ook wel gekend onder de benaming “restlegaat”.
Ingebouwd in een testament wordt het fideïcommis de residuo als geldig beschouwd112.
Concreet betreft het een beding waarbij de testator tweemaal legateert: eenmaal aan de eerste
begunstigde (bezwaarde) en een tweede maal het restant of residu aan de tweede begunstigde
(verwachter).
69. Het restlegaat komt dicht in de buurt van de zogenaamde “erfstelling over de hand”, een
beschikking waarbij de genoemde erfgenaam of legataris opgedragen wordt het goed of de
goederen die hij verkrijgt tot aan zijn dood geheel te bewaren om ze dan uit te keren of over te
dragen aan een door de beschikker vooraf bepaalde derde. In principe zijn dit soort
beschikkingen verboden (art. 896 BW), op twee door de wet bepaalde uitzonderingen na (art.
1048 en 1049 BW).
Het grote verschil tussen de erfstelling over de hand (fideïcommis) en het restlegaat
(fideïcommis de residuo) is erin gelegen dat bij de erfstelling over de hand de eerste
begunstigde (bezwaarde) de verplichting heeft de goederen te bewaren terwijl hij bij het
restlegaat naar eigen goeddunken de verkregen goederen kan beheren en hierover kan
beschikken. De tweede begunstigde (verwachter) heeft dus maar recht op de goederen onder
de opschortende voorwaarde dat de eerste begunstigde er niet over heeft beschikt113. Het vrije
beschikkingsrecht van de eerste begunstigde dient evenwel gerelativeerd te worden. In
principe mag hij de goederen niet vermaken bij testament, noch bij schenking, tenzij de
testator dit uitdrukkelijk heeft toegelaten114. Wel kan hij deze goederen onder bezwarende titel
112
Cass. 26 februari 1953, Pas. 1953, I, 494; Cass. 25 juni 1959, Pas. 1959, I, 1106 en Rev.prat.not.b. 1960, 140.
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 295; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel
1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 89-90; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen,
Kluwer, 2009,1490.
114
Cass. 29 maart 1976, Rev.not.b. 1977, 45; Rb. Tongeren 19 mei 2005, T.Not. 2006, 142, hervormd door
Antwerpen 23 oktober 2006, T.Not. 2008, 191.
113
28
vervreemden115. Hier anders over oordelen zou neerkomen op een erfstelling over de hand,
hetgeen principieel verboden wordt door art. 896 BW116.
Een tweede verschilpunt met de erfstelling over de hand is dat bij het restlegaat de tweede
begunstigde reeds moet bestaan (geboren zijn of minstens verwekt zijn) op de dag van het
openvallen van de nalatenschap van de erflater117.
70. In de recente rechtsleer wordt aanvaard dat een restbeding of fideïcommis de residuo
rechtsgeldig kan worden ingebouwd in een schenkingsakte onder de levenden118.
71. De Dienst Voorafgaande Beslissingen (DVB) van de Federale Overheidsdienst Financiën
heeft in een formele beslissing de fiscale aspecten van de schenking met fideïcommis de
residuo op het vlak van het schenkingsrecht toegelicht en zodoende de geldigheid ervan
impliciet erkend119.
Volgens de DVB dienen er bij het overlijden van de schenker geen successierechten te
worden geheven aangezien de goederen niet meer in diens patrimonium aanwezig zijn. Deze
goederen zijn immers ten tijde van de schenkingsakte naar de eerste begunstigde (bezwaarde)
gegaan. Gelet op het feit dat de schenking geregistreerd wordt, zijn de artikelen 7 en 66bis
W.Succ. ook niet van toepassing.
Bij het overlijden van de eerste begunstigde gaan de goederen over op de tweede begunstigde
(verwachter) door de realisatie van de opschortende voorwaarde die in de schenkingsakte
werd opgenomen. Opnieuw zijn er geen successierechten verschuldigd, maar wel
schenkingsrechten, die berekend worden in functie van de verwantschapsband tussen de
schenker en de tweede begiftigde, op de nog overblijvende goederen en de goederen die bij
115
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 90; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009,1490.
116
R BARBAIX, “Last van fideï-commis de residuo”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 465.
117
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 90; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009,1490.
118
M. PUELINCKX-COENE, “Valkuilen van het schenkingsrecht”, in X, Familiale vermogensplanning. XXXste
Post-universitaire cyclus Willy Delva 2003-04, Mechelen, Kluwer, 2004, 201-203; N. GEELHAND, “De
schenking de residuo en de inkomsten”, in F. SWENNEN en R. BARBAIX, Over erven: liber amicorum Mieken
Puelinckx-Coene, Antwerpen, Kluwer, 2006, 189-199; R BARBAIX, “Last van fideï-commis de residuo”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 464.
119
Voorafg. Besl. 19 mei 2005, nr. 400.402.
29
wijze van zaakvervanging in de fideïcommissaire boedel terechtkwamen en tegen het tarief
dat toegepast zou zijn indien de schenking niet onder opschortende voorwaarde was gedaan
(toepassing van art. 16 W.Reg.)120.
B. Fiscale voordelen
72. Daar waar roerende goederen vroeger uitsluitend via handgift of bankgift geschonken
werden, heeft de klassieke schenking via Belgisch notaris sedert de invoering van een
gunsttarief voor schenkingen van roerende goederen in het Vlaamse Gewest, met daaraan
gekoppeld de gunstige gevolgen op het vlak van de successierechten121, opnieuw aan
aantrekkingskracht gewonnen122.
1. Op het vlak van de registratierechten: schenken aan een vlak en laag tarief
73. Sedert 1 januari 2004 wordt voor de schenkingen onder de levenden van roerende
goederen over het brutoaandeel van elke begiftigde een recht geheven van 3 % voor
schenkingen in de rechte lijn en tussen echtgenoten (en samenwonenden) en 7 % voor
schenkingen aan andere personen (art. 131, §2 Vl.W.Reg.). Met de invoering van dit vlak en
laag tarief heeft de Vlaamse decreetgever het registreren van schenkingen van roerende
goederen aantrekkelijker willen maken. Het hoeft geen betoog dat art. 131, §2 Vl.W.Reg. van
toepassing is op schenkingen van roerende goederen die gerealiseerd zijn bij akte verleden
voor een Belgische notaris123.
74. In de notariële akte dienen een aantal specifieke verklaringen worden opgenomen, zijnde:
-
een verklaring van de schenker die de vermelding inhoudt van zijn fiscale woonplaats
(art. 170bis, lid 1 W.Reg.);
-
een verklaring omtrent de verwantschapsband tussen de schenker en de begiftigde (art.
131, §2 Vl.W.Reg.);
120
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 92; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009,1493-1494.
121
Decr. Vl. 19 december 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004, BS 31 december
2003.
122
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 205.
123
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 224.
30
-
een verklaring omtrent de verkoopwaarde van de geschonken goederen (art. 133, lid 1
Vl.W.Reg.)124.
2. Op het vlak van de successierechten
75. Een ander voordeel van de nieuwe regeling, naast de drastische tariefverlaging, is dat
geregistreerde schenkingen van roerende goederen volledig buiten het toepassingsgebied van
de successierechten worden gehouden. Meer bepaald speelt bij overlijden van de schenker
binnen drie jaar na de schenking noch art. 7 W.Succ., noch art. 66bis, lid 1 Vl.W.Succ.
(progressievoorbehoud)125.
a. Geen toepassing van art. 7 W.Succ.
76. Zoals reeds werd aangegeven, vallen schenkingen waarop het schenkingsrecht werd
geheven buiten het toepassingsgebied van art. 7 W.Succ. (supra nr. 32). Bijgevolg zullen de
goederen, die met betaling van 3% of 7% schenkingsrechten werden geschonken, niet meer
met het successierecht worden belast126.
b. Geen toepassing van art. 66bis Vl.W.Succ.
77. Bovendien wordt ook bij de berekening van het successierecht geen rekening gehouden
met deze schenking en speelt de regel van het progressievoorbehoud, vervat in art. 66bis, lid 1
Vl.W.Succ., dus niet127.
78. Het eerste lid van art. 66bis Vl.W.Succ. bepaalt:
“Zo er schenkingen onder levenden bedoeld in artikel 42, nummer VIIIbis, bestaan, wordt de
basis waarop het registratierecht werd of dient geheven uit hoofde van die schenkingen,
gevoegd bij het erfelijk emolument der belanghebbenden om het op dit emolument
toepasselijk progressief recht van successie of van overgang bij overlijden te bepalen.”
124
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 225.
125
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 489.
126
J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 133.
127
M. MASSCHELEIN, Schenking bij notariële akte, Gent, Larcier, 2007, 221; J. DECUYPER en J.
RUYSSEVELDT , Successierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 985.
31
De belastbare grondslag van schenkingen van onroerende goederen, gedaan minder dan drie
jaar vóór het overlijden van de schenker, wordt dus op grond van art. 66bis, lid 1 Vl.W.Succ.
bij het belastbare erfdeel van de begiftigde gevoegd. De schenking wordt niet nogmaals met
het successierecht belast (non bis in idem), maar duwt het in het successierecht belastbare
erfdeel van de begiftigde omhoog128.
79. Het tweede lid van art. 66bis Vl.W.Succ. vervolgt echter:
“Het in het eerste lid bepaalde geldt niet voor schenkingen van roerende goederen waarop
het in artikel 131, § 2, van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten bepaalde
evenredig recht werd geheven.”
Indien er dus binnen de drie jaar vóór het overlijden van de schenker schenkingen van
roerende goederen werden gedaan, waarop het schenkingsrecht van 3% of 7% werd geheven,
wordt het in het successierecht belastbare erfdeel van de begiftigde bij het overlijden van de
schenker niet verhoogd met de belastbare grondslag van de schenking. Met de betaling van
3% of 7% schenkingsrechten is de zaak fiscaal dus definitief geregeld129.
§2. De schenking bij buitenlandse notariële akte
A. Burgerrechtelijke voordelen
80. Vanuit materieel civielrechtelijk standpunt bestaan er weinig of geen verschillen tussen
een schenking bij Belgische dan wel bij buitenlandse notariële akte. In beide gevallen geniet
men alle voordelen van de notariële schenking.
128
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 204.
129
A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen? Handgift,
bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 7; A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning.
Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 101; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE,
“Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 381; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 33.
32
Zo is er ook voor de schenking via buitenlands notaris geen traditio-vereiste en bijgevolg
geen beperking qua voorwerp.
Tevens kunnen aan de schenking dezelfde modaliteiten
worden gekoppeld als aan de schenking bij Belgische notariële akte 130.
81. De nietigverklaring van de schenking bij buitenlandse notariële akte wegens miskenning
van het vormvoorschrift van art. 931 BW hoeft men alvast niet te vrezen: art. 931 BW vereist
enkel een “notariële akte”, geen “Belgische notariële akte”131.
82. Recent kwam de geldigheid van de schenking via buitenlands notaris nochtans onder vuur
te liggen. Eén enkele auteur - met name professor en erenotaris Luc Weyts - is van oordeel dat
de schenking voor een Nederlandse notaris internationaal privaatrechtelijk rechtsmisbruik
uitmaakt132. Door naar Nederland te “vluchten” om daar een notariële schenkingsakte te laten
verlijden die op het eerste gezicht naar de vorm geldig is, maar waarmee men wenst te
ontkomen aan het evenredig Belgisch schenkingsrecht, maakt men zich volgens WEYTS
schuldig aan wetsontduiking, die op grond van art. 18 WIPR verboden is in aangelegenheden
waarin partijen niet vrij over hun rechten kunnen beschikken. En in fiscale materies is men
volgens deze auteur niet vrij.
83. Daarnaast is er volgens WEYTS geen enkele aanknoping met Nederland, zodat
rechtskeuze voor Nederlands recht voor de vorm van de schenking niet mogelijk is. In deze
“fictieve aanknoping” ziet WEYTS andermaal wetsontduiking. Volgens deze auteur is de
kans dan ook reëel dat de fiscus de akte naast zich neerlegt als zijnde haar niet tegenstelbaar.
Maar ook op burgerrechtelijk vlak bestaat volgens WEYTS het risico dat een andere
130
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen?
Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 7; A. VERBEKE en A. NIJS,
Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 109; G. DEKNUDT,
“Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 201; A.
VERBEKE, “Notariële akte/Buitenland”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate
Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 129.
131
G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen,
Intersentia, 2006, 202; N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig?
Waarom niet?”, Successierechten 2006, 3-4; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006,
385; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 32.
132
L. WEYTS, “Vlucht niet naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van roerend goed”, T.Not.
2006, 366-376.
33
erfgenaam dan de begiftigde de schenking later aanvecht wegens strijdigheid met art. 931
BW, dat een “Belgische” notariële akte vereist133.
84. Voor een goed begrip geef ik even de tekst van art. 18 WIPR weer:
“Voor de bepaling van het toepasselijk recht in een aangelegenheid waarin partijen niet vrij
over hun rechten kunnen beschikken, wordt geen rekening gehouden met feiten en
handelingen gesteld met het enkele doel te ontsnappen aan de toepassing van het door deze
wet aangewezen recht.”
85. Onder verwijzing naar het advies van professor Johan Erauw aan het Comité voor Studie
en Wetgeving van de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat134 merken enkele
auteurs op dat art. 18 WIPR - net zoals het gehele internationaal privaatrecht - geen
betrekking heeft op publiekrechtelijke aangelegenheden zoals het fiscaal recht. Art. 18 WIPR
is dus niet van toepassing op de problematiek van de vermijding/ontduiking van
schenkingsrechten. Daarvoor gelden eigen fiscale regels, zoals het leerstuk van de simulatie
of de antirechtsmisbruikbepaling, vervat in art. 18, §2 W.Reg.135. Overigens kan hier geen
sprake zijn van wetsontduiking, doch hoogstens van wettelijke belastingontwijking136. De
vrije keuze van de minst belaste weg is immers een algemeen aanvaard principe, dat
geformuleerd in een arrest van het Hof van Cassatie, het zogenaamde “Brepols-arrest”137. Dit
arrest stelt het gebruik van de minst belaste weg afhankelijk van de voorwaarde dat de partijen
geen wettelijke regeling overtreden én al de rechtsgevolgen van de voorgewende handeling
aanvaarden138.
133
L. WEYTS, “Vlucht niet naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van roerend goed”, T.Not.
2006, 368-369.
134
J. ERAUW, “Rechtsgeldigheid van schenkingen door Belgen verleden voor een buitenlandse notaris”, in
KONINKLIJKE FEDERATIE VAN HET BELGISCH NOTARIAAT (ed.), Verslagen en debatten van het
Comité voor Studie en Wetgeving jaar 2006-2007, Brussel, Bruylant, 2008, 538-566.
135
G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen,
Intersentia, 2006, 203; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 387.
136
N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 7; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 387.
137
Cass. 6 juni 1961, Pas., 1961, I, 1082 en Rec. gén. enr. not. 1962, 449, noot C.S.
138
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 569-571.
34
86. Bovendien gaat het hier helemaal niet om een fiscale aangelegenheid, maar om een
schenking, die qua materie tot het privaatrecht behoort139. Theoretisch gezien kan art. 18
WIPR dus worden ingeroepen. Art. 18 WIPR viseert evenwel de situatie waarbij men een
private rechtsverhouding op kunstmatige wijze elders lokaliseert om deze te onttrekken aan de
normaal toepasselijke verwijzingsregels van het forum140.
87. In de voorliggende problematiek kan er echter geen sprake zijn van een fictieve
aanknoping en kan art. 18 WIPR bijgevolg ook op die grond niet worden ingeroepen.
Overeenkomstig art. 9, lid 1 EVO141 (waarnaar art. 98, § 1 WIPR voor de bepaling van het
recht toepasselijk op contractuele verbintenissen verwijst) is een overeenkomst, die is
gesloten tussen personen die zich in eenzelfde land bevinden, wat de vorm betreft immers
geldig indien zij voldoet aan de vormvereisten van het recht dat ingevolge het verdrag op de
overeenkomst zelf van toepassing is (lex contractus) - zijnde het recht dat de partijen hebben
gekozen (art. 3, lid 1 EVO) of bij gebreke van een rechtskeuze, het recht van het land
waarmee de overeenkomst het nauwst is verbonden (art. 4, lid 1 EVO) - of van het recht van
het land waar de overeenkomst is gesloten (lex loci actus)142.
88. Voor de toepassing van de lex loci actus wat betreft de vorm van de overeenkomst vereist
art. 9 EVO dus geen enkele andere binding dan het feit dat de overeenkomst in dat land is
gesloten. Met andere woorden: voor de toepassing van het Nederlandse recht wat betreft de
vorm van de akte, volstaat het dat de notariële akte in Nederland wordt verleden143. Dit is in
overeenstemming met het bekende adagium “locus regit actum” (het recht van de staat waar
de akte wordt verleden is van toepassing op de vorm van de akte)144.
139
N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 2; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 387.
140
M. TRAEST, “Artikel 18: wetsontduiking”, in X, Het wetboek internationaal privaatrecht
becommentarieerd, Antwerpen, Intersentia, 2006, 91.
141
Verdrag inzake het recht van toepassing op verbintenissen uit overeenkomst, gesloten te Rome op 19 juni
1980.
142
G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen,
Intersentia, 2006, 202; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 385.
143
J. ERAUW, “Rechtsgeldigheid van schenkingen door Belgen verleden voor een buitenlandse notaris”, in
KONINKLIJKE FEDERATIE VAN HET BELGISCH NOTARIAAT (ed.), Verslagen en debatten van het
Comité voor Studie en Wetgeving jaar 2006-2007, Brussel, Bruylant, 2008, 551.
144
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 186; N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris:
geldig? Waarom niet?”, Successierechten 2006, 4.
35
89. Bijgevolg is een schenkingsakte, die ten gronde wordt beheerst door het Belgisch recht en
die wordt verleden voor een Nederlandse notaris, wat betreft de vorm rechtsgeldig indien zij
voldoet aan de vormvereisten van het Nederlandse recht. A fortiori kunnen er op het vlak van
de rechtsgeldigheid geen problemen rijzen indien met de toepassing van de Nederlandse
vormvereisten tevens aan de Belgische vormvereisten is voldaan145.
En dat is nu net hetgeen men in de praktijk zal nastreven. Wanneer Belgen roerende goederen
voor een Nederlandse notaris schenken is dit niet met de bedoeling om aan het Belgisch
burgerlijk recht te ontsnappen, integendeel, men zal erop letten dat alle Belgische regels
inzake schenkingen nauwlettend worden toegepast. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan de
uitdrukkelijke aanvaarding (art. 932 BW) en aan de verplichte aanhechting van een staat van
schatting bij schenking van roerende goederen (art. 948 BW)146.
90. Verder argumenteert WEYTS dat men, niettegenstaande de Europeesrechtelijke principes
inzake vrij verkeer, niet zomaar voor alles en nog wat de grenzen kan oversteken, gezien het
bestaan van nationale wetgeving, die men moet eerbiedigen. Het gaan volgens WEYTS niet
op om te ontsnappen aan nationale wetgeving door te werken met fictieve aanknoping147.
91. Ook dit argument kan niet overtuigen. Art. 49 EG-verdrag waarborgt immers de vrijheid
van dienstverlening, die volgens art. 50 EG-verdrag ook betrekking heeft op de
werkzaamheden van de vrije beroepen. Bijgevolg staat het een Belgische onderdaan vrij een
beroep te doen op de diensten van een Nederlandse notaris, even goed als op die van een
Belgische notaris148.
92. Wat betreft het argument dat gestoeld is op de mogelijkheid van de andere erfgenamen om
de geldigheid van de schenking op grond van art. 931 BW aan te vechten kan men kort zijn.
145
A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 385.
N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 6.
147
L. WEYTS, “Vlucht niet naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van roerend goed”, T.Not.
2006, 369.
148
N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 9.
146
36
In tegenstelling tot wat WEYTS voorhoudt149 vereist dit artikel voor de geldigheid van de
schenking enkel een notariële akte, geen “Belgische” notariële akte150.
93. Tot slot dient te worden opgemerkt dat de aanvaarding door de fiscus van de geldigheid
van de schenking bij buitenlandse notariële akte onder andere blijkt uit een administratieve
circulaire van 7 april 2004151 ter verduidelijking van het nieuwe Vlaamse decreet inzake
schenkingsrechten. Meer bepaald stelt deze circulaire in het luik “Inwerkingtreding” een
schenking van roerende goederen bij een in het buitenland verleden notariële akte voor de
bepaling van het belastbaar feit - zijnde de (vrijwillige) aanbieding ter registratie - gelijk met
een schenking van roerende goederen bij onderhandse akte152.
B. Fiscale voordelen
94. Het verschil tussen een schenking via Belgisch dan wel buitenlands notaris situeert zich
op fiscaal vlak. Bij een schenking via Belgisch notaris betaalt men onmiddellijk
schenkingsrechten van 3% of 7%, naargelang de verwantschap tussen de schenker en de
begiftigde. Hiermee rekent men definitief af met de fiscus, ook al sterft de schenker kort na de
schenking153. Bij een schenking via buitenlands notaris blijft de heffing van (Belgische)
schenkingsrechten achterwege. Indien de schenker echter binnen de drie jaar na de schenking
via buitenlands notaris komt te overlijden, zullen er op grond van art. 7 W. Succ.
successierechten worden geheven.
149
L. WEYTS, “Vlucht niet naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van roerend goed”, T.Not.
2006, 369.
150
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 584; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium
2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 202; N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse
notaris: geldig? Waarom niet?”, Successierechten 2006, 3-4; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en
buitenland”, TEP 2006, 385; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 32.
151
Circ. nr. 5/2004 van 7 april 2004, www.fisconet.fgov.be. Zie ook Vr. en Antw. Senaat 2000-01, 18 april 2001,
2022-2023 (Vr. nr. 1237 De Clippele) en Vr. en Antw. Senaat 2001-02, 11 juni 2001, 2411-2412 (Vr. nr. 1316
De Clippele).
152
N. LABEEUW en R. DEBLAUWE, “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig? Waarom niet?”,
Successierechten 2006, 8.
153
A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen? Handgift,
bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 7; A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning.
Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 101; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en
buitenland”, TEP 2006, 381; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 33.
37
1. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van (Belgische) schenkingsrechten
95. Schenkingen van roerende goederen opgemaakt bij buitenlandse notariële akte zijn niet
verplicht registreerbaar, noch op grond van de aard van de akte (art. 19, 1° W.Reg.), noch op
grond van het voorwerp van de akte (art. 19, 2° W.Reg.) (supra nr. 26)154. Bijgevolg zullen er
geen Belgische schenkingsrechten worden geheven.
Doet men beroep op een notaris in een land waar geen schenkingsrechten verschuldigd zijn op
schenkingen door een niet-rijksinwoner (bijv. Nederland of bepaalde kantons in Zwitserland),
dan zullen er bovendien geen buitenlandse schenkingsrechten worden geheven155.
2. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden van
de schenker binnen de drie jaar
96. Ook bij de schenking via buitenlands notaris dient men rekening te houden met het risico
van overlijden van de schenker binnen de drie jaar na de schenking156. Niet-geregistreerde
schenkingen gedaan minder dan drie jaar vóór het overlijden van de schenker worden immers
met het successierecht belast (art. 7 W.Succ.)157.
154
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1531.
B. COOPMAN, “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 98; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De
gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 186; E. SPRUYT, J.
RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth,
2003, 584; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 489; A. NIJS, A. VAN
ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen? Handgift, bankgift of toch
notarieel?”, Successierechten 2004, 7; A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig,
Antwerpen, Intersentia, 2005, 110; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH,
Patrimonium 2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 201; N. GEELHAND, “Handgift met voorbehoud van
vruchtgebruik” (noot onder Rb. Gent 22 juni 2005), TFR 2006, 507; A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en
buitenland”, TEP 2006, 382; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 31-32; A. VERBEKE, “Notariële akte/Buitenland: fiscale aspecten”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 131.
156
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 489; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK
en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen? Handgift, bankgift of toch
notarieel?”, Successierechten 2004, 7; A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig,
Antwerpen, Intersentia, 2005, 110; N. GEELHAND, “Handgift met voorbehoud van vruchtgebruik” (noot onder
Rb. Gent 22 juni 2005), TFR 2006, 507-508; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 2. De fiscale invalshoek”, AFT 2008, 25; A. VERBEKE, “Notariële akte/Buitenland:
fiscale aspecten”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II,
Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 131.
157
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1481.
155
38
97. Net zoals bij de hand- en bankgift (infra nrs. 120 en 153), bestaat ook hier de
mogelijkheid om van het systeem van de niet-geregistreerde schenking naar het systeem van
de geregistreerde schenking over te stappen wanneer de vrees bestaat dat de schenker geen
drie jaar meer te leven heeft158. Hiertoe dient men vrijwillig een uitgifte, afschrift of uittreksel
van de buitenlandse akte ter registratie aan te bieden (art. 2, lid 2 W.Reg.)159.
Is de in het buitenland verleden notariële schenkingsakte opgesteld in een andere taal dan de
landstalen, dan kan de ontvanger eisen dat, op kosten van de persoon die de formaliteit
vordert, een door een beëdigde vertaler voor echt verklaarde vertaling hieraan wordt
toegevoegd (art. 3 W.Reg.).
98. Ook hier moeten de vereiste verklaringen omtrent de verwantschapsband tussen de
schenker en de begiftigde en de verkoopwaarde van de geschonken goederen worden
afgelegd. Tevens dient een verklaring omtrent de fiscale woonplaats van de schenker te
worden opgenomen, niet op grond van art. 170bis W.Reg. (dat van toepassing is op alle door
een Belgische notaris verleden schenkingsakten en niet op in het buitenland verleden notariële
akten), doch op grond van art. 168 W.Reg.160.
158
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 230; A. VERBEKE,
“Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 382.
159
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1531.
160
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 232.
39
Afdeling 2. De handgift
99. Een tweede techniek om roerende goederen te schenken is via handgift.
De handgift is een vormvrije schenking die tot stand komt door de loutere materiële
overhandiging aan de begiftigde, die aanvaardt, van een lichamelijk roerend goed of van een
onlichamelijk roerend waarvan het recht is geïncorporeerd in de titel161.
§1. Geldigheidsvereisten
100. Voor de geldigheid van de handgift is de aanwezigheid van volgende elementen vereist:
-
materiële overdracht van de geschonken zaak door de schenker aan de begiftigde
(traditio);
-
inzicht om te begiftigen in hoofde van de schenker (animus donandi);
-
aanvaarding door de begiftigde;
-
traditio en aanvaarding dienen te gebeuren tijdens het leven van beide partijen162.
101. Vooral de traditio is van cruciaal belang. Enerzijds wordt de totstandkoming van het
contract hierdoor gerealiseerd - de handgift is bijgevolg een zakelijk contract163 -, anderzijds
is dit de handeling waarbij de schenker zich dadelijk, onherroepelijk en definitief van de zaak
ontdoet ten voordele van de begiftigde, die het exclusieve bezit over de geschonken zaak
verkrijgt164.
102. De traditio-vereiste houdt evenwel een belangrijke beperking in. Alleen goederen, die
daadwerkelijk van hand tot hand kunnen worden afgegeven, kunnen via handgift worden
geschonken165.
161
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 166; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 40.
162
J. BYTTEBIER, “De handgift”, T.Not. 1998, 69; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU
MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 204-205; J. BAEL, “Schenkingen en testamenten”,
in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, X, Brugge, die Keure, 2007, 176.
163
Cass. 2 februari 1961, Pas. 1961, I, 587, noot R.H.
164
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 555; C. VAN HEUVERSWYN, “De handgift: geldigheidsvoorwaarden”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 134.
165
A. VERBEKE, “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 378.
40
Kunnen dus enkel het voorwerp uitmaken van een handgift: de lichamelijke roerende
goederen en de onlichamelijke roerende goederen waarvan de rechten in een voor traditio
vatbare titel zijn geïncorporeerd, zoals effecten, cheques en kasbons aan toonder166
167
. Er
weze echter opgemerkt dat sedert de wet houdende afschaffing van de effecten aan toonder168
de techniek van de handgift veel aan belang zal moeten inboeten en, mits enige nuances, enkel
nog zal kunnen worden toegepast op de lichamelijke roerende goederen en contanten169.
§2. Vormvereisten
103. Zoals reeds werd aangegeven, is de handgift een vormvrije schenking, die niet aan de
vormvereisten van art. 931 BW dient te beantwoorden (supra nr. 26)170. Het opmaken van een
geschrift is voor de geldigheid van de handgift dus niet vereist, doch ten zeerste aan te raden
met het oog op het bewijs171. Zo’n geschrift, opgesteld ter begeleiding van de handgift, noemt
men de pacte adjoint.
104. Wanneer de begiftigde over een schriftelijk bewijs van de handgift beschikt, beveiligt dit
zijn positie ingeval zijn eigendomsrechten later worden betwist.
Het bezit, waarop de
beweerde begiftigde zich overeenkomstig art. 2279, lid 1 BW172 173 kan beroepen als verweer
166
A. DE BOUNGE, “Schenkingen van hand tot hand”, T.Not. 1982, 161-175; J. BYTTEBIER, “De handgift
van vennootschapsaandelen aan toonder” (noot onder Gent 4 oktober 1995), TRV 1996, 125; N. TORFS, “De
handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 264; P. DE BRUYNE, “Schenking van delen en aandelen”, V&F
1997, 99-100; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003,
Kapelle-op-den-Bos, Toth, 2003, 557; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004,
487; C. VAN HEUVERSWYN, “De handgift: geldigheidsvoorwaarden”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en
H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent,
Larcier, 2009, 136.
167
Zie onder meer Bergen 5 mei 1987, JL 1987, 1026 en Rec.gén.enr.not. 1988, 232; Luik 4 december
1988, Rec.gén.enr.not. 1990, 270, noot.
168
Wet van 14 december 2005 houdende afschaffing van de effecten aan toonder, BS 23 december 2005, 1ste
uitg.; de wet werd een tweede maal gepubliceerd met dien verstande dat de nieuwe tekst de eerste vervangt (BS 6
februari 2006). Zie ook KB van 12 januari 2006 betreffende de gedematerialiseerde vennootschapseffecten, BS 3
februari 2006.
169
Zie N. GEELHAND, “Handgift met voorbehoud van vruchtgebruik” (noot onder Rb. Gent 22 juni 2005),
TFR 2006, 508-509.
170
Luik 15 mei 2002, TBBR 2004, 583.
171
J. BAEL, “Het bewijs van de gift van hand tot hand wanneer geen geschrift ad probationem is opgemaakt”
(noot onder Rb. Brussel 19 november 1992 en Brussel 17 juni 1996), AJT 1997-98, 432-433; J. BYTTEBIER,
“De handgift”, T.Not. 1998, 73; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –
planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth, 2003, 564.
172
De bezitter wordt op grond van dit artikel vermoed de eigenaar te zijn van de roerende goederen die hij bezit,
zonder dat hij de oorsprong van dit bezit moet aangeven.
173
Het bezit dient wel aan een aantal voorwaarden te voldoen: het moet gaan om een reëel of daadwerkelijk
bezit, een bezit te goeder trouw, de beweerde begiftigde moet als eigenaar bezitten (het moet gaan om een bezit
pro suo) en het bezit mag niet door gebreken zijn aangetast (het bezit dient openbaar, voortdurend en
41
tegen de zakelijke vordering tot revindicatie, ingesteld door de erfgenamen van de schenker,
kan immers gemakkelijk als gebrekkig worden beschouwd174 en de morele onmogelijkheid
om zich een schriftelijk bewijs aan te schaffen is slechts beperkt inroepbaar175 176.
Bovendien zal zo’n schriftelijk bewijs in sommige gevallen ook in het belang van de schenker
zijn, bijvoorbeeld wanneer deze een vordering tot herroeping van de schenking op grond van
ondankbaarheid wenst in te stellen177 of wanneer hij zich later wenst te beroepen op een recht
van wettelijke terugkeer178. Ook naar de fiscus toe is het interessant - doch niet strikt
noodzakelijk179 - een bewijsstuk te hebben van het feit dat de handgift meer dan drie jaar vóór
het overlijden van de schenker werd gerealiseerd180.
105. Men dient er evenwel over te waken dat de pacte adjoint niet als titel van de schenking
zou kunnen worden beschouwd. In dat geval is het vormvoorschrift van art. 931 BW immers
geschonden en heeft men dus te maken met een nietige schenking181. Er weze echter
opgemerkt dat in dergelijk geval de nietigheid van de schenking de eisbaarheid van het
registratierecht niet belet182.
onafgebroken, ongestoord en ondubbelzinnig te zijn). Zie Bergen 5 januari 2004, Rev.not.b. 2005, 103, noot J.
SACE; Gent 27 mei 2004, RABG 2006, 739, noot M. MASSCHELEIN.
174
Indien de beweerde begiftigde zich op het bezit van de roerende goederen kan beroepen, wordt dit bezit ook
geacht deugdelijk te zijn tot het bewijs van het tegendeel. De erfgenamen zullen dus moeten bewijzen dat de
beweerde begiftigde niet als eigenaar bezit, te kwader trouw is of dat het bezit gebrekkig is. Zie Cass. 4
december 1986, Arr.Cass. 1986-87, 449, Bull. 1987, 415, Pas. 1987, I, 415, RW 1986-87, 2147 en T.Not. 1987,
128; Brussel 1 april 2004, TBBR 2007, 114; Brussel 6 april 2004, TBBR 2007, 119; Gent 27 mei 2004, RABG
2006, 739, noot M. MASSCHELEIN; Gent 9 december 2004, RABG 2006, 745, noot M. MASSCHELEIN.
175
Bergen 14 februari 2006, Rec.gén.enr.not. 2007, 188, Rev.trim.dr.fam. 2006, 903.
176
Zie J. BAEL, “Schenkingen en testamenten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, X, Brugge, die Keure,
2007, 180-182; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2007,
Antwerpen, Intersentia, 2007, 103-104.
177
Art. 955 BW.
178
Art. 747 BW.
179
De fiscus draagt immers de bewijslast ter zake.
180
B. COOPMAN, “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 92; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 488.
181
B. COOPMAN, “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 92; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 488.
182
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1530.
42
§3. Modaliteiten bij de handgift
106. De vraag rijst of de handgift, net zoals de notariële schenking, vergezeld kan zijn van
modaliteiten. Het antwoord op deze vraag luidt bevestigend. Deze modaliteiten zullen worden
opgenomen in de pacte adjoint183.
Bepaalde modaliteiten zijn echter, gezien de eigenheid van de handgift, uitgesloten. De
handgift komt immers rechtsgeldig tot stand door de materiële overdracht van het geschonken
goed (traditio) (supra nr. 100). Bepaalde modaliteiten zijn bijgevolg niet te verzoenen met
deze traditio-vereiste.
A. Voorwaarde
107. Voor een omschrijving van het begrip “voorwaarde” zie randnummer 43.
1. Opschortende voorwaarde
108. Bij een schenking onder opschortende voorwaarde vindt er geen onmiddellijke
overdracht van het geschonken goed plaats. De opschortende voorwaarde stelt de traditio uit
tot op het ogenblik van de verwezenlijking van de voorwaarde. Het is bijgevolg onmogelijk
een opschortende voorwaarde aan de handgift te verbinden184.
183
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 170; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –
planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth, 2003, 567; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 46.
184
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De
gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 171; E. SPRUYT, J.
RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth,
2003, 571; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen?
Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 6; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A.
VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 11; A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning.
Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 108; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 95; I. VERVOORT en R. ABIUSO,
“Termijn/Voorwaarde/Handgift (bij leven)”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek
Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 489.
43
2. Ontbindende voorwaarde
109. De ontbindende voorwaarde belet de traditio van het geschonken goed niet. Op dit punt
kan bijgevolg geen bezwaar bestaan tegen het verbinden van een ontbindende voorwaarde aan
de handgift185. Ook in het licht van de onherroepelijkheid van de schenking vormt de
ontbindende voorwaarde geen enkel probleem (supra nr. 52).
110. Een veel gebruikte toepassing van de ontbindende voorwaarde is het conventioneel
beding van terugkeer (supra nr. 54). De handgift gedaan met een conventioneel beding van
terugkeer is geldig186.
B. Termijn
111. Onder randnummer 56 werd het verschil uitgelegd tussen een “termijn” of
“tijdsbepaling” en een “voorwaarde”.
1. Opschortende termijn
112. Net zoals de opschortende voorwaarde, heeft ook de opschortende termijn tot gevolg dat
er geen onmiddellijke overdracht van de geschonken zaak (traditio) is. Bijgevolg is ook de
handgift onder opschortende termijn onmogelijk187.
185
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261; B. COOPMAN, “De handgift: specialia”,
Not.Fisc.M. 1999, 94; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument
voor estate planning”, AFT 2001, 171; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids
successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth, 2003, 571; E. SPRUYT, “De schenking: het
paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 96; I. VERVOORT en R.
ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift (bij leven)”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 489.
186
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261; B. COOPMAN, “De handgift: specialia”,
Not.Fisc.M. 1999, 95; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 96; C. VAN HEUVERSWYN, “Handgift/modaliteiten”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 151.
187
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De
gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 170; E. SPRUYT, J.
RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth,
2003, 571; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP 2005, 35;
A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 99; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT
2008, 96; I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift (bij leven)”, in A. VERBEKE, F.
BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 489.
44
2. Ontbindende termijn
113. De ontbindende termijn belet de traditio van het geschonken goed niet188. Volgens
bepaalde rechtsleer is het koppelen van een ontbindende termijn aan de handgift, of meer
algemeen, aan elke schenking, echter strijdig met het principe van de onherroepelijkheid van
de schenking (supra nr. 60). Om die redenen lijkt ook de handgift onder ontbindende termijn
niet mogelijk te zijn189.
C. Voorbehoud van vruchtgebruik
114. Ook de handgift met voorbehoud van vruchtgebruik is - hoewel hierover discussie
bestaat - volgens de meerderheid van de rechtspraak190 en de rechtsleer191 niet mogelijk. Het
behoud van het bezit, dat inherent is aan het vruchtgebruik (art. 600 BW), is onverenigbaar
met de eis van de traditio192.
188
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H.
DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier,
2009, 489.
189
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 170.
190
Rb. Dendermonde 27 november 1879, Pas. 1880, III, 145, bevestigd door Gent 5 juni 1880, Pas. 1880, II,
295; Rb. Namen 21 maart 1881, Pas. 1882, III, 326. Contra: Rb. Charleroi 7 februari 1877, Pas. 1877, III, 169;
Rb. Gent 26 februari 1890, Rev.not.b. 1890, 267, noot; Rb. Luik 14 december 1892, Pas. 1893, III, 69, bevestigd
door Luik 31 mei 1893, Pas. 1893, II, 333; Rb. Verviers 20 februari 1901, Pas. 1901, III, 221; Rb. Dendermonde
4 mei 1912, Pas. 1912, III, 363; Rb. Luik 15 maart 1913, JL 1913, 142; Bergen 13 februari 1996, Rev.not.b.
1996, 350; Rb. Gent 22 juni 2005 (impliciet), Fisc.Koer. 2005, 621, FJF 2006, 659, Fiscoloog
2006,13, Rec.gén.enr.not. 2006, 237 en TFR 2006, 528, bevestigd door Gent 17 april 2007, FJF 2008,
770, Rec.gén.enr.not. 2008, 261, noot A. CULOT, Rev.trim.dr.fam. 2009, 959, T.Not. 2008, 496 en TFR 2008,
100.
191
H. CASMAN, “Schenkingen en successierechten”, Not.Fisc.M. 1994, 13; M. PUELINCKX-COENE, N.
GEELHAND en F. BUYSSENS “Overzicht van rechtspraak. Giften (1993-1998)”, TPR 1999, 892-893; E.
SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-denBos, Toth, 2003, 570; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”, TEP
2005, 24; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische
invalshoek”, AFT 2008, 65; H. CASIER en N. LABEEUW, “Een hand- of bankgift met voorbehoud van
vruchtgebruik... Een never ending story?”, Successierechten 2008, 9; C. VAN HEUVERSWYN, “Handgift met
voorbehoud van vruchtgebruik”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate
Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 163. Contra: A.
KLUYSKENS, Beginselen van burgerlijk recht, III, De schenkingen en testamenten, Antwerpen, Standaard,
1947, 200; E. DE WILDE D’ESTMAEL, “Les donations”, in Répertoire notarial, III, Brussel, Larcier, 1995,
174-176; P. DE PAGE, “De aspecten van het huwelijksvermogensrecht en erfrecht bij overdracht van
deelbewijzen en aandelen van vennootschappen”, Not.Fisc.M. 1998, 94.
192
N. GEELHAND, “Handgift met voorbehoud van vruchtgebruik” (noot onder Rb. Gent 22 juni 2005), TFR
2006, 504 en 506.
45
D. Last
115. Voor een omschrijving van het begrip “last” en het onderscheid met de “voorwaarde” zie
randnummer 64.
116. Net zoals bij elke schenking, kunnen ook bij de handgift lasten worden bedongen193.
Cruciaal is ook hier dat de last de traditio van de geschonken zaak niet in de weg mag staan.
117. Een mogelijke toepassing van de last is het vervreemdingsverbod (supra nr. 66). Daar
waar de rechtspraak in het verleden eerder streng optrad tegen clausules van
onvervreemdbaarheid194, stelt men thans een mildere houding vast. Zo wordt een
vervreemdingsverbod gekoppeld aan een schenking als geldig beschouwd indien het verbod
beperkt is in de tijd en verantwoord wordt door een ernstig en rechtmatig belang195.
In de beperkte rechtspraak die hierover te vinden is, wordt het vervreemdingsverbod
gekoppeld aan de handgift verenigbaar geacht met de onmiddellijke en onherroepelijke
overdracht. De geldigheid van het (tijdelijk) vervreemdingsverbod (dat aan een rechtmatig
belang beantwoordt) staat in deze rechtspraak niet ter discussie196. Bijgevolg lijkt een
vervreemdingsverbod voor maximaal de duur van het leven van de schenker en tot zekerheid
van de uitvoering van een last, gekoppeld aan de handgift, door de begiftigde, mogelijk te
zijn197.
193
N. TORFS, “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 268; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De
gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 174-175; E. SPRUYT, J.
RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth,
2003, 570; C. VAN HEUVERSWYN, “Handgift/Modaliteiten”, in . VERBEKE, F. BUYSSENS en H.
DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier,
2009, 157.
194
Luik 4 juli 1951, Pas. 1952, II, 72; Rb. Brussel 13 juni 1997, Rev.not.b. 1998, 67.
195
Rb. Oudenaarde 26 januari 1909, Pas. 1909, III, 117; Luik 16 december 1971, JL 1971-72, 169, Pas. 1972, II,
45, Rec.gén.enr.not. 1974, 384 en Rev.not.b. 1974, 207; Rb. Ieper 24 december 1958, JT 1959,
187, Rec.gén.enr.not. 1961, 386, noot en Rev.prat.not.b. 1959, 253; Antwerpen 26 maart 1984, Limb.Rechtsl.
1984, 133, Rec.gén.enr.not. 1986, 187 en RW 1985-86, 1769, noot M. COENE; Luik 3 december
1986, Rev.not.b. 1988, 150; Rb. Antwerpen 25 februari 1988, Rec.gén.enr.not. 1989, 408, T.Not. 1988, 201.
196
Rb. Dendermonde 4 mei 1912, Pas. 1912, III, 363 (inzake de geldig geachte handgift met voorbehoud van
vruchtgebruik en met last van vervreemdingsverbod); Luik 3 december 1986, Rev.not.b. 1988, 150.
197
B. COOPMAN, “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 94; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De
gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 177.
46
§4. Fiscale gevolgen
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten
118. Bij gebrek aan registratieverplichting, noch op grond van art. 19, 1° W.Reg. (geen
Belgische notariële akte), noch op grond van art. 19, 2° W.Reg. (geen in België gelegen
onroerende goederen), zijn er geen schenkingsrechten verschuldigd (supra nr. 26).
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden van
de schenker binnen de drie jaar
119. Bovendien zullen op de geschonken goederen geen successierechten meer worden
geheven indien de schenker nog drie jaar na de handgift in leven blijft198. De toepassing van
art. 7 W.Succ. vereist immers het bestaan van een niet-geregistreerde schenking gedaan
minder dan drie jaar vóór het overlijden van de schenker (supra nr. 31)
120. Wanneer het risico van overlijden van de schenker binnen de drie jaar na de handgift
evenwel reëel is, kan men alsnog ontsnappen aan de heffing van successierechten door
vrijwillig een geschrift ter registratie aan te bieden dat tot titel strekt van de verwezenlijkte
handgift199. Soms wordt onmiddellijk na het doen van de schenking een geschrift opgesteld:
dit kan een brief zijn van de begiftigde waarin hij bevestigt dat er een schenking heeft
plaatsgevonden en dat hij deze schenking aanvaardt of een bilaterale bewijsovereenkomst
waarin de partijen vaststellen dat een schenking heeft plaatsgevonden onder deze en gene
modaliteiten (de zogenaamde pacte adjoint)200.
121. De vraag rijst of het geschrift, waarin het bestaan van de schenking wordt erkend,
ondertekend moet zijn door de schenker, door de begiftigde of door de beide partijen. Volgens
de Administratie is het aanbieden van een geschrift, waarin de begiftigde erkent een gift te
hebben gekregen, voldoende om de schenkingsrechten te heffen. De tussenkomst van de
198
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1531.
S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 487; N. GEELHAND, “Fiscale
aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor
het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 230; F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen,
Kluwer, 2009, 1532.
200
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 228.
199
47
schenker is dus niet vereist. Daarentegen kan het aanbieden van een geschrift, waarin alleen
de schenker erkent een schenking te hebben gedaan, de heffing van het schenkingsrecht niet
motiveren201.
122. Verder dient het geschrift dezelfde verklaringen te bevatten als deze die in de notariële
akte moeten worden opgenomen, te weten:
-
een verklaring omtrent de fiscale woonplaats van de schenker (art. 168 W.Reg.);
-
een verklaring omtrent de verwantschapsband tussen de schenker en de begiftigde (art.
131, §2 Vl.W.Reg.);
-
een verklaring omtrent de verkoopwaarde van de geschonken goederen (art. 133, lid 1
Vl.W.Reg.).
123. Tenslotte dient het geschrift vóór het overlijden van de schenker ter registratie te worden
aangeboden. Overlijdt de schenker tussen het doen van de handgift en het laten registreren
van het geschrift, dan zijn niet de art. 131, §2 Vl.W.Reg. art. 66bis, lid 1 Vl.W.Succ. van
toepassing, maar wel art. 7 W.Succ. 202.
201
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1533-1535.
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 229.
202
48
Afdeling 3. De onrechtstreekse schenking
124. Een derde techniek om roerende goederen te schenken is via onrechtstreekse schenking.
Er is sprake van een onrechtstreekse schenking wanneer een akte met een eigen autonoom
statuut een voordeel toekent, hoewel dit niet haar specifieke of exclusieve functie is203.
§1. Geldigheidsvereisten
125. Voor de geldigheid van een onrechtstreekse schenking is een rechtshandeling vereist, die
een neutraal en autonoom karakter heeft en waardoor rechten definitief en onherroepelijk
worden overgedragen204.
Het neutrale karakter houdt in dat uit de akte niet mag blijken dat de eigendomsoverdracht,
die ze teweegbrengt, ten bezwarende titel dan wel om niet gebeurde. De gebruikte akte mag
bijgevolg haar oorzaak niet vermelden205.
Het autonome karakter houdt in dat de rechtshandeling door het recht aan een eigen specifieke
reglementering onderworpen is, ook wat de vorm betreft206.
§2. Vormvereisten
126. Net zoals de handgift, is ook de onrechtstreekse schenking vrijgesteld van de
vormvereisten van art. 931 e.v. BW (supra nr. 26)207. Onrechtstreekse schenkingen blijven
wel onderworpen aan de grondvereisten van de schenking208 209.
203
G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen,
Intersentia, 2006, 214.
204
H. CASMAN, “Schenkingen en successierechten”, Not.Fisc.M. 1994, 4; M. PUELINCKX-COENE,
“Overzicht van rechtspraak. Giften (1985-1992)”, TPR 1994, 1727; M. PUELINCKX-COENE, N. GEELHAND
en F. BUYSSENS, “Overzicht van rechtspraak. Giften (1993-1998)”, TPR 1999, 929; E. SPRUYT, J.
RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth,
2003, 543; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische
invalshoek”, AFT 2008, 35; C. VAN HEUVERSWYN, “Bankgift/onrechtstreekse schenking”, in A. VERBEKE,
F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven:
schenking, Gent, Larcier, 2009, 159.
205
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 35.
206
G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium 2006, Antwerpen,
Intersentia, 2006, 215.
49
127. Van de bankgift - één van de meest courante verschijningsvormen van de
onrechtstreekse schenking (infra nrs. 134 t.e.m. 136) - creëert men echter best, om dezelfde
redenen en op dezelfde wijze als voor de handgift (supra nrs. 103 en 104), het nodige
schriftelijk bewijs (pacte adjoint)210.
128. Ook hier dient men erover te waken dat de pacte adjoint niet als titel van de schenking
zou kunnen worden beschouwd. In dat geval is het vormvoorschrift van art. 931 BW immers
geschonden en heeft men dus te maken met een nietige schenking211. Er weze echter
opgemerkt dat in dergelijk geval de nietigheid van de schenking de eisbaarheid van het
registratierecht niet belet212.
§3. Toepassingen
129. Voorbeelden van onrechtstreekse schenkingen zijn de kwijtschelding van schuld213
214
,
het beding ten behoeve van een derde215 (via levensverzekeringscontract)216 en de betaling
voor rekening van een derde, bijvoorbeeld de rechtstreekse betaling door de schenker van de
207
Rb. Brussel 29 maart 1950, JT 1952, 104, Rev. banq. 1952, 336, noot P. DE BEUS, Rev.prat soc. 1960, 9,
noot, Rec.gén.enr.not. 1955, 127, noot M.D. en Rev.prat.not.b. 1958, 199, noot F.L.; Luik 15 mei 2002, TBBR
2004, 583. Zie evenwel Gent 15 maart 1994, T.Not. 1994, 322, RW 1995-96, 1374 en Rev.not.b. 1995, 253 (waar
geoordeeld werd dat een onderhandse overeenkomst, waarbij een persoon aan iemand anders geld geeft onder de
uitdrukkelijke voorwaarde dat hij tijdens zijn leven hiervoor een rente zal genieten, terwijl de beneficiant ervan
ontslagen wordt de som geld terug te geven, een schenking uitmaakt die bij gebrek aan authentieke akte nietig
is).
208
Zijnde een dadelijke en onherroepelijke verarming in hoofde van de schenker en een correlatieve verrijking in
hoofde van de begiftigde, de animus donandi en de aanvaarding door de begiftigde (art. 894 BW), alsook de
algemene verbintenisrechtelijke vereisten inzake toestemming, bekwaamheid, voorwerp en oorzaak (art. 1108
BW) en de specifieke vereisten inzake gezondheid van geest en bekwaamheid bij schenkingen onder de levenden
(artt. 901-912 BW).
209
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 544; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium
2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 215.
210
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 49.
211
B. COOPMAN, “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 92; S. BUYLAERT, “De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 488.
212
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1530.
213
Niet te verwarren met de fictieve schuldbekentenis, hetgeen een vermomde schenking is. Zie randnummer
157.
214
Vred. Luik 21 augustus 1950, JL 1950-51, 40; Gent 29 juni 1968, Pas. 1968, II, 281. Zie evenwel Gent 15
maart 1994, T.Not. 1994, 322, RW 1995-96, 1374 en Rev.not.b. 1995, 253 (waarbij geoordeeld werd dat een
onderhandse overeenkomst, waarbij een persoon aan iemand anders geld geeft onder de uitdrukkelijke
voorwaarde dat hij tijdens zijn leven hiervoor een rente zal genieten, terwijl de beneficiant ervan ontslagen wordt
de som geld terug te geven, een schenking uitmaakt die bij gebrek aan authentieke akte nietig is).
215
Luik 21 december 1949, JL 1949-50, 209, Pas. 1950, II, 71 en Rec.gén.enr.not. 1952, 23, noot.
216
Rb. Brussel 24 maart 1971, Rec.gén.enr.not. 1972, 287, noot en Rev.not.b. 1972, 24, noot F. LAINE; Bergen
10 januari 1984, Pas. 1984, II, 89, Rec.gén.enr.not. 1989, 237 en Rev.not.b. 1984, 284; Gent 8 oktober 1999, AJT
1999-00, 889.
50
prijs van een onroerend goed dat de begiftigde wenst te verwerven in handen van de
verkoper217
218
. Ook de afstand van een recht in favorem wordt als een onrechtstreekse
schenking beschouwd indien de verworpen aanspraken van de verzaker van rechtswege
toekomen aan degene die hij wil begiftigen en niet op grond van een expliciete aanwijzing in
de akte van afstand219.
130. Of de schenking van aandelen op naam, die gerealiseerd wordt door een loutere
inschrijving in het register van aandelen, een rechtsgeldige onrechtstreekse schenking
uitmaakt, is betwist.
131. Volgens sommige rechtspraak220 en rechtsleer221 dient een rechtsgeldige schenking van
aandelen op naam, op straffe van nietigheid, steeds bij authentieke akte te geschieden (art. 931
BW). Volgens deze strekking dient een duidelijk onderscheid gemaakt te worden tussen
enerzijds de overdracht zelf van de aandelen op naam en anderzijds de tegenstelbaarheid van
deze overdracht aan de vennootschap en aan derden. De aantekening van de overdracht in het
register van aandelen is slechts een middel om de overdracht tegenstelbaar te maken aan de
vennootschap en aan derden. De eigenlijke overdracht, die rechtsgeldig dient tot stand
217
Antwerpen 27 december 1927, Rev.prat.not.b. 1928, 180; Rb. Brussel 24 december 1954, JT 1958, 368,
Rec.gén.enr.not. 1958, 450, noot en Rev.prat.not.b. 1958, 348; Brussel 4 januari 1961, JT 1962, 135 en
Rev.prat.not.b. 1961, 144, noot F.L.; Rb. Hoei 29 juni 1977, JL 1977-78, 213, Pas. 1979, III,
26, Rec.gén.enr.not. 1979, 232, noot, Rev.not.b. 1979, 52 en Rev.trim.dr.fam. 1980, 117; Luik 18 november
1987, Rec.gén.enr.not. 1991, 248 en T.Not. 1990, 329, noot K. VANBEYLEN.
218
Niet te verwarren met de situatie waarin de schenker vooraf een geldsom aan de begiftigde schenkt, die
hiermee een onroerend goed verwerft. In dergelijk geval gaat het om een schenking van geld en niet om een
onrechtstreekse schenking van het goed (zie Cass. 15 november 1990, Arr.Cass. 1990-91, 316, JT 1991, 518,
noot L. VOGEL, Pas. 1991, I, 284, RW 1990-91, 1030, Rec.gén.enr.not. 1991, 244, Rev.not.b. 1991, 109, noot
J.E., Rev.trim.dr.fam. 1991, 94, T.Not. 1992, 225, noot F. BOUCKAERT en TBBR 1991, 137, noot L.
RAUCENT).
219
E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelle-opden-Bos, Toth, 2003, 547.
220
Rb. Brussel 29 maart 1950, JT 1952, 104, Rev. banq. 1952, 336, noot P. DE BEUS, Rev.prat.soc. 1960, 9,
noot, Rec.gén.enr.not. 1955, 127, noot M.D. en Rev.prat.not.b. 1958, 199, noot F.L.; Rb. Gent 14 juli 1956,
Rec.gén.enr.not. 1959, 449, noot en Rev.prat.soc. 1960, 11, noot; Luik 14 februari 1962, Rec.gén.enr.not. 1965,
712, noot en Rev.prat.soc. 1963, 68; Kort Ged. Kh. Brussel 14 januari 1988, JL 1988, 440, Rev.prat.soc. 1988,
178 en TRV 1988, 311, noot; Kh. Tongeren 16 november 1989, TRV 1990, 263, noot; Gent 22 mei 1997, JDSC
2000, 71, noot B. VOGLET, TBH 1998, 201 en TRV 1997, 500, noot F. HELLEMANS (waar het Hof evenwel
ten onrechte oordeelt dat de nietigheid van de schenking de tegenwerpelijkheid van de overdracht aan derden
niet belet); Kh. Veurne 12 december 2001, TBH 2002, 750, noot en TRV 2003, 86, noot D. PIGNOLET en K.
VANWINCKELEN.
221
H. LAGA en V. LIETAER, “Eigendomsbetwistingen bij aandelen”, in B. TILLEMAN en B. DU LAING,
Onderneming en effecten, Brugge, die Keure, 2001, 473; J. RONSE, K. VAN HULLE, J.M. NELISSEN
GRADE en B. VAN BRUYSTEGEM, “Overzicht van rechtspraak. Vennootschappen (1968-1977)”, TPR 1978,
861; J. RONSE, J.M. NELISSEN GRADE, K. VAN HULLE, J. LIEVENS en H. LAGA, “Overzicht van
rechtspraak. Vennootschappen (1978-1985)”, TPR 1986, 1370; K. GEENS en H. LAGA, “Overzicht van
rechtspraak vennootschappen 1986-1991”, TPR 1993, 1148; K. GEENS, M. DENEF, R. TAS, F. HELLEMANS
en J. VANANROYE, “Overzicht van rechtspraak vennootschappen 1992-1998”, TPR 2000, 406.
51
gekomen te zijn, gaat aan deze aantekening vooraf. Voor een schenking betekent dit dat het
vormvoorschrift van art. 931 BW moet nageleefd zijn. Een letterlijke lezing van de art. 250
W. Venn. (BVBA) en 504 W.Venn. (NV), op grond waarvan de overdracht van aandelen op
naam geschiedt door een verklaring van overdracht, ingeschreven in het register van aandelen,
is volgens deze strekking dus te verwerpen222.
Andere rechtspraak223 en rechtsleer224 is de techniek van de inschrijving animo donandi in het
register van aandelen meer genegen. Volgens bepaalde rechtsleer gaat het om een neutrale
rechtshandeling, die drager kan zijn van een onrechtstreekse schenking225. Nochtans dient
deze (neutrale) rechtshandeling een eigendomsoverdragend effect te hebben, zoniet ontbreekt
de door art. 894 BW vereiste verarming in hoofde van de schenker. De aantekening in het
register van aandelen echter is op zich geen rechtshandeling met een eigendomsoverdragend
karakter. Het is hoogstens een bewijsmiddel om de vooraf rechtsgeldig gerealiseerde
overdracht tegenstelbaar te maken aan de vennootschap en aan derden226.
132. Uit een oude administratieve beslissing blijkt dat ook de Administratie de schenking van
aandelen op naam via het register van aandelen principieel als nietig beschouwt, doch deze
nietigheid in de praktijk niet zal inroepen als de erfgenamen dit niet uit eigen beweging
doen227.
222
E. SPRUYT, “Omtrent schenking van aandelen op naam via het register van aandelen: een stand van zaken”
(noot onder Rb. Brussel 31 oktober 2002), Not.Fisc.M. 2003, 115; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard
van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 37.
223
Rb. Brussel 11 mei 1973, Rec.gén.enr.not. 1974, 273, noot en Rev.not.b. 1973, 455, noot F.L. (waarmee de
rechtbank terugkomt op haar eerder standpunt zie Rb. Brussel 29 maart 1950, JT 1952, 104, Rev. banq. 1952,
336, noot P. DE BEUS, Rev.prat.soc. 1960, 9, noot, Rec.gén.enr.not. 1955, 127, noot M.D. en Rev.prat.not.b.
1958, 199, noot F.L.); Rb. Brussel 31 oktober 2002, JDSC 2005, 73, noot B. VOGLET, Not.Fisc.M. 2003, 109,
noot E. SPRUYT en TRV 2003, 546, noot E. SPRUYT.
224
H. DU FAUX, “Over de onrechtstreekse schenking van vennootschapsaandelen op naam”, T.Not. 2001, 197;
C. DE WULF, “De schenking van hand tot hand”, in E. SPANOGHE, Exequatur van vriendschap. Liber
discipulorum et amicorum Egied Spanoghe, Antwerpen, Kluwer, 1981, 50 (die in de vermelding in het register
van aandelen een moderne vorm van traditio ziet).
225
M. PUELINCKX-COENE, “Schenkingen”, in X, Notariële actualiteit,VII, Familierecht, Brugge, die Keure,
1996, 180.
226
E. SPRUYT, “Omtrent schenking van aandelen op naam via het register van aandelen” (noot onder Rb.
Brussel 31 oktober 2002), TRV 2003, 522; E. SPRUYT, “Omtrent schenking van aandelen op naam via het
register van aandelen: een stand van zaken” (noot onder Rb. Brussel 31 oktober 2002), Not.Fisc.M. 2003, 118; E.
SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT
2008, 38.
227
Besl. 1 juli 1957, Rec.gén.enr.not. 1959, 451.
52
133. De conclusie luidt dat de rechter de schenking van aandelen op naam via inschrijving in
het register van aandelen mogelijks als een ongeldige onrechtstreekse schenking zal
kwalificeren, met alle gevolgen van dien. Bijgevolg is deze schenkingstechniek af te raden.
134. De meest courante verschijningsvorm van de onrechtstreekse schenking is ongetwijfeld
de bankoverschrijving animo donandi van een geldsom of effecten, de zogenaamde
“bankgift”. Net zoals de handgift, is ook de bankgift beperkt qua voorwerp228.
135. De schenking via overschrijving van een som geld wordt door de meerderheid van de
rechtspraak229 en de rechtsleer230 als een rechtsgeldige onrechtstreekse schenking
gekwalificeerd. Een minderheid is van oordeel dat het om een handgift gaat231. Sommige
auteurs benadrukken dat de bankoverschrijving neutraal dient te zijn232. Indien uit de
overschrijving zou blijken dat deze ten bezwarende titel is, staat men volgens deze auteurs
hetzij voor een betaling, hetzij voor een vermomde schenking. Indien daarentegen uit de
overschrijving haar kosteloos karakter zou blijken, kan ze worden vernietigd wegens nietnaleving van de vormvereisten van art. 931 BW233.
228
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen?
Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 6; A. VERBEKE en A. NIJS,
Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 109.
229
Brussel 12 december 1962, JT 1963, 320, noot; Brussel 30 juni 1965, T.Not. 1967, 141 en Pas. 1966, II, 204;
Bergen 5 mei 1987, JT 1987, 1026 en Rec.gén.enr.not. 1988, 232; Brussel 25 november 1991, Pas. 1991, II, 209;
Bergen 17 december 1996, Rev.not.b. 1997, 183; Luik 7 maart 2000, JLMB 2000, 1079, noot J. SACE,
Rec.gén.enr.not. 2000, 431, noot B. GOFFAUX en Rev.not.b. 2000, 670.
230
P. DELNOY, “La qualification de la donation par virement” (noot onder Bergen 20 november 1979), RCJB
1984, 196-235; H. DU FAUX, “Hoe de 'animo donandi' gedane overschrijving van rekening kwalificeren?”
(noot onder Rb. Antwerpen 30 juni 1988), T.Not. 1989, 270; H. CASMAN, “Schenkingen en successierechten”,
Not.Fisc.M. 1994, 8-9; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument
voor estate planning”, AFT 2001, 167; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning.
Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 48; C. VAN HEUVERSWYN, “Bankgift/De onrechtstreekse
schenking”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II,
Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 159.
231
Voor de rechtspraak zie: Bergen 20 november 1979, Pas. 1980, II, 12, Rec.gén.enr.not. 1981, 241, noot A.C.
en RCJB 1984, 192, noot P. DELNOY; Bergen 26 november 1980, Pas. 1981, II, 19, Rec.gén.enr.not. 1983, 12
en Rev.not.b. 1983, 288, noot J. SACE; Rb. Antwerpen 30 juni 1988, T.Not. 1989, 263, noot H. DU FAUX en
Rec.gén.enr.not. 1990, 263, noot A.C.; Rb. Antwerpen 16 mei 1989, T.Not. 1993, 166, noot J. FACQ; Rb.
Brussel 5 maart 1996, RW 1996-97, 785; Gent 31 mei 1999, T.Not. 2000, 456, noot F. BLONTROCK. Voor de
rechtsleer zie: C. DE WULF, “De schenking van hand tot hand”, in E. SPANOGHE, Exequatur van
vriendschap. Liber discipulorum et amicorum Egied Spanoghe, Antwerpen, Kluwer, 1981, 44 (die in de
overboeking van een rekening naar rekening een moderne vorm van traditio ziet).
232
Zie ook Brussel 7 november 1997, AJT 1999-00, 365, noot H. VERHEYEN.
233
P. DELNOY, “La qualification de la donation par virement” (noot onder Bergen 20 november 1979), RCJB
1984, 234 ; E. DE WILDE D’ESTMAEL, “Les donations”, in Répertoire notarial, III, Brussel, Larcier, 1995,
167; A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 167. Contra: H. CASMAN, “Schenkingen en successierechten”, Not.Fisc.M. 1994, 9: de
vermelding van de oorzaak van de overschrijving kan niets aan de geldigheid van de onrechtstreekse schenking
veranderen.
53
136. Ook de bankgift van effecten wordt als een geldige onrechtstreekse schenking
beschouwd op voorwaarde dat:
-
de effecten gedematerialiseerd en onderworpen werden aan het regime van de wet van
7 april 1995234 en
-
bij overeenkomst met de financiële instelling, de fungibiliteit georganiseerd wordt
met de cliënt-depositaris, die aanvaardt om niet dezelfde titels terug te krijgen als
diegene die hij heeft neergelegd, maar wel andere titels van dezelfde natuur of aard.
Gelet op de tweede voorwaarde, is de bankgift van geïndividualiseerde effecten, die de
financiële instelling verplichten tot de teruggave van de neergelegde effecten, dus niet
mogelijk235.
§4. Modaliteiten bij de bankgift
137. De vraag rijst of ook de bankgift vergezeld kan zijn van modaliteiten. Ook hier luidt het
antwoord bevestigend. Deze modaliteiten zullen worden opgenomen in de pacte adjoint236.
A. Voorwaarde
138. Voor een omschrijving van het begrip “voorwaarde” zie randnummer 43.
1. Opschortende voorwaarde
139. Net zoals elke schenking, ontstaat de bankgift pas bij de aanvaarding door de begiftigde
(supra nr. 2). Bepaalde rechtsleer stelt dat de begiftigde vanuit praktisch oogpunt de bankgift
evenwel niet kan aanvaarden vooraleer zijn rekening is gecrediteerd. Bijgevolg is de bankgift
geen schenking zolang er geen overschrijving van gelden heeft plaatsgevonden237.
234
Wet van 7 april 1995 tot wijziging van de wetten op de handelsvennootschappen, gecoördineerd op 30
november 1935 en tot wijziging van het koninklijk besluit nr. 62 van 10 november 1967 ter bevordering van de
omloop van de effecten, BS 18 mei 1995.
235
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 167.
236
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 170; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –
planning, 2003, Kapelle-op-den-Bos, Toth, 2003, 567; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 49.
237
H. CASIER en N. LABEEUW, “Een hand- of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik... Een never
ending story?”, Successierechten 2008, 11.
54
Bij een schenking onder opschortende voorwaarde vindt evenwel geen onmiddellijke
overdracht van het geschonken goed plaats (supra nr. 44). Net zoals bij de handgift, is het dus
onmogelijk om bij de bankgift een opschortende voorwaarde te bedingen238.
2. Ontbindende voorwaarde
140. De ontbindende voorwaarde belet de onmiddellijke en onherroepelijke overdracht van
het geschonken goed niet (supra nr. 52). Bijgevolg is het perfect mogelijk een ontbindende
voorwaarde aan de bankgift te koppelen239.
141. Een veel gebruikte toepassing van de ontbindende voorwaarde is het conventioneel
beding van terugkeer (supra nr. 54). De bankgift gedaan met een conventioneel beding van
terugkeer is geldig240.
B. Termijn
142. Onder randnummer 56 werd het verschil uitgelegd tussen een “termijn” of
“tijdsbepaling” en een “voorwaarde”.
1. Opschortende termijn
143. Net zoals de opschortende voorwaarde, heeft ook de opschortende termijn tot gevolg dat
er geen onmiddellijke overdracht van de geschonken zaak is. Bijgevolg is ook de bankgift
onder opschortende termijn onmogelijk241.
238
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 168.
239
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 171.
240
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 172.
241
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 170; A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Schenken met behoud van bezit”,
TEP 2005, 35-36.
55
2. Ontbindende termijn
144. De ontbindende termijn belet de onmiddellijke overdracht van het geschonken goed
niet242. Volgens bepaalde rechtsleer is de schenking onder ontbindende termijn evenwel
strijdig met het principe van de onherroepelijkheid van de schenking (supra nr. 60). Om die
redenen lijkt ook de bankgift onder ontbindende termijn niet mogelijk te zijn243.
C. Voorbehoud van vruchtgebruik
145. Omtrent de vraag of bij de bankgift een voorbehoud van vruchtgebruik kan worden
bedongen, bestaat discussie. De civielrechtelijke onverenigbaarheid van het voorbehoud van
vruchtgebruik met de eis van de traditio bij de handgift (supra nr. 114) kan volgens bepaalde
rechtsleer niet zonder meer worden doorgetrokken naar de bankgift. Deze rechtsleer is van
mening dat tegen de overschrijving door de schenker naar een nieuwe rekening, waarvan
hijzelf titularis is voor het vruchtgebruik en de begiftigde voor de blote eigendom, op
civielrechtelijk vlak geen enkel bezwaar kan bestaan244.
146. De bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik stelt evenwel problemen op fiscaal vlak.
Op grond van art. 9 W.Succ. worden de effecten aan toonder of op naam (waaronder ook
geldplaatsingen worden begrepen245), ingeschreven voor het vruchtgebruik op naam van de
overledene en voor de blote eigendom op naam van een derde, voor de heffing van het
successierecht, geacht in volle eigendom in de nalatenschap van de schenker aanwezig te zijn
en door de derde als legaat te zijn verkregen, tenzij wordt bewezen dat de verkrijging of de
inschrijving niet een bedekte bevoordeling ten behoeve van de derde is.
242
I. VERVOORT en R. ABIUSO, “Termijn/Voorwaarde/Handgift”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H.
DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier,
2009, 489.
243
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 170.
244
A. NIJS, A. VAN ZANTBEEK en A. VERBEKE, “Hoe roerende goederen schenken in Vlaanderen?
Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 6; A. VERBEKE en A. NIJS,
Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2005, 109; H. CASIER en N. LABEEUW,
“Een hand- of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik... Een never ending story?”, Successierechten 2008,
10.
245
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 70.
56
147. Art. 9 W.Succ. installeert dus een wettelijk vermoeden, dat weerlegbaar is. De blote
eigenaar zal bijgevolg moeten bewijzen dat de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik
de bancaire inschrijving is voorafgegaan246.
Een mogelijke oplossing bestaat erin om voorafgaand aan de schenking een rekening te
openen op naam van de kandidaat-schenker voor het vruchtgebruik en op naam van de
kandidaat-begiftigde voor de blote eigendom, maar nog niet te crediteren. Pas na de eigenlijke
schenking zal dan tot inschrijving op de nieuw geopende rekening worden overgegaan247.
Zoals reeds gezegd, kan de begiftigde de bankgift volgens bepaalde rechtsleer niet aanvaarden
vooraleer zijn rekening daadwerkelijk is gecrediteerd (supra nr. 139). Bijgevolg zal de
bancaire inschrijving noodzakelijkerwijs steeds de schenking voorafgaan, waardoor de
bankgift volgens deze rechtsleer wellicht steeds onder het toepassingsgebied van art. 9
W.Succ. zal vallen248.
D. Last
148. Voor een omschrijving van het begrip “last” en het onderscheid met de “voorwaarde” zie
randnummer 64.
149. Net zoals bij elke schenking, kunnen ook bij de bankgift lasten worden bedongen249.
150. Een mogelijke toepassing van de last is, zoals gezegd, het vervreemdingsverbod (supra
nr. 66). Daar waar de rechtspraak in het verleden eerder streng optrad tegen clausules van
onvervreemdbaarheid250, stelt men thans een mildere houding vast. Zo wordt een
vervreemdingsverbod gekoppeld aan een schenking als geldig beschouwd indien het verbod
beperkt is in de tijd (bijvoorbeeld maximaal voor de duur van het leven van de schenker) en
246
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 70; H. CASIER en N. LABEEUW, “Een hand- of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik... Een
never ending story?”, Successierechten 2008, 10.
247
E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”,
AFT 2008, 70-71.
248
H. CASIER en N. LABEEUW, “Een hand- of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik... Een never
ending story?”, Successierechten 2008, 11.
249
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 174-175.
250
Luik 4 juli 1951, Pas. 1952, II, 72; Rb. Brussel 13 juni 1997, Rev.not.b. 1998, 67.
57
verantwoord wordt door een ernstig en rechtmatig belang251 (bijvoorbeeld de uitvoering van
een aan de bankgift verbonden last verzekeren)252.
§5. Fiscale gevolgen
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten
151. Ook de onrechtstreekse schenking van roerende goederen is noch op grond van de aard
van de akte (art. 19, 1° W.Reg.), noch op grond van het voorwerp van de akte (art. 19, 2°
W.Reg.) verplicht registreerbaar (supra nr. 26). Bijgevolg zijn er geen schenkingsrechten
verschuldigd.
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden van
de schenker binnen de drie jaar na de schenking
152.
Opdat
de
roerende
goederen
geheel
belastingvrij
zouden
kunnen
worden
weggeschonken, is ook hier vereist dat de schenker na de schenking nog drie jaar in leven
blijft253. Op grond van art. 7 W.Succ. wordt het op onrechtstreekse wijze geschonken goed
immers onweerlegbaar vermoed deel uit te maken van de belastbare nalatenschap van de
schenker indien deze binnen de drie jaar na de onrechtstreekse schenking komt te
overlijden254.
153. Opnieuw kan men aan de heffing van successierechten ontsnappen door vrijwillig een
geschrift ter registratie aan te bieden dat tot titel strekt van de onrechtstreekse schenking
(pacte adjoint)255. Dienaangaande kan verwezen worden naar de uiteenzetting in verband met
251
Rb. Oudenaarde 26 januari 1909, Pas. 1909, III, 117; Luik 16 december 1971, JL 1971-72, 169, Pas. 1972, II,
45, Rec.gén.enr.not. 1974, 384 en Rev.not.b. 1974, 207; Rb. Ieper 24 december 1958, JT 1959,
187, Rec.gén.enr.not. 1961, 386, noot en Rev.prat.not.b. 1959, 253; Antwerpen 26 maart 1984, Limb.Rechtsl.
1984, 133, Rec.gén.enr.not. 1986, 187 en RW 1985-86, 1769, noot M. COENE; Luik 3 december
1986, Rev.not.b. 1988, 150; Rb. Antwerpen 25 februari 1988, Rec.gén.enr.not. 1989, 408, T.Not. 1988, 201.
252
A. MEYUS en S. WILIKENS, “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor estate
planning”, AFT 2001, 177.
253
F. WERDEFROY, Registratierechten, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1531.
254
F. WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1481; A. NIJS,
“Onrechtstreekse schenking: fiscale gevolgen”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek
Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 186.
255
N. GEELHAND, “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004, 230; F.
WERDEFROY, Registratierechten 2008-2009, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1532.
58
de handgift (supra nrs. 121 t.e.m. 123). Er weze echter opgemerkt dat voor bankgiften de
aanbieding van een document, dat enkel door de begiftigde is ondertekend, niet volstaat. De
bankgift dient te worden erkend door zowel de begiftigde als de schenker256.
256
F. WERDEFROY, Registratierechten, II, Mechelen, Kluwer, 2009, 1535.
59
Afdeling 4. De vermomde schenking
154. Een laatste techniek om roerende goederen te schenken is via vermomde schenking.
Een vermomde schenking is een schenking die wordt gedaan onder het mom van een
handeling ten bezwarende titel, waarin geveinsd wordt dat een tegenprestatie dient geleverd te
worden, maar waarvan wordt afgesproken dat dit niet moet gebeuren257.
§1. Geldigheidsvereisten
155. Hoewel er sprake is van veinzing en de formaliteit van de notariële akte (art. 931 BW)
niet is vervuld, aanvaarden rechtspraak en rechtsleer dat een vermomde schenking een geldige
schenking kan uitmaken.
Vereist is evenwel dat:
-
de akte de schijn wekt als zijnde onder bezwarende titel gesloten;
-
de akte aan alle vorm- en grondvereisten van de rechtshandeling onder bezwarende
titel voldoet;
-
de gewone grondvereisten van de schenking zijn vervuld258.
§2. Vormvereisten
156. Net zoals de handgift en de onrechtstreekse schenking, ontsnapt ook de vermomde
schenking aan de vormvereisten van art. 931 BW259.
257
Bergen 15 september 1992, Rev.not.b. 1992, 52; Bergen 15 februari 2005, JLMB 2005, 1788 en Rev.not.b.
2005, 449, noot J.S.
258
C. BEYER, “De leer van de verdoken schenking” (noot onder Rb. Brugge 5 november 1993), T.Not. 1994,
267; J. BYTTEBIER, “Familiale regelingen: een oplettende zaak (art. 918 BW - vermomde schenkingen)” (noot
onder Gent 13 maart 1995), T.Not. 1996, 43; J. RENS, “De verdoken schenking” (noot onder Gent 28 oktober
1994), T.Not. 1996, 501; G. DEKNUDT, “Schenkingen”, in W. PINTENS en J. DU MONGH, Patrimonium
2006, Antwerpen, Intersentia, 2006, 204-205; I. SAMOY en V. ALLAERTS, “Dit is geen vermomde
schenking!”, in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS, Notariële clausules. Liber amicorum professor
Johan
Verstraete,
Antwerpen,
Intersentia,
2007,
298;
A.
MAELFAIT,
“Vermomde
schenking/Veinzing/Gedeeltelijke schenking”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek
Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 188-189.
259
Cass. 5 januari 1950, Arr.Cass. 1950, 267, RW 1949-50, 1013, Pas. 1950, I, 287, Rev.prat.not.b. 1951, 342
en JT 1950, 219; Rb. Mechelen 5 maart 2008, T.Not. 2009, 80.
60
§3. Toepassingen
157. Voorbeelden van vermomde schenkingen zijn de verkoop met gesloten beurs waarbij de
overeengekomen (normale) prijs niet effectief moet worden betaald260, een lening die niet
moet worden terugbetaald of waarvan het bedrag niet aan de ontlener wordt overgemaakt, de
ondertekening van een fictieve schuldbekentenis261 en de overdracht van een schuldvordering
zonder werkelijke tegenprestatie262.
158. Over de verkoop van een goed tegen een te lage prijs bestaat minder eensgezindheid263.
Sommige rechtspraak264 en rechtsleer265 kwalificeren deze verkoop als een vermomde
schenking. Volgens andere rechtspraak266 en rechtsleer267 gaat het evenwel om een
onrechtstreekse schenking. Het voorwerp van de schenking bestaat in beide gevallen in het
verschil tussen de normale waarde en de overeengekomen verkoopprijs. Nog andere
rechtsleer, daarin gesteund door een arrest van het hof van beroep te Brussel268, maakt gewag
van een schenking van het goed zelf (met last) indien het verschil zeer groot is en het met
andere woorden om een bespottelijk lage prijs gaat269.
260
Rb. Hoei 14 januari 1987, JL 1987, 883; Rb. Brugge 5 november 1993, T.Not. 1994, 261, noot C. BEYER;
Gent 28 oktober 1994, T.Not. 1996, 496, noot J. RENS; Gent 13 maart 1995, T.Not. 1996, 31, noot J.
BYTTEBIER; Antwerpen 6 november 2007, T.Not. 2009, 72, noot J. VERSTRAETE.
261
Brussel 7 december 1962, Pas. 1964, II, 47, JT 1963, 206, noot J.G.R. en Rec.gén.enr.not. 1963, 386, noot;
Rb. Gent 4 september 1997, TGR 1998, 10.
262
I. SAMOY en V. ALLAERTS, “Dit is geen vermomde schenking!”, in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L.
WEYTS, Notariële clausules. Liber amicorum professor Johan Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 297.
263
Zie E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT en P. DONS, Praktijkgids successierecht en –planning, 2003, Kapelleop-den-Bos, Toth, 2003, 546; A. MAELFAIT, “Vermomde schenking/Veinzing/Gedeeltelijke schenking”, in A.
VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij
leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 191-194; E. SPRUYT, “De schenking: het paradepaard van de
successieplanning. Deel 1. De juridische invalshoek”, AFT 2008, 34.
264
Brussel 5 oktober 1966, RW 1966-67, 516; Rb. Mechelen 5 maart 2008, T.Not. 2009, 80.
265
W. PINTENS, K. VANWINCKELEN en J. DU MONGH, Schets van het familiaal vermogensrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 219.
266
Cass. 19 juni 1952, RW 1952-53, 457, Pas. 1952, I, 680 en Rev.prat.not.b. 1953, 379; Luik 13 maart 2001, JT
2001, 547.
267
A. DE BOUNGE, “Verkoop van een onroerend goed tegen een twijfelachtige prijs”, T.Not. 1986, 3; M.
PUELINCKX-COENE, N. GEELHAND en F. BUYSSENS, “Overzicht van rechtspraak. Giften (1993-1998)”,
TPR 1999, 935; H. DU FAUX, “Over onrechtstreekse schenkingen waarin onroerende goederen zijn betrokken”,
T.Not. 2001, 464; I. SAMOY en V. ALLAERTS, “Dit is geen vermomde schenking!”, in C. CASTELEIN, A.
VERBEKE en L. WEYTS, Notariële clausules. Liber amicorum professor Johan Verstraete, Antwerpen,
Intersentia, 2007, 306-307.
268
Brussel 13 december 2004, Rec.gén.enr.not. 2005, 118.
269
J. BAEL, “Schenkingen en testamenten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, X, Brugge, die Keure,
2007, 176.
61
§4. Fiscale gevolgen
A. Op het vlak van de registratierechten: geen heffing van schenkingsrechten
159. Ook vermomde schenkingen van roerende goederen ontsnappen in principe, bij gebrek
aan registratieverplichting, noch op grond van de aard van de akte (art. 19, 1° W.Reg.), noch
op grond van het voorwerp van de akte (art. 19, 2° W.Reg.), aan de heffing van
schenkingsrechten (supra nr. 26). Indien de Administratie echter het bestaan van veinzing in
de haar (verplicht of spontaan) ter registratie aangeboden akte kan aantonen, kan de
vermomde schenking uitzonderlijk wel aan het schenkingsrecht worden onderworpen. De
Administratie is ter zake van registratierechten immers niet gebonden door de kwalificatie die
partijen aan hun overeenkomst geven, maar belast in principe het werkelijk karakter van de
overeenkomst (art. 18, §2 W.Reg.). Wanneer de Administratie aldus een vermomde schenking
bewijst, brengt dit niet alleen de toepassing van het schenkingsrecht met zich mee, maar ook
een geldboete, gelijk aan het ontdoken recht (art. 204 BW)270.
Er weze opgemerkt dat de partijen van hun kant niet het recht hebben zich tegenover de
Administratie op de veinzing te beroepen. De Administratie daarentegen heeft als derde de
vrije keuze en kan heffen volgens haar belang, hetzij volgens de gegevens van de openlijke
akte, hetzij op de verborgen overeenkomst271.
B. Op het vlak van de successierechten: toepassing van art. 7 W.Succ. bij overlijden van
de schenker binnen de drie jaar
160. Ook hier dient gewezen te worden op het risico van heffing van successierechten. Op
grond van art. 7 W.Succ. wordt het op vermomde wijze geschonken goed onweerlegbaar
vermoed deel uit te maken van de belastbare nalatenschap van de schenker indien deze binnen
de drie jaar na de datum van de onrechtstreekse schenking komt te overlijden. Het fictieve
legaat wordt dan onderworpen aan het toepasselijke successierecht272.
270
F. WERDEFROY, Registratierechten, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 604; A. MAELFAIT, “Vermomde
schenking: fiscale gevolgen”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE, Handboek Estate Planning,
II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 197.
271
F. WERDEFROY, Registratierechten, I, Mechelen, Kluwer, 2009, 615.
272
A. NIJS, “Vermomde schenking: fiscale gevolgen”, in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE,
Handboek Estate Planning, II, Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 198.
62
Besluit
In principe dient elke schenking via de notaris te gebeuren. Toch blijft deze regel voor de
schenking van roerende goederen in de praktijk vaak dode letter.
De geldigheid van vormvrije schenkingen zoals de handgift en de bankgift wordt immers
algemeen aanvaard. Het voordeel van deze schenkingstechnieken situeert zich op fiscaal vlak.
Noch voor de handgift, noch voor de handgift, geldt immers een registratieverplichting.
Bijgevolg zullen er geen schenkingsrechten worden geheven. Ook de vermomde schenking is
een vormvrije schenking en ontsnapt bijgevolg aan de heffing van het schenkingsrecht. Toch
schenkt men roerende goederen beter niet via vermomde schenking. Indien de Administratie
erin slaagt de veinzing te bewijzen, zal niet alleen het schenkingsrecht, maar ook een
geldboete, gelijk aan het ontdoken recht, worden geheven.
Verkiest men toch de notariële vorm, dan zal men veeleer zijn toevlucht zoeken tot een
notaris in een land waar geen schenkingsrechten verschuldigd zijn op schenkingen door een
niet-rijksinwoner. Bovendien blijft andermaal, bij gebrek aan registratieverplichting, de
heffing van Belgische schenkingsrechten achterwege.
Het nadeel van al deze belastingvrije schenkingstechnieken is dat op de geschonken goederen
alsnog successierechten zullen worden geheven indien de schenker binnen de drie jaar na de
schenking overlijdt.
Het lijdt dan ook geen twijfel dat sedert de tariefverlaging voor de schenkingen van roerende
goederen in Vlaanderen de Belgische notariële akte de beste optie is. Thans kan men roerende
goederen schenken aan 3% of 7% zonder daarbij het risico van heffing van (doorgaans veel
hogere) successierechten tijdens de driejarige termijn te moeten lopen. Bovendien biedt de
schenking bij Belgische notariële akte tal van voordelen op burgerrechtelijk vlak. Niet alleen
wordt hierdoor de bewijsproblematiek fel gereduceerd, bovendien kan deze schenking
gepaard gaan met diverse modaliteiten, die bij de bank- of handgift niet altijd mogelijk zijn.
Door roerende goederen via een Belgisch notaris te schenken combineert men bijgevolg de
voordelen van de notariële schenking met een relatief lage fiscale kost. Een win-winsituatie
dus.
63
Bibliografie
Rechtsleer
BAEL, J., “Het bewijs van de gift van hand tot hand wanneer geen geschrift ad probationem
is opgemaakt” (noot onder Rb. Brussel 19 november 1992 en Brussel 17 juni 1996), AJT
1997-98, 417-433.
BAEL, J., “Schenkingen en testamenten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, X, Brugge,
die Keure, 2007, 137-202.
BARBAIX, R., Het contractuele statuut van de schenking. Hoe anders is de overeenkomst
schenking en waarom? Rechtsvergelijkende studie van het contractuele statuut van de
schenking, Antwerpen, Intersentia, 2008, 1130 p.
BEYER, C., “De leer van de verdoken schenking” (noot onder Rb. Brugge 5 november
1993), T.Not. 1994, 267-270.
BLONTROCK, F., “De mistlamp van de fiscus” (noot onder Brussel 23 mei 1996), T.Not.
1997, 271-275.
BYTTEBIER, J., “De handgift”, T.Not. 1998, 67-85.
BYTTEBIER, J., “De handgift van vennootschapsaandelen aan toonder” (noot onder Gent 4
oktober 1995), TRV 1996, 125-127.
BYTTEBIER, J., “Familiale regelingen: een oplettende zaak (art. 918 BW - vermomde
schenkingen)” (noot onder Gent 13 maart 1995), T.Not. 1996, 38-45.
BUYLAERT, S., “De nieuwe Vlaamse schenkingsrechten”, T.Not. 2004, 434-510.
CASIER, H. en LABEEUW, N., “Een hand- of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik...
Een never ending story?”, Successierechten 2008, 8-11.
64
CASMAN, H., “Schenkingen en successierechten”, Not.Fisc.M. 1994, 1-16.
CASMAN, H., LELEU, Y. en VERBEKE, A., Eigenzinnig familiaal vermogensrecht. 2.
Actualia Schenkingen, Gent, Larcier, 2005, 177 p.
COENE, M., PINTENS, W. en VASTERSAVENDTS, A., Erfenissen, schenkingen en
testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer
rechtswetenschappen, 1988, losbl.
COOPMAN, B., “De handgift: specialia”, Not.Fisc.M. 1999, 91-100.
DE BEUS, P., “Over de wijze van schenken van aandelen” (noot onder Rb. Brussel 29 maart
1950), Rev.banque 1952, 336.
DE BOUNGE, A., “Schenkingen van hand tot hand”, T.Not. 1982, 161-175.
DE BOUNGE, A., “Verkoop van een onroerend goed tegen een twijfelachtige prijs”, T.Not.
1986, 1-24.
DE BRUYNE, P., “Schenking van delen en aandelen”, V&F 1997, 99-109.
DECUYPER, J. en RUYSSEVELDT, J., Successierechten 2008-2009, II dln., Mechelen,
Kluwer, 2009, 1887 p.
DEKNUDT, G., “Schenkingen”, in PINTENS, W. en DU MONGH, J. Patrimonium 2006,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 173-225.
DEKNUDT, G., “Schenkingen”, in PINTENS, W. en DU MONGH, J. Patrimonium 2007,
Antwerpen, Intersentia, 2007, 93-112.
DEKNUDT, G., “Schenkingen”, in PINTENS, W. en DU MONGH, J., Patrimonium 2008,
Antwerpen, Intersentia, 2008, 89-108.
65
DEKNUDT, G., “Schenkingen”, in PINTENS, W. en DU MONGH, J., Patrimonium 2009,
Antwerpen, Intersentia, 2009, 83-100.
DELNOY, P., “La qualification de la donation par virement” (noot onder Bergen 20
november 1979), RCJB 1984, 196-235.
DE PAGE, P., “De aspecten van het huwelijksvermogensrecht en erfrecht bij overdracht van
deelbewijzen en aandelen van vennootschappen”, Not.Fisc.M. 1998, 83-96.
DE WILDE D’ESTMAEL, E., “Les donations”, in Répertoire notarial, III, Brussel, Larcier,
1995, 271 p.
DE WULF, C., “De schenking van hand tot hand”, in SPANOGHE, E., Exequatur van
vriendschap. Liber discipulorum et amicorum Egied Spanoghe, Antwerpen, Kluwer, 1981,
31-70.
DU FAUX, H., “Hoe de 'animo donandi' gedane overschrijving van rekening kwalificeren?”
(noot onder Rb. Antwerpen 30 juni 1988), T.Not. 1989, 269-271.
DU FAUX, H., “Over de onrechtstreekse schenking van vennootschapsaandelen op naam”,
T.Not. 2001, 195-198.
ERAUW, J. “Rechtsgeldigheid van schenkingen door Belgen verleden voor een buitenlandse
notaris”, in KONINKLIJKE FEDERATIE VAN HET BELGISCH NOTARIAAT (ed.),
Verslagen en debatten van het Comité voor Studie en Wetgeving jaar 2006-2007, Brussel,
Bruylant, 2008, 538-566.
FACQ, J., “Over dubbelzinnige en onwaarschijnlijke handgiften”, T.Not. 1993, 139-163.
GEELHAND, N., “Fiscale aspecten van het patrimoniaal familierecht. De nieuwe Vlaamse
schenkingsrechten”, in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, V, Brugge, die Keure, 2004,
173-235.
66
GEELHAND, N., “Handgift met voorbehoud van vruchtgebruik” (noot onder Rb. Gent 22
juni 2005), TFR 2006, 475-512.
GEENS, K., DENEF, M., TAS, R., HELLEMANS, F. en VANANROYE, J., “Overzicht van
rechtspraak vennootschappen 1992-1998”, TPR 2000, 99-538.
GEENS, K. en LAGA, H., “Overzicht van rechtspraak vennootschappen 1986-1991”, TPR
1993, 1148.
KLUYSKENS, A., Beginselen van burgerlijk recht, III, De schenkingen en testamenten,
Antwerpen, Standaard, 1947, 480 p.
LABEEUW, N. en DEBLAUWE, R., “Schenking voor een Nederlandse notaris: geldig?
Waarom niet?”, Successierechten 2006, 1-10.
LAGA, H. en LIETAER, V., “Eigendomsbetwistingen bij aandelen”, in TILLEMAN, B. en
DU LAING, B., Onderneming en effecten, Brugge, die Keure, 2001, 463-491.
MASSCHELEIN, M., Schenking bij notariële akte, Gent, Larcier, 2007, 309 p.
MEYUS, A. en WILIKENS, S., “De gemodaliseerde hand- en bankgift - een instrument voor
estate planning”, AFT 2001, 165-190.
MICHIELS, D., “Bedingen van tontine en aanwas”, RW 1995-96, 969-983.
NIJS, A., VAN ZANTBEEK, A. en VERBEKE, A., “Hoe roerende goederen schenken in
Vlaanderen? Handgift, bankgift of toch notarieel?”, Successierechten 2004, 5-8.
NIJS, A., VAN ZANTBEEK, A. en VERBEKE, A., “Schenken met behoud van bezit”, TEP
2005, 10-47.
NIJS, A. en VERBEKE, A., Vermogensplanning: praktisch en eenvoudig, Antwerpen,
Intersentia, 2004, 145 p.
67
PINTENS, W., VANWINCKELEN, K. en DU MONGH, J., Schets van het familiaal
vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2006, 365 p.
PUELINCKX-COENE, M., “Overzicht van rechtspraak. Giften (1985-1992)”, TPR 1994,
1615-1856.
PUELINCKX-COENE, M., “Schenkingen”, in X, Notariële actualiteit,VII, Familierecht,
Brugge, die Keure, 1996, 135-190.
PUELINCKX-COENE, M., “Valkuilen van het schenkingsrecht”, in X, Familiale
vermogensplanning. XXXste Post-universitaire cyclus Willy Delva 2003-2004, Mechelen,
Kluwer, 2004, 147-204.
PUELINCKX-COENE, M., GEELHAND, N. en BUYSSENS, F., “Overzicht van
rechtspraak. Giften (1993-1998)”, TPR 1999, 779-1118.
RENS, J., “De verdoken schenking” (noot onder Gent 28 oktober 1994), T.Not. 1996, 501503.
RONSE, J., NELISSEN GRADE, J.M., VAN HULLE, K., LIEVENS, J. en LAGA, H.,
“Overzicht van rechtspraak. Vennootschappen (1978-1985)”, TPR 1986, 1231-1459.
RONSE, J., VAN HULLE, K., NELISSEN GRADE, J.M. en VAN BRUYSTEGEM, B.,
“Overzicht van rechtspraak. Vennootschappen (1968-1977)”, TPR 1978, 681-970.
RUYSSEVELDT, J., “Schenking per bankoverschrijving wettelijk?”, Successierechten 20002001, 4-5.
SAMOY, I. en ALLAERTS, V., “Dit is geen vermomde schenking!”, in CASTELEIN, C.,
VERBEKE, A. en WEYTS, L., Notariële clausules. Liber amicorum professor Johan
Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 295-322.
SPRUYT, E., “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 1. De
juridische invalshoek”, AFT 2008, 17-104.
68
SPRUYT, E., “De schenking: het paradepaard van de successieplanning. Deel 2. De fiscale
invalshoek”, AFT 2008, 20-138.
SPRUYT, E., “Omtrent schenking van aandelen op naam via het register van aandelen” (noot
onder Rb. Brussel 31 oktober 2002), TRV 2003, 520-525.
SPRUYT, E., “Omtrent schenking van aandelen op naam via het register van aandelen: een
stand van zaken” (noot onder Rb. Brussel 31 oktober 2002), Not.Fisc.M. 2003, 112-119.
SPRUYT, E., RUYSSEVELDT, J. en DONS, P., Praktijkgids successierecht en –planning,
2003, 1032 p.
SWENNEN, F. en BARBAIX, R., Over erven: liber amicorum Mieken Puelinckx-Coene,
Antwerpen, Kluwer, 2006, 535 p.
TORFS, N., “De handgift met modaliteiten”, Not.Fisc.M. 1996, 261-269.
VERBEKE, A., “Schenken in binnen- en buitenland”, TEP 2006, 377-388.
VERBEKE, A., “Schenken met behoud van bezit - Acht clausules”, TEP 2005, 197-209.
VERBEKE, A., BUYSSENS, F. en DERYCKE, H., Handboek Estate Planning, II,
Vermogensplanning met effect bij leven: schenking, Gent, Larcier, 2009, 612 p.
VERHEYEN, H., “De overschrijving en de onrechtstreekse schenking” (noot onder Brussel 7
november 1997), AJT 1999-00, 368-369.
WERDEFROY, F., Registratierechten 2008-2009, III dln., Mechelen, Kluwer, 2009, 2402 p.
WEYTS, L., “Vlucht niet naar Nederland, vlucht naar uw notaris: over schenkingen van
roerend goed”, T.Not. 2006, 366-376.
X, Het wetboek internationaal privaatrecht becommentarieerd, Antwerpen, Intersentia, 2006,
722 p.
69
Rechtspraak
Cass. 7 februari 1829, Pas. 1829, I, 48.
Rb. Charleroi 7 februari 1877, Pas. 1877, III, 169.
Rb. Dendermonde 27 november 1879, Pas. 1880, III, 145.
Gent 5 juni 1880, Pas. 1880, II, 295.
Rb. Namen 21 maart 1881, Pas. 1882, III, 326.
Rb. Gent 26 februari 1890, Rev.prat.not.b. 1890, 267, noot.
Rb. Luik 14 december 1892, Pas. 1893, III, 69.
Luik 31 mei 1893, Pas. 1893, II, 333.
Rb. Verviers 20 februari 1901, Pas. 1901, III, 221.
Rb. Oudenaarde 26 januari 1909, Pas. 1909, III, 117.
Rb. Dendermonde 4 mei 1912, Pas. 1912, III, 363.
Rb. Luik 15 maart 1913, JL 1913, 142.
Antwerpen 27 december 1927, Rev.prat.not.b. 1928, 180.
Luik 21 december 1949, JL 1949-50, 209, Pas. 1950, II, 71 en Rec.gén.enr.not. 1952, 23,
noot.
Cass. 5 januari 1950, Arr.Cass. 1950, 267, RW 1949-50, 1013, Pas. 1950, I,
287, Rev.prat.not.b. 1951, 342 en JT 1950, 219.
70
Rb. Brussel 29 maart 1950, JT 1952, 104, Rev.banque 1952, 336, noot DE BEUS, P.,
Rev.prat.soc. 1960, 9, noot, Rec.gén.enr.not. 1955, 127, noot M.D. en Rev.prat.not.b. 1958,
199, noot F.L.
Vred. Luik 21 augustus 1950, JL 1950-51, 40.
Luik 4 juli 1951, Pas. 1952, II, 72.
Cass. 19 juni 1952, RW 1952-53, 457, Pas. 1952, I, 680 en Rev.prat.not.b. 1953, 379.
Cass. 31 oktober 1952, Pas. 1953, I, 110, Rec.gén.enr.not. 1955, 352, noot, Arr.Cass. 1953,
105 en RCJB 1953, 5, noot DABIN, J.
Cass. 26 februari 1953, Pas. 1953, I, 494.
Rb. Brussel 24 december 1954, JT 1958, 368, Rec.gén.enr.not. 1958, 450, noot en
Rev.prat.not.b. 1958, 348.
Rb. Gent 14 juli 1956, Rec.gén.enr.not. 1959, 449, noot en Rev.prat.soc. 1960, 11, noot.
Cass. 13 december 1956, Pas. 1957, I, 392.
Rb. Ieper 24 december 1958, JT 1959, 187, Rec.gén.enr.not. 1961, 386, noot en
Rev.prat.not.b. 1959, 253.
Cass. 25 juni 1959, Pas. 1959, I, 110 en Rev.prat.not.b. 1960, 140.
Brussel 4 januari 1961, JT 1962, 135 en Rev.prat.not.b. 1961, 144, noot F.L.
Cass. 2 februari 1961, Pas. 1961, I, 587, noot R.H.
Cass. 6 juni 1961, Pas., 1961, I, 1082 en Rec.gén.enr.not. 1962, 449, noot C.S.
Luik 14 februari 1962, Rec.gén.enr.not. 1965, 712, noot en Rev.prat.soc. 1963, 68.
71
Brussel 7 december 1962, Pas. 1964, II, 47, JT 1963, 206, noot J.G.R. en Rec.gén.enr.not.
1963, 386, noot.
Brussel 12 december 1962, JT 1963, 320, noot.
Brussel 30 juni 1965, T.Not. 1967, 141 en Pas. 1966, II, 204.
Brussel 5 oktober 1966, RW 1966-67, 516.
Gent 29 juni 1968, Pas. 1968, II, 281.
Rb. Brussel 24 maart 1971, Rec.gén.enr.not. 1972, 287, noot en Rev.not.b. 1972, 24, noot
LAINE, F.
Luik 16 december 1971, JL 1971-72, 169, Pas. 1972, II, 45, Rec.gén.enr.not. 1974, 384 en
Rev.not.b. 1974, 207.
Rb. Brussel 11 mei 1973, Rec.gén.enr.not. 1974, 273, noot, Rev.not.b. 1973, 455, noot F.L. en
Rev.prat.soc. 1973, 302.
Cass. 29 maart 1976, Rev.not.b. 1977, 45.
Cass. 29 april 1977, Pas. 1977, I, 883 en Rec.gén.enr.not. 1979, 155, noot.
Rb. Hoei 29 juni 1977, JL 1977-78, 213, Pas. 1979, III, 26, Rec.gén.enr.not. 1979, 232,
noot, Rev.not.b. 1979, 52 en Rev trim.dr.fam. 1980, 117.
Bergen 20 november 1979, Pas. 1980, II, 12, Rec.gén.enr.not. 1981, 241, noot A.C. en RCJB
1984, 192, noot DELNOY, P.
Bergen 26 november 1980, Pas. 1981, II, 19, Rec.gén.enr.not. 1983, 12 en Rev.not.b. 1983,
288, noot SACE, J.
72
Bergen 10 januari 1984, Pas. 1984, II, 89, Rec.gén.enr.not. 1989, 237 en Rev.not.b. 1984,
284.
Antwerpen 26 maart 1984, Limb.Rechtsl. 1984, 133, Rec.gén.enr.not. 1986, 187 en RW 198586, 1769, noot COENE, M.
Rb. Brussel 3 januari 1986, Rec.gén.enr.not. 1989, 395 en Rev.not.b. 1986, 185.
Luik 3 december 1986, Rev. not. b. 1988, 150.
Cass. 4 december 1986, Arr.Cass. 1986-87, 449, Bull. 1987, 415, Pas. 1987, I, 415, RW 198687, 2147 en T.Not. 1987, 128.
Rb. Hoei 14 januari 1987, JL 1987, 883.
Bergen 5 mei 1987, JL 1987, 1026 en Rec.gén.enr.not. 1988, 232.
Luik 18 november 1987, Rec.gén.enr.not. 1991, 248 en T.Not. 1990, 329, noot
VANBEYLEN, K.
Kort Ged. Kh. Brussel 14 januari 1988, JL 1988, 440, Rev.prat.soc. 1988, 178 en TRV 1988,
311, noot.
Rb. Antwerpen 25 februari 1988, Rec.gén.enr.not. 1989, 408 en T.Not. 1988, 201.
Rb. Antwerpen 30 juni 1988, T.Not. 1989, 263, noot DU FAUX, H. en Rec.gén.enr.not. 1990,
263, noot A.C.
Luik 4 december 1988, Rec.gén.enr.not. 1990, 270, noot.
Rb. Antwerpen 16 mei 1989, T.Not. 1993, 166, noot FACQ, J.
Kh. Tongeren 16 november 1989, TRV 1990, 263, noot.
73
Gent 26 januari 1990, FJF 1990, 153 en Rec.gén.enr.not. 1990, 168.
Cass. 15 november 1990, Arr.Cass. 1990-91, 316, JT 1991, 518, noot VOGEL, L., Pas. 1991,
I, 284, RW 1990-91, 1030, Rec.gén.enr.not. 1991, 244, Rev.not.b. 1991, 109, noot J.E.,
Rev.trim.dr.fam. 1991, 94, T.Not. 1992, 225, noot BOUCKAERT, F. en TBBR 1991, 137,
noot RAUCENT, L.
Brussel 25 november 1991, Pas. 1991, II, 209.
Bergen 15 september 1992, Rev.not.b. 1992, 52.
Rb. Brussel 19 november 1992, AJT 1997-98, 455, noot BAEL, J.
Rb. Brugge 5 november 1993, T.Not. 1994, 261, noot BEYER, C.
Gent 15 maart 1994, T.Not. 1994, 322, RW 1995-96, 1374 en Rev.not.b. 1995, 253.
Cass. 19 mei 1994, Arr.Cass. 1994, 504, Bull. 1994, 489, JT 1995, 5, Pas. 1994, I, 489, RW
1994-95, 743 en Rec.gén.enr.not. 1995, 315.
Gent 28 oktober 1994, T.Not. 1996, 496, noot RENS, J.
Gent 13 maart 1995, T.Not. 1996, 31, noot BYTTEBIER, J.
Gent 4 oktober 1995, JDSC 2000, 67, noot VOGLET, B., RW 1995-96, 1029 en TRV 1996,
122, noot BYTTEBIER, J.
Bergen 13 februari 1996, Rev.not.b. 1996, 350.
Rb. Brussel 5 maart 1996, RW 1996-97, 785.
Brussel 23 mei 1996, Fisc.Koer. 1996, 411, noot en T.Not. 1997, 269, noot BLONTROCK, F.
Brussel 17 juni 1996, AJT 1997-98, 456, noot BAEL, J.
74
Bergen 17 december 1996, Rev.not.b. 1997, 183.
Gent 22 mei 1997, JDSC 2000, 71, noot VOGLET, B., TBH 1998, 201 en TRV 1997, 500,
noot HELLEMANS, F.
Rb. Brussel 13 juni 1997, Rev.not.b. 1998, 67.
Rb. Gent 4 september 1997, TGR 1998, 10.
Brussel 7 november 1997, AJT 1999-00, 365, noot VERHEYEN, H.
Gent 31 mei 1999, T.Not. 2000, 456, noot BLONTROCK, F.
Gent 8 oktober 1999, AJT 1999-00, 889.
Luik 7 maart 2000, JLMB 2000, 1079, noot SACE, J., Rec.gén.enr.not. 2000, 431, noot
GOFFAUX, B. en Rev.not.b. 2000, 670.
Rb. Charleroi 12 oktober 2000, Act.fisc. 2001, 3, Div.Act. 2002, 18, FJF 2001, 603 en
Rec.gén.enr.not. 2001, 137.
Luik 13 maart 2001, JT 2001, 547.
Kh. Veurne 12 december 2001, TBH 2002, 750, noot, TRV 2003, 86, noot PIGNOLET, D. en
VANWINCKELEN, K.
Rb. Doornik 30 mei 2001, Act.fisc. 2002, 5, FJF 2002, 794 en Rec.gén.enr.not. 2003, 17.
Luik 13 maart 2001, JT 2001, 547.
Luik 15 mei 2002, TBBR 2004, 583.
Rb. Brussel 31 oktober 2002, JDSC 2005, noot VOGLET, B., Not.Fisc.M. 2003, 109, noot
SPRUYT, E. en TRV 2003, 546, noot SPRUYT, E.
75
Bergen 5 januari 2004, Rev.not.b. 2005, 103, noot SACE, J.
Brussel 1 april 2004, TBBR 2007, 114.
Brussel 6 april 2004, TBBR 2007, 119.
Gent 27 mei 2004, RABG 2006, 739, noot MASSCHELEIN, M.
Rb. Antwerpen 20 oktober 2004, RGCF 2006, 383, Rec.gén.enr.not. 2005, 315 en
Rec.gén.enr.not. 2005, 3.
Gent 9 december 2004, RABG 2006, 745, noot MASSCHELEIN, M.
Brussel 13 december 2004, Rec.gén.enr.not. 2005, 118.
Bergen 15 februari 2005, JLMB 2005, 1788 en Rev.not.b. 2005, 449, noot J.S.
Rb. Tongeren 19 mei 2005, T.Not. 2006, 142.
Rb. Gent 22 juni 2005, Fisc.Koer. 2005, 621, FJF 2006, 659, Fiscoloog 2006, 13,
Rec.gén.enr.not. 2006, 237 en TFR 2006, 528, noot GEELHAND, N.
Bergen 14 februari 2006, Rec.gén.enr.not. 2007, 188 en Rev.trim.dr.fam. 2006, 903.
Antwerpen 23 oktober 2006, T.Not. 2008, 191.
Gent 18 januari 2007, T.Not. 2008, 297, noot WEYTS, L.
Cass. 1 maart 2007, Not.Fisc.M. 2008, 131, noot MASSCHELEIN, M., Pas. 2007, 432,
Rec.gén.enr.not. 2007, 232, Rec.gén.enr.not. 2007, 303, Rev.trim.dr.fam. 2007, 863, RW
2008-09, 996, TBBR 2008, 337, noot BOURSEAU, R. en T.Not. 2009, 372, noot
BLONTROCK, F.
76
Gent 17 april 2007, FJF 2008, 770, Rec.gén.enr.not. 2008, 261, noot CULOT, A.,
Rev.trim.dr.fam. 2009, 959, T.Not. 2008, 496 en TFR 2008, 100.
Antwerpen 6 november 2007, T.Not. 2009, 72, noot VERSTRAETE, J.
Antwerpen 7 november 2007, Rec.gén.enr.not. 2009, 51, noot.
Rb. Mechelen 5 maart 2008, T.Not. 2009, 80.
77