Pedagogisch curriculum in perspectief

Pedagogisch
Pedagogischcurriculum
curriculum
in
in perspectief
perspectief
‘Pedagogisch curriculum in perspectief’
Een perspectief voor de toekomst bij het verschijnen van het
Pedagogisch curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang
In 2016 heeft Bureau Kwaliteit Kinderopvang in overleg met
Het toekomstperspectief gaat in op de volgende dimensies:
het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het
een academische onderzoeksagenda ten behoeve van een
voortouw genomen in de ontwikkeling van een Pedago-
evidence based curriculum, een visie op een curriculum voor
gisch curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang.
alle professionals die werken met het jonge kind (en niet
Eind mei 2017 verschijnt het Pedagogisch curriculum en
primair voor de kinderopvang) en een leeftijdsperspectief
wordt het aangeboden aan alle kinderopvangorganisaties.
ten behoeve van een curriculum voor kinderen van nul tot
vier en vier tot dertien jaar (gekozen is voor nul tot zeven
Het bestuur van stichting BKK hecht eraan om het Pedago-
jaar). Drie mensen doen in Pedagogisch curriculum in per-
gisch curriculum een toekomstperspectief mee te geven.
spectief hun aanbeveling op deze dimensies. Het bestuur
Bij de ontwikkeling van het Pedagogisch curriculum is in
van BKK vindt het van belang om de aanbevelingen op deze
een aantal consultatierondes gepeild op welke manier een
manier voor de toekomst te behouden:
Pedagogisch curriculum voor de kinderopvang nuttig zou
1. Pauline Slot: ‘Maak van het curriculum een continuüm’
kunnen zijn. Uit de consultaties bleek een sterke voorkeur
2. Peter Notten: ‘Nu discussie starten met pedagogisch
voor een ontwikkelingsgericht curriculum voor de jonge
kind periode (nul tot zeven jaar) in de kinderopvang.
medewerkers en ouders’
3. Gijs van Roozendaal: ‘Hoe kunnen we sluipende verschoolsing tegengaan’
Bij het peilen van de meningen over de strategische en
inhoudelijk dillema’s die samenhangen met de ontwikkeling van een Pedagogisch curriculum kwamen echter ook
andere invalshoeken naar voren. In deze oplegger bij het
Pedagogisch curriculum voor het jonge kind in de kinderopvang komen drie experts aan het woord die vanuit hun
invalshoek het Pedagogisch curriculum van een toekomstperspectief voorzien.
Pauline Slot
researcher educatie en pedagogiek
Maak van het curriculum
een continuüm
Voor Pauline Slot, onderzoeker educatie en pedagogiek aan
het is een intrinsieke behoefte de omgeving te verkennen. Dat
de Universiteit Utrecht, komt het Pedagogisch curriculum
doen ze pas op het moment dat ze veilig zijn gehecht, zich
eigenlijk wat te snel. Zij vindt het jammer dat publicatie van
veilig voelen, en een goede band hebben opgebouwd met de
het curriculum moest worden opgehangen aan de nieuwe
pedagogisch medewerker. Er bestaat dus een verbinding tus-
wet Innovatie Kwaliteit Kinderopvang, die in 2018 ingaat.
sen gehechtheid, welbevinden en exploratiegedrag. Kinderen
Bovendien is de invulling van het Pedagogisch curriculum nog
met meer exploratiegedrag ontwikkelen zich ook sneller.’
gebaseerd op de oude wet Kinderopvang uit 2005 en de daarin
genoemde vier pedagogische doelen van Riksen-Walraven,
‘Exploratiegedrag zorgt ervoor dat een kind een betere moto-
waardoor je ‘per definitie in een bepaalde richting zit’.
riek ontwikkelt. Beter gaat kruipen en allerlei zaken ontdekt
die hij daarvoor nog niet kon. Zo komen er zaken naar boven
Niet dat Slot deze richting verkeerd vindt, maar het curriculum
die te maken hebben met ontluikende rekenvaardigheden.
staat nu wel in het verlengde van wat we in 2004 wisten over
Kinderen klimmen ergens op en verstoppen zich ergens onder.
de ontwikkeling van kinderen. Volgens haar heeft de weten-
Dit zijn de voorlopers van ruimtelijke oriëntatie en rekenvaar-
schap juist in de afgelopen jaren enorme sprongen gemaakt in
digheid. En als je weet dat exploratiegedrag een voorloper is
het onderzoek naar de ontwikkeling van kinderen. Met name
van rekenvaardigheden, kun je een mooie doorlopende leerlijn
met hersenonderzoek, maar ook naar de effecten van kwali-
voor kinderen tussen nul en dertien jaar maken.’
teit en internationale curricula. Graag had zij daarom meer tijd
uitgetrokken voor een moderner curriculum.
Pauline Slot ziet het nieuwe curriculum vooral als een eerste
stap. ‘Een curriculum klinkt zwaar en schools, maar niets is
Slot: ‘Dan hadden we eerst uitgebreid kunnen nadenken over
minder waar. Internationaal dekt deze naam de lading goed
ontwikkelingsfasen, leeftijdsgroepen, kinderopvang, onder-
en we hebben het nodig om een kwaliteitsslag in de kinder-
wijs en alle onderlinge verbanden daartussen. We weten dat
opvang te maken. Het is dus belangrijk dat we een curriculum
kinderen zich op holistische wijze ontwikkelen. Je kunt dus
hebben voor het jonge kind. In een volgende stap moeten
niet bijvoorbeeld taalontwikkeling apart zetten van andere
we verbindingen tot stand brengen tussen de verschillende
ontwikkelingen bij kinderen. Alles hangt samen, en een curri-
ontwikkelingsdomeinen. We moeten er een continuüm van
culum zou dat goed in beeld moeten brengen.’
maken.’
‘Collega’s op onze universiteit hebben het exploratiegedrag
van baby’s onderzocht. Exploreren doen baby’s uit zichzelf,
Peter Notten
bestuursvoorzitter Korein Groep
Nu discussie starten met
pedagogisch medewerkers
en ouders
De Nederlandse kinderopvang is tot op heden te weinig
Persoonlijk had Peter Notten graag een pedagogisch curri-
doelgericht bezig geweest met de ontwikkeling van kinderen.
culum gezien voor kinderen van nul tot dertien jaar, liever
Daarom is het goed dat er nu een pedagogisch curriculum
nog tot achttien jaar zelfs. ‘Dit heeft te maken met mijn visie
ligt voor kinderen van nul tot zeven jaar. Kinderopvang is
op kindontwikkeling. Persoonsontwikkeling, kwalificatie en
niet alleen leuk en veilig, het mag ook ergens toe leiden. Dat
socialisatie stoppen niet bij zeven jaar. De wetenschap krijgt
vindt Peter Notten, bestuursvoorzitter van Korein Groep in de
ook steeds meer kennis over de ontwikkeling van het jonge
regio’s Eindhoven (Brainport) en Arnhem/Veenendaal en voor-
brein. We weten nu dat de ontwikkeling van de hersenen tot
malig bestuurslid van BKK, Bureau Kwaliteit Kinderopvang.
na het 20ste levensjaar doorgaat. Hoe geef je dat gestalte, als
aanbieders van kinderopvang en onderwijs?’
Volgens Peter Notten kan de kinderopvang méér betekenen
voor de ontwikkeling van jonge kinderen. Notten: ‘Kinderop-
‘Toch is dit curriculum van nul tot zeven jaar een enorme
vang moet zeker niet verschoolsen, maar kan wel meer besef
winst, want tot nu toe was er geen curriculum, zelfs niet voor
krijgen hoe kinderen zich in de 21ste eeuw ontwikkelen. Dat
kinderen van nul tot vier jaar. Dit curriculum kan organisaties
is echt anders dan toen de Nederlandse kinderopvang enkele
en beroepskrachten uitdagen om volgens inhoudelijke princi-
tientallen jaren geleden serieus van de grond kwam. Kinderen
pes te werken. Waarbij pedagogisch medewerkers leren om
lopen niet meer, zoals ik vroeger, in de korenvelden. Ze lopen
meer ontwikkelingsgericht aan de slag te gaan met kinderen.
nu met een IPad.’
En daarvoor gefaciliteerd worden door hun werkgever.’
Notten vindt het Pedagogisch curriculum een mooi middel
Meer ontwikkelingsgericht werken betekent niet dat er
om een fundamentele discussie te starten over hoe kinderen
opeens overal hoger geschoolde beroepskrachten in de
spelen en leren en de variabele grenzen daartussen. ‘Allereerst
kinderopvang hoeven rond te lopen, benadrukt Notten.
met pedagogisch medewerkers en ouders’, zegt Notten.
‘De gemiddelde leeftijd van de ruim 2000 medewerkers bij
‘Waar willen we naartoe als het gaat om de ontwikkeling van
Korein Groep is met 35+ jaar vrij hoog. Daar zit veel ervaring.
het jonge kind? Hoe draag je daar als professional aan bij?
Het idee dat we in een kwaliteitskader zouden eisen dat we
Daarnaast kunnen voor grote zaken als zelfstandigheid, bur-
zoveel mogelijk met hbo-beroepskrachten moeten werken,
gerschap en een actieve, gezonde leefstijl professionals in de
vind ik belachelijk. Echt totale onzin. Een diploma van hbo of
kinderopvang een enorme toegevoegde waarde bieden waar
universiteit zegt weinig over wat er kwalitatief nodig is op de
kinderen in hun latere leven werkelijk iets aan hebben.’
werkvloer. Mbo’ers doen beter werk met kinderen dan ik, met
mijn universitaire opleiding.’
Gijs van Rozendaal
voorzitter Kindcentra 2020
Hoe kunnen we sluipende
verschoolsing tegengaan
Werken met een pedagogisch curriculum voor het jonge
doorn in het oog dat het onderwijs nogal eenzijdig de nadruk
kind is een goede zaak voor kinderopvang, basisscholen
legt op taal- en rekenvaardigheden. ‘Door daar op te hameren,
en integrale kindcentra. Gijs van Rozendaal, voorzitter van
leren kinderen juist niet optimaal. In het onderwijs mag best
Kindcentra 2020, staat positief tegenover de verschijning van
wat pedagogische vernieuwing plaatsvinden. Het curriculum
het eerste Nederlandse Pedagogisch curriculum voor kinderen
kan daar een rol in spelen door de didactische en pedagogi-
van nul tot zeven jaar. ‘Het curriculum kan de toenemende
sche werelden van onderwijs en kinderopvang met elkaar te
samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang inhoudelijk
verbinden. Dat kan ook weer leiden tot nieuwe pedagogische
goed ondersteunen.Ik maak hooguit de kanttekening dat de
inzichten in hoe kinderen zich ontwikkelen.’
naam curriculum snel doet vermoeden dat we universitaire en
hogeschoolachtige constructies bedenken, waarmee we onze
‘Zo kan het Pedagogisch curriculum helpen de oude kleuter-
kinderen al vanaf nul jaar klaarstomen voor allerlei academi-
school terug te veroveren op het onderwijs, een ideaal van
sche vaardigheden. Dat kan en mag niet de bedoeling zijn. Het
Kindcentra 2020. Niet fysiek veroveren, wel willen we dat in
Pedagogisch curriculum moet juist benoemen wat kinderen
het onderwijs voor de vier- en vijf-jarigen het besef doordringt
in verschillende leeftijdsjaren en ontwikkelingsfasen nodig
dat ontwikkelingsgericht werken leidend moet zijn voor
hebben om zich optimaal te kunnen ontwikkelen. Wat kan
deze leeftijdsgroep. Het Pedagogisch curriculum kan dit goed
een kind nu, en wat kan het in een volgende fase?’
zichtbaar maken.’
Van Rozendaal noemt het ‘een mythe’ dat we kinderen niet
Tegelijk kan het curriculum volgens Van Rozendaal een slui-
te jong moeten voorbereiden op school. ‘Het is heel goed
pende verschoolsing van kinderopvang en peuterspeelzalen
mogelijk een beschrijving te maken van het proces van sterk
voorkomen én handvatten bieden voor verdere pedagogische
ontwikkelingsgericht werken naar meer leergericht. Dat is een
ontwikkeling. ‘Het curriculum dwingt de kinderopvang tot
glijdende schaal. Bij jonge kinderen kun je gedoseerd “leermo-
nadenken over hoe we kinderen een ideaal aanbod kunnen
menten” inbrengen, die passen bij hun natuurlijke ontwikkel-
bieden. En het dwingt tot nadenken over wat pedagogisch
pad. Dit verloopt bij de meeste kinderen redelijk hetzelfde.
medewerkers wel en niet moeten kunnen en doen. Zo kan
Ze beginnen met rollen, dan kruipen en daarna lopen. Er zijn
het Pedagogisch curriculum leven in de praktijk van alledag
weinig kinderen die een fase overslaan.’
brengen. Tot slot kan het een standaard of een fundament
worden voor kwaliteitsmetingen, die inzichtelijk maken wat
Wel is het zoeken naar het juiste evenwicht tussen ontwik-
kinderopvang- en onderwijsorganisaties op hun werkvloeren
kelen, spelen en leren. Het is Van Rozendaal bijvoorbeeld een
doen met kinderen tussen nul en zeven jaar.’
Pedagogisch curriculum – praktische informatie
Internationaal maakt een pedagogisch curriculum onderdeel uit van een landelijk kwaliteitskader voor kinderopvangvoorzieningen. In steeds meer landen ontwikkelen
overheden een professioneel kwaliteitskader voor
het jonge kind (early childhood education and care). In
Nederland ontbrak tot nu toe een dergelijk academisch
document dat richtinggevend is voor aanbieders van kinderopvang. Het Pedagogisch curriculum voor het jonge
kind in de kinderopvang biedt deze richting.
» past in het nieuwe wetsvoorstel Innovatie en
Kwaliteit Kinderopvang;
» baseert zich op recente wetenschappelijke inzichten;
» is geschreven door diverse auteurs met expertise
op het betreffende gebied;
» kwam tot stand met velen uit de sector van het
jonge kind;
» kwam tot stand met steun van het ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Het Pedagogisch curriculum is ingedeeld volgens de vier
Het Pedagogisch curriculum voor het jonge kind in de
pedagogische doelen uit de wet IKK en heeft als functie
kinderopvang (ISBN 9789036818605, € 9,95) verschijnt
de ‘hoe-vraag’ te beantwoorden; hoe de pedagogische
eind mei en wordt verstuurd naar alle kinderopvang­
opdracht in de wet, op basis van wat we weten, op
organisaties. Het komt ook binnenkort beschikbaar via
de beste manier in praktijk gebracht kan worden. Per
www.stichtingbkk.nl en is te koop via www.bsl.nl/shop.
pedagogisch doel zijn de belangrijkste onderwerpen
benoemd. Elk onderwerp wordt beschreven door een
andere auteur met expertise op dit onderwerp; zij
Colofon
beschrijven de behoeften van het kind op het betreffende gebied, zeggen iets over de verschillende ontwikke-
Interviews Aart Verschuur
lings-/leeftijdsfasen, beschrijven tot welk aanbod dit
Eindredactie Bureau Kwaliteit Kinderopvang
moet leiden, wat kinderen daarvan merken en tot
Vormgeving Jane Klein, OptimaForma
welke ervaringen dit moet leiden voor nu en later.
Drukwerk Drukkerij Weemen
Hoogleraar Kinderopvang Ruben Fukkink verzorgde
de eindredactie.
Bureau Kwaliteit Kinderopvang
Niasstraat 1, 3531 WR Utrecht
Het Pedagogisch curriculum:
[email protected]
» richt zich op kinderen van nul tot zes/zeven jaar,
www.stichtingbkk.nl
dé periode waarin kinderen zich ontwikkelen;
» is primair gericht op de kinderopvang, maar kan ook
gebruikt worden in de samenwerking met partners
in het jonge-kind-netwerk;
Mei 2017