0 Inhoudsopgave jaarverslag Haagse Dierenbescherming 2007 1. Algemeen 1.1 Doel en kerntaken van de afdeling 1.2 2007 in het kort 1.3 Bestuur 1.4 Medewerkers kantoor 1.5 Leden 1.6 Werkgroepen 1.7 Vrijwilligers 2 2 2 3 3 3 3 4 2. Activiteiten werkgroepen 2.1 Dierennoodhulp - Haags Dierencentrum (HDC) - Zwerfkatten - Sociale hulpverlening - Uitlaatservice - Ouderen en huisdier - Padden 5 5 5 5 6 6 6 7 2.2 Toezicht dierenwelzijn - Inspectie - Huiszorg 8 8 9 2.3 Maatschappelijke beïnvloeding - Voorlichting - Scholenvoorlichting - Cursussen - Ledenwerving - Kids for Animals - Dierect - Persvoorlichting - Ingezonden brieven - Website 10 10 10 11 11 11 12 12 12 12 2.4 Beïnvloeding overheidsbeleid - Haags Dierenplatform - Gemeentelobby 13 13 13 3. Indirecte activiteiten - Collecte - Financiële ondersteuning overige organisaties 16 16 16 4. Overzicht Haagse Dierenbescherming 2007 17 5. Adresgegevens 18 1 1. Algemeen 1.1 Doel en kerntaken van de afdeling De Haagse Dierenbescherming is een afdeling van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren. Zij opereert sinds 1918 in Den Haag; haar doelstellingen zijn in overeenstemming met die van de landelijke vereniging, maar de afdeling bepaalt, binnen het raamwerk van die doelstellingen, haar eigen beleid. De voornaamste doelstellingen van de afdeling zijn: - dieren te beschermen; - belangen van dieren te behartigen; - dierenwelzijn te bevorderen. De Dierenbescherming komt op voor alle dieren, dus voor huisdieren, dieren in de landbouw, dieren in sport en spel, proefdieren en dieren in het wild. Uitgangspunt is de eigenwaarde van het dier, met name waar er een duidelijke zorgplicht van de mens is. Een dier is een zelfstandig wezen en bestaat niet alleen ten bate van de mens. Dieren hebben recht op een respectvolle behandeling. Het vele werk dat nodig is voor het bereiken van deze doelstellingen wordt grotendeels uitgevoerd door enthousiaste vrijwilligers. In harmonie met de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren worden door de Haagse afdeling de navolgende kerntaken onderscheiden: dierennoodhulp toezicht dierenwelzijn maatschappelijke beïnvloeding beïnvloeding overheidsbeleid Daarnaast wordt een aantal activiteiten uitgevoerd die niet direct aan specifieke kerntaken zijn te koppelen, maar wel noodzakelijk zijn om de activiteiten te ondersteunen en die dus indirect bijdragen aan de kerntaken. 1.2 2007 in het kort In maart 2007 is de Haagse Dierenbescherming naar een nieuw kantoor aan de Frederik Hendriklaan verhuisd. Een duidelijke verbetering ten opzichte van het verleden, waar de Haagse Dierenbescherming dan ook zeer gelukkig mee is en wat zeker een positieve invloed heeft op de efficiency van het werk. Daarnaast is het voor de medewerkers en de vrijwilligers die daar vele uren doorbrengen ook nog eens een stuk plezieriger werken geworden. Een belangrijk punt dat voor dit jaar op de agenda stond, was het opstellen van een nieuw lespakket voor scholenvoorlichting. Dit project, dat aandacht besteedt aan het welzijn van wilde dieren in het circus, is uitstekend verlopen en zal in 2008 aan de Haagse scholen worden aangeboden. Vrijwilligers gaan de lessen verzorgen. Leuk is te merken dat andere afdelingen van de Dierenbescherming, maar ook externe partijen, veel belangstelling voor ons lespakket hebben. Met de voorbereidingen voor een volgend lespakket wordt in 2008 gestart. Wat ook voor 2007 gepland stond, was extra aandacht voor ledenwerving. Helaas hebben de vele inspanningen op dat punt tot nu toe nog niet het gewenste resultaat, maar we zetten de inspanningen natuurlijk onverminderd voort. Wel moeten we daarbij evalueren waar wellicht aanpassingen in de aanpak nodig zijn. Op financieel terrein was 2007 een goed jaar voor de Dierenbescherming, vooral omdat aanzienlijk meer middelen zijn ontvangen uit erfenissen en nalatenschappen dan was begroot. Mede daardoor zullen we de komende jaren goed in staat zijn ons werk op het gebeid van dierenwelzijn voort te zetten en waar nodig uit te breiden. 2 1.3 Bestuur Na zich 20 jaar lang vol overgave te hebben ingezet, trad mevrouw Keller-Quack af. Zij was vanaf 1987 bestuurslid en sinds 2000 vice-voorzitter. Wij zijn haar zeer dankbaar voor haar enthousiaste en trouwe inzet. De heer Heijkers heeft in verband met zijn interim functie als manager afdeling Utrecht zijn bestuurlidmaatschap tijdelijk neergelegd. Hij bleef aan als bestuursadviseur. In december 2007 bestond het bestuur uit: Dhr. B. (Bob) van Boven, voorzitter Dhr. L. (Leo) van Raad, penningmeester Mw. A.C. (Ante Carey) Maaskant, bestuurslid Mw. M. (Marja) Zuidgeest, secretaris Mw. S.M.A. (Simone) Groenendijk, bestuurslid 1.4 Medewerkers kantoor De vacature voor Coördinator Communicatie en Voorlichting, uitgezet in de zomer van 2006, is in januari 2007 vervuld. In december 2007 bestond het personeelsbestand uit: Diana van der Lely, bureaumanager; Els Jonkers, projectcoördinator; Daphne van den Berg, coördinator Communicatie en Voorlichting; Linda Ploemacher, voorlichtingsmedewerker, webredacteur en (eind)redacteur kwartaalblad Dierect. 1.5 Leden Begin 2007 had de Haagse Dierenbescherming 4551 leden waarna in de loop van het jaar: 495 nieuwe leden zich hebben aangemeld 809 leden om diverse redenen (opgezegd, overleden, niet betaald) zijn afgemeld 64 leden naar Den Haag zijn verhuisd 90 leden buiten Den Haag zijn verhuisd 35 leden zijn “gereactiveerd” Als gevolg hiervan had de afdeling eind 2007 een aantal van 4.246 leden. 1.6 Werkgroepen Binnen de afdeling zijn in 2007 de volgende werkgroepen actief geweest: Huiszorg Voorlichting Kids for Animals Padden Inspectie Uitlaatservice Collecte Sociale hulpverlening Ouderen en huisdier Dierect Leden- en fondsenwerving 3 1.7 Vrijwilligers Ongeveer 400 vrijwilligers waren in diverse werkgroepen actief voor de Haagse Dierenbescherming. De Haagse Dierenbescherming biedt vrijwilligers de mogelijkheid om cursussen, verzorgd door de Landelijke Dierenbescherming, te volgen. De vrijwilligers ontvangen gratis het kwartaalblad Dierect en de HOF-vrijwilligerspas. Elk jaar organiseert de Haagse Dierenbescherming een evenement voor haar vrijwilligers om hen te bedanken voor al het werk dat ze verrichten. Dit jaar bezochten de vrijwilligers een biologische boerderij, waar koeien, varkens en schapen op een diervriendelijke wijze gehouden worden. 4 2. Activiteiten werkgroepen De werkgroepen zijn ingedeeld naar kerntaken: dierennoodhulp, toezicht dierenwelzijn, maatschappelijke beïnvloeding en beïnvloeding overheidsbeleid 2.1 Dierennoodhulp Haags Dierencentrum (HDC) Als medeoprichter heeft de Haagse Dierenbescherming een nauwe band met de Stichting Haags Dierencentrum (HDC). Het HDC heeft een asiel en een pension. In het asiel worden dakloze katten en honden opgevangen. De financiële situatie van het HDC is aanmerkelijk verbeterd doordat het HDC in 2007 is gefuseerd met de Stichting voor Noodlijdende Dieren. Deze stichting was in 1970 samen met de Haagse Dierenbescherming medeoprichter van het HDC en de rechtsopvolger van het vroegere asiel aan de Nieuwe Haven in Den Haag. Door deze fusie zijn de statuten vernieuwd en wordt het bestuur van het HDC voortaan volledig door de HDB benoemd. In vergelijking met vorig jaar waren nagenoeg het hele jaar meer dieren in het HDC aanwezig. Dat heeft een aantal malen geleid tot een wachtlijst, zowel op de honden als op de kattenafdeling. Mensen die hun dier wilden afstaan, werden op deze lijst geplaatst. Zodra er een plek vrij kwam, konden zij hun dier alsnog komen brengen. Omdat niet alleen het HDC, maar alle asielen in Nederland in de zomer overvol zaten, is er veel media-aandacht geweest. Ook het HDC heeft op de radio en in de pers veel aandacht gekregen. Ofschoon niet direct aantoonbaar, leidt dat soort acties vaak tot meer bekendheid waardoor de kans groter wordt dat er meer dieren uit het asiel gehaald worden. Zwerfkatten In Den Haag leven duizenden zwerfkatten. Het zijn meestal verwilderde huiskatten die leven op plekken waar voedsel te vinden is. Deze katten leven vaak een miserabel leven in de kou, geteisterd door honger, ziekte en verwondingen. Ze planten zich explosief voort, wat het probleem alleen nog maar groter maakt. De Haagse Dierenbescherming steekt samen met de Gemeente Den Haag en Vereniging Kattenzorg veel geld in het beperken van de populaties zwerfkatten. Dit doen wij door de katten door Dierenambulance Den Haag te laten vangen, te steriliseren of te castreren, medisch te behandelen, en weer terug te plaatsen, de zogenaamde Trap Neuter and Return methode (TNR). Wanneer de katten tam genoeg zijn, worden ze in het asiel geplaatst waar er een nieuw huis voor ze wordt gezocht. 1ste kw. 2007 2de kw. 2007 3de kw. 2007 4de kw. 2007 Totaal 2007: Gevangen 77 131 80 78 366 Gesteriliseerd 20 26 25 12 83 Gecastreerd 31 30 22 19 102 Overleden 3 10 6 1 20 Naar HDC 19 64 29 37 149 Terug locatie 55 57 45 40 197 De overeenkomst die de afdeling heeft met de gemeente inzake de preventietaak zwerfkatten (waarbij de uitvoering wordt uitbesteed aan de Dierenambulance Den Haag e.o.) was voor 2007 opnieuw met een jaar verlengd. Dit was het laatste jaar van het huidige contract. De Vereniging Kattenzorg heeft toegezegd de subsidiëring van die kant tot een bedrag van € 10.000 per jaar voort te zetten, waarbij periodiek een evaluatie plaatsvindt. 5 Sociale hulpverlening Het Sociaal Fonds is bestemd voor huisdiereigenaren met een uitkering of een minimum inkomen. Wanneer een huisdier medische hulp nodig heeft, dan kan men eenmalig een tegemoetkoming in de dierenartskosten aanvragen. Dit geldt ook voor sterilisaties en castraties van katten. Ook wordt in bepaalde gevallen een vergoeding gegeven voor vervoers-, afstands- of pensionkosten. Voor een overzicht van de afgelopen drie jaar, zie onderstaande tabel. 2005 2006 2007 Castratie / sterilisatie 5.181 6.871 4.501 Dierenartskosten particulier 20.833 12.144 13.769 Pensionkosten 3.204 2.076 1.109 Vaccinatiekosten 1.900 1.391 1.645 Afstandskosten 2.555 2.109 2.040 Sterilisatie 450 2.043 Chippen 205 130 44 Overige medische kosten 750 555 3.072 Ambulancekosten 190 290 Telefoonkosten 481 400 489 Totaal 35.558 25.866 29.001 Uitlaatservice en Pleegmand De vrijwilligers van de werkgroep Uitlaatservice laten één tot meerdere malen per dag honden uit van mensen die hier zelf tijdelijk niet toe in staat zijn. De hondeneigenaren, veelal ouderen, zijn bijvoorbeeld ziek of slecht ter been. In 2007 hebben ongeveer 75 vrijwilligers op 30 adressen geholpen bij het uitlaten van de hond. Op deze wijze draagt de werkgroep ertoe bij dat niet nog meer honden in het asiel belanden, maar gewoon bij hun baas kunnen blijven. De vrijwilligers zijn vaak mensen die het zelf te druk hebben om een hond te nemen, maar er veel plezier in hebben om regelmatig met een hond te wandelen. De werkgroep Pleegmand, die in geval van nood tijdelijke opvang voor honden bij vrijwilligers thuis zoekt, is in 2007 opgeheven vanwege een tekort aan vrijwilligers. Ouderen en huisdier De werkgroep Ouderen en huisdier ondersteunt ouderen in verzorgingstehuizen en serviceflats waar huisdieren worden toegelaten, maar waar wegens persoonlijke omstandigheden soms problemen ontstaan. Dit kan zijn omdat de eigenaar niet meer in staat is om voor het huisdier te zorgen en het verplegend personeel geen tijd heeft om deze taak op zich te nemen. De vrijwilligers van de werkgroep onderhouden contacten, beantwoorden vragen, inventariseren problemen en regelen waar nodig hulp. In 2007 werd een aantal verzorgingshuizen niet meer bezocht, omdat de bewoners die huisdieren hadden zijn overleden of naar een verpleeghuis gingen. Ook besloot een verzorgingshuis om twee katten van bewoners in het asiel te laten plaatsen, nadat een poes van een andere bewoonster was overleden. In 2007 waren er 23 verzorgingshuizen waar de werkgroep ondersteuning biedt. De coördinator van de werkgroep neemt een paar keer per jaar contact op met het verzorgingshuis om te informeren of er 6 nieuwe bewoners zijn gekomen met een huisdier. De vrijwilligers bezoeken meestal één keer in de maand het verzorgingshuis. 7 Padden In de periode van medio februari tot eind maart hebben 160 vrijwilligers 4.183 padden, 124 kikkers en 85 salamanders overgezet. Het aantal getelde dode padden was 280. Met uitzondering van de salamanders liggen de aantallen veel lager dan het jaar er voor: in 2006 telden de vrijwilligers 9.733 padden, 228 kikkers en 68 salamanders. De locaties waar de Haagse Dierenbescherming vrijwilligers inzet zijn: Laan van Poot, Dotterbloemlaan, Machiel Vrijenhoeklaan, Kwekerijweg, Appelgaarde/Zijdesingel in Leidschendam-Voorburg en Landgoed Voorlinden in Wassenaar. Bij Kasteel Oud-Wassenaar, een locatie waar andere jaren ook padden werden overgezet, is dit jaar geen bedrijvigheid in het water waargenomen. De oorzaak hiervan zal zijn dat de vijver eind januari is uitgebaggerd. Na het baggeren wordt het water totaal ongeschikt als voortplantingsplek. De werkgroep Padden pleit er dan ook voor om baggerwerkzaamheden in het najaar uit te voeren. De Duinweg, bij het Westbroekpark in Den Haag, werd iedere avond door een vaste groep vrijwilligers middels slagbomen afgesloten voor het verkeer. Padden gaan trekken bij een temperatuur van zo’n 8 tot 10 graden en met vochtig weer. Maar in de periode dat de padden moesten trekken, was het weer niet gunstig. Als het regende was het erg koud en als de temperatuur goed was, stond er te veel wind. Opvallend was dat de meeste dieren, die overgezet zijn, zich tussen 19.00 en 20.30 uur op de weg waagden. Daarna was meestal de trek voor die avond afgelopen. Het zou kunnen dat een deel van de dieren al in de laatste week van januari is gaan trekken. Het is ook mogelijk dat veel padden zich dit jaar niet voortgeplant hebben. Het is niet met zekerheid te zeggen. In 2006 zijn de straatkolken op de Laan van Poot in samenwerking met de gemeente Den Haag tijdens de paddentrek afgedekt met platen, zodat de dieren niet meer in de putten kunnen vallen. De gemeente Den Haag heeft dit aantal straatkolken uitgebreid: ook de kolken aan de Kanaalweg en de Machiel Vrijenhoeklaan werden afgedekt met roosters. Veel dieren zijn hierdoor gered van de verdrinkingsdood. De werkgroep Padden hoopt volgend jaar nog meer straatkolken af te kunnen dekken. 8 2.2 Toezicht dierenwelzijn Inspectie De vrijwilligers die bij de Inspectiedienst van de Haagse Dierenbescherming werkzaam zijn, onderzoeken meldingen van dierenmishandeling. Ze gaan langs op het desbetreffende adres en ondernemen zonodig actie. In 2007 behandelden de inspecteurs 143 meldingen, naast een tiental verzoeken om voor politie, dierenambulance of dierenarts naar een dier te gaan kijken. Daarnaast behandelde de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming nog eens 37 meldingen in Den Haag. De meldingen hadden vooral betrekking op slechte verzorging van huisdieren als honden, katten en konijnen. Omdat Den Haag steeds verder uitbreidt, worden er per jaar meer kilometers verreden om de meldingen door middel van een bezoek in kaart te brengen. Zowel het aantal kilometers (1200) als de bestede tijd (850 manuren) aan de meldingen is flink toegenomen ten opzichte van het 2006. Deels ligt de toename ook aan het feit dat er meer gevallen waren die meerdere malen bezocht of begeleid moesten worden. Begeleiding en nacontroles zijn vooral nodig bij mensen met een sociale problematiek. Ongeveer de helft van de binnengekomen meldingen bleek gegrond. Omdat de Haagse politie de Regeling Agressieve Dieren (RAD) streng is gaan handhaven, waren er in 2007 aanzienlijk minder meldingen van mishandelde of verwaarloosde pitbullachtige honden. Het totaal aantal mishandelde honden daalde met tweederde. Helaas zijn deze conclusies niet te trekken voor andere soorten dieren. Er zijn in 2007 meer konijnen en katten aangetroffen die niet goed werden verzorgd. Het niet steriliseren en het onthouden van medische zorg bleef dit jaar in toenemende mate een probleem voor alle huisdiersoorten. Dit is een voortzetting van het patroon dat ook in 2006 al geconstateerd werd en voor een belangrijk deel samenhangt met de stijgende dierenartsentarieven. Omdat mensen vaak deze kosten niet meer kunnen dragen, gaan ze niet meer naar de dierenarts. Het dierenleed dat hieruit voorvloeit is soms schrijnend. De inspecteurs bezochten ook dierenwinkels. Regelmatig treffen de inspecteurs allerlei bontgekleurde vogels bij elkaar in een kooi aan. Dit ziet er misschien gezellig uit, maar de verschillende soorten jagen elkaar op, en plukken elkaar kaal. Ze verdragen elkaar dus eigenlijk niet. Er ontstaat dan veel stress en ellende in de drukke kooien. Dierenwinkels stoppen - uit gebrek aan kennis - allerlei diersoorten met te veel in een hok of kooi en zorgen daarbij voor te weinig ventilatie of klimaatregulering. In veel gevallen lukte het de Inspectiedienst om de situatie van bezochte dieren te verbeteren. Voor een belangrijk deel is dit op conto van de bevlogenheid en betrokkenheid van de inspecteurs te schrijven die op vrijwillige basis een enorme tijdinspanning hebben geleverd. In enkele gevallen was samenwerking met de Politie Haaglanden noodzakelijk of moest de Haagse Dierenbescherming financieel bijspringen. Vijf meldingen zijn naar de Landelijke Inspectiedienst van de Dierenbescherming (LID) doorverwezen. 9 Huiszorg De vrijwilligers van de werkgroep Huiszorg brengen een eenmalig nabezoek aan de nieuwe eigenaren van de vanuit het Haags Dierencentrum (HDC) geplaatste honden en katten in Den Haag en omgeving. Het doel van deze bezoeken is om samen met de nieuwe eigenaar de voortgang van het geplaatste dier te evalueren. Het onverwachte vertrek van de coördinator van de werkgroep Huiszorg eind 2006 leidde ertoe dat we in 2007 weer eens goed naar de inhoud en werklast van de coördinator en de manier van werken van de werkgroep hebben gekeken. Dit om een eventuele opvolger voor de coördinator een zo goed mogelijk beeld van de werkzaamheden te kunnen geven. Het bleek dat de coördinatie van de grote aantallen bezoeken veel tijd en administratie met zich meebracht. Uit cijfers blijkt dat er steeds meer dieren buiten de gemeente Den Haag en omstreken worden geplaatst. Internet maakt het mogelijk dat zelfs mensen uit Gelderland of Limburg bij het HDC een dier komen halen. Gevolg is wel dat huisbezoeken op die ver weg gelegen plaatsen bijna niet mogelijk zijn. Daarnaast werd uit gesprekken met werkgroepleden en regelmatig overleg met het HDC duidelijk dat de vrijwilligers bij bepaalde, vaak wat moeilijkere plaatsingen, de nieuwe eigenaren niet kunnen bereiken om een afspraak voor een huisbezoek te maken. Het komt ook voor dat eigenaren niet thuis zijn wanneer een vrijwilliger langskomt. Deze twee bovenstaande ontwikkelingen leidden ertoe dat we zijn gaan nadenken hoe we de werkwijze effectiever kunnen maken. In overleg met het HDC is uiteindelijk besloten dat zij voortaan zelf de controles van de geplaatste asieldieren op zich zal nemen. Inmiddels is met het HDC enige malen overlegd en is een concept werkwijze afgesproken. Mede door de zeer grote drukte bij het HDC is het echter nog niet gelukt om tot invoering van de nieuwe procedure over te gaan. 10 2.3 Maatschappelijke beïnvloeding Voorlichting De Haagse Dierenbescherming nam in januari een nieuwe medewerker aan - Daphne van den Berg voor onder andere de coördinatie van de werkgroep voorlichting. Dit jaar bestond de werkgroep uit tien vrijwilligers die zich allemaal gedurende het jaar minimaal een keer hebben ingezet. Dit jaar lag de aandacht op diverse speerpunten: circusdieren, verantwoord huisdierenbezit, diervriendelijk consumeren en dierenasielen. Het onderwerp ‘Wilde dieren de Tent Uit’ kwam aan bod op Kinderparkpop en de Open Asieldag. Wilde Dieren De Tent Uit is een campagne tegen het gebruik van wilde dieren in circussen, waarin ook de Dierenbescherming participeert. Via een stand met mini-expositie, een film, posters, flyers en een handtekeningenactie werden zowel kinderen als volwassenen geïnformeerd over het leed van (wilde) dieren in het circus. Dit leverde meer dan 300 handtekeningen op en 67 nieuwe jeugdleden. Daarnaast werd er uitgebreid aandacht besteed aan het thema verantwoord huisdierbezit. Rond Werelddierendag waren er diverse activiteiten. Zo reed er vier weken lang een tram in Den Haag met daarop de leus: ‘Een huisdier heb je niet voor even, maar voor zijn hele leven!’ In samenwerking met de HTM speelde theatergroep DeNorman op Dierendag de gehele dag drie theateracts in tram 9 en 16. Deze trams rijden door de wijken Moerwijk, Laakkwartier, Schilderswijk; drie wijken waar de meeste meldingen van dierenleed vandaan komen. De acts hadden als onderwerpen: ‘Bezint voor ge begint’, ‘Overlast en dierenleed’ en ‘Uitheemse diersoorten’. Vrijwilligers deelden flyers uit met daarop tips om impulsaankopen te vermijden. Deze actie leverde veel persaandacht en positieve reacties op. Het onderwerp diervriendelijk consumeren kwam aan bod tijdens De Week van de Smaak. Bij het straatevenement ‘De Fred Smaak(t)’ op de Frederik Hendriklaan deelden vrijwilligers vanuit een stand vegetarische hapjes uit die gesponsord werden door Valess, SoFine en GoodBite. Ook de promotiekar met bakgelegenheid en kok werden gesponsord door Young Perfect Promotions. Als men die dag lid werd van de Dierenbescherming ontving men een gratis vegetarisch kookboek. Dit leverde die dag elf nieuwe leden op. Tijdens de jaarlijkse decemberactie stonden de asieldieren in het zonnetje. 16 vrijwillige voorlichters en vier chauffeurs haalden bij vier supermarkten 26 winkelwagens vol dierenvoer, -speelgoed en schoonmaakmiddelen op. De donaties kwamen ten goede aan het Haags Dierencentrum, Knaagdierenopvang ’t Knagertje, Dierenambulance Den Haag, Egelopvang Den Haag en Vogelasiel de Wulp. Daarnaast ging een deel van de opbrengst naar de Dutch Puppy Foundation. Deze stichting van Bridget Maasland gebruikt de opbrengst voor asielen in Bosnië. Scholenvoorlichting Er is een nieuw educatieplan geschreven dat aansluit bij de Haagse Dierenbescherming en alle groepen van het basisonderwijs. Er is een nieuw lespakket ontwikkeld voor groep 1 t/m 3 van het basisonderwijs. Een groep enthousiaste vrijwilligers gaat de les ‘Wilde dieren in het circus?’, die geschikt is voor elke Haagse basisschool, verzorgen. De les gaat over wilde dieren, hun natuurlijke omgeving en behoeften en het circusleven. Met praatplaten, poppenspel en werkbladen willen we de kinderen laten nadenken over wat het voor wilde dieren betekent om te leven in het circus. 11 Cursussen Ook in 2007 organiseerde de Haagse Dierenbescherming de succesvolle cursus Kattengedrag voor leden van de Dierenbescherming. Niet-leden konden ook deelnemen aan de cursus als ze lid werden. De cursus, die bestond uit twee avonden, werd gegeven door dr. Matthijs Schilder die als dierengedragsbioloog aan de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht werkt. Hij behandelde onderwerpen als lichaamstaal, de aanpak van probleemgedrag en waar men op moet letten bij de aanschaf van een kat. De Haagse Dierenbescherming organiseert deze cursus, omdat jaarlijks veel katten in het asiel terechtkomen. In veel gevallen had dit voorkomen kunnen worden als de eigenaar van het dier zijn huisgenoot beter had begrepen, want zogenaamd probleemgedrag kan in veel gevallen worden aangepakt en opgelost. Aan de cursus deden 52 leden mee, waarvan 19 nieuwe leden. Vanwege de grote belangstelling zal de Haagse Dierenbescherming ook in 2008 de cursus organiseren. Ledenwerving In februari werd er een member-get-member-actie georganiseerd waarbij tien vrijwillige ambassadeurs leden wierven voor de Haagse Dierenbescherming. Ze kregen hiervoor een uitgebreide ledenwerftraining van marketingbureau WWAV. Elke ambassadeur stelde zich een bepaald doel (zoveel nieuwe leden) en dit leverde uiteindelijk 63 nieuwe leden op. Wanneer men in de periode eind februari tot 1 september lid werd van de Haagse Dierenbescherming ontving men tevens een kipcadeau. Dit hield in dat een nieuw lid zes bonnen ontving die men in kon leveren bij natuurwinkels voor een gratis doosje biologische eieren. Deze actie werd opgezet in samenwerking met Biologica, het platform voor de biologische landbouw en leverde in totaal 131 nieuwe leden op. In het kader van Dierendag en als dank voor de steun aan onze afdeling ontvingen alle bestaande leden een cadeaubon van € 5,- die men kon besteden aan zijn lievelingsdier. Van 1 september tot eind december ontvingen ook nieuwe leden zo’n cadeaubon. De bon was te besteden in vier Haagse dierenspeciaalzaken. De Haagse Dierenbescherming verzorgde het drukwerk, de logistiek, de verspreiding en de promotie van de bonnen en de dierenspeciaalzaken sponsorden de kosten (€ 5,-) die men cadeau kreeg. Deze actie leverde 17 nieuwe leden op. Kids for Animals (KFA) Met de werkgroep Kids for Animals wil de Haagse Dierenbescherming op een speelse manier jonge kinderen interesseren voor dierenwelzijn. In 2007 deden 60 actieve leden mee aan de activiteiten van Kids for Animals. Het aantal jeugdbegeleiders van de werkgroep bestaat uit vijf gemotiveerde vrijwilligers en een vrijwillige coördinator. Er werden onder andere bezoeken gebracht aan een biologische boerderij, de Dierenambulance Den Haag en aan Naturalis. Met een boottocht op de Biesbosch konden de kinderen genieten van diverse dieren en de mooie natuur. Voor Pasen en Kerst was er een creatieve middag georganiseerd. Ook heeft het zomerkamp plaatsgevonden waarbij de dagen waren gevuld met activiteiten als een speurtocht, een estafette en lekker vegetarisch eten. De jaarlijkse sponsorloop, dit keer voor de Egelopvang Den Haag, heeft € 650,- opgebracht. 12 Dierect Dierect is het afdelingsblad van de Haagse Dierenbescherming dat vier keer per jaar verschijnt. Vijf vrijwillige redactieleden en een kantoormedewerker maken dit kwartaalblad. Leden en vrijwilligers ontvangen Dierect. Verder verspreidt de Haagse Dierenbescherming het blad onder de gemeentelijke bestuursleden, Haagse media, dierenartsenpraktijken, bibliotheken, wijkcentra, ziekenhuizen, politie en diverse dierenbeschermende organisaties. Ook worden gratis exemplaren beschikbaar gesteld op stands en bij acties. Het doel van Dierect is informeren en discussie opwekken over dierenwelzijn, en het aankondigen van activiteiten van de Haagse Dierenbescherming. Dierect besteedde in 2007 veel aandacht aan het dierenwelzijnsbeleid van de gemeente Den Haag op het gebied van het hondenbeleid, oplossingen voor duivenoverlast en de stadsboerderijen. Om de kosten van Dierect te drukken zijn twee uitgaven uitgebracht met advertenties. Hiervoor werd een advertentieacquisitiebureau ingeschakeld. Helaas bleek dit bureau afspraken niet na te komen, waarna de samenwerking is opgezegd. Andere advertentieacquisitiebureaus lieten weten advertentiewerving voor een regionaal blad niet haalbaar te achtten. Besloten is dat de Haagse Dierenbescherming vanaf het najaar van 2008 het blad Dierect zal laten gaan drukken bij één van de drukkerijen waar andere Dierenbeschermingsafdelingen reeds gebruik van maken. Deze drukkerijen werken kostendrukkend, doordat ze ook advertenties voor de afdelingsbladen werven. Persvoorlichting De media in Den Haag worden op de hoogte gehouden van de activiteiten van de Haagse Dierenbescherming door het versturen van persberichten. Die media bestaan uit dagbladen met een regionaal katern, huis-aan-huisbladen, een regionale radio- en Tv-zender, een aantal kleine radiostations en incidenteel landelijke media. De media besteedden aandacht aan de 22 verstuurde persberichten door middel van interviews en het vermelden van de berichten in kranten. Vooral de activiteiten van de werkgroep “Padden” kunnen elk jaar weer op veel persaandacht rekenen. Ook rond Dierendag waren er veel interviewaanvragen. Een paar voorbeelden van verstuurde persberichten in 2007 zijn: Dierenbescherming neemt ernstig verwaarloosde katten in beslag Wethouder negeert kritiek hondenbeleid Inspectiedienst constateert: dierenmishandeling door opzettelijke verwaarlozing en armoede Dierenbescherming en dierenartsen waarschuwen voor handel in te jonge kittens Een huisdier heb je niet voor even, maar voor zijn hele leven! Dieren de dupe van strijd gemeente tegen zwerfvuil op straat De Haagse Dierenbescherming verzorgt wekelijks een column voor een aantal wijkkranten. Onderwerpen van de columns zijn bijvoorbeeld het werk van de Dierenbeschermingsinspecteurs, het verzorgen van huisdieren en diervriendelijk consumeren. Ingezonden brieven Door middel van ingezonden brieven naar kranten heeft de afdeling ook in 2007 weer gereageerd op berichten in de media over aantasting van het dierenwelzijn. Website De website van de Haagse Dierenbescherming werd ruim 900 keer per maand bezocht. De website informeert bezoekers onder andere over activiteiten, acties en standpunten van de Dierenbescherming. 13 Eind 2007 besloot de Landelijke Dierenbescherming om een gratis bouwpakket voor alle afdelingssites te gaan ontwikkelen, geheel in de lijn van de eigen site. De afdeling speelde een actieve rol bij de bepaling van de structuur en inhoud van het bouwpakket. Halverwege 2008 is het pakket gereed. 14 2.4 Beïnvloeding overheidsbeleid Haags Dierenplatform Het Haags Dierenplatform (HDP), waarin de meerderheid van de Haagse dierenbelangenorganisaties zitting heeft, kwam in 2007 twee keer bij elkaar. Tijdens deze bijeenkomsten worden zaken als gemeentelijk beleid en samenwerking besproken. In de loop van 2007 is de opzet van het Haags Dierenplatform gewijzigd. HDB neemt op zich een keer per jaar een bijeenkomst te organiseren ter voorbereiding op de het overleg met de wethouder. Met de andere organisaties is afgesproken dat zij naar behoefte de organisatie van een bijeenkomst op zich nemen. Gemeentelobby Duiventillen Duivenoverlast is een probleem dat zich in veel grote steden voordoet. Helaas neemt niet elke stad de moeite om naar een diervriendelijke en effectieve oplossing hiervoor te zoeken. Zo heeft de gemeente Groningen onlangs meer dan 2.000 duiven laten wegvangen en vergassen door ongediertebestrijdingbedrijf Duke. Een wrede en zinloze methode om dit probleem aan te pakken. Wetenschappelijk onderzoek toont namelijk aan dat deze methode geen structurele oplossing biedt. De afgenomen duivenpopulatie vult zich binnen korte tijd weer aan en kan zelfs groter worden dan vóór het wegvangen het geval was. In Den Haag gaan we het gelukkig anders aanpakken. Wethouder Baldewsingh liet ons begin 2007 in een gesprek met de Haagse Vogelbescherming en de Werkgroep Duivenoverlast Nederland weten dat hij dit probleem nu voor eens en altijd effectief wil oplossen. Hij heeft toegezegd een aantal duiventillen in Den Haag te willen laten plaatsen waar de overlast het grootst is. In tegenstelling tot wat velen denken, zal het plaatsen van duiventillen er niet voor zorgen dat het aantal duiven toeneemt. Door de duiven van eten, drinken en nestgelegenheid te voorzien in een 'til', kunnen eieren worden vervangen door gipseieren. De populatie is op deze manier beheersbaar én de overlast van duivenpoep in de omgeving wordt sterk verminderd, want die belandt grotendeels in de til. Veel steden in Duitsland passen deze methoden al jaren met succes toe. Ook in Rotterdam en Zutphen opereren deze tillen sinds enkele jaren met goed resultaat. De Dierenbescherming begon in 2007 met het werven van vrijwilligers om de duiventillen te beheren. Ook is er veel tijd en energie gestoken in het zoeken van een geschikte locatie in Den Haag voor het plaatsen van een duiventil. Helaas bleek dit moeilijker dan in eerste instantie gedacht. De locatie moet aan een aantal voorwaarden voldoen en daarbij moet de eigenaar van de locatie toestemming geven om een til te plaatsen. De zoektocht naar een geschikte locatie is samen met de Gemeente gecontinueerd en de verwachting is dan ook dat er in 2008 een duiventil gerealiseerd zal worden. Kippen op de Binckhorst In de maand juli zijn ruim 120 loslopende kippen en hanen gevangen op de Binckhorst in Den Haag en het Forepark. De 87 kippen, hanen en kuikens op en rond het bedrijventerrein de Binckhorst leefden daar al zo’n 30 jaar en hadden een goed leventje. Werknemers en bezoekers zorgden voor eten, drinken en afdakjes waaronder de dieren konden schuilen. Maar niet alle bedrijven in de buurt waren gecharmeerd van de ‘scharrelkippen’. Eén bedrijf wist de Gemeente Den Haag uiteindelijk zover te krijgen de dieren van het industriegebied te laten verwijderen. De Gemeente had hier in eerste instantie het bedrijf Duke voor ingehuurd. Wij hebben onze zorg over de diervriendelijkheid van dit bedrijf aan de Gemeente kenbaar gemaakt. Wij waren dan ook zeer verheugd toen de Gemeente naar aanleiding van ons advies haar keuze liet vallen op het bedrijf Hofganzen. Dit bedrijf heeft jarenlange ervaring en brede kennis in de omgang met pluimvee in openbare gebieden. Op zondag 8 juli werden de kippen en hanen gevangen en ondergebracht bij Stichting Melief. Meestal is het een onmogelijke taak om voor hanen een goede opvang te vinden. Wij waren dan ook bijzonder blij dat we 15 de dieren op een diervriendelijk adres konden plaatsen. Zondag 29 juli kwam Hofganzen, in opdracht van de Haagse Dierenbescherming, opnieuw in actie. Ditmaal op het Forepark waar sinds een jaar ruim 40 kippen, hanen en kuikens los liepen. Een snackbar in de buurt gaf ze eten en drinken, maar nadat deze de deuren sloot, bleven de dieren ontredderd achter. De Dierenambulance Den Haag en omstreken moest al enkele malen uitrukken om aangereden kippen en hanen op te halen. Omdat de groep dieren te groot was, werd besloten dat het beter was als de dieren in één keer konden worden weggevangen. Ook deze kippen en hanen zijn liefdevol opgevangen door Stichting Melief. De populatie op zowel de Binckhorst als het Forepark ontstond doordat de kippenpopulatie zich door de jaren heen onbeperkt kon uitbreiden en doordat mensen hun dieren ‘dumpen’ met het idee dat ze wel goed terecht komen. Maar dat is natuurlijk niet de bedoeling. Hoewel de kippen en hanen in alle vrijheid leefden en werden verzorgd, is het leven op straat met druk verkeer geen ideale situatie. Daarbij kostten de vangacties en de voorbereidingen de Haagse Dierenbescherming, Dierenambulance Den Haag, Hofganzen en Stichting Melief veel geld en tijd. Met de gevangen kippen en hanen gaat het heel goed. Na een medische check-up scharrelen ze heerlijk rond op het erf van Stichting Melief. De Haagse Dierenbescherming zal in 2008 het beleid van de Gemeente met betrekking tot ’overlastdieren’ scherp blijven volgen. Hondenbeleid Ook in 2007 hield de Haagse Dierenbescherming zich bezig met het hondenbeleid dat per 1 januari 2006 van kracht is geworden. Vooral de inperking van de uitrengebieden en de veiligheid van uitlaatplekken en uitrengebieden voor honden was voor de Haagse Dierenbescherming een reden tot zorg. Het uitrengebied in Den Haag is de laatste jaren namelijk drastisch gereduceerd. Het wordt steeds moeilijker om een geschikt en veilig gebied in de buurt van de woonomgeving te vinden waar men met de hond kan wandelen. Honden hebben niet alleen veel plezier aan het rennen en spelen in het bos of op het strand, ze hebben het ook nodig. Honden moeten vanaf jonge leeftijd met andere honden interacteren om sociale honden te worden. Daarnaast hebben ze de beweging nodig voor hun spierontwikkeling en om hun gewrichten soepel te houden. Honden kunnen ook ongewenst gedrag gaan vertonen wanneer zij niet voldoende hun energie kwijt kunnen. Dit ongewenst gedrag kan tot gevolg hebben dat er alleen maar meer honden in het asiel terecht komen. De Haagse Dierenbescherming zette zich op verschillende manieren in voor een hondvriendelijker beleid. We plaatsten artikelen over dit onderwerp in wijkkranten, ons kwartaalblad Dierect en op onze site, waarop veel instemmende reacties vanuit het publiek kwamen. De samenwerking met actiegroep Vrije Honden is in 2007 gecontinueerd. Deze actiegroep verrichte veel werk om het hondenbeleid onder de aandacht te brengen bij het publiek en de gemeente. Zo presenteerde zij de wethouder een ‘Zwartboek hondenbeleid', een evaluatie van het hondenbeleid met opmerkingen, klachten, suggesties en oplossingen van hondeneigenaren en betrokkenen. Ook onze deelname aan de Klankbordgroep Hondenbeleid van de Gemeente zetten wij in 2007 voort. Op 8 november werd het hondenbeleid geagendeerd op de agenda van de commissievergadering Verkeer Milieu en Leefomgeving. Samen met vijf insprekers maakten we onze mening over dit onderwerp aan de commissie kenbaar. Onder de insprekers waren vertegenwoordigers van het IVN 16 Den Haag, Vrije Honden en particuliere hondenbezitters. Zij deelden allen dezelfde mening: wij willen graag meewerken aan het opruimen van hondenpoep, maar de wethouder creëert grote problemen met veel te weinig uitrengebieden. Bovendien is de handhaving niet gericht op het bestrijden van hondenpoepoverlast en vaak onredelijk. Behalve de PvdA zelf, hadden bijna alle fracties kritiek op het beleid van de wethouder. Vooral het uitbreiden van de uitrengebieden kreeg veel bijval. Het feit dat de wethouder het aantal processen verbaal op het hondenbeleid als doelstelling heeft geformuleerd en niet de hoeveelheid poep die daadwerkelijk wordt opgeruimd, zorgde bij een aantal partijen voor veel ergernis. Tevens werd de wethouder aangespoord om meer poepbakken te plaatsen en meer poepzuigers in te zetten. De Haagse Dierenbescherming hoopt dat de gemeente daadwerkelijk de kritiek vanuit de Dierenbescherming, Vrije Honden en de boze hondenbezitters ter harte zal nemen, zodat er in 2008 een diervriendelijker hondenbeleid zal ontstaan. Stadsboerderijen In september heeft de Haagse Dierenbescherming haar reactie gegeven op de evaluatie van wethouder Baldewesingh met betrekking tot het initiatiefvoorstel Boeren met Beleid. De Haagse Dierenbescherming is positief over de doorgevoerde veranderingen op de stadsboerderijen naar aanleiding van dit voorstel . Wij hopen dan ook dat Boeren met Beleid als voorbeeld zal fungeren voor de stadsboerderijen in Nederland. In onze reactie beperkten wij ons tot de punten waar ons inziens toch nog ruimte is voor verbetering. Zo werd er uit het voorstel duidelijk dat er plannen waren om het fokken met konijnen en cavia’s op de Haagse stadsboerderijen weer te hervatten. Op de boerderijen waren namelijk te weinig jonge dieren aanwezig om lessen over jonge dieren te kunnen geven. Opnieuw fokken zou betekenen dat de Haagse stadsboerderijen weer een overschot aan jonge dieren krijgen, waarvoor geen plek is en afvoer dreigt. Dit terwijl knaagdierenopvang “Het Knagertje” nog altijd kampt met een overvolle opvang. Op 27 september maakten wij samen met Zorgvoordieren onze bezwaren over dit onderwerp kenbaar bij de commissievergadering Verkeer Milieu en Leefomgeving. Gelukkig gaf de meerderheid van de aanwezige fracties tijdens de zitting aan dat moest worden gezocht naar een andere manier van lesgeven. Men was het eens met onze stelling dat om iets te leren over de levenscyclus van konijnen en cavia’s het niet nodig is om jonge dieren te tonen; van een ouder dier kun je net zo goed wat leren. De plannen om het fokken met konijnen en cavia’s te hervatten, werden hierdoor gelukkig voorkomen. Op 26 april 2007 ontvingen de Haagse stadsboerderijen het keurmerk ‘Goed voor elkaar- erkende kinderboerderij’. In ons blad Dierect plaatsten wij onze vraagtekens over de diervriendelijkheid van dit keurmerk, ontwikkeld door Stichting Kinderboerderijen Nederland en de Vakgroep Medewerkers Kinderboerderijen. De boerderij waar het keurmerk “Goed voor elkaar” hangt, voldoet aan de wettelijke normen. Eigenlijk wil het keurmerk dus niets meer zeggen dan dat de stadsboerderijen geen wetten overtreden. Maar een koe aan de ketting houden of ’overtollige’ dieren naar de slacht laten afvoeren - iets wat niet verboden is volgens de wet - zijn nu niet bepaald diervriendelijk te noemen. Verder behelst het keurmerk een aantal aspecten dat voor dieren (en zelfs bezoekers) niet van belang is, bijvoorbeeld of de stadsboerderij wel is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en of de ARBO-eisen voor medewerkers worden gerespecteerd. De Haagse Dierenbescherming vindt het jammer dat het keurmerk niet meer rekening houdt met dierenwelzijn en misschien een verkeerde indruk wekt bij de bezoekers. Want hoewel de Haagse stadsboerderijen wat dierenwelzijn betreft met sprongen vooruit zijn gegaan sinds de invoering van Boeren met Beleid, is er bij een groot aantal stadsboerderijen in Nederland nog veel ruimte voor verbetering op dit gebied. Het zou een stuk geloofwaardiger zijn als de criteria voor het keurmerk in samenwerking met dierenwelzijnsorganisaties aangescherpt worden. Alleen op die manier krijgt het keurmerk ook inhoud voor de dieren op de 17 stadsboerderij. Gesprekken met de Landelijke Dierenbescherming en Stichting Kinderboerderijen Nederland zijn gestart, maar hebben tot zover nog niet voor een bevredigend resultaat geleid. 18 3. Indirecte activiteiten Collecte De werkgroep Collecte schakelde een wervingsbureau in om nieuwe collectanten te werven. Een groep van 91 collectanten haalde in de week van de dierendagcollecte € 14.095,- op. De gemiddelde opbrengst was € 154,- per collectant, een bedrag dat ver boven het landelijk gemiddelde ligt. Volgend jaar zal expliciet aandacht worden besteed aan het werven van collectanten in de nieuwbouwwijken Ypenburg, Leidschenveen en Wateringseveld. Voor deze locaties zullen ook wijkcoördinatoren gezocht worden. Bij diverse winkels en dierenartspraktijken staan collectebusjes van de Haagse Dierenbescherming die in 2007 € 1.125,- hebben opgebracht. De collecteopbrengst stelt de Haagse Dierenbescherming in staat veel belangrijk werk uit te voeren. Het geld wordt onder andere besteed aan het inspectiewerk, (scholen)voorlichting en het ondersteunen van de Haagse dierenopvangcentra. De Dierenbescherming ontvangt geen subsidie van de overheid en is dus volledig afhankelijk van contributies en giften. Elk voorjaar stuurt de Haagse Dierenbescherming met het kwartaalblad Dierect een acceptgiro mee met het verzoek aan de lezers een bijdrage te leveren aan de Lentecollecte. De opbrengst van de Lentecollecte 2007 was bestemd voor oude manegepaarden. Zo’n 2.000 paarden worden vroegtijdig door eigenaren en maneges naar de slager gebracht. Niet omdat dit medisch gezien noodzakelijk is, maar omdat de verzorging de eigenaren te veel geld kost. Op dit moment zijn er in Nederland enkele paardenrusthuizen. Hooguit 100 paarden kunnen in elk van deze paardenkampen worden verzorgd en zo een natuurlijke dood sterven. Een gedeelte van de opbrengst, € 9.000,-, is gebruikt om drie paardenrusthuizen (Stichting Habo’s Hof in Ter Apel, Stichting manegepaarden pensioenfonds in Bergen op Zoom en Stichting 't Olde Manegepeerd in Damsholte) financieel te ondersteunen, zodat zij meer paarden kunnen opnemen. Het overige bedrag (€ 6.748,50) is gereserveerd voor projecten op het gebied van opvang van oude manegepaarden in 2008. Financiële ondersteuning overige organisaties In 2007 heeft de afdeling wederom een aantal zusterorganisaties financieel ondersteund: De knaagdierenopvang Het Knagertje ontving de gebruikelijke structurele financiële hulp voor onder andere de huurkosten. De financiële bijdragen aan het HDC bestaan al enige jaren uit de financiering van de loonsom van een medewerker en de renteloze lening die de Haagse Dierenbescherming bij het HDC heeft uitstaan. Tijdens de kerstborrel kreeg het bedrijf Hofganzen, dat zich specialiseert in het diervriendelijk oplossen van ganzenproblematiek binnen gemeentegrenzen, een cheque van € 2.500,overhandigd. De Stichting Melief ontving € 15.000,- voor het opvangen van 87 kippen, hanen en kuikens die eerst losliepen op de Binckhorst. Deze stichting heeft tot doel om dieren die verwaarloosd, mishandeld of met de dood bedreigd worden, een fijne nieuwe en permanente plek te bieden. Wilde Dieren De Tent Uit, een campagne tegen het gebruik van wilde dieren in circussen waarin ook de Haagse Dierenbescherming participeert, ontving € 3.000, De Haagse Vereniging Kattenzorg tenslotte ontving een bedrag van € 676,-. 19 4. Overzicht Haagse Dierenbescherming 2007 Inspectie: 4 inspecteurs namen 143 meldingen in behandeling, waarvan de helft gegrond Haags Dierencentrum: 281 honden en 1486 katten geplaatst of retour eigenaar gegaan Kids for Animals: 60 “kids” deden mee aan diverse activiteiten Collecte: 91 collectanten halen €14.095,- op DIERENBESCHERMING DEN HAAG 2007 Padden: 160 vrijwilligers zetten 4.183 padden veilig over Zwerfkat: 366 zwerfkatten gevangen en geholpen of van een nieuw thuis voorzien Scholenvoorlichting: Een nieuw lespakket ontwikkeld voor groep 1 t/m 3 van het basisonderwijs Sociale Hulpverlening: € 29.000,uitgekeerd Activiteiten richting gemeente: Gepleit en samengewerkt voor diervriendelijk beleid m.b.t. stadsboerderijen, zwerfkippen, hondenbeleid en duivenoverlast. Vrijwilligers: 400 vrijwilligers actief in diverse werkgroepen 20 5. Adresgegevens Dierenbescherming afdeling Den Haag Frederik Hendriklaan 85A (2e verdieping) 2582 BV Den Haag Telefoon Fax 070 - 392 42 89 070 - 338 30 79 E [email protected] W www.haagsedierenbescherming.nl Correspondentieadres Postbus 82062 2508 EB Den Haag Giro afdeling Den Haag (voor giften) 144070 T.n.v. penningmeester Dierenbescherming afdeling Den Haag 21