Docentenhandleiding Set Fossielen 185502 © Inleiding De een download muziek en verzamelt dit op zijn ipod of smartphone, de ander geniet in de natuur van vogels. Op het strand in Nederland kom je vele schelpen tegen en op vakantie in het buitenland valt je oog op een aparte steen of nog meer bijzonder een fossiel. Wat is dat voor een fossiel? Hoe oud is die? Waarom kom je die nou in die bodemlaag of in dat water tegen? Je besluit het fossiel mee naar huis te nemen en thuis op internet eens te zoeken naar de herkomst en de naam. Zouden we in Nederland nou ook van die fossielen kunnen vinden? Na de vakantie eens aan de docent aardrijkskunde vragen. Zijn er nog meer enthousiastelingen die fossielen thuis hebben? Doeleinden Met de fossielenset gaan de leerlingen: Ontdekken wat fossielen zijn en wat fossielen betekenen. Leren dat fossielen een belangrijk instrument zijn om de gebeurtenissen gedurende de evolutie van het leven op aarde vast te stellen. Inzien dat verschillende gesteentelagen (geologische lagen) verschillende fossielen bevatten. Dit is een ontdekking van de Engelse geoloog William Smith (1769-1839). Deze ontdekking betekent dat fossielen een belangrijk hulpmiddel zijn bij het maken van geologische kaarten. Inzien dat door het bestuderen van fossielen, wat leidde tot moderne wetenschappen als paleontologie (de wetenschap die fossielen bestudeert) en stratigrafie (de studie van gesteentelagen) en het toepassen van anatomische kennis men kan achterhalen hoe het dier er uit heeft gezien. Een ontdekking van de Fransman Georges Cuvier (1769-1832). Ontdekken dat het leuk is om fossielen te verzamelen. Curriculum aardrijkskunde De fossielenset is in te zetten in het curriculum aardrijkskunde. In onderstaand schema zijn voor de drie leergangen en de twee belangrijke aardrijkskundemethoden aangeven bij welk hoofdstuk de fossielset te gebruiken is. leergang Leerjaar 1 2 3 4 5 6 De Geo vmbo Buitenland De Geo havo Buitenland 2 Landschap De Geo vwo Buitenland 2 Landschap 2 Landschap 5 Het Nederlandse landschap 2 De aarde als archief 5 Het Nederlandse landschap 2 De aarde als archief De Geo Systeem aarde 2 Aarde endogene en exogene krachten De Geo Systeem aarde De Geo Klimaatvraagstukken De Geo Systeem aarde De Geo Klimaatvraagstukken 1 Aarde endogene en exogene krachten Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected] Omschrijving leermiddel De fossielenset bestaat uit twee laden. Lade 1 1 40.000 – 91.000.000 jaar geleden Lade 2 95.000.000 – 410.000.000 jaar geleden Hoektand van de holebeer Naam fossiel: Klasse: Orde: Geslacht: Geologische tijdschaal: Ouderdom: Ursus spelaeus (holebeer) Zoogdieren Carnivoren (roofdieren) Ursus. Tot dit geslacht behoren de holebeer, de bruine beer en de grizzlybeer. Hoofdtijdperk Periode Tijdvak Kenozoïcum Neogeen Kwartair Pleistoceen 40.000 jaar oud Het skelet van de holebeer is voor het eerst beschreven in 1774 door Johann Friederich Esper in zijn boek Newly Discovered Zoolites of Unknown Four Footed Animals. De holebeer (Ursus spelaeus), het grootste roofdier dat ooit in Europa heeft geleefd, kwam voor van het zuiden van Engeland tot in de Kaukasus. De mannelijke exemplaren konden tot 3,5 meter hoog zijn wanneer ze op hun achterpoten stonden en tot rond 500 kilo wegen, dus ongeveer drie keer het gewicht van een doorsnee Europese bruine beer. De holebeer en de bruine beer verschilden niet alleen in grootte, maar weken ook in andere opzichten van elkaar af. Zo werd de holebeer onder meer gekenmerkt door een minder geprononceerde snuit en een lager voorhoofd. Zijn voorpoten waren langer en sterker dan zijn achterpoten. De holebeer Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected] at hoofdzakelijk plantaardig voedsel. Tijdens hun winterslaap nestelden ze zich in een grot, vandaar hun naam. Sommige dieren stierven tijdens hun winterslaap. De reden kon ouderdom zijn, maar het kon ook voorkomen dat de holebeer in de herfst onvoldoende vetreserves had opgebouwd. In enkele Roemeense grotten zijn de resten van honderden holeberen gevonden. Dit duidt erop dat zulke grotten door vele generaties beren zijn gebruikt, soms over een periode van duizenden jaren. De holebeer is aan het eind van het Pleistoceen uitgestorven. Tijdens de ijstijden maakten de bossen plaats voor steppen. Er ontstond een schaarste aan planten en vruchten. De holebeer 2 Het gebit met hoektand van de holebeer Voetbotje van de holebeer Voet van een holebeer uit Roemenie, 45.000 jaar oud Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected]