Docentenhandleiding Set Fossielen 185502

Docentenhandleiding
Set Fossielen
185502 ©
Inleiding
De een download muziek en verzamelt dit op zijn ipod of smartphone, de ander geniet in de natuur van vogels. Op het
strand in Nederland kom je vele schelpen tegen en op vakantie in het buitenland valt je oog op een aparte steen of nog
meer bijzonder een fossiel. Wat is dat voor een fossiel? Hoe oud is die? Waarom kom je die nou in die bodemlaag of in
dat water tegen? Je besluit het fossiel mee naar huis te nemen en thuis op internet eens te zoeken naar de herkomst en
de naam. Zouden we in Nederland nou ook van die fossielen kunnen vinden? Na de vakantie eens aan de docent
aardrijkskunde vragen. Zijn er nog meer enthousiastelingen die fossielen thuis hebben?
Doeleinden
Met de fossielenset gaan de leerlingen:
Ontdekken wat fossielen zijn en wat fossielen betekenen.
Leren dat fossielen een belangrijk instrument zijn om de gebeurtenissen gedurende de evolutie van het leven
op aarde vast te stellen.
Inzien dat verschillende gesteentelagen (geologische lagen) verschillende fossielen bevatten. Dit is een
ontdekking van de Engelse geoloog William Smith (1769-1839). Deze ontdekking betekent dat fossielen een
belangrijk hulpmiddel zijn bij het maken van geologische kaarten.
Inzien dat door het bestuderen van fossielen, wat leidde tot moderne wetenschappen als paleontologie (de
wetenschap die fossielen bestudeert) en stratigrafie (de studie van gesteentelagen) en het toepassen van
anatomische kennis men kan achterhalen hoe het dier er uit heeft gezien. Een ontdekking van de Fransman
Georges Cuvier (1769-1832).
Ontdekken dat het leuk is om fossielen te verzamelen.
Curriculum aardrijkskunde
De fossielenset is in te zetten in het curriculum aardrijkskunde. In onderstaand schema zijn voor de drie leergangen en de
twee belangrijke aardrijkskundemethoden aangeven bij welk hoofdstuk de fossielset te gebruiken is.
leergang
Leerjaar
1
2
3
4
5
6
De Geo
vmbo
Buitenland
De Geo
havo
Buitenland
2
Landschap
De Geo
vwo
Buitenland
2 Landschap
2 Landschap
5 Het
Nederlandse
landschap
2 De aarde als
archief
5 Het Nederlandse
landschap
2 De aarde als
archief
De Geo
Systeem aarde
2 Aarde
endogene en
exogene
krachten
De Geo Systeem
aarde
De Geo
Klimaatvraagstukken
De Geo Systeem
aarde
De Geo
Klimaatvraagstukken
1 Aarde
endogene en
exogene
krachten
Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected]
Omschrijving leermiddel
De fossielenset bestaat uit twee laden.
Lade 1
1
40.000 – 91.000.000 jaar geleden
Lade 2 95.000.000 – 410.000.000 jaar geleden
Hoektand van de holebeer
Naam fossiel:
Klasse:
Orde:
Geslacht:
Geologische tijdschaal:
Ouderdom:
Ursus spelaeus (holebeer)
Zoogdieren
Carnivoren (roofdieren)
Ursus. Tot dit geslacht behoren de holebeer, de bruine beer en de grizzlybeer.
Hoofdtijdperk
Periode
Tijdvak
Kenozoïcum
Neogeen Kwartair
Pleistoceen
40.000 jaar oud
Het skelet van de holebeer is voor het eerst beschreven in 1774 door Johann Friederich Esper in zijn boek Newly
Discovered Zoolites of Unknown Four Footed Animals. De holebeer (Ursus spelaeus), het grootste roofdier dat ooit in
Europa heeft geleefd, kwam voor van het zuiden van Engeland tot in de Kaukasus. De mannelijke exemplaren konden tot
3,5 meter hoog zijn wanneer ze op hun achterpoten stonden en tot rond 500 kilo wegen, dus ongeveer drie keer het
gewicht van een doorsnee Europese bruine beer. De holebeer en de bruine beer verschilden niet alleen in grootte, maar
weken ook in andere opzichten van elkaar af. Zo werd de holebeer onder meer gekenmerkt door een minder
geprononceerde snuit en een lager voorhoofd. Zijn voorpoten waren langer en sterker dan zijn achterpoten. De holebeer
Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected]
at hoofdzakelijk plantaardig voedsel. Tijdens hun winterslaap nestelden ze zich in een grot, vandaar hun naam. Sommige
dieren stierven tijdens hun winterslaap. De reden kon ouderdom zijn, maar het kon ook voorkomen dat de holebeer in de
herfst onvoldoende vetreserves had opgebouwd. In enkele Roemeense grotten zijn de resten van honderden holeberen
gevonden. Dit duidt erop dat zulke grotten door vele generaties beren zijn gebruikt, soms over een periode van duizenden
jaren. De holebeer is aan het eind van het Pleistoceen uitgestorven. Tijdens de ijstijden maakten de bossen plaats voor
steppen. Er ontstond een schaarste aan planten en vruchten.
De holebeer
2
Het gebit met hoektand van de holebeer
Voetbotje van de holebeer
Voet van een holebeer uit Roemenie, 45.000 jaar oud
Eurofysica B.V. | Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch | tel. +31(0)73 623 26 22 | fax. +31 (0)73 621 97 21 | www.eurofysica.nl | [email protected]