Biodiversiteit: ecologisch potentieel van groendaken

Opleiding
Duurzaam Gebouw:
Groendaken: van
ontwerp tot
onderhoud
Leefmilieu Brussel
Biodiversiteit: ecologisch potentieel van groendaken en andere
voorzieningen die de ontwikkeling van de natuur bevorderen
Maggy Hovertin
Doelstellingen van de presentatie
●
Een aanpak en middelen verstrekken om de
natuur een plek te laten vinden in bouwprojecten.
●
Het ontwikkelingspotentieel van de biodiversiteit in
cijfers uitdrukken: de biotoop-oppervlaktefactor
(BAF)
2
Plan van de uiteenzetting
●
Biodiversiteit
●
Aanpak
●
Indicatoren
●
Biotoop-oppervlaktefactor
●
Doelstellingen
●
Stedenbouwkundige en andere verordeningen
●
Tools en referenties
3
Wat is biodiversiteit?
“Biologische diversiteit: de variabiliteit onder levende
organismen van allerlei herkomst, met inbegrip van,
onder andere, terrestrische, mariene en andere
aquatische ecosystemen en de ecologische
complexen waarvan zij deel uitmaken; dit omvat mede
de diversiteit binnen soorten, tussen soorten en van
ecosystemen.”
Bron: Artikel 2 van de “Conventie inzake Biologische
Diversiteit" (CBD) die aangenomen
werd in 1992 tijdens de Milieutop in Rio de Janeiro.
4
Wat is biodiversiteit?
●
Diversiteit van de soorten
5
Wat is biodiversiteit?
●
Genetische diversiteit: genetische variatie, bij een soort en
tussen soorten.
6
Wat is biodiversiteit?
●
Diversiteit van de ecosystemen:
Ecosysteem: systeem gevormd door een omgeving (biotoop) en door alle
soorten (biocenose) die er leven, zich er voeden en zich er voortplanten.
(vertaling van definitie Larousse)
7
Wat is biodiversiteit?
●
De natuur levert de mens tal van gratis diensten:
►
Productie van zuurstof, voeding, geneesmiddelen, materialen,…
►
De natuur zorgt voor de cyclus van het water, de koolstofcyclus, de
productie van vruchtbare grond, de bestuiving, het klimaat, ruimten
waar je tot rust kan komen, kan herbronnen en ontspannen, ….
►
Het is een bron van inspiratie en kennis.
Ecosysteemdiensten:
voordelen die de mens haalt uit de werking van de ecosystemen.
8
Aanpak
●
De bestaande toestand observeren en kennen
►
Analyse van de context van het project:
› Groen en blauw netwerk
› Bestaande ecologische inventarissen, studies
› Interactieve kaart van de biodiversiteit in Brussel:
http://geoportal.ibgebim.be/webgis/biodiversiteit.phtml
9
Aanpak
●
De bestaande toestand observeren en kennen
►
►
Analyse van het perceel: inventaris van de aanwezige ecosystemen,
de planten- en diersoorten.
Voorbeelden: muurtje, poel, boom, struiken, nesten, teelaarde, …
10
Aanpak
1. Behoud van de elementen die belangrijk zijn voor de biodiversiteit
2. Beloning
►
Milieus herstellen, bij voorkeur passend bij bestaande elementen die
vernield zijn en bij de omgevende natuur.
3. Verbetering van de bestaande toestand
►
Nieuwe milieus creëren waar de natuur zich kan ontwikkelen en
waarbij men zich inspireert op de omgevende natuur.
Bestaand
Gepland
[073] Crèche Plasky, arch. MDW
11
Aanpak
Belonen en verbeteren van de bestaande toestand
►
Nieuwe milieus creëren waar de natuur zich kan ontwikkelen en
waarbij men zich inspireert op de omgevende natuur.
Vochtig milieu
http://www.genie-vegetal.eu
Infiltratiegeul
Heggen van inheemse soorten
12
Bloemenweide
Beplant dak
Aanpak
Aanleg van beplante daken die de biodiversiteit bevorderen
►
Zorgen voor diversiteit van soorten, lagen
►
Zorgen voor diversiteit van substraten: type, dikte
►
Creatie van verschillende milieus
►
Integratie van schuilplaatsen voor fauna, nestkastjes, waterpartijen,
…
Nestkastjes voor
verschillende vogelsoorten
Nestkastjes voor vleermuizen
Insectenhotel
Creatie van vochtige
zones aan de hand van
een membraan in het
substraat
Variatie van hoogtes en
types van habitats
Aanplanting van struiken
Selectie van aangepaste
lokale soorten
Structuren voorzien die
specifieke diersoorten
aantrekken: dood hout, stapels
stenen, zanderige zones, …
Gebruik van sedum als
bodembedekker
Substraatzones onbedekt laten
zodat plantensoorten zich hier
spontaan kunnen uitzaaien
13
Aanpak
●
Voorkeur voor inheemse planten
►
Aangepast aan het milieu en minder gevoelig voor ziekten
►
Aangepast aan de lokale fauna
►
Versterken het biologisch evenwicht
►
Vermijden dat soorten die de plaatselijke biodiversiteit kunnen
schaden, hier binnendringen
Meidoorn
Iris
14
Aanpak
●
Voorkeur voor inheemse planten op groendaken
Muurpeper
Bieslook
Slangenkruid
Klaproos
Bosaardbei
Wilde marjolein
http://www.lausanne.ch/
15
Nachtsilene
Aanpak
●
Invasieve planten verbieden
Invasieve planten verbieden
►
Lijst van invasieve soorten: http://ias.biodiversity.be/
►
Alternatieven voor invasieve planten: http://www.alterias.be
►
Opgelet voor de zaden, wortelstokken, … die in de grond zitten
Reuzenberenklauw
Japanse duizendknoop
Vlakke dwergmispel
Reuzenbalsemien
16
Aanpak
●
Gedifferentieerd beheer
►
De intensiteit van het onderhoud van de ruimten hangt af van het
gebruik dat ervan wordt gemaakt
►
Verbod op het gebruik van fytosanitaire producten
►
Behoud van toevluchtzones
►
Ze verschaffen voeding en spontane habitats aan de wilde fauna
[011] Nos Pilifs, foto's: Yvan Glavier
17
Aanpak
●
Bijdragen aan het groene en blauwe netwerk
►
●
Oplossingen diversifiëren
►
●
De fauna een veelheid van habitats en schuilplaatsen
aanbieden.
Aanleg van tuinen in volle grond, vochtige zones, groene
gevels, groendaken, … om de fauna bijkomende habitats
te geven.
Tuinieren
►
De ingrepen van de mens zijn niet noodzakelijk schadelijk
voor de natuur.
18
Indicatoren
►
Aantal en types van natuurlijke elementen die aanwezig
zijn op het perceel (dier-, planten- en zwamsoorten, potentieel
invasieve uitheemse diersoorten,…), op basis van een
inventaris van de bestaande toestand
►
Het percentage van de oppervlakte waarop potentieel
invasieve dier- en plantensoorten aanwezig zijn op de
betrokken site
►
De verhouding tussen bebouwde en onbebouwde
oppervlakte op het perceel.
►
Het aantal en de verscheidenheid van de stapstenen rond
het perceel in een straal van 100 meter.
►
Het aantal groene ruimten in de wijk.
►
De plaats en de rol van de site in het groene netwerk en
het Brussels ecologisch netwerk
19
Indicatoren
►
De ecologische waarde van de site (zie Ref_B, rubriek NAT)
►
De ecologische waarde van de site (zie Ref_B, rubriek
►
NAT)
Provinciegrens
Gemeentegrens
Onderdelen van stedelijke leefcomplexen
Brussel
Agglomeratie
Stadsgewest
Voorstad
Forensenwoonzone
Onderdelen van Belgische stedelijke leefcomplexen (2001), bron: www.iweps.be
20
Indicatoren
►
Het aantal en de verscheidenheid van de
voorzieningen die worden ingezet op het perceel om de
aanwezigheid van de fauna te bevorderen (nesten voor
solitaire bijen, vochtige zone met zachte hellingen voor
amfibieën, levende hagen, schuilplaatsen voor
vleermuizen, …).
[011] Nos Pilifs, foto: ceraa asbl
Plein ULB, foto: Arnaud Tinlot
21
De biotoop-oppervlaktefactor
●
BAF = Indicator
►
Geeft een indicatie van de potentiële ecologische
waarde op basis van de beschikbare grond op het
perceel.
►
Ratio tussen de ecologisch nuttige oppervlakte en de
totale perceeloppervlakte
Ecologisch nuttige oppervlakte
BAF =
Oppervlakte van het perceel
Bestaand gebouw of renovatie
Grondinneming
Woningen
Nieuw gebouw
Aanbevolen BAF
tot 0,37
0,60
0,60
van 0,38 tot 0,49
0,45
0,60
meer dan 0,50
0,30
0,60
Winkels, kantoren,
besturen
0,30
0,30
Industrieën (of
Gemengd)
0,30
0,30
Bron: Het stadscentrum van Berlijn
22
De biotoop-oppervlaktefactor
►
De BAF van de verschillende voorzieningen hangt af van
de ecologische waarde van deze voorzieningen.
BAF
Ondoorlatend oppervlak
Ondoorlatende verharding voor zowel lucht als water, zonder plantengroei
(bv. beton, asfalt, tegels met een onderlaag van mortel)
0
Gedeeltelijk ondoorlatend oppervlak
Verharding die lucht en water doorlaat, normaal gezien geen plantengroei (bv.
klinkers, mozaïektegels, tegels met een onderlaag van grind/zand)
0,3
Halfopen oppervlak
Verharding die lucht en water doorlaat, infiltratie van regenwater, met plantengroei
(bv. houten bevloering, grasbetonplaten)
0,5
Oppervlak met plantengroei op dun substraat
Oppervlak met (extensieve) plantengroei op ondergrondse bouwwerken of platte
daken met een substraat van minder dan 20 cm.
0,5
Oppervlak met plantengroei op dik substraat
Oppervlak met (intensieve) plantengroei op ondergrondse bouwwerken of platte
daken met een substraat van meer dan 20 cm.
0,7
Oppervlak met plantengroei in volle grond
Plantengroei in volle grond (bv.: grasperk) voor de ontwikkeling van flora en fauna
0,8
Oppervlak met gedifferentieerde plantengroei in volle grond
Plantengroei in volle grond met een grote biologische diversiteit (bv.: bomen,
struiken, bloemenweiden, vijvers, enz.).
Groene gevels en groene omheinings- en keermuren
Intensieve plantengroei op of langs gevels, tuinmuren, enz.
1
0,5
23
Bron: Het stadscentrum van Berlijn
De biotoop-oppervlaktefactor
►
Om rekening te houden met de context van het perceel
vermenigvuldigt het Referentieel-B de BAF met een
correctiecoëfficiënt.
Correctiecoëfficiënt
In het stadscentrum* (DICHTBEBOUWDE stad)
Andere (GROENE stad)
1,1
1
* www.geo-vlaanderen.agiv.be
►
BAF van de geplande toestand > bestaande toestand
►
Gebruiksvriendelijke tool, die echter beperkt is omdat hij
geen rekening houdt met de fauna, de economische en
culturele dimensie, …
24
De biotoop-oppervlaktefactor
●
Voorbeeld
Huidige situatie
Ontwerp
Ontwerp van hoekgebouw, voor woningen en handelszaken op de gelijkvloerse verdieping, arch.: KARBON’
PS = zonnepaneel
TP = plat dak
TV = groendak
T = terras
TI = hellend dak
TIV = hellend groendak
BAF-berekening
Ontwerp BAF-berekening
Correctiecoëfficiënt &
bonus/malus-punten
Ecologische waarde
Huidige situatie
Perceeloppervlakte: 79,20 m²
Grondinneming gebouw: 79,20 m²
Onbebouwde oppervlakte: 0 m²
Grondinnemingscoëfficiënt = 1
Aanbevolen BAF (voor grondinneming > 0,50) = 0,30
BAF = 0 / 79,20 = 0
Oppervlakte groendaken: 58,45 m² x 0,5 = 29,22 m²
Totaal: 29,22 m²
BAF = 29,22 / 79,20 = 0,37
« 0,3 < BAF geplande toestand – BAF bestaande toestand » = +2 punten
(3,7 + 2) x 1,1 = 6,26 op 10
Eindscore 3,8 op 6
>>> Grote verbetering van de ecologische waarde van het perceel <<<
25
De biotoop-oppervlaktefactor
●
Oefening
Kleine eengezinsrijwoning in een tuinwijk in Bosvoorde
Voorgevel
SMI = Ondoorlatende verhard
oppervlak
CB = Doorlatend oppervlak van
houtspaanders
Huidige situatie
DG = Doorlatend oppervlak van
gazontegels
JPT = Tuin in volle grond
FV = Groene gevel
Ontwerp
Huidige situatie
Perceeloppervlakte: 184,60 m²
Grondinneming gebouw: 46,30 m²
Onbebouwde oppervlakte: 138,30 m²
26
De biotoop-oppervlaktefactor
●
Oefening
Grondinnemingscoëfficiënt = 0,25
Aanbevolen BAF (voor grondinneming tot 0,37) --> 0,60
Huidige situatie
Berekening van de huidige BAF:
- ondoorlatende verharde oppervlakte:
- oppervlakte tuin in volle grond:
31,50 m²
99,90 m²
totaal:
x
x
0 =
0 m²
0,8 = 79,92 m²
79,92 m²
Huidige BAF: 79,92/184,60 = 0,43
Geplande situatie
Berekening van de geplande BAF:
- doorlatende oppervlakte in grastegels:
2,70 m² x
- doorlatende oppervlakte in houtspaanders: 3,45 m² x
- geveloppervlakte voor begroening:
20,70 m² x
- ondoorlatende verharde oppervlakte:
22,50 m² x
- oppervlakte tuin in volle grond:
99,90 m² x
totaal:
Geplande BAF: 90,73/184,60 = 0,49 >>>Score = 4,9 op 10
0,3
0,5
0,4
0
0,8
= 0,81 m²
= 1,72 m²
= 8,28 m²
=
0 m²
= 79,92 m²
90,73 m²
Correctiecoëfficiënt & bonus/malus-punt
- 0,1 ≤ BAF geplande situatie - BAF huidige situatie ≤ 0,1 = + 0 punt
Gewogen score: (4,9+0) x 1 = 4,9
Eindscore: 2,9 op 6
Ecologische waarde
Lichte verbetering van de ecologische waarde van het perceel,
boven de aanbevolen BAF.
Huidige situatie
Ontwerp
27
Doelstellingen
●
Reglementaire basis en goede praktijk
►
●
Omgeving en afbakening van bebouwde zones: Naleving van
de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV),
Titel 1, hfdst. IV.
Aanbevolen minimum
Voor de verschillende maatregelen van het ReferentieelB, thema “Ontwikkeling van het natuurlijke milieu”,
moeten de volgende scores worden behaald:
►
NAT 01-01 Valorisatie van de bestaande ecologische rijkdom: 4
►
NAT 01-02 Ontwikkeling van de biodiversiteit: 4
►
NAT 01-03 Beleving van de natuur: 3
28
Doelstellingen
●
Optimum
Voor de verschillende maatregelen van het
Referentieel-B, thema “Ontwikkeling van het natuurlijke
milieu”, moeten de volgende scores worden behaald:
►
NAT 01-01 Valorisatie van de bestaande ecologische rijkdom: 8
►
NAT 01-02 Ontwikkeling van de biodiversiteit: 8
►
NAT 01-03 Beleving van de natuur: 10
►
NAT 02-01 Voorbereiding voor het duurzaam beheer van de
groene ruimten: 10
29
Stedenbouwkundige en andere
verordeningen
●
Gewestelijke stedenbouwkundige verordening
►
Titel I, hoofdstuk IV – Naaste omgeving
› Art. 11: Achteruitbouwstrook
› Art. 12: Gebied voor koeren en tuinen en zijdelingse inspringstroken
› Art. 13: Doorlaatbaarheid van gebied voor koeren en tuinen
+ begroening van platte daken (>100 m²)
●
Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening en
BBP
►
●
Strengere voorschriften dan GSV
Ordonnantie betreffende het natuurbehoud
►
Ordonnantie van 1 maart 2012
› Bijdragen aan het verzekeren van de instandhouding en het
duurzame gebruik van de elementen die deel uitmaken van de
biologische diversiteit
30
› Voorbeeld: het hakken van bomen is verboden in de broedperiode
Interessante tools, internetsites, enz.:
●
IBGE – BIM, Milieuzorg in ondernemingen – Beheer van nietbebouwde zones: grijze en groene ruimten, Brussel, 2003
●
IBGE – BIM, Guide des aménagements pour les chauves-souris
(gids van voorzieningen voor vleermuizen) (versie op papier te
bestellen).
●
HERMY, M.; SCHAUVLIEGE, M.; TIJSKENS, G.; Groenbeheer,
een verhaal met toekomst, Velt et afdeling Bos & Groen, Berchem,
2005
●
Directie Monumenten en Landschappen, Brussels Hoofdstedelijk
Gewest, De boom in de stad, coll. Kunst in de straat –
Onderhoudsboekje, Colophon, Brussel, 2007
●
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de
voedselketen en Leefmilieu, Colophon, Brussel, z.d.
●
Leefmilieu Brussel - BIM, Fleur uw gevel op – Voor een
aangenamer, gezonder en rijker stadsmilieu, Brussel, z.d.
31
Interessante tools, internetsites, enz.:
●
www.leefmilieu.brussels Themen groene ruimte en biodiversiteit
●
Interactive kaart van de biodiversiteit in Brussel:
http://geoportal.ibgebim.be/webgis/biodiversite.phtml?langtype=2060
●
http://www.lausanne.ch/: internet website van Lausanne Stadt
●
http://141.15.4.17/umwelt/landschaftsplanung/bff/index.shtml:
publicatie “Het stadscentrum van Berlijn – BAF – Biotoopoppervlaktefactor”
●
https://www.cbd.int : Conventie inzake Biologische Diversiteit (CBD)
●
●
http://www.biodiv.be/ : Conventie inzake Biologische Diversiteit
(België)
32
Referentie Gids Duurzame Gebouwen:
33
Referentie Gids Duurzame Gebouwen:
Natuurontwikkeling:
●
Fiche G_NAT00
Opwaarderen, beschermen en ontwikkelen
van de natuurlijke omgeving in een
duurzaam gebouw en op het perceel
●
Fiche G_NAT01
Biodiversiteit in de stad maximaliseren
●
Fiche G_NAT02
Een groendak realiseren
●
Fiche G_NAT03
Een groene gevel realiseren
http://gidsduurzamegebouwen.brussels
of
www.leefmilieubrussel.be
Startpagina > Professionelen > Thema’s > Gebouwen > Focus> Gids
Duurzame Gebouwen
34
Te onthouden uit de uiteenzetting
●
De mens is deel van de biodiversiteit. Hij is drager van
biodiversiteit, biodiversiteit is van levensbelang voor hem.
●
Bouwprojecten hebben een zware impact op hun milieu.
Maar ze houden ook mogelijkheden in om biodiversiteit te
integreren in de stad.
●
Het behoud van de aanwezige biotopen moet voorrang
krijgen
●
In het resultaat voor een “dichtbebouwde stad” moet de
context van de BAF worden weergegeven naargelang
van de toestand op het perceel en het grote gewicht van
de tuin in volle grond of het intensief groendak
●
Beperking van de BAF wat fauna en economisch en
cultureel potentieel betreft
35
Contact
MATRIciel s.a.
Maggy HOVERTIN
Bio-ingenieur
Place de l’Université 25, Etg.2. 1348 Louvain-la-Neuve

: 010 24 15 70
E-mail: [email protected]
DANK U…
36