Grootmeester in het vertellen

Grootmeester in het vertellen
De nieuwe roman van Brink begint met een voor de Zuidafrikaanse
literatuur erg herkenbaar thema. Een jonge vrouw, Kristien Müller, keert
na vele jaren vanuit een soort zelf opgelegde verbanning in Engeland
terug naar haar geboorteland. Niet de nostalgie is de aanleiding voor haar
terugkeer, of ook niet de niet de veranderde politieke situatie in ZuidAfrika, maar wel een onverwacht telefoontje van haar zus Anna met de
boodschap dat hun grootmoeder, Ouma Kristina, niet lang meer zal leven.
Kristien kan het verzoek om naar Zuid-Afrika te komen onmogelijk
weigeren. Ouma Kristina is immers een erg bijzondere figuur die de
familiegeheimen van vele generaties met zich meedraagt. Nu ze op
sterven ligt, heeft ze haar kleindochter, Kristien, uitverkoren om haar
verhalen door te geven. Tussen beide vrouwen bestaat een mysterieuze
en intieme band, die het mogelijk maakt dat Kristien deelgenote wordt
van de bizarre herinneringen van een ijlende, oude vrouw.
Door Ouma Kristina op te voeren als de centrale figuur krijgt André Brink
de kans om zijn volledig en indrukwekkend potentieel als verteller aan te
wenden. De roman graaft diep in het verleden en tuimelt van de ene
verhaalvorm in de andere. Realiteit en geschiedenis worden afgewisseld
met mythes, legendes en magische vertellingen. Vooral de eigen,
Afrikaanse of zwarte mythologie verschaft de auteur een vruchtbare
bodem voor zijn vertelkunde en verleent het verhaal een aparte sfeer en
extra kracht. Wie zien dat trouwens wel meer gebeuren in de
Zuidafrikaanse literatuur. Blanke schrijvers maken steeds vaker gebruik
van de oeroude verhalen die eeuwenlang werden overgeleverd en
integraal deel uitmaken van het zwarte kontinent. Het resultaat is dat de
lezer, samen met Kristien, wordt meegeleid in een wondere wereld waarin
de grenzen tussen het waar gebeurde en het pure verzinsel niet eens aan
de orde zijn.
De fantastische dimensie van deze roman komt ook tot uiting in de
symboliek die Brink erg opvallend en nadrukkelijk aanwendt. Voortdurend
wordt Ouma Kristina geassocieerd met of is ze omringd door vogels. In de
Zuidafrikaanse mythologie hebben vogels vaak een magische betekenis en
kunnen ze zowel symbool staan voor een boodschapper als voor de ziel
van een overledene. Ouma Kristina bezit, met andere woorden, een
profetische gave en heeft toegang tot het kollectieve geheugen van de
1
vele generaties die haar voorafgingen.
Ook het huis waarin ze woont, heeft een grote symbolische betekenis. Het
werd gebouwd in de tweede helft van de 19de eeuw en draagt alle
kenmerken van blanke rijkdom en macht. Het is drie verdiepingen hoog en
versierd met torentjes, koepels en minaretten. Met zijn talrijke kamers en
gangen, is het als de geschiedenis of het verleden zelf: een labyrinth dat
op de meest onverwachte plaatsen uitgeeft, een bouwsel waarin elke hoek
of kant een vreemde gebeurtenis onthult. Vooral de kelder, met zijn
donkere gangen en mysterieuze inscripties en tekeningen op de muren,
verwijst naar de duisterheid en geheimzinnigheid van lang vervlogen
jaren.
Maar het huis zoals het er nu staat, is verleden tijd. Een brandbom van
het zwarte verzet heeft het gebouw in lichterlaaie gezet en het grootste
deel ervan verwoest. Het is trouwens in die vlammenzee dat Ouma
Kristina haar dodelijke verwondingen heeft opgelopen. Toch is er nog
voldoende blijven rechtstaan en met de nodige aanpassingen slaagt
Kristien er in om het intakte deel weer bewoonbaar te maken. Zo kan
Ouma Kristina vanuit het ziekenhuis terugkeren om te sterven waar het
hoort: in haar eigen huis. Het afbranden van de woning, het opkalafateren
van wat er rest, het opruimen van kamers die jarenlang gesloten bleven
en tenslotte, het sterven van de grootmoeder zelf, krijgen hun volledige
symbolische draagwijdte als men zich realizeert dat de roman gesitueerd
is in het jaar van de eerste demokratische verkiezingen in Zuid-Afrika.
De relatie tussen Kristien en haar grootmoeder, samen met de verhalen
die uit hun ontmoeting voortvloeien, maken van Imaginings of the Sand
een buitengewone roman. Toch lijkt Brink geen voldoening genomen te
hebben met dit naar het fantastische neigende deel van zijn boek. Om een
of andere reden heeft hij het nodig gevonden om er een realistische
komponent aan toe te voegen. Daarvoor betrekt hij Anna, Kristiens zuster,
en haar man Casper, bij het verhaal.
Casper is een rechtse Afrikaner die zich heftig verzet tegen de zwarte
deelname aan de verkiezingen. Hij is een onbeschofte, lompe macho met
een simpele visie en dus ligt hij - vanzelfsprekend- voortdurend overhoop
met zijn schoonzus Kristien. Anna, zijn echtgenote, speelt het onderdanige
huisvrouwtje dat knikt als haar man spreekt. Ooit was ze het mooiste
meisje van de klas maar nu ziet ze er sjofel en verwaarloosd uit. Het
cliché wordt volledig als Kristien probeert haar zus bewust te maken van
2
haar situatie en haar aanraadt haar man te verlaten. Om een of andere
nogal onduidelijke reden slaan bij Anna alle stoppen door en zorgt ze voor
een gruwelijk slot van de roman.
Hoe fantastisch, ongelooflijk of onwaarschijnlijk de verhalen van Ouma
Kristina ook waren, ze hadden een symbolische waarde die precies paste
in de opzet van de roman. Met de geschiedenis van Anna en Casper lijkt
Brink een realisme te hebben willen toevoegen dat dit prachtige boek best
had kunnen missen.
Ludo Teeuwen
Auteur:
Titel:
Uitgeverij:
ISBN:
Prijs:
Blz.:
André BRINK
Imaginings of Sand.
Secker & Warburg, London, 1996.
0 436 20259 X
15.99
353
3