Eiwit- en energieverrijkte voeding

Patiënteninformatie
Energieen eiwitverrijkte
voeding
1234567890-terTER_
Inhoudsopgave
Meer energie en eiwitten
Algemene adviezen
Voedingsadviezen
Stoelgang
Adviezen bij smaak- en reukverandering
Adviezen bij pijnlijke mond of keel
Adviezen bij een droge mond
Adviezen bij slijmvorming
Tips voor de broodmaaltijden
Tips voor beleg
Tips voor tussendoortjes
Tips voor dranken
Tips voor de warme maaltijd
Drinkvoeding
Lichaamsgewicht
Recepten milkshakes
Recepten warme maaltijd (voor 1 persoon)
Recepten met drinkvoeding
Adressen
Tot slot
Pagina
5
6
7
7
7
8
8
8
9
9
10
10
11
13
13
13
14
16
16
17
3
Energieen eiwitverrijkte
voeding
Met deze brochure informeren we u over een energie- en eiwitverrijkte
voeding. Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen? Achterin
vindt u het telefoonnummer van de afdeling Diëtetiek.
© Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar
worden gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze
dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de
afdeling Diëtetiek van Tergooi.
4
Meer energie en eiwitten
Een volwaardige voeding met voldoende energie en eiwitten is
belangrijk om uw lichamelijke conditie zo optimaal mogelijk te houden.
Zeker tijdens een periode van ziekte of herstel van ziekte heeft u
voldoende energie en eiwitten nodig.
Bij ziekte, behandeling of een operatie heeft het lichaam meer energie en
eiwitten nodig. Inname van eten en drinken kan gedurende deze periode
zijn verminderd. Oorzaken van een verminderde inname kunnen onder
andere zijn:
• een verminderde eetlust;
• vermoeidheid;
• ziekte;
• misselijkheid;
• droge mond;
• slik- en/of kauwproblemen.
Hierdoor kunt u de afgelopen tijd onbedoeld zijn afgevallen. De kans op
ondervoeding wordt hierdoor groter. Het lichaam krijgt dan minder
energie en eiwitten binnen dan het nodig heeft om goed te kunnen
functioneren. Voor het verloop van uw ziekte en of herstel kan
ondervoeding nadelig zijn. Als uw voeding te weinig energie en eiwitten
bevat, kan het lichaam spiereiwitten gaan afbreken om het lichaam toch
te kunnen voorzien van energie. In deze brochure vindt u algemene
adviezen voor een energie- en eiwitverrijkte voeding. Wanneer dat nodig
is, kunt u individuele adviezen krijgen van een diëtist.
Energie krijgt u binnen door eten en drinken. Energie is nodig om te
kunnen bewegen, te denken, te werken en het lichaam warm te houden.
Energie krijgt u voornamelijk binnen via de vetten en de koolhydraten in
de voeding. Eiwitten leveren ook energie en zijn de bouwstenen voor het
lichaam. Eiwitten zijn nodig voor opbouw en herstel van
lichaamsweefsels zoals spieren en huid. Hieronder vindt u welke
producten rijk zijn aan energie en eiwitten.
5
Energierijke voedingsmiddelen:
• Volle melkproducten, roomijs, slagroom.
• Roomboter en (dieet)margarine.
• Kaas, worst, noten.
• Haring, paling, makreel en zalm.
• Koek, gebak en chocolade.
• Snacks.
Eiwitrijke voedingsmiddelen:
• Melk, melkproducten (vla, kwark, yoghurt, karnemelk en dergelijke)
en kaas.
• Vlees, vis, kip, ei en vleesvervangers.
• Peulvruchten en sojabonen/sojaproducten.
• Noten.
Algemene adviezen
• Neem voldoende rust voor het eten.
• Neem de tijd om iets te eten of te drinken.
• Eet gezamenlijk; hierdoor eet u mogelijk meer dan wanneer u alleen
eet.
• Serveer kleinere porties eten op een groot bord, dan oogt het minder.
• Neem, zo mogelijk, elke dag voldoende beweging (30 minuten), liefst
in de buitenlucht.
• Knip, als u met een rietje drinkt, het rietje zo kort mogelijk af; het
drinken kost dan minder kracht.
• Kant-en-klare (magnetron) maaltijden zijn een goed alternatief voor
de warme maaltijd.
• Vermijd onnodige inspanningen: laat de boodschappen en het koken,
wanneer dat mogelijk is, over aan iemand anders.
• Zorg voor een goede ventilatie van de keuken of maak deze gerechten
klaar in de magnetron.
Voedingsadviezen
• Gebruik drie hoofdmaaltijden en drie of meer tussendoortjes per dag.
• Varieer in keuze, smaak, temperatuur en kleur van uw voeding. Dit
bevordert de eetlust.
6
• Besteed aandacht aan het uiterlijk van uw maaltijd. Garneer uw eten
met bijvoorbeeld plakjes tomaat, komkommer of radijsroosjes.
• Overheersende etensgeuren, zoals de geur van spruitjes, kool, uien en
sommige warme vleessoorten, kunnen de eetlust bederven. Kies voor
koud vlees (bijvoorbeeld rollade) of een ei(gerecht) in plaats van warm
vlees.
• Gefrituurde, hardgebakken of gepaneerde producten, kunnen uw
eetlust verminderen.
• Bereidingswijzen zoals zacht bakken, koken, smoren en stoven zijn
meer geschikt.
• Neem het voorgerecht een half uur vóór de maaltijd en/of het
nagerecht een half uur erna.
• Neem, minimaal een half uur voor een maaltijd, een kopje bouillon of
fris-zure producten zoals een glaasje vruchtensap, stukje appel,
tomaat of augurk. Deze producten kunnen de eetlust bevorderen.
• Snijd de maaltijd fijn wanneer kauwen u erg vermoeit; gebruik
bijvoorbeeld een blender of neem ragout in plaats van vlees. Neem
tussendoor vloeibare gerechten zoals pap, vla, drinkontbijt,
milkshake of smoothie.
Stoelgang
• Zorg voor een regelmatige stoelgang. Een vol en opgeblazen gevoel
vermindert de eetlust. U kunt de stoelgang verbeteren door:
• voldoende drinken. Zie Tips voor dranken op pagina 10);
• vezelrijke producten (bruin- of volkoren brood en beschuit, vers fruit,
groente, peulvruchten en noten);
• bij aandrang direct naar het toilet te gaan.
Adviezen bij smaak- en reukverandering
Probeer, als uw smaak is veranderd, regelmatig verschillende voedingsmiddelen uit; uw eetlust, smaakvoorkeur, en reuk kunnen per dag
wisselen. Wat de ene keer geen succes is, kan de andere keer wel in de
smaak vallen.
7
8
Adviezen bij pijnlijke mond of keel
• Vermijd scherpe kruiden zoals sambal, peper en mosterd. Groene
kruiden (dille, peterselie, kervel, tijm en basilicum) zijn meestal niet
hinderlijk.
• Gebruik weinig zout.
• Vermijd zure producten zoals citrusvruchten, zure uitjes en augurken,
zure haring, mosselen in zoetzuur of neutraliseer de zure smaak van
deze producten door er een scheutje ongeklopte room doorheen te
doen.
• Laat warme gerechten of dranken afkoelen tot kamertemperatuur.
Adviezen bij een droge mond
• Gebruik geen droge voedingsmiddelen, zoals beschuit, crackers.
• Neem bij de warme maaltijd veel jus of saus.
• Neem bij het eten kleine slokjes drinken (zie Tips voor dranken op
pagina), zodat u het eten makkelijker kunt wegkrijgen.
• Kauwen op kauwgom of zuigen op een zuurtje, pepermunt of een
ijsblokje maakt dat de mond minder droog voelt.
• Zorg voor een goede mondhygiëne. De kans op ontstekingen en
tandbederf zijn bij een droge mond groter. Poets na elke maaltijd,
maar maximaal vier keer per dag uw gebit.
• Gebruik smeuïg broodbeleg zoals:
• jam met royale hoeveelheid boter
• (smeer)leverworst
• honing
• theeworst
• (appel)stroop
• zachte Franse kaas
• vruchtenmoes
• smeerkaas 48+
• pindakaas
• salade
• roerei, omelet
• sandwichspread
• vis(paté)
• ragout
Adviezen bij slijmvorming
Slijmvorming in de mond ontstaat door irritatie van het slijmvlies. Na
het gebruik van ‘zoete’ melk(producten) kan de mond plakkerig/slijmerig
aanvoelen. Door na het drinken van melk een slokje water of sap te
nemen, verdwijnt dit vervelende gevoel in de mond.
9
Een frisser gevoel in de mond krijgt u door:
• fris-zure dranken te drinken, zoals karnemelk, yoghurtdrank,
vruchtensap;
• fris-zure producten te nemen, zoals komkommer, tomaat, appel,
augurk, zilveruitjes;
• ijsblokje of slokje ijswater te gebruiken;
• op kauwgom te kauwen of zuigen op bijvoorbeeld pepermunt, zuurtje
of snoepje.
Tips voor de broodmaaltijden
• Varieer met verschillende broodsoorten, zoals geroosterd brood,
mueslibrood, krentenbrood, beschuit, crackers, krentenbol, pistolets,
croissant of stokbrood.
• Besmeer brood royaal met (dieet)margarine of roomboter. Op warm of
geroosterd brood smeert u vaak meer (dieet)margarine of roomboter
dan op gewoon brood.
• Gebruik ruim of dubbel beleg op uw brood. Als u weinig of geen
brood gebruikt, probeer dan wat kaas of worst uit het vuistje nemen.
• Probeer verschillende soorten broodbeleg door het brood in stukjes te
snijden en op ieder stukje een ander soort broodbeleg te doen.
• Wissel een belegde boterham eens af met een tosti, pannenkoek,
worsten- of saucijzenbroodje. Wissel een boterham ook eens af met
pap (van volle melk) of vla. Daar kunt u extra suiker, klontje
margarine of roomboter, scheutje ongeklopte room aan toevoegen om
het energierijker te maken.
• Ontbijtproducten zoals cornflakes of muesli met volle yoghurt of
melk en suiker zijn ook alternatieven voor brood.
• Drinkontbijt is ook een alternatief, maar levert weinig energie.
Tips voor beleg
• 48+ kaas, smeerkaas, buitenlandse kaassoorten.
• Alle soorten vleeswaren, bij voorkeur de vettere soorten zoals worst,
smeerworst, paté, knakworst, ragout (uit blik).
• Combinatie ham en kaas, pindakaas en suiker of 48+ kaas en
sandwichspread.
10
• Gebakken vis, sardines, haring, tonijn, kibbeling, lekkerbekje,
makreel, zalm.
• Gekookt ei, omelet, roerei, uitsmijter.
• Huzaren-, kip-, zalm-, rundvlees-, eier- of aardappelsalade.
• Pindakaas of andere notenpasta’s.
• Chocoladepasta.
Tips voor tussendoortjes
De tussendoortjes zijn belangrijk. Door tussen elke maaltijd iets te
nemen, is het makkelijker om voldoende energie binnen te krijgen. Zo’n
tussendoortje hoeft geen echte maaltijd te zijn, maar kan bestaan uit iets
drinken en/of eten. Neem kleine tussendoortjes om de eetlust te
behouden.
Zoete tussendoortjes:
• Ontbijtkoek of krentenbol met (dieet)margarine of roomboter.
• Grote koek (bijvoorbeeld gevulde koek), gebak, cake, puddingbroodje,
donut.
• Chocolade, bonbons, (mini)candybar zoals Mars en Snickers.
• (Chocolade)croissant, appelflap.
• Schaaltje pap, volle vla, volle (vruchten)yoghurt, volle
(vruchten)kwark.
• Pudding, (room)toetjes.
• Fruit(salade) op basis van siroop met slagroom en/of (slag)roomrijs.
Hartige tussendoortjes:
• Noten, pinda’s, chips, studentenhaver.
• Blokjes kaas, plakjes vleeswaren of worst ‘uit het vuistje’.
• Snacks zoals mini loempia, mini pizza, bamischijf, kroket,
bitterballen, saucijzenbroodje, hotdog, broodje bapao.
• Toast, knäckebröd of stokbrood met bijvoorbeeld franse kaas, paté,
haring, paling of salade.
• Vis (bijvoorbeeld kibbeling) met saus.
Tips voor dranken
Thee en koffie zonder suiker en melk, water, bouillon en ‘light’-frisdrank
11
leveren geen energie en voedingsstoffen. Gebruik hier niet te veel van.
Gebruik wél anderhalf tot twee liter vocht per dag. Dranken met suiker
bevatten meer energie. Melkproducten bevatten veel eiwitten. Kies bij
voorkeur volle melkproducten.
Hieronder voorbeelden van dranken:
• Volle melk, volle chocolademelk, anijsmelk.
• Drinkyoghurt gezoet met suiker of volle kwark verdund met
vruchtensap, drinkontbijt.
• Vruchtensap zoals sinaasappelsap, grapefruitsap, dubbeldrank.
• Koffie of thee met (on)geklopte room en suiker.
• Frisdrank (geen ‘light’ dranken).
• Milkshake (zie recepten op pagina 13).
Tips voor de warme maaltijd
Een warme maaltijd levert meestal meer energie en voedingsstoffen dan
een broodmaaltijd. Heeft u weinig tijd, geen trek in warm eten of bent u
te moe om te koken, dan kan een kant-en-klare (gekoelde of diepvries-)
maaltijd uitkomst bieden. U kunt ook zelf maaltijden invriezen. Ter
afwisseling kunt u een maaltijdsoep of een maaltijdsalade eten. Een
broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg, een portie fruit of een
glas sap en een beker melk of yoghurt kan de warme maaltijd vervangen.
Het is belangrijk dat u geen maaltijd overslaat.
Vlees en vleesvervangers:
• Gehakt, kip, koud vlees (zoals kipfilet, casselerrib, rollade, rosbief of
ham).
• Ragout van vlees, kip, vis, ei of kaas.
• Vissticks, haring of mosselen.
• Ei, roerei, omelet.
• Gebakken kaasplak, kaassoufflé.
• Peulvruchten, bijvoorbeeld witte- en bruine bonen, erwten, linzen,
kapucijners. (NB: wel in combinatie met een graanproduct zoals
brood, rijst en pasta).
• Vegetarische hamburger, schnitzel of gehaktbal, gemaakt van soja of
Quorn.
• Tahoe of tempé.
12
Jus en saus
Deze kunt u zelf maken of met behulp van een pakje/zakje. Voeg een
scheutje room of een klontje roomboter/dieetmargarine aan de jus/saus
toe om deze energierijker te maken. Neem bij koud vlees mayonaise of
een andere kant-en-klare saus.
Groenten
Ook hiermee is afwisseling belangrijk. Rauwe groente geeft snel een vol
gevoel, neem daarom liever gekookte of gewokte groente. Soms smaakt
de warme maaltijd beter, als u er wat appelmoes, rabarber of compote
bij neemt. Dit maakt de maaltijd ook smeuïger. Voeg aan groente een
scheutje room , een klontje roomboter/dieetmargarine, geraspte kaas of
fijngesneden ham toe.
Aardappelen
Aardappelen kunt u gekookt, gebakken, gefrituurd, als puree of in de
stamppot verwerken. Rijst, macaroni, spaghetti, brood, taco’s, wraps en
mie zijn goede aardappelvervangers. Verrijk de aardappels of
vervanging met roomboter of dieetmargarine. U kunt ook ter afwisseling
samengestelde maaltijden gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn chili con
carne, spaghetti met saus, bami, nasi goreng en ovenschotels.
Nagerecht
Neem als nagerecht bij voorkeur volle melkproducten zoals vla,
pudding, pap, volle yoghurt of volle kwark (eventueel met vruchten),
vlaflip, roomijs, chocolademousse, bavarois, met zure room of slagroom.
Gebruik het nagerecht eventueel een half uur na de (warme) maaltijd.
Voeg eventueel een scheutje ongeklopte room toe aan het nagerecht om
het energierijker te maken.
Dieetpreparaten
Er zijn verschillende preparaten te koop bij apotheek, drogist of
facilitair bedrijf (zie Adressen op pagina 16). Fantomalt (levert energie),
Protifar (levert eiwitten) en Fortify (levert energie, eiwitten vitamines en
mineralen). Deze producten hebben nauwelijks smaak terwijl ze wel
energie en of eiwitten leveren. U kunt de poeders toevoegen aan
(vloeibare) gerechten zonder dat deze te zoet worden.
13
Per kopje of beker kunt u twee tot drie schepjes oplossen. Bij onder
andere sportzaken en supermarkten zijn er speciale eiwit- en
energierijke dranken te koop. Meestal is het niet nodig om deze
producten te gebruiken. Overleg hierover met een diëtist.
Drinkvoeding
Wanneer het niet lukt voldoende energie en of eiwitten binnen te krijgen
met behulp van de genoemde adviezen, kan drinkvoeding nodig zijn.
Deze drinkvoeding bevat energie, eiwitten, vitamines en mineralen. Er
zijn verschillende soorten verkrijgbaar op basis van melk, yoghurt of
sap. Een diëtist kan u adviseren welke het beste bij u past. Wanneer u
daarvoor in aanmerking komt, vraagt de diëtist voor u een vergoeding
aan bij uw verzekering.
Lichaamsgewicht
Regelmatig wegen is een eenvoudige controle of u voldoende
binnenkrijgt. Als uw gewicht gelijkt blijft, dan krijgt u de juiste
hoeveelheid energie binnen. Het is óók belangrijk om uw gewicht stabiel
te houden als u te zwaar bent. Afvallen kan beter als u volledig hersteld
bent. U kunt uw gewichtsverloop volgen door één keer per week te
wegen. Weeg het liefst op dezelfde weegschaal, op hetzelfde tijdstip, met
dezelfde kleding en schoenen. Neem contact op met een diëtist als u
blijft afvallen.
Recepten milkshakes
Alle onderstaande recepten zijn voor één persoon. De milkshakes kunnen
met behulp van een staafmixer of een blender worden bereid.
Tropische mango-shake:
• 75 ml ananassap;
• 75 ml volle melk;
• één bolletje roomrijs;
• één eetlepel slagroom;
• halve verse mango.
14
Schil en ontpit de mango en snijd hem in stukjes. Voeg de ingrediënten
bij elkaar en maak er een gladde massa van.
Banaan-aardbeienmilkshake:
• 150 ml volle melk;
• één bolletjes roomijs;
• een halve banaan;
• acht aardbeien.
Snijd de banaan en de aardbeien in kleine stukjes en voeg ze bij de melk
en het roomijs. Maak er een gladde massa van.
Aardbeien-chocoladeshake:
• 100 ml chocoladevla;
• 50 ml volle melkp
• één bolletje roomijs;
• één eetlepel slagroom;
• acht aardbeien.
Maak de aardbeien schoon. Voeg de ingrediënten bij elkaar en maak er
een gladde massa van. Deze recepten kunt u natuurlijk zelf aanpassen
door bijvoorbeeld andere soorten fruit te gebruiken, of andere smaken
toe te voegen zoals saus (kersen/aardbei/chocolade) of stukjes geraspte
chocolade en dergelijke.
Recepten warme maaltijd (voor 1 persoon)
Pasta met rode saus:
• 75 gram pasta naar keuze (ongekookt);
• 150 gram gemengde Italiaanse groenten;
• olijfolie;
• zout en peper;
• 200 ml tomatensaus;
• 50 ml crème fraîche;
• twee eetlepels pesto;
• halve bol mozzarella;
• 30 gram harde kaas.
15
Kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking. Roerbak
intussen de groenten in olijfolie met wat zout en peper. Voeg de
tomatensaus toe en laat het geheel vijf minuten pruttelen. Doe er dan de
crème fraîche en de pesto bij en roer goed door. Voeg de gekookte pasta
aan het geheel toe. Snijd de mozzarella en de kaas in blokjes en strooi ze
over het gerecht.
Pasta met zalm en kant-en-klare roomsaus:
• 75 gram pasta naar keuze (ongekookt);
• gesneden groente naar keuze, bijvoorbeeld, champignons of
courgette;
• 50 ml room of crème fraîche;
• 100 gram in stukjes gesneden gerookte zalm;
• één handje (verse) dille;
• zout en peper.
Kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking. Kook of bak de
groente naar smaak en voeg alle ingrediënten bij elkaar. Eventueel
zout/peper naar smaak toevoegen.
Stamppot andijvie:
• 250 gram aardappelen (of aardappelpuree uit een pakje);
• zout en peper;
• 100 gram fijngesneden andijvie;
• 40 milliliter volle melk;
• 15 gram margarine (of roomboter);
• 100 gram rookworst.
Schil de aardappelen (of koop ze geschild en voorgekookt) en kook ze in
20 minuten gaar met een beetje zout. Verwarm de worst tijdens het
koken van de aardappelen. Giet de aardappelen af. Voeg de volle melk
toe en stamp de aardappelen tot een samenhangende massa. Voeg
daarna de andijvie toe. Doe er zout en peper bij en roer er een klont
boter doorheen. Serveer de worst op de stamppot.
16
Recepten met drinkvoeding
Wanneer drinkvoeding is geadviseerd, kunt u onder andere op de
websites van facilitaire bedrijven terecht voor variatietips voor
drinkvoeding. Ook kunt u een facilitair bedrijf bellen en vragen deze
recepten toe te sturen. Ook voor recepten met aangepaste consistentie,
zoals vloeibaar en dik vloeibaar eten kunt u op de websites terecht.
Adressen
Voedingcentrum, Postbus 85700, 2508 CK Den Haag, T 070 306 88 88
Voedingstelefoon T (070) 306 88 10 (bereikbaar op werkdagen
12:00 – 16:00 uur)
Website: www.voedingscentrum.nl
Facilitaire bedrijven
Medizorg B.V., Loodsboot 7, 3991 CJ Houten, T 0800 022 6678
Website: www.medizorg.nl
Sorgente team drinkvoeding support
Postbus 281, 3990 GB Houten
E-mail [email protected]
T 030 850 20 21
Mediq tefa B.V., Hertogswetering 159, 3543 AS Utrecht,
T 030 282 12 22
Website: www.mediqtefa.nl
Eurocept Homecare
Trapgans 5
1244 RL Ankeveen
T 035 528 83 75
17
Ruimte voor aantekeningen
TER-10265-nl--0616-2
© Tergooi 000224613 11032015
18
Tot slot
Wanneer u vragen heeft over uw voeding kunt u altijd een diëtist
raadplegen:
• Locatie Blaricum, T 088 753 22 60
• Locatie Hilversum, T 088 753 17 00
19
T 088 753 1 753
www.tergooi.nl
Locatie Blaricum
Rijksstraatweg 1
1261 AN Blaricum
Locatie Hilversum
Van Riebeeckweg 212
1213 XZ Hilversum
Locatie Weesp
C.J. van Houtenlaan 1b
1381 CN Weesp