Xylella fastidiosa

Xylella fastidiosa
Xylella fastidiosa is een bacterie die planten ziek maakt. Het
organisme kan grote schade toebrengen aan de teelt van olijf
en citrus, aan de wijnbouw, aan openbaar groen en het
stedelijk landschap. Daarom is het opgenomen in de
Europese wetgeving over plantengezondheid (Richtlijn
2000/29/EG en KB van 10/08/2005).
De bacterie en de planten
Het zijn vooral houtige planten waarin Xylella fastidiosa
huishoudt. Erg selectief is de bacterie niet. Ze werd al
vastgesteld in meer dan 300 plantensoorten uit 63 botanische
families. Veel geïnfecteerde plantensoorten tonen weinig of
geen symptomen maar ze zijn wel drager van de bacterie.
Xylella fastidiosa bestaat in verschillende varianten en die
hebben min of meer hun eigen verspreidingsgebied en hun
voorkeur voor plantensoorten. Er worden gebruikelijk 4
varianten (subspecies) onderscheiden :
X. f. subsp. fastidiosa, in ondermeer druivelaar (Pierce’s
Disease),
amandelboom en
koffieplant. De Europese
druivelaar (Vitis vinifera) is gevoelig, veel Amerikaanse
druivelaars zijn drager zonder symptomen.
X. f. subsp. multiplex, de variant die de grootste diversiteit
van planten aantast, waaronder amandelboom en andere
Prunus soorten, alsook loofbomen in het stedelijk landschap
zoals eik, plataan, esdoorn en olm. Deze variant is
vastgesteld op zowel Corsica als aan de Côte d’Azur (op het
Franse
vasteland),
vnl.
in
Polygala
myrtifolia
(vleugeltjesbloem).
X. f. subsp. pauca, in citrusbomen, koffieplant. In Zuid-Italië
is deze variant vastgesteld in olijfboom en ondermeer ook in
oleander, bezemstruik (Spartium junceum), acacia en andere
mediterrane sierstruiken.
X. f. subsp. sandy, tot nog toe enkel in oleander.
en de verspreiding van deze bacterie moeten verhinderen
(Uitvoeringsbesluit (EU)2015/789).
In juli 2015 werd Xylella fastidiosa vastgesteld in struiken
Polygala myrtifolia (vleugeltjesbloem) op Corsica.
In oktober 2015 werd Xylella vastgesteld in struiken Polygala
myrtifolia langsheen de Côte d'Azur op het Franse vasteland.
Insleep uit Centraal- en Zuid-Amerika is meermaals
vastgesteld. Problemen met de bacterie zijn er al langer op
het Amerikaanse continent en via de handel geraakt ze
uiteindelijk hier. Maar zolang ze geen opvallende schade
veroorzaakt in plantenkwekerijen of in commerciële gewassen
kan ze onder de radar blijven.
Foto 2. Xylella fastidiosa aantasting in Polygala myrtifolia
Symptomen van Xylella
In de plant wordt Xylella fastidiosa uitsluitend in de
watervoerende kanalen aangetroffen. De symptomen zijn een
gevolg van een verstoorde bevoorrading van water naar de
bladeren. Het ziektebeeld wordt beïnvloed door de
plantensoort, de Xylella variant en de omgevingscondities.
Courant ontstaat een herfstverkleuring van de bladeren met
verdroging van de bladrand, dikwijls met een gele begrenzing,
gevolgd door verdroging en verschrompeling van bladeren
(leaf scorch of leaf scald), verdroging van takken met
bladeren, groeivertraging en uiteindelijk volledig afsterven van
de plant. Gelijkaardige ziekteverschijnselen kunnen ook het
gevolg zijn van droogte, zoutschade of gebrek aan voeding.
Foto 1. Xylella fastidiosa aantasting van druivelaar
Waar is Xylella aanwezig?
Het oorsprongsgebied van Xylella fastidiosa is het
Amerikaanse continent.
In Azië is de bacterie formeel vastgesteld in perelaar (1990)
en in druivelaar (2002) op Taïwan en op wijndruivelaar en
amandelboom in Iran (2011-2012). Er zijn onbevestigde
meldingen uit Turkije en Libanon.
In 2012 werd Xylella fastidiosa onderschept in Frankrijk in
koffieplanten uit Mexico en Ecuador.
In oktober 2013 werd Xylella fastidiosa vastgesteld in
olijfbomen, in amandelboom en in mediterrane struiken en
planten in het zuiden van Italië (regio Apulië).
In 2014 werd in Nederland Xylella fastidiosa gedetecteerd in
koffieplanten uit Costa Rica.
Deze gebeurtenissen hebben de Europese Commissie
aangezet noodmaatregelen te nemen die het binnenbrengen
Foto 3. Xylella fastidiosa aantasting van oleander
Er zijn plantensoorten die na infectie een duidelijk ziektebeeld
tonen maar in (veel) andere is de bacterie onzichtbaar
aanwezig. Dat heeft te maken met hoe Xylella fastidiosa in de
plant leeft. Ze zwerft het liefst als vrije bacterie doorheen de
plant. Als bacteriecellen aan elkaar kleven tot aggregaten dan
heeft dat verstopping van de watervoerende kanalen tot
gevolg en ontstaan ziekteverschijnselen. Geïnfecteerde
planten zonder symptomen zijn vooral verontrustend bij de
invoer uit gebieden waar Xylella aanwezig is. Ze kunnen
overal in de EU terecht komen. En dus ook op plaatsen, zoals
in Zuid-Italië, waar de samenhang tussen bacterie, plant en
omgeving optimaal bleek voor ziekte.
Fitness in de plant
Omdat Xylella zich gemakkelijk in de plant verplaatst, wordt
de bacterie zowel in de boven- als in de ondergrondse
plantendelen aangetroffen. Xylellabacteriën bevinden zich
vooral in de steeltjes en in de hoofdnerf van zieke bladeren.
De aanwezigheid van Xylella in de plant wisselt sterk
naargelang het seizoen en de omgevingscondities want die
beïnvloeden immers de hoeveelheid vocht in de plant en de
chemische samenstelling ervan. Koude trekt blijkbaar
grenzen aan de bedrijvigheid van de bacterie. Voor de
overleving moeten de winters mild zijn waardoor de planten
niet echt in rust gaan.
Foto 4. Xylella fastidiosa aantasting van olijfboom
Overdracht en verspreiding
De natuurlijke verspreiding van Xylella fastidiosa gebeurt
door insecten die watervoerende kanalen in stengels en
twijgen aanprikken om zich te voeden. De belangrijkste
overdragers zijn dwergcicaden of bladspringers (sharpshooter
leafhoppers, Hemiptera: Cicadellidae) en schuimcicaden of
schuimbeestjes (froghoppers of spittlebugs, Hemiptera:
Cercopidae). De belangrijkste vector van Xylella in Apulië is
de schuimcicade Philaenus spumarius. Dit insect wordt in
heel Europa en dus ook in België courant waargenomen.
Foto 7. Xylella fastidiosa aantasting van olm
Meer noordelijk gelegen gebieden lijken de destructieve
gevolgen van Xylella te ontlopen. De meest noordelijke
vaststellingen van Xylella werden gedaan op ongeveer 50°
N.B. in loofbomen in het stedelijk landschap.
Bestrijding
Foto 5. De schuimcicade Philaenus spumarius.
De bacterie kan 1 tot 2 uur na opname door de cicade al
worden overgedragen in een plant. Eens besmet kan een
volwassen insect levenslang Xylella in een plant brengen.
Snoeigerief en andere werktuigen die kwetsuren
veroorzaken kunnen ook de bacterie van plant naar plant
verspreiden, hoewel deze overdracht niet zeer effectief is.
De meest efficiënte weg voor de verspreiding over lange
afstand is handel en transport van besmette planten. Daarom
mogen voorlopig 160 plantensoorten uit 27 botanische
families niet meer in de EU worden geïmporteerd tenzij het
exporterende land ontegensprekelijk kan bewijzen dat Xylella
fastidiosa er niet aanwezig is.
Er is geen therapie voor de Xylella bacterie. Besmette planten
worden vernietigd. In een straal van 100 meter rond de
besmetting worden preventief vatbare planten verwijderd. In
een straal van 10 km rond de besmetting wordt
surveyonderzoek uitgevoerd van zowel planten als insecten.
De Europese Unie heeft die noodmaatregelen genomen om
de insleep en de verspreiding van deze bacterie te
verhinderen.
Melding
De opsporing van de Xylella bacterie is uitermate belangrijk
voor de bescherming van teelten, kwekerijen, openbaar groen
en stedelijk landschap. Het FAVV verricht surveyonderzoek
bij invoer, in kwekerijen en in tuincentra. Het FAVV doet een
beroep op de bevolking om op te letten in tuin, openbaar
groen of stedelijk landschap. Verdenk je aantasting door de
Xylella bacterie, meldt dat aan de Provinciale controle
eenheid (PCE) van het FAVV. Voor de adressen van de
PCE’s en andere informatie, kan u de website van het FAVV
raadplegen: http://www.favv-afsca.be/meldingsplicht
Credits fotomateriaal
Foto 6. Xylella fastidiosa aantasting van eik
Foto 1. University of California
Foto 2. Anses - Agence nationale de sécurité sanitaire
de l’alimentation, de l’environnement et du travail, France
Foto 3. Louisiana Plant Pathology
Foto 4. Donato Boscia, Istituto di Virologia Vegetale del CNR, UOS,
Bari (IT) - Franco Nigro, Dipartimento di Scienze del Suolo, della
Pianta e degli Alimenti, Università degli Studi di Bari (IT) - Antonio
Guario, Plant Protection Service, Regione Puglia (IT)
Foto 5. C. Moorehead, USA. Bugwood.org at http://www.invasive.org
Foto 6. J. Hartman, University of Kentucky, USA. Bugwood.org at
http://www.invasive.org/
Foto 7. B. Olson, Oklahoma State University, USA. Bugwood.org at
http://www.invasive.org/