gladiatoren veroveren nijmegen

DIT IS EEN COMMERCIËLE BIJLAGE BIJ NRC HANDELSBLAD
GLADIATOREN
VEROVEREN
NIJMEGEN
Topstukken uit
het Colosseum
Chefkoks
in Nijmegen
Archeoloog
Stephan Mols
Nijmeegse
hotspots
een unieke blik
op het leven van
de gladiatoren
experimenteren
met Romeinse
gerechten
en de wereld van
de Romeinen
Rivierpark
Honigcomplex
Valkhofkwartier
Museum Het Valkhof neemt bezoekers mee naar het oude Rome,
naar het Colosseum met zijn openbare executies, wilde dieren
en schouwspelen. Zij krijgen meer dan ooit een inkijk in het
leven, de angsten en de euforie van de gladiatoren. Een barbaarse
wereld? Niet voor de Romeinen. De bloederige gevechten stonden
symbool voor de militaire successen die het Romeinse Rijk groot
maakten. De gladiatoren waren heuse helden.
GLADIATOREN,
helden van het
Colosseum
EEN SELECTIE
VAN DE
TOPSTUKKEN
Tot en met 5 maart 2017
presenteert Museum
Het Valkhof in Nijmegen
de tentoonstelling
‘Gladiatoren, helden
van het Colosseum’.
De objecten komen
van bruikleengevers
uit Italië, Duitsland,
Frankrijk en Nederland
en bestaan onder
andere uit authentieke
wapens, spectaculaire
helmen, beenstukken,
grafstenen, goden­beeld­
jes, muurschilde­ringen
en muziekinstrumenten.
Grafreliëf Pompeï
Gladiatorenbeker
Beenplaten thraex
· Deel van een grafmonument bij de
Porta di Stabia, Pompeï
· 20-30 na Chr.
· Museo Archeologico Nazionale, Napels
· Gevonden in een graf in de begraaf­plaats
van de stad Ulpia Noviomagus, Nijmegen
· Tweede helft van de tweede eeuw na Chr.
· Museum Het Valkhof, Nijmegen
· Gevonden in de gladiatorenschool in
Pompeï
· Derde kwart van de eerste eeuw na Chr.
Dit grafreliëf was gemaakt voor een
editor, een organisator van gladiatoren­
spelen in Pompeï en geeft een dag in het
amfitheater weer. Van de parade die de
spelen inluidde met muzikanten en het
binnen dragen van de helmen en schil­den
van de gladiatoren tot de gladiatoren­
gevechten en de dierenspelen.
De groen geglazuurde beker van aarde­
werk toont de vier meest populaire typen
gladiatoren. Een zwaarbewapende secutor
(achtervolger) stormt af op een retiarius
(netvechter). Hij probeert zijn tegen­stander
met zijn drietand op af­stand te houden.
Aan de andere kant staan twee zwaar­
bewa­pende gladiatoren tegenover elkaar,
met tussen hen in een scheidsrechter.
Rechts een thraex (Thraciër), herkenbaar
aan zijn gebogen zwaard: achter hem
komt een helper ermee aangelopen.
De gladiator links heeft een groter schild
en een recht zwaard en stond bekend als
murmillo.
Bronzen beenplaten van een gladiator
van het type thraex, die met leren
riempjes werden vastgemaakt en ge­
dragen over gevoerde beenbeschermers
van stof. Ze zijn rijk versierd met reliëf.
Bovenaan is het kale hoofd van Silenus
te zien en aan weerszijden hoofden van
Dionysus. Daaronder hoorns van over­
vloed en een leeuwenhuid met drie
theatermaskers. Helemaal onderaan
staat een ooievaar op een slang.
· Museo Archeologico Nazionale, Napels
Verschillende
soorten gladiatoren
Er bestonden diverse typen
gladiatoren. Wapens, uitrusting
en gevechtstechnieken verschil­
den van elkaar. Elke gladiator
kreeg een opleiding tot een
specifiek type. Het oudste type
was de samnis, genoemd naar
het volk van de Samnieten in
Zuid-Italië. Een samnis was
ge­wapend met een ovaal of
rechthoekig schild, een lans
en een zwaard. Hij droeg een
helm met veren. Dit type ver­
dwijnt in de vroege keizertijd.
Onder keizer Augustus werden
de verschillende typen gladia­
toren gestandaardiseerd.
Een thraex of Thraciër had een
gebogen zwaard en een klein
schild. Een retiarius was uitge­
rust met een net, een drietand
en een dolk. De murmillo kwam
het meeste voor. Hij was uitgerust
met een geheel afsluitende helm
met vizier, een zwaard en een
groot rechthoekig schild. Alle
gladiatoren droegen een lenden­
schort, stoffen of leren armbe­
scher­mers (manicae) en opgevulde
beenbeschermers van leer of
linnen (fasciae).
Amfitheater in Nijmegen
· Paestum, Italië
· ca. 350 voor Chr.
· Museo Archeologico Nazionale, Paestum
Dit fresco is afkomstig uit een graftombe
in Zuid-Italië en dateert rond 350 voor
Christus en is het oudste object in de
tentoonstelling. Het toont twee duels
zoals die werden georganiseerd bij
begrafenissen ter ere van de overledene.
Helm murmillo
· Gevonden in de gladiatorenschool in
Pompeï
· Derde kwart van de eerste eeuw na Chr.
· Museo Archeologico Nazionale, Napels
Deze rijk versierde helm werd gedragen
door een gladiator van het type murmillo.
Hij heeft een karakteristieke, met reliëfs
versierde kam en boven het vizier staat
een Medusakop. Daarboven staat Mars,
de god van de oorlog in volledige
wapenuitrusting.
Museumreis
In samenwerking met reisorganisatie Labrys Reizen
organiseert Museum Het Valkhof een bijzondere museumreis
bij de Gladiatoren-tentoonstelling. De zevendaagse reis naar
Campanië en Rome, in maart en juni, voert langs de Romeinse
cultuur van brood en spelen, waarbinnen de gladiatoren­
gevechten een belangrijke rol speelden.
Labrys Reizen is al jarenlang reispartner van het museum en
viert in 2017 haar 25-jarig bestaan. De reisorganisatie heeft
zich in de afgelopen kwart eeuw ontwikkeld tot een toon­
aangevende specialist in exclusieve groepsreizen, ook op maat
voor gezelschappen, naar prachtige bestemmingen wereldwijd.
Fotografie: Stef Verstraaten, Rógvi N. Johansen Moesgaard Museum Aarhus, coverfoto: Gallo-Romeins Museum Tongeren
Fresco
duel voor de doden
De Romeinen bouwden op de Hunerberg in Nijmegen-Oost
rond 19 voor Christus hun kamp. Niet lang daarna verrees op
de plaats van het huidige centrum een stad: Oppidum Batavorum,
vernoemd naar de inheemse bevolking. In 69 na Christus
kwamen de Bataven in opstand. Na de onderdrukking van die
opstand werd het Tiende Legioen in Nijmegen gestationeerd.
Met hun hulp werd een nieuwe nederzetting in het westen van
Nijmegen gebouwd: Ulpia Noviomagus. Zij bouwden op de
Hunerberg ook een nieuwe legioensvesting en in de buurt een
amfitheater. Het was het eerste en mogelijk enige Romeinse
amfitheater in Nederland.
Bij opgravingen zijn delen gevonden van twee zware, evenwijdig
aan elkaar lopende gebogen muren van tufsteen, gevat in hard
cement. Zij laten zich het beste verklaren als muren van een
amfitheater. Een schatting van het aantal bezoekers komt voor
de oudste fase uit op 6.800 zitplaatsen en later zelfs 9.300.
ADVERTENTIES
Romeinen
Kastelen
Hanzesteden
WO II
Veluwe
| Live terug naar de Romeinse
tijd en daarna culinair
genieten in stijl |
In en rond Nijmegen zijn op veel plekken sporen van het Romeinse Rijk teruggevonden. Onder de kerk van Elst liggen nog resten van een Romeinse tempel
en bij Berg en Dal liggen delen van een aquaduct. En her en der hebben villa´s,
boerderijen en ook een badhuis gestaan. Op veel plekken vind je een ´Spannende
Geschiedenis-luisterplek’, waar je live het verhaal kunt beluisteren over de tijd
van de Romeinen. Scan er de QR-code en je bent direct 2000 jaar terug in de
tijd. Lekker eten? Dat deden de Romeinen ook. Ze zorgden goed voor zichzelf!
Bij Restaurant Eetverleden in Nijmegen kun je een kookworkshop volgen met
authentiek Romeinse gerechten. En in Arnhem ligt biologische tuin De Steenen
Kamer met groenten uit die tijd. Culinaire jongens hoor, die Romeinen!
www.spannendegeschiedenis.nl/de-romeinen
www.museumhetvalkhof.nl
www.romeinselimes.nl/kerkmuseum-elst
www.aquaductgroesbeek.nl
www.eetverleden.nl
www.btv-elderveld.nl/romeinse-tuin
| Romeinen in de Gelderse streken. Wat een verhaal |
| Gelderland. Wat een verhaal | is een samenwerkingsverband van:
Provincie
Gelderland
RBT KAN –
VisitVeluwe
Erfgoed
Gelderland
Nederlands
Openluchtmuseum
Een unieke kijk in een
wereld waar ook vrouwen
hun mannetje stonden.
Gladiatorenspelen waren in de tijd van de Romeinen
echt volksvermaak. Maar achter dit bloederige
spektakel schuilde een heel ander verhaal.
Onderzoek van de Radboud Universiteit laat zien
dat de spelen een manier waren om rijkdom en
macht tentoon te spreiden. En verrassend genoeg:
ook vrouwen stonden hun mannetje in de arena!
Voor ons onderzoek maken we gebruik van een
unieke combinatie van oude en middeleeuwse
geschiedenis, archeologie, literair-historische
bronnen en moderne 3D-technieken. Onze expertise
leidt tot een genuanceerde blik op de wereld
van toen en biedt nieuwe inzichten in de
samenleving van nu.
Bekijk zelf de oudheid door de ogen van de
gladiatoren. Kom naar de tentoonstelling
‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’.
change perspective
Gladiatoren
in het vizier.
Dat Nijmegen een roemrucht verleden heeft is bekend. Minder
bekend is de rijke culinaire geschiedenis van Nijmegen. Ontdek de
gerechten van Nijmeegse topkoks en ervaar de Romeinse smaken.
Culinair Nijmegen:
een millennialange
traditie
Nijmeegse garde
ROMEINS
RECEPT
kookt Romeins
De Nijmeegse Garde is een vriendenclub
van zes Nijmeegse chefkoks en restau­ra­
teurs. Hun restaurants horen bij de top
van de Nijmeegse gastronomie. In hun
samenwerking delen Restaurant
De Nieuwe Winkel, Vesters, Witlof,
Het Savarijn, Lime en Bistro Flores
hun passie voor authentieke smaken,
de beste producten en topkwaliteit
gerechten.
Toen bekend werd dat in Museum Het
Valkhof de tentoonstelling ‘Gladiatoren,
Helden van het Colosseum’ zou komen,
twijfelde de Nijmeegse Garde geen
moment en ging in samenwerking met
het museum en historisch kookatelier
eet!verleden aan de slag met de ontwik­
keling van Romeinse gerechten.
CHEF JURGEN EIKHOLT VAN
RESTAURANT WITLOF liet zich in­spireren
door kippenbotten uit het Colosseum en
combineert in zijn Romeinse gerecht
malse kippendijen met jonge roomkaas,
gember, vijgen, lavas, linzen en garum
(vissaus) en maakt het af met gedroogde
ham en krokante huid van kip.
Rondom gladiatoren­­spelen werden
kersen gegeten, zo getuigen kersen­
pitten uit het Colosseum. CHEF JEROEN
VESTERS VAN RESTAURANT VESTERS
kookte met kers en koos voor een
klassieke Romeinse combinatie van
gevogelte met fruit. Hij presenteert
duif gelakt met garum (vissaus) en
rode wijn, ingelegde kersen, biet,
rogge-walnootkruim en zuring.
In een voormalig Romeins
legerkamp in Nijmegen is een
pot met graten van makrelen
gevonden. De pot met in zout
ingemaakte makrelen is zo’n
2000 jaar geleden vanuit ZuidSpanje naar Nederland gekomen.
Bij aankomst bleek de vis
bedorven en is de pot met inhoud
en al weggegooid. De pot en
graten zijn te zien in Museum
Het Valkhof. Hier het recept van
een makreelgerecht, uit het
enige Romeinse kookboekje
dat er nog bestaat.
Dit leverde de chefs interessante inzich­ten
op. Jeroen Vesters: “De hernieuwde bewust­
­wording van het feit dat voor ons ordinaire
en typisch Italiaanse produc­ten als pasta,
tomaat, aubergine en aardappel nog hele­
maal niet in Europa voor­k wa­men zet mij
aan het denken over hoe be­tekenisvol de
waarden zijn die we nu toekennen aan eten.
Wat is lokaal, regionaal en authentiek
eigenlijk?”
Voedselresten uit de oudheid die te zien
zijn in de tentoonstelling waren het ui­t­
gangspunt om een Romeins gerecht te
creëren. De zes chefs lieten zich inspi­re­
ren door kippenbotjes, olijven-, kersenen perzikpitten uit het Colosseum, een
verkoold brood uit Pompeï en graten
van makreel uit Nijmegen en creëerden
zes eigen­tijds Romeinse gerechten.
De gerechten zijn gefotografeerd op
Romeins servies­goed uit de collectie
van Museum Het Valkhof.
BENODIGDHEDEN
1 gerookte makreel
2 eetlepels amandelen
4 takjes munt
2 theelepels komijnpoeder
1 theelepel zwarte peper
2 eetlepels honing
2 theelepels garum (vissaus)
BEREIDING
denijmeegsegarde.nl
Fotografie: Studio 38C, Mathijs Hanenkamp, Jeroen Savelkouls
Rooster de amandelen in een oven
op 200 graden tot ze lichtbruin
zijn. Laat ze afkoelen en hak ze
grof. Haal kop, staart en het vel
van de makreel en haal het vlees
voorzichtig los van de graat. Doe
de stukjes makreel in een schaal
en haal ze los met een vork tot de
vis in kleine plukjes is verdeeld.
Haal de blaadjes van de takjes
munt en hak mooi fijn. Doe de
munt, amandel, komijnpoeder,
zwarte peper, honing en garum bij
de vis en schep voorzichtig om.
Dien de Romeinse
makreeltapenade op in
broodcupjes of op toast.
Recept:
historisch kookatelier eet!verleden
eetverleden.nl
To do bij Gladiatoren
in het museum
DINSDAG T/M ZONDAG
Kinderworkshop gladiatorenhelm maken
6 NOVEMBER
Lezing De gladiatoren in Pompeï en in
historische romans door Eric Moormann
20 NOVEMBER
Lezing Vrije Academie door Diklah Zohar
Gladiatoren, helden van het Colosseum;
de waarheid over antieke topsporters
Reserveren: vrijeacademie.nl. € 17,50 excl. entree
11 DECEMBER
Keizer
Karelplein
Pieter Derks
Cabaretier en columnist. Werkt(e) voor radio
(De Nieuws BV), tv (Slimste mens, DWDD)
en toert met zijn theatershow Spot.
“Midden op het Keizer Karelplein! De meest
gevreesde rotonde van het land, vierbaans
en geen regels, en in het midden is een
parkje. Geen flauw idee hoe je geacht wordt
er te komen, tussen alle toeterende auto’s
door, maar als het je lukt zit je heerlijk te
kijken naar de chaos om je heen. Net Parijs!”
Lezing Crowdcontrol in het Colosseum
door Daniëlle Slootjes
28 DECEMBER
Ontmoet echte gladiatoren
2 T/M 8 JANUARI
Kinderworkshop mozaïek maken
8 JANUARI
Lezing Het dagelijkste (liefdes)leven van
de gladiatoren door Fik Meijer
5 FEBRUARI
Lezing Keizers van het Colosseum
door Anton van Hooff
14 T/M 20 MAART EN 2 T/M 8 JUNI
Zevendaagse museumreis Campanië en Rome
labrysreizen.nl/gladiatoren
T/M 15 JANUARI
NIJMEEGS
GROEN
INSPIREERT
Tentoonstelling Gezichten van de Limes,
de Romeinse rijksgrens in Nederland
Nijmegen ligt tussen bossen, vennen, uiterwaarden,
T/M 30 DECEMBER
polders en een stuwwal. In de stad liggen intieme
Tentoonstelling Portretten van de long stay
Lezingen online boeken bij
gladiatoren.museumhetvalkhof.nl.
€ 24,50 incl. entree.
En verder in Nijmegen
parken. Groen om in rond te dwalen en te relaxen.
Om hersens leeg te maken en inspiratie op te doen
voor liedjes en mysterieuze verhalen. Zes bekende
Nederlanders en Nijmegenaren delen hun favoriete
plek in en om Nijmegen.
T/M 6 NOVEMBER
Filmfestival InScience
Lux
T/M 20 NOVEMBER
Tentoonstelling De Nieuwe Warmoezenier
Natuurmuseum
T/M 31 DECEMBER
Expositie De Goelag. Terreur en willekeur
in de Sovjet-Unie
Bevrijdingsmuseum Groesbeek
Duivelsberg
Thomas Olde Heuvelt
Schrijver. Zijn thriller HEX, die zich
afspeelt in Beek bij Nijmegen, is een
wereldwijd succes en werd door
Stephen King ‘briljant en volstrekt
origineel’ genoemd.
18 NOVEMBER
Uitreiking Vrede van Nijmegen Penning aan het
Europese Hof voor de Rechten van de Mens
Sint-Stevenskerk
VANAF 11 NOVEMBER
Tentoonstelling Carnaval Wereldwijd
Afrikamuseum Berg en Dal
24 T/M 27 NOVEMBER
Literatuurfestival De Wintertuin
o.a. Radboud Universiteit en Doornroosje
Meer historie beleven:
spannendegeschiedenis.nl
huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl
“Sta je in Nijmegen voor het stoplicht,
zet dan altijd je handrem erop. Anders
ga je voor- of achteruit rollen. Overal zijn
hel­lingen. Nog meer bij het nabijgelegen
Beek. Het is een on-Nederlandse, heuvel­
achtige omgeving met uitgestrekte bossen,
door grondwater uitgeslepen kloven en
namen als de Duivelsberg, de Filosofen­
beek en het Kastanjedal. De heuvels hier
waren krachtplekken voor druïden nog
voor de Romeinen kwamen. Als je ergens in
Nederland kunt verdwalen – in de turbu­
lente geschiedenis of gewoon, primitiever,
in een donker bos – dan is het hier.”
Uiterwaarden
Marike Jager
Singersongwriter en presentatrice.
Maakte vier albums, werd genomineerd
voor vier Edisons en werkte samen met
met Tchad Blake (Sheryl Crow, Tom Waits).
“Ik kom bijna dagelijks in de uiterwaarden.
Om te wandelen of hard te lopen. Om de
boel de boel te laten, de paarden op te
zoeken, naar de boten te kijken met mijn
zoontje. De natuur inspireert en verfrist,
ik kijk graag naar de mooie luchten en ben
gek op water. Soms werk ik in m’n hoofd
verder aan een nieuwe song.”
Open en
nieuwsgierig
kijken naar
onze
geschiedenis
Sprokbeach
Mark Retera
Striptekenaar en geestelijk vader van
DirkJan. Won in 2004 de Stripschapprijs
en in 2016 de Karel de Grote-prijs. Werkt(e)
onder andere voor Panorama, Het Parool,
De Gelderlander en DWDD.
Met de fysieke plek van het
museum in Nijmegen, de oudste
stad van Nederland, en met drie
grote verzamelingen – archeologie,
cultuurgeschiedenis en oude,
moderne en hedendaagse kunst –
biedt Museum Het Valkhof context
aan heden én toekomst.
Arend-Jan Weijsters, sinds sep­tem­­
ber 2015 directeur van het museum,
nodigt bezoekers uit om open en
nieuws­gierig te kijken naar onze
geschiedenis en geïnspireerd
vooruit te gaan.
“Net over de Waalbrug op de Bemmelsedijk
staat een bankje. Het is meestal bezet.
Vaak door mij. Op een zomerse namiddag
is het uitzicht het mooist. Een klein stukje
naar rechts ligt café Sprok met het
bijbehorende Sprokbeach, voor degene
die liever in een strandstoel met een
biertje van het uitzicht geniet.”
Valkhofpark
Olivier Hekster
“Mijn favoriete plaats in Nijmegen is het
uitzichtpunt naast de Sint-Nicolaaskapel
in het Valkhofpark, een van de eerste
stadsparken van Nederland. Een prachtig
park, waarin verschillende fases uit de
Nijmeegse geschiedenis samenkomen.
Het was de locatie van Oppidum
Batavorum, de palts van Karel de Grote
en de burcht van Barbarossa. En het
uitzicht is natuurlijk prachtig…”
Heumensoord
Susan Krumins (Kuijken)
Atlete. Liep afgelopen zomer de 5.000m
(8e plaats) en 10.000m op de Olympische
Spelen. In november maakt ze haar debuut
bij de Nijmeegse Zevenheuvelenloop.
Fotografie: Gert Jan van Rooij
“Mijn favoriete plek in Nijmegen is het bos
van Heumensoord. Aangezien mijn ouder­lijk
huis vlakbij ligt, huppelde en fietste ik er
als kind al rond. Nu doe ik er het grootste
gedeelte van mijn trainingen. Per week
ren ik minimaal 100 km in het bos. Ik vind
het zo’n mooie plek omdat je, zelfs als je
maar 100 meter het bos inloopt, al het
idee hebt dat je ergens ver van de stad
bent. Vooral in de herfst zijn de kleuren
prachtig. Zo neemt de schoonheid van
het bos soms even de pijn van de zware
trainingen weg.”
Fotografie: Rianne van der Waals, Bob Bronshoff, Joeri Borst /RU, Gerard Verschooten, Renee Tijdink, Lieke Romeijn, Flip Franssen, David Brand
Hoogleraar Oude Geschiedenis aan de
Radboud Universiteit, gespecialiseerd
in de Romeinse keizertijd.
Het museum bestaat niet alleen vanwege
de waardevolle lokale bodemschatten
maar wil tevens prikkelen om naar het
heden en de toekomst te kijken. Dat doet
het museum door samen te werken
met uiteenlopende (inter)nationale
partners en tentoonstellingen te ont­
wikkelen voor een zo divers mogelijk
publiek. ‘Gladiatoren, helden van het
Colosseum’ vindt Weijsters daarvan
een perfect voorbeeld: “De ten­toon­
stelling is een samenwerking met het
Colosseum in Rome en bevat archeolo­
gische topstukken uit onder meer het
Louvre in Parijs en musea in Rome,
Napels, Bonn en het Rijksmuseum
van Oudheden. We beperken ons niet
alleen tot het verleden, maar hebben
ook beeldend kunstenaar Jordan Artisan
uitgenodigd om met hedendaagse kunst
op de tentoonstelling te reageren.”
Over waarom je de tentoonstelling
moet bezoeken is Weijsters duidelijk:
“Nog nooit kreeg je zo’n duidelijk beeld
van het leven en de leefomstandigheden
van de gladiator. Door onder andere
unieke helmen, wapens en beenstukken
is de tentoonstelling een must-see voor
liefhebbers van archeologie en geschie­
denis. Maar ook voor andere nieuws­
gierigen en gezinnen is er meer dan
genoeg te beleven: knutselen, verkleden,
oefenen met een zwaard. Kortom,
kijken én doen voor jong en oud!”
Museum Het Valkhof
Kelfkensbos 59, 6511 TB Nijmegen
di t/m zo geopend van 11.00 – 17.00 uur
gladiatoren.museumhetvalkhof.nl
Archeoloog
Stephan Mols brengt
werelden samen
Romeinse Spelen
zetten scholieren
in beweging
De Radboud Universiteit (RU)
werkt op veel terreinen samen
met andere partijen en partners
in Nederland. Zo ontwikkelde
zij samen met Hoge­school van
Arnhem en Nijmegen (HAN)
en RomeinenNU de Romeinse
Spelen, een lespro­gramma voor
basis- en voort­gezet onderwijs
bij het Romei­nenfestival in
2016. Studenten van de RU
en HAN achter­haalden voor de
gelegen­heid de spel­regels van
trigon, een Romeins balspel
dat op straat gespeeld werd,
maar sinds de oudheid niet
meer beoefend is. Honder­den
scholieren uit Nijmegen en
omgeving deden mee.
Al tijdens zijn middelbare­schooltijd raakte Stephan Mols
gefascineerd door meubelmaken en –ontwerpen. In zijn studie
Klassieke talen combineerde hij die passie met zijn interesse
in archeologie door meubilair uit de Romeinse tijd te
bestuderen, het onderwerp waar hij ook op promoveerde.
Tegenwoordig graaft hij nog altijd naar kennis over de
wereld van de Romeinen.
Archeoloog Stephan Mols werkt als
universitair hoofddocent bij de afdeling
Griekse en Latijnse taal en cultuur van
de Radboud Universiteit aan diverse
projecten over de Romeinse geschiedenis
in en om Nijmegen. En dat is een bijzondere
geschiedenis, want de Nijmeegse bodem
herbergt een schat aan kennis over de
leefwereld van de Bataven en Romeinen.
Het Romeinenfestival in
Nijmegen is een groot evene­
ment over Romeinse geschie­
denis en ar­cheologie dat het
Romeinse verleden van
Nederland tot leven laat komen
in een divers pro­gram­­ma vol
amusement, histo­rische
verdieping en educatie.
Ga maar iets met je
handen doen
Mols liefde voor meubels ontstond bijna
toevallig. “Op de middelbare school wilde
ik op een gegeven moment meer dan alleen
maar in de boeken zitten. Ik overwoog een
fotografiecursus, maar mijn vader, zelf
kunstenaar, vond dat ik maar iets met
mijn handen moest gaan doen. Vandaar
dat ik koos voor meubelmakerij. Daar ont­
stond mijn fascinatie voor houten meubels.
Toen ik vervolgens Klassieke talen ging
studeren, raakte ik al snel in de ban van
archeologie. Hoewel mijn onderzoeks­
terrein inmiddels veel breder is en ik me
meer focus op de inrichting van Romeinse
huizen in het algemeen, laten de houten
meubels me nog steeds niet los.” Veel vak­
genoten weten hem dan ook te vinden als
bij archeologische projecten expertise
over meubilair gewenst is.
romeinenfestival.nl
Archeoloog met een missie
Unesco Werelderfgoedlijst
Een ander project waarin de partijen elkaar
ondersteunen is het grootschalige onder­
zoek in de Limes, de grensregio van het
vroegere Romeinse Rijk. Mols: “Een deel
van dit gebied staat al op de UNESCO
Werelderfgoedlijst, het Nederlandse deel
echter nog niet. We werken er hard aan
om dit voor elkaar te krijgen, samen met
drie Nederlandse provincies en enkele
Duitse deelstaten. In 2020 wordt bekend
welke nominaties een plaats op de lijst
krijgen. Nijmegen speelt in het Limesverhaal een belangrijke rol, als hoofdstad
van dit noordelijke deel van het Romeinse
Rijk.”
Iets terugdoen voor
de gemeenschap
Al het onderzoek naar het ‘ondergrondse’
Nijmegen en de overblijfselen van de
Romeinse geschiedenis in de regio is niet
mogelijk zonder ondersteuning vanuit de
overheid. Des te meer reden om ook iets
terug te doen, vindt Mols. “We werken met
geld van de gemeenschap, dus de gemeen­
schap moet er ook iets voor terug­k rijgen.
De recent geopende ArcheoHotspot in
Nijmegen is een concreet voorbeeld van
de manieren waarop we Nijmegenaren
direct betrekken in het onderzoek naar de
geschiedenis van de stad.” Buurt­be­woners
krijgen daar de kans om mee te puzzelen
aan de geschiedenis van hun woonomge­
ving. “Ik vind het belangrijk dat we het
publiek betrekken in wat we doen. Daar
worden beide partijen beter van.”
romeinselimes.nl
Fotografie: Joeri Borst /RU
Fotografie: Jeroen Savelkouls
Mols probeert belangrijke spelers uit het
veld bij elkaar te brengen. Zo is de samen­
werking tussen de Radboud Universiteit, de
gemeente Nijmegen, Museum Het Valkhof
en de provincie Gelderland de afgelopen
jaren geïntensiveerd. “Ieder voor zich zijn
we relatief kleine spelers. Zeker in een
vakgebied waar de financiële middelen
niet overvloedig zijn, is het daardoor
lastig om dingen te realiseren. We moeten
dus de handen ineenslaan om zaken
voor elkaar te krijgen. De Gladiatoren-
tentoonstelling is hier een goed voorbeeld
van. Het bij elkaar brengen van zo’n uit­
gebreide col­lectie met daarin eeuwenoude
topstukken is alleen mogelijk als we
samen optrekken.”
MET 35 GRADEN
GRAVEN IN ONS
VERLEDEN
Mapping
the Via Appia
Archeoloog en promovendus
aan de Radboud Universiteit
Rens de Hond werkt aan
3D-visualisaties van het
verleden van de Via Appia.
Graven, hakken, vegen, sjouwen,
fotograferen, meten… Daarmee
waren de dagen van geschiede­nis­
student aan de Radboud Universiteit
Matthieu van den Berkmortel deze
zomer gevuld. Tijdens een veld­werk­
stage in Rome droeg hij zijn steentje
bij aan het in kaart brengen van de
Via Appia. “Het is hard werken, maar
het is geweldig om het verleden op
zo’n tastbare manier dichterbij te
brengen.”
Niet zomaar een schop
in de grond
Het team bestaat uit veldwerkstudenten
en onderzoekers van de Radboud Universi­
teit en werkt op verschillende plekken
tegelijk. De opgravingen verlopen volgens
een vooropgezet plan, legt de geschiedenis­
student uit. “Je kunt niet zomaar ergens
een hap uit de grond nemen met een
graafmachine. Met behulp van verschil­
lende technieken kan vooraf worden
bepaald wat we ongeveer op welke plek
zullen vinden.”
Aan de Radboud Universiteit maakt de
veldwerkstage onderdeel uit van de minor
Archeologie, vertelt Matthieu: “Via een
docent hoorde ik hierover en vanwege mijn
interesse in de oudheid was de keuze snel
gemaakt. Je moet wel door een selectie­
procedure, aangezien er flink wat van je
verwacht wordt. Ter plaatse leer je de
praktische vaardigheden, maar voor je
naar Rome afreist moet je een aantal
kom je bijvoorbeeld uit bij de stoep
waar mensen in de oudheid op liepen.
Om allerlei redenen is er daarna twee
meter aan grond overheen gekomen.
Moet je nagaan wat er in de tussentijd
allemaal gebeurd is! Het is ook heel gaaf
om zelf het materiaal uit de grond te
halen. Ik snap nu pas het gevoel dat
ze wel ‘historische sensatie’ noemen.
Je komt heel dicht bij de wereld van
toen. Het verleden wordt tastbaar. Als
je ’s avonds terug bent op het instituut
geeft het een ontzettend voldaan gevoel.”
mappingtheviaappia.nl
ArcheoHotspot
“Ik snap nu pas het gevoel
dat ze wel ‘historische
sensatie’ noemen.”
Terug in de tijd
Matthieu: “Door het graven ga je terug in
de tijd. Hoe dieper je graaft, hoe verder je
teruggaat. Pas na twee meter graven
Matthieu wil graag archeoloog worden,
maar vreest een onzeker bestaan. Archeo­
logisch onderzoek is conjunctuurgevoelig.
Om in ieder geval bezig te kunnen blijven
met archeologie werkt de geschiedenis­
student als vrijwilliger bij de Archeo­
Hotspot in Nijmegen. Hier kunnen hobbyarcheologen en andere geïnteresseerden
bijdragen aan het onderzoek naar de
geschiedenis van Nijmegen. Je kunt er
archeologische vondsten zien, aanraken
en gebruiken om mee te puzzelen aan de
regionale geschiedenis. Ook worden er
regelmatig lezingen verzorgd. Matthieu:
“Ik ben regelmatig aanwezig als aanspreek­
punt voor bezoekers en geef af en toe
korte presentaties. Het is heel leuk om
mensen op deze manier te laten
kennismaken met archeologie.”
archeohotspots.nl
Boek gladiatoren
Bij de gladiatorententoonstelling
is een publicatie verschenen die
een kijkje achter de schermen van
de wereld van brood en spelen
geeft. Zo worden onder andere
het dagprogramma en de
opleiding voor de verschillende
gladiatoren beeldend beschreven.
Ook is aandacht besteed aan de
bouw en de architectuur van het
Colosseum, het Nijmeegse
amfitheater en vondsten uit
Nederland.
Fotografie: Joeri Borst /RU
theorievakken over archeologie volgen.
Auxilia, het archeologisch projectbureau
dat verbonden is aan de Radboud Universi­­
teit, verzorgt bovendien een aardewerk­
practicum waarin je leert hoe je scherven
kunt determineren. Aardewerk is het be­
langrijkste materiaal dat je vindt tijdens
opgravingen aan de Via Appia.”
“Elke zomer fotografeer ik
monu­menten, brokstukken en
onze opgravingsputten van alle
kanten. Ik maak er virtuele versies
in 3D van die we op de computer
verder kunnen onderzoeken.”
Voor zijn promotieonderzoek
wil Rens een aantal monumenten
in het onder­zoeksgebied virtueel
re­­con­­­s trueren. “Daarvoor hebben
we een soort Street View-auto van
Fugro met een laserscanner op
het dak op en neer laten rijden
om het stuk in kaart te brengen.
We hebben samen met het
Spatial Information Laboratory
van de Vrije Universiteit en het
NL eScience Center open source
software ontwikkeld waarin
we nu al die gebouwen kunnen
visua­­li­seren alsof je er langs loopt.
Binnenkort komt onze visualisatie
online te staan, zodat iedereen
kan zien wat we aan de Via Appia
ontdekt hebben.”
Uitgeverij Van Tilt
€ 13,95
Te koop in de museumwinkel
of online via vantilt.nl.
ADVERTENTIES
SPECIALE ACTIE
Schrijf u nu in en ontvang een geprinte syllabus
van 40 pagina’s t.w.v € 11,95!
GRATIS
SYLLABUS
T.W.V
€ 11,95!
Introductie Kunstgeschiedenis
Van de Griekse oudheid tot nu
Denkt u weleens, lopend door een museum: ‘Had ik maar kunstgeschiedenis gestudeerd!’
Het is waar, achter al die schilderijen, sculpturen en gebouwen gaan schitterende verhalen schuil.
Kennis hiervan maakt ieder museumbezoek of stedentrip nog boeiender. Deze colleges Introductie
Kunstgeschiedenis bieden een uitstekende inleiding in de westerse kunstgeschiedenis. In vogelvlucht
passeren alle belangrijke stromingen, kunstenaars en kunstwerken de revue.
10 hoorcolleges en 1 excursie. Prijs: € 239,00 (Excl. evt. entree bij college in een museum, korting op entree met Museumkaart)
€10 najaarskorting t/m 1 december op reeksen die starten in 2017
2016
Almere - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Den Bosch - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Hoofddorp - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Velp - start 25 januari
woensdagavonden 20:00-22:00
Alphen a/d Rijn - start 27 januari
vrijdagmiddagen 13:30-15:30
Den Haag - start 26 januari
donderdagmiddagen 15:00-17:00
Hoorn - start 20 maart
maandagavonden 20:00-22:00
Voorburg - start 24 januari
dinsdagochtenden 10:30-12:30
Amersfoort - start 26 januari
donderdagavonden 20:00-22:00
Deventer - start 24 januari
dinsdagmiddagen 13:30-15:30
Kampen - start 24 januari
dinsdagmiddagen 13:30-15:30
Voorschoten - start 25 januari
woensdagochtenden 10:30-12:30
Amsterdam - start 24 januari
dinsdagavonden 20:00-22:00
Eindhoven - start 23 januari
maandagmiddagen 13:30-15:30
Laren - start 26 januari
donderdagmiddagen 13:30-15:30
Zeist - start 26 januari
donderdagmiddagen 13:30-15:30
Apeldoorn - start 26 januari
donderdagavonden 20:00-22:00
Gouda - start 26 januari
donderdagavonden 20:00-22:00
Leiden - start 28 januari
zaterdagochtenden 10:30-12:30
Zutphen - start 24 januari
dinsdagochtenden 10:30-12:30
2017
Arnhem - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Groningen - start 24 januari
dinsdagochtenden 10:30-12:30
Roosendaal - start 23 januari
maandagmiddagen 13:30-15:30
Zwolle - start 23 januari
maandagavonden 20:00-22:00
Alkmaar - start 28 januari
zaterdagochtenden 10:30-12:30
Bergen op zoom - start 23 januari
maaandagavonden 20:00-22:00
Haarlem - start 25 januari
woensdagmiddagen 13:30-15:30
Rotterdam - start 23 januari
maandagmiddagen 13:30-15:30
Almelo - start 27 januari
vrijdagmiddagen 14:00-16:00
Delft - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Hilversum - start 27 januari
vrijdagochtenden 10:30-12:30
Utrecht - start 28 januari
zaterdagochtenden 10:30-12:30
Den Bosch - start 4 november
vrijdagmiddagen 13:30-15:30
Den Haag - start 5 november
zaterdagochtenden 11:30-13:30
Eindhoven - start 7 november
maandagavonden 20:00-22:00
Velp - start 7 november
maandagochtenden 10:30-12:30
Johannes Vermeer, Meisje met de parel, 1665, Mauritshuis, Den Haag
Schrijf u in op www.vrijeacademie.nl/introNRC. Vul actiecode SYLGRATIS
en ontvang gratis een geprinte syllabus bij deze collegereeks t.w.v € 11,95!
GLADIATOREN
IN DE ROMEINSE
WERELD
STUDIEDAG
27 JANUARI
HOVO NIJMEGEN
Gladiatorenspelen in
de oudheid
prof. dr. Eric Moormann
Het publiek bij sportwedstrijden in de oudheid
drs. Leen Dresen
Colosseum en andere
amfitheaters in de
Romeinse architectuur
dr. Stephan Mols
Gladiatorengevechten
in de Romeinse kunst en
kunstnijverheid
drs. Louis Swinkels
www.ru.nl/hovo
Honigcomplex
NIJMEEGSE
HOTSPOTS
OLD CITY,
young
vibe
Vier nieuwe bruggen en een eiland
in het hart van de stad. Nijmegen is
de afgelopen vijf jaar voorgoed
veranderd: Nijmegen omarmt de
Waal. Bewoners en bezoekers
kunnen nu meer dan ooit relaxen,
sporten, cultuursnuiven én feesten
op historische en hippe locaties in
de oudste stad van Nederland.
Het Honigcomplex, de oude soep- en
pastafabriek in Nijmegen-West, is dé
hotspot voor creatieve ondernemers.
Het industriële complex met 33.000
vierkante meter staat vol loodsen en
fabrieksruimten waar brouwerijen,
cafés en restaurants, een galerie,
sportactiviteiten en een escaperoom
te vinden zijn. Ook ‘De Smeltkroes’,
een samenwerking van meer dan
honderd ondernemers op het gebied
van ambacht, high tech en kunst,
heeft zijn plek in het complex ge­vonden.
Er zijn markten, optredens en festivals.
Ook op deze industriële plek is de
geschiedenis van de stad niet ver te
zoeken. Onder de gebouwen liggen de
fundamenten van een Romeins badhuis,
onderdeel van de Romeinse stad Ulpia
Noviomagus.
Het Rivierpark
Nijmegen heeft sinds dit jaar een eiland
midden in de stad. Waterrecreanten
genieten in de ‘Spiegelwaal’, terwijl
hardlopers en wandelaars de prachtige
route met weidse uitzichten over de vele
bruggen kunnen nemen.
Ook cultuurliefhebbers kunnen er terecht,
want er zijn festivals en Fort Knodsenburg
(16e eeuw) is weer beleefbaar gemaakt.
De facelift van de stad begon als noodzaak,
omdat de Waal een hoog risico op over­
stroming had. Om de regio waterveilig
te maken is er een nevengeul van 4 km
gegraven en is de dijk 350 meter land­
inwaarts verlegd. Uit de hele wereld
komen delegaties naar Nijmegen om
te zien hoe hier waterveiligheid gecom­
bineerd wordt met wonen, natuur,
recreatie en cultuur.
Valkhofkwartier
Fotografie: Mathijs Hanenkamp, Lennard Heijer, Flip Franssen, Jasper van Koolwijk en Hans Cras
Het Valkhofpark is meestal een oase
van rust. Maar niet altijd. Het park is de
thuisbasis van vele culturele, historische
en vrolijke festivals. Tijdens bijvoorbeeld
de Vierdaagsefeesten en de Kunstnacht
krijgen de oude gebouwen een nieuwe en
onverwachte functie. Op de heuvel in het
park staan de Sint-Nicolaaskapel (11e eeuw)
en de Barbarossa ruïne (12e eeuw).
Ze maakten onderdeel uit van de grote
burcht die hier eeuwenlang gestaan heeft.
Bijzonder in het park is ook de Duitse
bunker die nu toegankelijk is voor publiek.
De vondst van de Romeinse goden­pijler
bij het Valkhof bewijst dat Nijmegen de
oudste stad van het land is. Aan de voet
van de Valkhofheuvel ligt een haven met
historische schepen, waar in de zomer
het populaire festival De Kaaij plaats
heeft. Aan de kade wordt gebouwd aan
een nieuw museum: het centrum voor
natuur- en cultuurhistorie De Bastei.
Afgelopen jaar werden op deze plek
belangrijke archeologische vondsten
gedaan uit alle tijdlagen van Nijmegen.
COLOFON
Deze bijlage is een productie van
Museum Het Valkhof, Radboud
Universiteit en ge­meente Nijmegen.
De inhoud van deze bijlage valt niet
onder de verantwoordelijkheid van de
redactie van NRC Handelsblad/nrc.next.
Meer informatie
museumhetvalkhof.nl,
ru.nl, nijmegen.nl
Ontwerp
Deel 2 ontwerpers, Nijmegen
ADVERTENTIES
Museumreis naar Campanië en Rome
Gladiatoren
In samenwerking met Museum Het Valkhof te Nijmegen
organiseert Labrys Reizen een bijzondere museumreis in
het kader van de tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden
van het Colosseum’, die van 1 oktober 2016 tot en
met 5 maart 2017 in het museum te zien is.
7 -daagse vliegreis Campanië en Rome
reisdata 14 t/m 20 maart 2017 | 2 t/m 8 juni 2017
reissom vanaf ¤ 1295
[excl. boekingskosten €20 en
bijdrage Calamiteitenfonds €2,50 per boeking]
Programma
dag 4 Bezichtiging van het Museo dei Campi
[wijzigingen voorbehouden ]
dag 1 Vlucht Amsterdam-Napels en transfer naar het hotel in Pompeji voor vijf overnachtingen.
dag 2 Dagexcursie naar de tempels en het
archeologisch museum van Paestum.
dag 3 Uitgebreide wandeling over de opgravingen van Pompeji.
Flegrei, Baia en een Romeinse villa in Stabia.
dag 5 Stadswandeling door Napels met het
befaamde Archeologisch Museum.
dag 6 Reis naar Rome met onderweg aandacht voor het amfitheater van Capua en
de Via Appia. Overnachting in Rome.
dag 7 Bezoek aan het imposante Colosseum
en omgeving. In de namiddag terugvlucht
naar Amsterdam.
meer informatie labrysreizen.nl/gladiatoren t 024-3822110 | Voor het overzicht van alle reizen www.labrysreizen.nl
E L E C T R O N I C S
Trotse zonnepaneleninstallateur
van Museum Het Valkhof
Uw groene specialist in:
Zonnepanelen
Verwarming
Warmtepompen
LED verlichting
Airconditioning
Totaal installateur
SolarEdge
Certified
Installer
Erkenning EVI Zonnestroom (PV): 25135
de Stenenmaat 9 • 7071 ED Ulft • 0315 - 640 335 • [email protected] • www.247bge.nl