telescopen, keuze te over - Volkssterrenwacht Beisbroek

Telescopen, keuze te over
1
VOLKSSTERRENWACHT
BEISBROEK VZW
Zeeweg 96, 8200 Brugge
Tel : 050/39.05.66
Fax : 050/39.32.44
e-mail : [email protected]
Lid van het Samenwerkingsverband van
Vlaamse Volkssterrenwachten vzw
TELESCOPEN, KEUZE TE OVER
Eddy Pirotte
Hendrik Vandenbruaene
1. INLEIDING :
· Welke telescoop heb ik nodig ?
· Aan welke prijzen kan ik mij
verwachten?
· Welke toestellen zijn er op de markt ?
· Waar kan ik telescopen kopen ?
· Welke accessoires moet ik aanschaffen
?
· …
Naar aanleiding van massa's vragen over
de aanschaf van een telescoop werden
volgende handleidingen bij de aankoop
van een (eerste) telescoop samengesteld
en gebundeld. Deze kunnen helpen bij
het beslissen en uitkiezen van een
telescoop
voor
astronomische
waarnemingen. Achtereenvolgens kunnen
volgende
teksten
hierna
teruggevonden
worden:
Volkssterrenwacht Beisbroek
· Een inleidende tekst "Hoe de hobby
praktische sterrenkunde beginnen?"
(Een vrije vertaling naar Sky and
Telescope feb 94)
· Een inleidende tekst met bedenkingen
over de keuze van een eerste
telescoop
· Een overzicht van de soorten
telescopen die vlot op de amateurmarkt verkrijgbaar zijn vergezeld van
adressen. De klemtoon ligt op de vooren nadelen en waarop men moet letten.
Voor informatie over de optica van de
verschillende types wordt verwezen
naar
boeken
over
inleidende
sterrenkunde
Telescopen, keuze te over
2
2. HOE DE HOBBY PRAKTISCHE STERRENKUNDE
TE BEGINNEN ?
(Vrije vertaling naar Sky & Telescope febr
1994)
1. Plunder je plaatselijke
bibliotheek.
Astronomie is een hobby waarin je bijleert.
De voldoening haal je uit de intellectuele
ontdekking en de kennis van de
raadselachtige nachthemel.
Behalve
wanneer je een grote en actieve
astronomieclub in je buurt hebt, moet je
deze ontdekkingen en het opdoen van
kennis in je eentje opdoen. Met andere
woorden, je moet een beetje autodidact
worden.
De plaatselijke openbare bibliotheek is het
belangrijkste astronomische hulpmiddel
voor de beginner. Misschien vind je er
eveneens
een
aantal
behoorlijke
tijdschriften over sterrenkunde (“Heelal”
van de Vereniging voor Sterrenkunde,
VVS en “Zenit” van de Nederlandse
Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde,
NVWS - om enkel de nederlandstalige te
vermelden). Zoek in de rij van astronomische werken naar de sectie voor
beginners. Zoek naar hulpmiddelen om
de sterren die je ‘s nachts ziet te leren
kennen. (Bijvoorbeeld “Welke ster is
dat ?” van Walter Widmann of het
"Waarnemingsprogramma voor beginnende amateurs" van de VVS.) Als je
geboeid
raakt door een bepaald
onderwerp, zoek het dan verder uit in
andere boeken. Het spreekt voor zich dat
in de bibliotheek van Volkssterrenwacht Beisbroek een schat aan
informatie te vinden is over alle mogelijke
onderwerpen die verband houden met
praktische, theoretische, beginners als
gespecialiseerde sterrenkunde
De eerste impuls van de meeste mensen
is op zoek te gaan naar iemand anders om
de ontdekkingsreis te leiden : een
avondcursus, een planetarium of een
Volkssterrenwacht Beisbroek
kennis die wat meer op de hoogte is. Dit
kan natuurlijk zeer stimulerend zijn en in
veel gevallen enige hulp bieden, maar om
je eigen specifieke interesses voor
bepaalde gebieden in de praktische
sterrenkunde ten volle uit te bouwen ben
je over het algemeen op jezelf
aangewezen met de boeken uit je
bibliotheek.
2. Leer de hemel kennen met het
blote oog.
Sterrenkunde is een openlucht-natuurhobby. Ga de sterrennacht in en leer hun
namen en patronen kennen. (Je kan
bijvoorbeeld prima gebruik maken van een
draaibare sterrenkaart, zoals uitgegeven
door de VVS.) In boeken en andere
publicaties leer je dan weer de
geschiedenis en de mythologie die achter
die namen steekt en hoe de sterrenhemel
in de loop van een nacht of over de
seizoenen verandert. Zelfs al ga je niet
verder dan dit, het geeft toch groot
genoegen als je voor jezelf kan zeggen
:”Hé daar staat Arcturus !”. Misschien
geeft dit je bovendien een idee over je
plaats in de kosmos voor de rest van je
leven.
3. Ga er niet onmiddellijk op uit om
een telescoop te kopen.
Voor heel wat hobby’s moet je om te
beginnen al diep in je beurs tasten. Je
kan niet gaan tennissen zonder racket.
Maar sterrenkunde is zo niet. Omdat het
een lerende hobby is, moet je geen
toegangsgeld betalen.
De meest voorkomende fout is aan dit
principe voorbij te gaan. Gewoonlijk krijg
je dan de vraag van gefrustreerde
beginners :”Hoe kan ik iets zien door die
verdomde telescoop?” Men ging er
Telescopen, keuze te over
namelijk van uit dat de aankoop van een
grote kijker een absolute noodzaak was.
Op die manier werkt het niet. Om het
gebruik van een telescoop echt te laten
lonen, moet je eerst de hemel met het
blote oog leren kennen. Je moet je weg
kunnen vinden tussen de sterren aan de
hand van een kaart, moet weten wat een
telescoop wel en niet te bieden heeft en
voldoende kennis opdoen over de
objecten die je wenst terug te vinden om
zo ook meer te appreciëren wat je ziet.
De meest succesrijke en levenslange
astronomie-amateurs zijn meestal diegenen die met de minste uitrusting
begonnen. Wat ze tekort kwamen aan
uitrusting moesten ze goedmaken in
studie, kennis van de hemel, gebruik van
kaarten en truukjes leren om met het blote
oog te observeren. Deze handigheden
kwamen hen dan goed van pas wanneer
ze later wel over hulpmiddelen beschikten.
4. Begin met een verrekijker.
Een gewone verrekijker (of prismakijker) is
de ideale eerste telescoop om verschillende redenen. Ze tonen je een
breed beeldveld, wat het gemakkelijker
maakt om je weg te vinden. Een krachtige
telescoop vergroot enkel een zeer miniem
stukje van de hemel, waardoor dit moeilijk
exact te lokaliseren valt. Een prismakijker
geeft je bovendien een rechtopstaand
beeld wat het richten dan weer
gemakkelijker maakt. Het beeld in een
astronomische kijker staat op zijn kop,
soms ook links-rechts-verwisseld en vaak
moet je dwars op de kijkerbuis kijken.
Daar komt nog bij dat een prisma-kijker
relatief goedkoop is, ruim be-schikbaar is
en gemakkelijk te transpor-teren en op te
slaan.
Hun prestatie is verbazingwekkend
toereikend. Een goede verrekijker (met
een vergroting van 7 tot 10 keer) verbetert
je blote-oog waarneming net zoveel als
een telescoop dat ten opzichte van die
Volkssterrenwacht Beisbroek
3
verrekijker zou doen.
Met andere
woorden, ze bieden je "de helft" van wat je
kan bereiken voor slechts een tiende van
de prijs - een zeer goede kosten-batenverhouding.
Hoe groter de voorste lenzen, hoe beter in
de sterrenkunde. Een goede optische
kwaliteit is eveneens belangrijk. Maar
gelijk welke verrekijker die thuis eventueel
rondslingert, is adequaat om je carrière als
amateur-sterrenkundige te starten.
5. Stilaan doorgroeien naar meer
gedetailleerde kaarten en gidsen.
Eens je beschikt over een verrekijker ; wat
kan je er precies mee gaan aanvangen ?
Je beleeft veel plezier aan het bekijken
van de maan en aan het vrij afschuimen
van de vele sterrenvelden in de melkweg,
maar daar heb je al gauw genoeg van.
Wanneer je echter de sterrenbeelden hebt
leren
kennen
en
gedetailleerde
sterrenkaarten hebt aangeschaft, kan je
verrekijker je een leven lang bezig
houden.
Deze kaarten tonen de meeste van de 110
Messierobjecten. Dit zijn sterren-hopen,
sterrenstelsels en nevels die voor het
eerst in kaart gebracht werden door
Charles Messier op het einde van de 18de
eeuw. Een verrekijker toont je de steeds
wisselende
posities
van
de
Jupitermaantjes en de sikkelvorm van
Venus. Bij de maan kan je tientallen
kraters, vlakten en bergketens bij naam
leren kennen. Je kan een hele reeks
kleurrijke dubbelsterren scheiden en je
kan er jaren mee zoet zijn om het
verzwakken en helderder worden van
variabele sterren te volgen. Als je weet
waar je naar moet kijken. In dit verband is
een echte aanrader zoals gezegd het
boek :"Een waarnemingsprogramma
voor
de
beginnende
amateurs"
uitgegeven bij de VVS en ook te verkrijgen
op de sterrenwacht.
Een zeevaarder heeft uitstekende kaarten
nodig ; voor een hemelvaarder is dat niet
Telescopen, keuze te over
anders.
Nauwkeurige kaarten verschaffen je de fascinatie van de jacht op
zwaklichtende geheimen in verborgen
hemelgebieden.
Vele referentiewerken
geven een beschrijving van de natuur van
de gevonden objecten. Bovendien zal de
absoluut noodzakelijke ervaring die je
opdoet door het gebruik van de kaarten en
referentiewerken voor de verrekijker, je
zeer goed van pas komen, mocht je ooit
overschakelen op een telescoop. Een
grote telescoop kopen voorzien van alle
toeters en bellen, levert meestal niets op
indien je zelf geen hemelkennis opgebouwd hebt.
6. Zoek het gezelschap van andere
amateurs.
Zelfstudie is iets leuks voor zolang het
duurt, maar toch gaat er niets boven het
delen van je ervaringen met andere
geïnteresseerden. Verspreid over heel
Vlaanderen vind je tal van volkssterrenwachten en VVS-afdelingen die op gezette tijden hun deuren openen voor wie
een kijkje wil komen nemen. Neem gerust
contact op met het centrum of de
vereniging die het dichtst bij jou in de buurt
is ; de mensen daar zullen je met veel
plezier ontvangen.
Misschien organiseren ze boeiende lezingen, fascinerende
waarnemingsavonden en bovendien kan
je er terecht met al je praktische kijkproblemen.
4
stilaan
de
verschillende
soorten
telescopen, wat je ervan kan verwachten
en wat je wil gaan doen met jouw
exemplaar.
Ga nu absoluut niet beperken op kwaliteit.
Mijd de “telescopen” die je aangeboden
worden in allerhande blaadjes, postorderbedrijven en grootwarenhuizen.
De
telescoop die je nodig hebt, moet aan
twee voorwaarden voldoen.
Eerst en
vooral heb je een stevige, vaste en vlotwerkende opstelling nodig. De tweede
voorwaarde is hoog-kwalitatieve optiek die
je scherpe beelden kan leveren. Je wenst
een grote opening (afmeting) maar
vergeet de draagbaarheid en het
gebruiksgemak niet. De telescoop mag
niet zo groot zijn dat je er amper mee naar
buiten kan strompelen. Een oud gezegde
vertelt :”De beste telescoop voor jou is
degene die je het meest gebruikt.”
Je kan het je niet veroorloven ? Wel,
spaar dan tot het wel lukt. Van een jaartje
meer met je verrekijker zal je geen spijt
krijgen.
Het heeft geen zin om een
spaarpotje voor een halve telescoop te
verkwisten aan een minderwaardig
exemplaar dat toch geen voldoening
schenkt. Of misschien raap je de moed
samen om zelf een kijker te bouwen, een
activiteit die door heel wat clubs
ondersteund wordt.
8. Vergeet jezelf even.
De computer biedt je tegenwoordig een
andere manier om in contact te komen
met andere amateurs. Er zijn heel wat
plaatsen op het Internet die zich
bezighouden met astronomie en aanverwante wetenschappen. Ze stellen een
voortdurende stroom van nieuwtjes uit de
sterrenkunde voor en bij praatgroepen
voor amateurs kan je terecht voor een snel
antwoord op je meest prangende vragen.
7. Denk je aan de aanschaf van een
telescoop, denk dan groot.
Op een bepaald moment weet je het wel
als je zover bent. Je spendeert uren aan
het uitpluizen van advertenties, je kent
Volkssterrenwacht Beisbroek
Sterrenkunde leert je geduld en nederigheid - en je kan je er beter op voorbereiden ze je eigen te maken. Je kan er
niets aan doen als de hemelgordijnen
dicht schuiven, als je net niet die verre en
zeer zwakke objecten kan vangen of
wanneer je net te laat bent om een langvoorbereide gebeurtenis te bekijken. Het
heelal buigt zich niet naar jouw wensen; je
moet het nemen zoals het komt.
De meeste objecten die binnen het bereik
liggen van gelijk welke telescoop, hoe
groot of klein ook, liggen meestal net
binnen het bereik. Meestal ben je op zoek
naar dingen die uiteindelijk zeer zwak,
klein of het allebei zijn. Daarnaast is het
Telescopen, keuze te over
belangrijk te weten dat de kleuren die je
kent vanop allerlei nevelfoto's door ons
oog door de telescoop niet gezien kunnen
worden wegens te lichtzwak. Als je op
zoek bent naar flitsende verschijningen,
kan je beter TV gaan kijken.
“Waardigheid” is de term die in de taal van
de amateur moet ingang vinden, voor de
nederige onverzettelijkheid die de ultieme
beloning voor deze hobby vormt. Het is
niet altijd kommer en kwel, maar er komen
zeker momenten waarop enkel een soort
Zen-kalmte je erdoor kan helpen.
9. Ontspan je voor je plezier.
Een deel van het jezelf wegcijferen ligt in
het je-niet-ergeren aan de onvolkomenheden van je telescoop. Volmaaktheid bestaat niet, ongeacht hoeveel je ook
betaald hebt. Wees geen slaaf in het
oppoetsen van lenzen en spiegels en in
het bijhouden van je waarnemingslogboek.
Volkssterrenwacht Beisbroek
5
Voel je ook niet belemmerd om meteen al
met “nuttig” werk te beginnen. Sommige
van de meest voldoening schenkende
takken van de amateur-sterrenkunde
liggen net in het verzamelen van wetenschappelijke gegevens - je tuin instappen
om enkele minieme gegevens op te doen
die uiteindelijk de menselijke kennis ten
goede komen.
Een dergelijk project
markeert gewoonlijk de overgang van
“beginnende” naar “gevorderde” amateur.
Dit is echter slechts weggelegd voor
enkelen en dan nog alleen wanneer ze
goed zijn en er willen aan beginnen.
Amateur-sterrenkunde moet kalmerend
werken en je plezier bezorgen. Als je je
opjaagt over de afwijkingen in je oculair of
over Pluto die je maar niet te pakken kan
krijgen ; adem dan eens diep in en
herinner je eraan dat je dit eindelijk doet
omdat je het graag doet. Ga snel of traag,
intens of op het gemak ; net zoals goed is
voor jou.
Telescopen, keuze te over
6
3. TELESCOPEN VOOR BEGINNERS, ENKELE
BEDENKINGEN
1. Inleiding
Als beginnende amateur bekijk je de grote
kijkbuizen van je doorwinterde (letterlijk)
collega’s met ontzag en misschien een
beetje afgunst. Wat moet het prachtig zijn
om zo’n toestel elke heldere nacht tot je
beschikking te hebben. En moet je eens
zien welke prachtige tekeningen van de
maan en de planeten je kan maken achter
het oculair van zo’n reuzenbuis (in lengte
of in diameter).
Maar toch is de aanschaf van een heuse
kijker niet iets waar je op een blauwe
maandag aan begint. Bovendien heeft het
geen zin om met telescopen te beginnen
rotzooien (want dat wordt het dan
uiteindelijk) als je nog steeds verloren
loopt in de blote-oog-sterrenhemel. Als je
bijvoorbeeld de dubbele open sterrenhoop in het sterrenbeeld Perseus niet met
je vinger kan aanwijzen, hoe groot denk je
dat dan je kanzen zijn om er een
telescoop op te richten ? Juist, nul, nada,
nihil. Om je dure aankoop niet in grote
frustratie in de donkerste hoek van de
zolder weg te stoppen, ga je best stap
voor stap tewerk. Een boreling zet je ook
niet meteen biefstuk-tartaar voor - begin
klein, maar daarom niet minder fijn.
En toch is de verleiding ontzettend groot.
Mooi afgewerkt, perfect gelakt, blinkende
knopjes, schaalverdelingen waar je ze
maar kan indenken ; het lijkt wel of de
fabrikanten hun verkoopstechniek van de
auto-industrie afgekeken hebben.
De
foto’s op de verpakking beloven je
duizelingwekkende blikken in de diepte
van het heelal.
Stralende nevels,
galaxieën zo groot als een spiegelei en
met een beetje fantasie kan je bijna de
jeep op de maan zien staan. En wat meer
is : je hoeft zelfs het huis niet meer uit om
je telescoop binnen te halen.
Postorderbedrijven (je weet wel N....man, 3
S....ses,
en
consoorten)
bieden
Volkssterrenwacht Beisbroek
sterrenkijkers aan met duizelingwekkende
vergrotingsfactoren ; vergroot 600 x, 700
x, 800 x, ... en meer is nog niet genoeg.
Zelfs de optieker op de hoek siert er zijn
uitstalraam mee. Het enige wat de arme
man (of vrouw) er doorgaans vanaf weet is
dat het toch “geproduceerd is door een
gerenommeerde” firma.
Ben je toch ver genoeg gevorderd om tot
aanschaf over te gaan, bedenk dan het
volgende lijstje van valkuilen en wolfijzers.
· Ziet ie d’r ingewikkeld uit om te gebruiken, dan is dat waarschijnlijk ook
zo.
· Als je erdoor kijkt en het minste contact
doet de telescoop wiebelen, zal ie dat
ook doen als je ermee naar de hemel
wil kijken.
· Vermijd elke telescoop die verkocht
wordt omwille van zijn sterke vergrotingen, in plaats van om zijn
openingsverhouding (diameter gedeeld
door brandpuntsafstand). Dit verzekert
je maar van één ding : dat de fabrikant
denkt dat je een idioot bent. Een telescoop dient uiteindelijk om erg zwak
sterrenlicht te verzamelen, en daarvoor
is nu eenmaal een zo groot mogelijke
diameter noodzakelijk.
· Een eenvoudige, maar stevige altazimut montering is stukken beter dan
een wetenschappelijk-uitziende maar
wiebelende equatoriale.
· Kijk uit naar een telescoop met normale
oculairs van 31 mm doorsnee. Het type
van 24,5 mm doorsnee is achterhaald
wat verdere uitbreidingen betreft.
· Probeer het niet al te Bon Marché te
houden.
Een degelijke telescoop
maakt je beurs toch al gauw enkele
honderden EUR lichter (zie verder)
Telescopen, keuze te over
2. Telescopen voor een beperkt
budget : wat is absoluut
noodzakelijk ?
Zelfs als je budget beperkt is, mag je toch
niet voorbij gaan aan enkele standaardwaarden, zoals benadrukt door enkele
generaties amateur-astronomen.
Gaat
ook dit nog verder dan je beurs reikt, koop
dan niet ! Geen aankoop is beter dan een
onbevredigende aanschaf. Werk verder
met je verrekijker en statief.
a. Een stevige montering, zonder
toeters en bellen.
De bewegingen van de montering moeten
soepel verlopen en makkelijk te bedienen
zijn. Het beeld mag niet zodanig wiebelen
dat je moeite hebt de telescoop te richten
en scherp te stellen. Het beeld mag niet
meer verschuiven eens je de telescoop los
laat. Beschikt de montering over een
klemmensysteem om de assen vast te
zetten, controleer dan of de richting van de
telescoop niet verandert wanneer je de
klemmen vast zet.
Eigenlijk is een
klemmensysteem niet echt nodig. Een
telescoop die alle kanten uit zwiert
wanneer de klemmen gelost worden, is
niet uitgebalanceerd en bezorgt je alleen
maar ergernis in het gebruik.
b. De minimum opening - een punt ter
discussie.
De meningen over dit onderwerp zijn
nogal uiteenlopend. Maar toch denken we
(subjectief, weet je wel) dat een
objectiefdiameter van 80 mm het absolute
minimum is voor een refractor (lenzenkijker) en dat je minimum moet uitkijken
naar een zogenaamd “elfje” (11 cm objectiefdiameter) voor een reflector (spiegelkijker).
De redenen voor deze minimumwaarden zijn tweeledig. Vermits de
meeste astronomische objecten vrij
lichtzwak zijn, heb je een redelijke opening
nodig om zoveel mogelijk van dat licht te
vangen. Bovendien leggen erg kleine
objectiefdiameters al gauw hun optische
fouten bloot bij de in de sterrenkunde niet
ongewone, matig-sterke vergrotingen (30
x, 40 x, 50 x).
Volkssterrenwacht Beisbroek
7
c. Goede tot uitstekende optische
kwaliteit.
De maan mag er niet uitzien als gesluierd
met een fijne mistlaag. (Behalve als er
mist hangt - op aarde wel te verstaan.) Je
moet sterren kunnen focusseren tot
naaldscherpe puntjes. Krijg je dit niet
beter dan de categorie van “wollige
wattenbolletjes” of “kaarsvlamstructuur”,
dan deugt de optiek niet of is slecht
uitgelijnd ; beide zaken zijn niet echt
oplosbaar door een beginnende amateur.
Vraag om de telescoop ‘s nachts te mogen
uittesten. Richt op een vrij heldere ster
nadat je de telescoop voldoende tijd hebt
gegeven om zich aan te passen aan de
omgevingstemperatuur (zowat een half
uurtje tot (voor een gesloten systeem) een
uur). Draai aan de focussering tot de ster
een scherp puntje is. Vervolgens draai je
de knop iets uit focus (bijv. naar je toe).
Het sterrenpuntje verandert in een wazig
schijfje - onthoud de vorm van dat schijfje.
Draai nu de focus iets van je weg (tot de
andere kant van waar je de ster als puntje
zag). Het wazig schijfje zou praktisch
hetzelfde moeten zijn als wat je daarstraks
zag. Als de beeldjes duidelijk verschillend
zijn of als ze zelfs helemaal niet rond van
vorm zijn, breng je best de telescoop terug
naar de winkel.
d. Moderne oculairen :
Deze hebben een doorsnede van 31,75
mm. De oudere versies hebben een
doorsnede van 24,5 mm. Alhoewel deze
laatsten optisch gezien misschien van
goede kwaliteit zijn, geven ze toch een
stuk minder gebruiksgemak al was het
maar omdat uitbreidingsaccessoires erg
beperkt zijn.
e. De zoeker moet een hulp zijn bij het
zoeken.
Bij al te veel telescopen wordt een
zoekertje met een objectief van 2,5 cm
gemonteerd. Bekijk je die wat nauwkeuriger dan blijken ze zelfs (inwendig,
zodat het niet opvalt) afgediafragmeerd te
zijn tot 1,5 cm om de optische fouten te
verdoezelen. Die dingen zijn absoluut
ongeschikt om er wat dan ook mee te
zoeken. Met veel geluk vind je de maan,
de planeten en enkele van de helderste
sterren erin terug.
Een zoeker moet
Telescopen, keuze te over
minstens een diameter hebben van 30 mm
(zgn. 6x30-zoeker) en zou je zowat
dezelfde heldere kijk op de hemel moeten
bieden als een doorsnee verrekijker. Ook
de montering van de zoeker is van belang.
Vermits deze, om bruikbaar te zijn
tenminste, precies evenwijdig aan de
hoofdkijker
moet
kunnen
geplaatst
worden, zijn een aantal stelschroeven onontbeerlijk. Soms zijn er dat slechts drie,
met als gevolg een moeilijke en onstabiele
afstelling. Beste is als de zoeker gevat is
in een tweetal ringen met in totaal zes
stelschroeven.
3. Anderzijds.
Elke discussie heeft zijn keerzijde. Er zijn
ook amateurs/professionelen die zeggen
dat het allemaal niet zo’n vaart loopt. En
inderdaad, nogal wat van de actieve
waarnemers zijn hun carrière begonnen
met wankel materiaal en zijn toch niet
afgeschrikt door de moeilijkheden die dat
met zich meebrengt. Het is uiteraard de
waarnemer die voldoende gemotiveerd
moet zijn, en niet de telescoop… Bedenk
bovendien dat heel wat bekende
astronomen vroeger over instrumenten
beschikten en ermee moesten werken, die
we tegenwoordig als totaal ongeschikt
zouden bestempelen.
Een paar
voorbeelden :
“ Messier ontdekte al zijn kometen
met een kijkertje van een goede
halve meter lang en met een
opening van slechts 6,5 cm en bij
een vergroting van 5 x.”
“ Mijn eerste notitie in mijn logboek
gaat over een observatie van M94
in 1926. Ik gebruikte toen een
Volkssterrenwacht Beisbroek
8
brillenglazen kijkertje met een
objectief van 2,5 cm en waarvan de
tubus gemaakt was van papiermaché.”
4. Kijken in nederigheid.
Twee opmerkingen ter afronding.
Een veel voorkomende misvatting van
beginnende waarnemers is de verwachting objecten te zien die de vergelijking kunnen doorstaan met de
kleurrijke, gigantisch grote beelden die je
in de tijdschriften en boeken kan
terugvinden. Een fotonegatief heeft een
andere werking dan het netvlies van ons
oog en je mag de resultaten dus ook niet
met elkaar gaan vergelijken. Anderzijds is
waarnemen een leerproces, waarin je het
verschil moet beseffen tussen kijken en
zien. Zijn er geen fysische beperkingen
dan kunnen we allemaal kijken. Maar zien
is een ander paar mouwen.
Waarnemen moet je met andere woorden
leren. Je moet het geduld opbrengen om
je object voldoende lang te bekijken (de
luchtonrust valt soms enkele ogenblikken
stil, zodat je een perfect scherp beeld
krijgt) en je moet proberen onbevooroordeeld te kijken. Kijk met je ogen
en niet met je herinnering aan hoe dat
ding er volgens de boekjes eigenlijk zou
moeten uitzien.
Dit vraagt wel een
gezonde dosis geduld en doorzettingsvermogen.
Zie je door de bomen het bos niet meer geen nood. Je kan steeds voor hulp
terecht op de sterrenwacht of bij één van
de vele sterrenkundige verenigingen.
Telescopen, keuze te over
9
4. TELESCOPENOVERZICHT
1. Inleiding
Over de keuze van telescopen zijn een
ontelbaar aantal boeken en artikels her en
der verschenen waarvan de vorige
paragrafen een samenvatting vormen met
het oog op beginnende amateurastronomen. Het onderstaand stukje wil
naast de algemene richtlijnen een
concreet overzicht bieden van de meest
courante kijkers en kijkertypes die
momenteel beschikbaar zijn. Ze worden
in een aantal klassen en types onderverdeeld met als bedoeling om niet enkel
een lijstje samen te stellen voor de
complete leek, maar iets verder te gaan
aangezien het beter is om vanaf de eerste
plannen ook een idee te hebben van wat
complexere en duurdere modellen meer
kunnen en waard zijn dan de echte
beginnerstelescopen
Om de harde realiteit te accentueren
worden bij elke klasse prijsindicaties
gegeven (2012) voor aanschaf in België.
Bemerk dat er een zeer interessante
tweede hands markt bestaat van
telescopen
binnen
het
amateurastronomen-wereldje en dat advertenties
in bijvoorbeeld Heelal en Zenit absoluut de
moeite waard zijn voor wie een beetje
geduld heeft.
Remember : De beste en duurste
telescoop is maar even goed als een
simpel apparaat als ze allebei in de kast
blijven staan.
Dus wat er uit een
telescoop gehaald wordt, wordt voor een
erg groot deel door de bezitter waarnemer
ervan bepaald en niet andersom zoals
advertenties meestal willen suggereren
(zie ook de bedenking op vorige pagina).
2. Budget
Bemerk dat de aanschaf van een
telescoop veel meer behelst dan enkel
een buis met optiek op een driepikkel.
Wie aan een werkbaar toestel denkt voor
astronomische
waarnemingen
moet
Volkssterrenwacht Beisbroek
eigenlijk aan het volgende pakket in het
oog houden bij het overdenken van een
budget :
·
·
·
·
Buis met optiek
Montering (en statief)
Zoeker
Minimum twee oculairs, drie is
beter
· Opberg-, transportmogelijkheid
Zonder in detail te willen gaan toch enkele
globale richtlijnen bij de keuze van een
instrument :
Voor wie enkel geïnteresseerd is in visueel
gebruik van de telescoop, is het enorm
aan te bevelen om het grootste deel van
het budget in een zo groot mogelijke
kijkerdiameter te stoppen aangezien deze
enorm de visuele aanblik van de veelal
zwakke objecten bepaalt. Een montering
moet hier wel stevig zijn maar niet erg
gesofisticeerd.
Wie wil fotograferen, moet zich realiseren
dat
een
gesofisticeerde
(motoren,
sturingen,…) en vooral zwaar uitgevoerde
montering absoluut noodzakelijk is om
trillingsvrije lange belichtingen uit te
kunnen voeren. Dit jaagt de kostprijs van
een instrument enorm de hoogte in. Hoge
budgetten of een kleinere kijkerdiameter
zijn hier het gevolg van.
3. Telescopenoverzicht
3.1. Verrekijkers :
Als eerste kennismaking met de
sterrenhemel mogen vooral verrekijkers
niet vergeten worden. Ze laten toe om
met het opzoeken van bepaalde (grotere)
objecten vertrouwd te raken, zijn handig
om ergens naar toe mee te nemen en
kunnen een krap budget aan.
Wat
resolutie (beelden van planeten, maan)
betreft zijn ze natuurlijk erg beperkt. Een
goede verrekijker wordt ook nog door de
Telescopen, keuze te over
meeste ervaren sterrenkijkers altijd bij de
hand gehouden (kometen, melkweg,
conjuncties en andere samenstanden, op
reis,…)
Het bos verrekijkers dat te koop
aangeboden wordt is enorm daarom zou ik
ze
in
volgende
klassen
willen
onderverdelen :
Algemeen
· 7x50, 10x50 zijn de beste keuze,
kleinere toestellen zijn te lichtzwak
· Monteren op een stevig foto-statief met
klem is veruit de beste oplossing om
trillingsvrije beelden te bekomen
· Overal mee naar toe te nemen is een
enorm voordeel
· De beelden van beide lenzen moeten
perfect overlappen. Daarom : altijd
zeer voorzichtig behandelen
"Junk-verrekijkers"
· Deze zijn overal te koop in fotowinkels,
warenhuizen,…
· Erg beperkt budget (+/- 80 EUR) maar
werken prima
· Let wel op voorgelijkmatig aangebrachte coating op lenzen en op goede
scherpstelling
· Ideaal beginnersinstrument
10
3.2. Kleine refractors
Algemeen :
· Het gaat hier om gewone 60 mm
lenzenkijkers op statief (50 mm
kijkertjes worden ook aangeboden
maar zijn eigenlijk te klein voor astronomische waarnemingen)
· Deze klasse vormt het absolute
absolute minimum (Maan, planeten,
helderste nevels en eenvoudige
dubbelsterren)
· Te koop bij nogal wat optiekers om de
hoek, algemeen matige kwaliteit en nul
komma nul vakkundige service. Wat je
er echter uit kunt halen bepaal je zelf,
niet de verkoper…. Daarnaast worden
bij de betere telescopendealer ook
verbeterde versies van deze 60 mm
kijkers aangeboden. (betere zoeker,
31.75
mm
oculairs,
stevige
montering,…)
· Grootte Orde Prijs : 150 – 250 EUR
(afhankelijk
van
azimutaal
of
equatoriaal opgesteld, en afhankelijk
van accessoires)
Top-verrekijkers
· Veel duurder dan junk-versies (150 >250 EUR) voor 7x50 of 10x50
· De meerwaarde bij het observeren is
vrij beperkt in vergelijking met de
serieuze meerkost voor beginners
· Vooral de grensmagnitude is beter
dankzij goede coatings, ook beeldscherpte is uitstekend
· Ook vogelkijkers leveren prima beelden
Astronomische verrekijkers
· 15x80, 20x80, 14x100, en groter
· Erg spectaculair voor astronomische
waarnemingen, zeker statief nodig
· Gepeperde rekening (vanaf 500 - 600
EUR tot veelvouden hiervan)
refractortelescoop
Pro :
· Absloluut beginnersinstrument en dus
eenvoudig te hanteren
Volkssterrenwacht Beisbroek
Telescopen, keuze te over
11
· Schaf equatoriale montering aan i.p.v.
azimutale indien het budget het toelaat,
zodat ook piggy-back foto-grafie kan in
een verder stadium.
· Erg transportabel
· Meestal veel accessoires in basispakket, maar…
Con :
· Accessoires zijn meestal van erg
povere kwaliteit, enkele uitzonderingen
(SkyWatcher, Meade)
· 24.5 mm oculairs in de meeste gevallen en zoeker te klein
· Lensdiameter is eigenlijk te beperkt om
zwakkere objecten voor gevorderden
waar te nemen.
· Bestaan ook in automatische ‘GOTOuitvoering’. Kan werken, maar niet
vanzelfsprekend om correct op te
stellen en te calibreren.
Reflectortelescoop
3.3. Kleine reflectors
Algemeen :
· Het gaat hier om 100 - 114 mm
reflectors (zogenaamde "elfjes"), van
enorm veel merken te krijgen
(Skywatcher, Meade, Celestron,…). De
matige standaard basisversies die
optiekers verkopen werden door een
aantal telescopen-merken verbeterd.
· Prijzen variëren tussen 200 en 300
EUR
voor
nagenoeg
dezelfde
modellen, goed uitgebouwde modellen
gaan tot >500 EUR
Pro
· Veruit beste all-round beginnerstelescoop (planeten, maan, deep sky,
…)
· Erg transportabel
· Zeker equatoriale montering aanschaffen, nooit azimutale omdat dan
ook piggy-back fotografie tot de
mogelijkheden behoort
· Meestal veel accessoires in basispakket, maar…
Volkssterrenwacht Beisbroek
Con
· Accessoires meestal van povere kwaliteit.
· Oculairs 24.5 mm, weinig extra
accessoires te verkrijgen. Zoek dus
een instrument met 31.75 mm oculairdiameters
· Indien zoeker 5x24, best vervangen
door 6 x 30 mm
· De standaard montering is zwak in
vergelijking
met duurdere astronomische instrumenten, bij sommige
(duurdere) modellen is ze echter wel
verbeterd. "Kijk en vergelijk" is hier de
boodschap
· Bestaan ook in automatische ‘GOTOuitvoering’. Kan werken, maar niet
vanzelfsprekend om correct op te
stellen en te calibreren.
Telescopen, keuze te over
12
3.4. Refractors
3.5. Reflectors (Newtonkijkers)
Algemeen :
· Het gaat hier om 80 - 125 mm
lenzenkijkers (SkyWatcher, Meade,
Celestron,…)
op
equatoriale
monteringen. Grotere refractors 150
mm - 200 mm bestaan ook tot de
mogelijkheden maar deze zijn zo groot
dat ze hier niet besproken worden.
· Het prijskaartje varieert tussen 800 –
2000
EUR
afhankelijk
van
objectiefdiameter en uitvoering van de
montering
· Vanaf paragrafen 3.4 zijn accessoires
zoals oculairs, filters, e.d. meestal niet
meer in het basispakket inbegrepen
(dus reken hier meestal nog zo'n 150 –
400 EUR extra bij)
Pro :
· Stijgen wat kwaliteit betreft uit boven de
eerder vermelde types (dus goede
montering, goede accessoires)
· Transportabel
· Afhankelijk van budget kan grootte
gekozen worden
· Basis astrofotografie is goed mogelijk;
zeker met de ED en APO varianten.
· Goede beeldscherpte, geen obstructie,
typisch voor lenzenkijkers
Con :
· Algemeen hebben ze eigenlijk een (te)
kleine objectiefdiameter voor de prijs
(matig wat deep-sky betreft, planeten
zijn wel goed scherp maar vertonen
weinig structuur wegens de beperkte
diameters)
· Achromatische telescopen geven hoe
dan ook altijd een beetje kleurshift.
Daarom is het beter om een ED Apotype met verbeterde lens of indien het
budget het toelaat een echte apochromatische refractor aan te schaffen.
Deze zijn trouwens ook uitstekend
geschikt voor het maken van wide-field
astronomische opnames.
Volkssterrenwacht Beisbroek
Algemeen :
· Zoals bij de refractors bestaat ook een
gamma telescopen die groter zijn dan
het basismodelletje van 100 of 114 mm
reflectors
· Het gaat hier om 150 mm - 250 mm
Newtons (SkyWatcher, Orion, Meade,
Vixen) op equatoriale monteringen
waarvan de prijzen variëren (afhankelijk
van grootte en uitrusting) van 800 1500 EUR). Grotere modellen (tot 300
mm) zijn ook te verkrijgen (2500 EUR)
Pro :
· In vergelijking met refractors hebben
deze kijkers een grotere objectiefdiameter voor een vergelijkbare prijs.
Dus zwakkere objecten zijn er ook mee
waar te nemen.
· Laten basis-astrofotografie toe omdat
de monteringen redelijk goed zijn.
· Veel accessoires te verkrijgen
· Afhankelijk van budget kan grootte
gekozen worden
· Prima all round telescopen
Con :
· Beeldcontrast minder dan refractors,
maar dit wordt in veel gevallen volledig
gecompenseerd door de grotere
diameter. (spiegels geregeld goed af te
stellen).
· Minder goed te transporteren, wegens
volumineus en complex
· Dobsontelescopen (zie 3.6) van
vergelijkbare grootte kosten een pak
minder
maar
hebben
geen
fotografiemogelijkheden.
Telescopen, keuze te over
3.6. Dobson-telescopen
(Newtonkijker op Dobsonmontering)
Algemeen :
· Na de boom van deze no nonsense
telescoop bij zelfbouwers, worden
complete Dobsontelescopen nu ook
aangeboden door (SkyWatcher, Meade
en Celestron).
· Het gaat hier om 150 mm - 400 mm
kijkers waarvan de prijs varieert
naargelang de grootte van 300 – 2500
EUR.
· Daarnaast zijn Dobson-telescopen ook
relatief eenvoudig zelf te bouwen in
vergelijking met andere types
Dobsontelesoop
Pro :
· Veruit beste verhouding prijs/diameter
van alle hier vermelde telescooptypes.
Visueel beste resultaat voor een
bepaald budget
· Erg eenvoudig te hanteren
· Ideaal beginnersinstrument
· Goed te transporteren ondanks grootte
· Erg stevige monteringen
Volkssterrenwacht Beisbroek
13
Con :
· Astrofotografie is niet mogelijk
· Ze zien er erg primitief uit, maar zoals
gezegd doet dit helemaal niets terzake.
· Accessoires en gadgets zijn niet
voorzien
3.7. Schmidt-Cassegrains
Algemeen :
· De Celestron en Meade SchmidtCassegrain telescopen (SCT's) of
Maksutov-telescopen bestaan in enorm
veel uitvoeringen, gaande van naakte
basisversies tot en met compleet
computergestuurde apparaten. Vooral
in Amerikaanse tijdschriften vindt men
massa's oogverblindende advertenties
waar alle gagets en toebehoren uit de
doeken gedaan worden.
· Het basismodel is een 8" (200mm)
kijker maar varianten van 5", 6”, 9.25"
10", 11" en zelfs groter zijn ook
verkrijgbaar
· We spreken hier over prijzen van 2000
– 3000 EUR (basis 8") tot +/-9000 EUR
(11" op montering- maar dat is al een
observatoriuminstrument).
· Prijs is echter sterk afhankelijk van het
type montering dat gekozen wordt (al
dan
niet
geoptimaliseerd
voor
astrofotografie).
· In deze klasse zijn ook kleinere 90 mm
en 125mm Maksutov versies (Meade
ETX, SkyWatcher) te verkrijgen voor
een beperkter budget.
Pro:
· Zeer complete telescoop zowel voor
visueel als astrofotografisch gebruik.
· Enorm veel accessoires en uitbreidingen voor te verkrijgen en dit zowel optisch als electro-mechanisch
(oculairen, filters, sturingen, electronica,…)
· Compact en dus redelijk gemakkelijk te
transporteren en op te bergen.
Telescopen, keuze te over
· Automatische GOTO systemen (al dan
niet in combinatie met GPS) laten toe
om vrij makkelijk objecten op te zoeken.
·
14
Naast de telescopen behandeld in dit
overzicht zijn er nog voor alle telescopenklassen varianten van gespecialiseerde
merken (beperkte series) die wat
afwerking en kwaliteit een stuk uitsteken
boven de massaproducten die hier
beschreven werden. De prijzen ervan
swingen compleet de pan uit en worden
hier dan ook niet vermeld in dit inleidend
overzicht.
Ook zelfbouw behoort zoals gezegd tot de
interessante mogelijkheden.
Wanneer we kijken naar de beste
beginnersinstrumenten met doorgroeimogelijkheden komen we alles in
beschouwing nemend terecht bij
Schmidt-Cassegrain Telescoop
Con :
· Visuele kwaliteit niet altijd top (matig
contrast door concept met grote
vangspiegel)
· Niet goedkoop als instap.
Volkssterrenwacht Beisbroek
· 80 - 100 mm ED-refractors op
equatroiale monteringen als minimum
wat kijkerdiameter betreft.
· 114 - 200 mm reflectors op equatoriale
monteringen als meest all-round beginners-instrumenten
· 200 – 250 mm Newton-Dobson wat
visuele prestaties en gebruiksgemak
betreft.
· 125 - 150 mm compacte Maksutov
wanneer compactheid, accessoires en
eventueel electronica belangrijk zijn.