Lees de petitie voor persvrijheid

De vrije markt versmoort het vrije woord
Vandaag is het World Press Freedom Day, een dag die in België nooit werd gevierd. Toen in 1993
de Verenigde Naties 3 mei uitriepen tot internationale dag van de persvrijheid hadden ze vooral
landen in gedachten waar de staat het vrije woord brutaal verdrukte.
Maar dit jaar trekt PEN Vlaanderen aan de alarmbel: 3 mei moet helaas ook hier gevierd
worden. Want wij, schrijvers van Vlaanderen, zijn ernstig bezorgd over de kwaliteit van de
journalistiek. Rechtstreekse verstikking van de persvrijheid door de staat gebeurt hier eerder
incidenteel. Het is hier China niet. Maar wat niet van buitenaf komt, knaagt van binnenuit. De
media zijn in toenemende mate hun persvrijheid zélf aan het uithollen.
De reden is eenvoudig. Overal in het Westen kampen commerciële media met dalende
inkomsten – consumenten keren zich naar gratis nieuws, adverteerders haken af – en die
verliezen moeten gecompenseerd worden met steeds spannender verhalen, dramatischer
conflicten en heftiger verslaggeving, opgesteld door steeds kleinere en goedkopere redacties
die onder steeds grotere tijdsdruk moeten presteren.
Tekenend in dat opzicht is dat Offshore-leaks, de grootste journalistieke onthulling in jaren, niet
in de commerciële media maar in de nonprofit-sector ontstond. Er was geen enkele Vlaamse
journalist bij betrokken.
Bijna alle massamedia in Vlaanderen (kranten, radiostations, televisiezenders) zijn commerciële
media: hun primaire logica is die van de kijkcijfers, de verkoopsaantallen, de luisterdichtheid of
de unieke geregistreerde gebruikers. Door het eigen marktaandeel systematisch boven het
algemeen belang te plaatsen, geraakt de persvrijheid allengs in de verdrukking. De vrije markt
versmoort zo stilaan het vrije woord.
Voor wat het waard is: in de Press Freedom Index van Reporters Zonder Grenzen zakte België dit
jaar naar de 21ste plaats. We staan er naast Polen. Tien jaar geleden stonden we nog op de 7 de
plaats.
Een opstoot aan mediakritiek enkele jaren geleden heeft het tij niet kunnen doen keren. De
pertinente analyses van onderzoekers als Geert Buelens, Frank Thevissen, Jan Blommaert en Luc
Huyse vonden weliswaar weerklank bij kleinschaliger kanalen als Apache, DeWereldMorgen,
Rekto:Verso, Actua-TV, Doorbraak, Mo en Liberales maar zorgden bij de mainstream media
enkel voor cosmetische aanpassingen. Tekenend is het dat de site mediakritiek.be, ons
belangrijkste forum voor systematische analyse van de journalistiek, dit jaar ophoudt te
bestaan.
Ziehier de paradox: de crisis van de afgelopen jaren maakt een vrije kwaliteitspers meer dan
ooit noodzakelijk, maar meer dan ooit zien we hoezeer die pers deel is van de crisis. Zij bericht
niet enkel over het roekeloze casinokapitalisme, maar neemt eraan deel. Net zoals de banken
zich in de vernieling hebben gereden door blindelings een marktlogica te volgen, zo zijn de
media zichzelf aan het verwoesten door cijfers te laten primeren op relevantie. Dit is erg omdat
banken en kranten ook een maatschappelijke rol vervullen, en dus nooit alleen maar
commerciële instellingen mogen zijn. Zoals een gezond bankwezen essentieel is voor de
economie, zijn vrije media cruciaal voor de democratie.
Net daarom zijn we zo bezorgd. In de praktijk zijn de media niet langer de vierde macht, maar
de eerste. Politici worden er gemaakt en gekraakt, misdaden worden er berecht en beslecht, de
politieke agenda en de publieke opinie krijgen er grotendeels vorm. Maar wat betekent het als
die macht hoofdzakelijk wordt bepaald door de markt?
Nochtans kan het ook anders. Inzetten op diepgravende journalistiek loont. TIME publiceerde in
maart een dossier van maar liefst 36 pagina’s over de Amerikaanse gezondheidszorg. Dat zorgde
voor de beste verkoop in twee jaar en 16 keer meer digitale verkoop dan anders. Dichter bij huis
is het fenomenale succes van De Correspondent – 19.000 mensen die 60 euro storten voor een
ernstig medium – een inspirerend voorbeeld. Het bewijst dat veel mensen serieus willen
worden genomen door de media, het verraadt een verlangen naar journalistiek die de waan van
de dag overstijgt.
Omdat wij schrijvers dagelijks met teksten omgaan, hebben we enkele suggesties. PEN
Vlaanderen pleit voor:
1. meer onderzoeksjournalistiek, minder steekvlamjournalistiek
2. meer duiding (kaarten, dossiers, infographics, achtergronden), minder opiniëring
(columns, tweets, polls)
3. meer buitenland- en Europaberichtgeving, minder tunnelvisie op Wetstraat: de macht is
verschoven
4. meer zelfregulering (factchecking, ombudsman), minder aversie voor externe kritiek
5. meer inzicht in reële conflicten, minder opkloppen van futiele conflicten
Op onze Facebook-pagina kunnen mensen de lijst verder aanvullen.
Namens PEN Vlaanderen
PEN Vlaanderen is de Vlaamse afdeling van International PEN. Deze wereldwijde auteursvereniging ijvert voor
vrede en internationale verstandhouding. Zij komt op voor vrije meningsuiting en verzet zich tegen elke vorm van
censuur. Het lidmaatschap van PEN staat open voor alle erkende schrijvers, redacteurs en vertalers die deze
doelstellingen onderschrijven, zonder onderscheid van nationaliteit, taal, ras, huidskleur of religie. Het letterwoord
PEN staat voor ‘poets, playwrights, essayists, editors & novelists’. www.penvlaanderen.be
Ondertekenaars:






































Benno Barnard
Els Beerten
Daniel Billiet
Suzanne Binnemans
Gie Bogaert
Dimitri Bontenakel
Stefan Boonen
Hugo Bousset
Stefan Brijs
Frans August
Brocatus
Diane Broeckhoven
Guy Commerman
Geertrui Daem
Johan de Boose
Ides Debruyne
Pieter De Buysser
Saskia De Coster
Jozef Deleu
Mieke de Loof
Sarah De Mul
Gita Deneckere
Frans Denissen
Josse De Pauw
Wouter Deprez
Janine De Rop
Patrick De Rynck
Lukas De Vos
Katelijne De Vuyst
Bruno De Wever
Annemarie Estor
Joris Gerits
Frank Hellemans
Kristien
Hemmerechts
Stefan Hertmans
Peter HolvoetHanssen
Pol Hoste
Joris Iven
Dirk Jacobs







































Hilde Keteleer
Willy Laes
Caroline Lamarche
Patrick Lateur
Delphine Lecompte
Simone Lenaerts
Elisabeth Marain
Bart Moeyaert
Koen Peeters
Sven Peeters
Michel Perquy
Yves Petry
Piet Piryns
Leo Pleysier
Guy Poppe
Guy Posson
Anne Provoost
Erik Raspoet
Marc Reugebrink
Xavier Roelens
Jean-Pierre Rondas
Olivia Rutazibwa
Silvain Salamon
Annmarie Sauer
Willy Schuyesmans
Gerd Segers
Karel Sergen
Kris Smet
Rudy Soetewey
Walter Soethoudt
Ina Stabergh
Piet Teigeler
Peter Terrin
Marleen Teugels
Jeroen Theunissen
Peter Theunynck
Rose Vandewalle
Stefaan van den
Bremt
Denise Van den


















Broeck
Stefan van den
Broeck
Luckas Vander Taelen
Ingrid Vander Veken
Ann Van Dessel
André Van Halewyck
Tom Van Imschoot
Geert Van Istendael
Judith Vanistendael
Bob Van Laerhoven
Joke van Leeuwen
Bart Van Loo
Monika van Paemel
David Van Reybrouck
Peter Vermeersch
Annelies Verbeke
Erik Vlaminck
Bart Vonck
Walter Zinzen