Franse spelling

O
pschudding eerder dit jaar: de ‘nieuwe’ Franse spelling
werd opnieuw onder de aandacht gebracht, 26 jaar (!) na
datum. De polemiek leek ook uit het niets te komen:
zelfs het Franse ministerie van Onderwijs wist niet waar
de opschudding vandaan kwam, gezien er niets nieuws werd
beslist. Maar wat is er in februari dit jaar dan precies gebeurd,
en, belangrijker nog, wat is de concrete impact van deze ‘nieuwe’
spelling? Een overzicht.
Op 3 februari 2016 brengt een artikel
op de website van de Franse televisiezender TF1 de bal aan het rollen,
door de volgende zin: “la réforme de
l’orthographe votée en 1990 sera[it]
appliquée à la rentrée prochaine”.
Dit persbericht zorgde voor heel wat
opschudding. Vooral het ‘verdwijnen’
van de accent circonflexe leek voor
velen onaanvaardbaar (#jesuiscirconflexe). Wat was er dan aan de
hand, als het bericht noch van het
ministerie van Onderwijs, noch van
de Académie française kwam? Het
zijn de uitgevers van schoolhandboeken die de kat de bel aanbonden en
besloten om de ‘nieuwe’ spelling in
de handboeken toe te passen vanaf
dit schooljaar. Deze is immers al
sinds 1990 toegelaten, werd al in de
meeste woordenboeken toegepast
en is al sinds 2005 erkend door de
spellingscorrector van het Officepakket. Een sticker op de handboeken zou de lezers duidelijk maken
dat ze de nieuwe spelling hanteren.
Dit is op zich ook niet helemaal
nieuw: een aantal handboeken, zoals
die van Hatier, volgden al de nieuwe
spellingsregels.
De discussies over de ‘nieuwe’ spelling flakkeren om de zoveel tijd weer
even op. De vernieuwing van de onderwijsprogramma’s, eind 2015, zal
waarschijnlijk aan de basis gelegen
8
BASIS 26 NOVEMBER 2016
hebben van deze hernieuwde aandacht. Het probleem blijft echter
steeds hetzelfde: de nieuwe Franse
spelling, die voortvloeit uit de aanbevelingen die door het expertencomité
(de Conseil supérieur de la langue
française) werden geformuleerd en
door de Académie française werden
goedgekeurd, is al sinds 1990 erkend, maar de toepassing ervan is
(nog steeds) niet verplicht. De twee
spellingen worden allebei erkend en
aanvaard, zonder echter duidelijk
voor de nieuwe spelling te kiezen en
die op te leggen, zoals voor het
Nederlands wel is gebeurd. Er zijn
wel steeds meer initiatieven in de
richting van de nieuwe spelling, zoals de officiële erkenning door het
Franse ministerie van Onderwijs op
12 april 2007 (“l’orthographe révisée
est la référence”). De stelling dat
leerkrachten de nieuwe spelling niet
zouden moeten aanleren, is tevens
onwaar (de richtlijnen van de verschillende académies waarbij leerkrachten aangesloten zijn voor vorming en opleiding zijn hierover duidelijk), maar het blijft zo dat beide
spellingen aanvaard worden, ook tijdens examens bijvoorbeeld.
In de Franstalige Gemeenschap werd
de nieuwe spelling in 1998 opgenomen. De omzendbrief van 20 augustus 1998 vermeldt echter dat geen
van beide opgelegd wordt en dat beiden dus aanvaard worden, voor onbepaalde tijd. Het is echter wel zo
dat de omzendbrieven van 2008 aangeven dat leerkrachten (en lerarenopleidingen) prioritair de nieuwe
spelling moeten aanleren.
De nieuwe Franse spelling
in vier punten
De nieuwe spelling wordt meestal
gereduceerd tot de ‘verdwijning’ van
het accent circonflexe en de bijzondere, maar verklaarbare, aanpassing
van sommige woorden zoals oignon >
ognon (ui). De nieuwe spelling heeft
een impact op ongeveer 2.400 woorden, slechts 4% van de woordenschat. Wat is er nu concreet veranderd? De essentie van de spellingshervorming in vier punten:
1. Het koppelteken
Getallen
Bij getallen betekent de spellingshervorming echt een vereenvoudiging van het systeem:
alles wordt nu verbonden met
een koppelteken, bv. vingt-etun, deux-cents. De enige onduidelijkheid betreft million en
milliard, die als zelfstandige
naamwoorden niet automatisch
als getallen worden gezien. Gezien
ze echter steeds meer als getallen
worden beschouwd, wordt het gebruik van het koppelteken niet als
een fout bestempeld, bv. deux(-)millions(-)trois-cent-soixante-dix-milleneuf-cent-treize.
Samenstellingen
Samengestelde woorden worden nu
vaker aan elkaar geschreven, dus
zonder koppelteken. Dit is zo
a. wanneer het verband tussen de
betekenis van het samengestelde
in de focus Aurélie Welcomme Docente Frans, Arteveldehogeschool
van de ‘nieuwe’
Franse spelling
woord niet meer duidelijk af te
leiden valt van de onderdelen, bv.
un croquemonsieur, un portemanteau.
Het koppelteken blijft wanneer
het wel duidelijk is (zoals bij
après-midi).
b. bij onomatopeeën, bv. traintrain,
pingpong.
c. bij woorden van Latijnse of
vreemde oorsprong, bv. un apriori, socioéconomique, weekend,
fastfood). Dit is niet zo indien er
leesmoeilijkheden ontstaan (ai –
oi – ou; bv. auto-immune).
d. bij woorden met Latijnse en
Griekse voorvoegsels (zoals extra-, infra-, intra-, macro-, micro-, néo-, ultra- …) en voorvoegsels als contr(e)-, entr(e)- …, bv.
entretemps, un extraterrestre.
Woorden die een geografische of
geschiedkundige relatie aangeven,
blijven met een koppelteken geschreven worden, bv. franco-belge.
Samenstellingen met demi, être, ex,
non, sans, semi, sous worden ook
nog steeds met een koppelteken geschreven, bv. un demi-litre, un exmari.
niemen, zoals bij dû-du, mûr-mur,
sûr-sur) en in vervoegingen (passé
simple en subjonctif). Het accent
blijft ook onveranderd behouden bij
de ‘a’ en de ‘o’.
Het accent grave
Het accent grave vinden we nu terug
a. op de ‘a’ van Latijnse uitdrukkingen (à priori, à postériori)
b. ter vervanging van de accent aigu
op de ‘e’ voor een lettergreep
met een doffe ‘e’ (un évènement,
un cèleri). Uitzonderingen hierop
zijn frequente woorden, zoals
médecin, médecine…
c. Hetzelfde principe geldt voor
werkwoorden op -eler en -eter
(bv. il époussète, il allègera), behalve bij appeler, jeter en hun samenstellingen, en bij de futur
simple en de conditionnel présent
van werkwoorden van het type
‘céder’ (je cèderai, il règlera).
Het accent aigu
Om de spelling beter te laten aansluiten bij de uitspraak, wordt het
accent aigu geschreven bij open lettergrepen met een ‘e’, bv. un référendum, etcétéra.
Het trema
Het trema werd verplaatst bij -güeet -güi- (bv. aiguë, ambiguë, ambiguïté > aigüe, ambigüe, ambigüité) en
werd aan bepaalde woorden toegevoegd om zo de uitspraak ervan te
verduidelijken (bv. argüer).
3. Meervoud
van samenstellingen en leenwoorden
Het meervoud van
samenstellingen
opgebouwd uit een
voorzetsel of werkwoord en een zelfstandig naamwoord
is nu eenduidig enkel
op het tweede deel van de samenstelling zichtbaar (bv. un essuiemain, des essuie-mains, in plaats
van un essuie-main(s), des essuiemain(s)), op een aantal uitzonderingen na. Het meervoud van leenwoorden volgt eveneens de meervoudsregels van het Frans, bv. des
graffitis, des box, les matchs, les
maximums.
Het koppelteken verdwijnt dus niet,
en blijft ook in de samenstellingen
met -ci, -là en -même (bv. lui-même), bij inversies in vraagzinnen en
tussen voornaamwoorden na de imperatief (bv. Donnez-le-moi).
2. Accenten
Het accent circonflexe
Het accent circonflexe
verdwijnt inderdaad bij
de ‘i’ en de ‘u’ (bv. aout,
le cout, le maitre, la
maitresse, il connait …)
maar blijft wel in geval
van ambiguïteit (homo-
Het grootste
probleem blijft de
vrijblijvendheid van de
toe te passen spelling.
26 NOVEMBER 2016 BASIS
9
4.Meer eenvormigheid en
spelling dichter bij de uitspraak
Dit punt omvat een aantal minder
gemakkelijk te groeperen regels.
We vinden hier regels die een grotere eenvormigheid tussen woorden
van eenzelfde woordfamilie beogen,
zoals bv. bonhommie i.p.v. bonhomie,
naar analogie met (bon)homme. Ook
ognon i.p.v. oignon, naar analogie
met un rognon (een niertje), un trognon (een klokhuis) is hiervan een
voorbeeld.
We vinden ook regels terug die de
spelling dichter bij de uitspraak
brengen: zo kunnen woorden op -olle en werkwoorden op -otter nu met
een enkele ‘l’ of ‘t’ geschreven worden (met uitzondering van colle, folle, molle), worden woorden op
-illier/-illière nu met iller/-illère geschreven (bv. un joailler), wordt het
voltooid deelwoord van absoudre en
dissoudre nu met een –t geschreven
(absous, dissous > absout, dissout) en
wordt de spelling van Griekse of
Latijnse woorden vereenvoudigd
(homœo- > homéo). Voor -ph- blijft
de situatie ingewikkeld: -ph- kan
vervangen worden door -f-als beide
schijfwijzen bestonden (bv. un parafe
i.p.v. un paraphe), maar de spelling
met -ph- blijft in vele gevallen be-
houden (bv. une catastrophe, une
pharmacie).
Het meest verrassende principe is
echter het volgende: “wanneer verschillende spellingen bestaan, is de
simpelste en de meest conforme
aan de Franse taal deze die weerhouden wordt”. Deze regel is breed
toepasbaar. Zo krijgen woorden van
Engelse oorsprong een ‘meer
Franse’ spelling op –eur, bv. un
snowboardeur, un rockeur.
Het voltooid deelwoord laissé gevolgd door een infinitief is nu ook
onveranderlijk, bv. Je les ai laissé
partir, wat ook twijfel wegneemt.
Hoe moet het nu verder?
Het grootste probleem blijft natuurlijk de vrijblijvendheid van de toe te
passen spelling, zoals een artikel
van het NRC Handelsblad naar aanleiding van de Duitse spellingshervorming in 1995, aanstipt: “Het sys­
teem [van dubbelvormen, voorkeurspelling naast toegelaten spelling]
is, hoe sympathiek ook op het eerste gezicht, volstrekt onbruikbaar in
de praktijk. In welke spelling moeten lesboeken verschijnen? Een afgewogen mengeling van beide vormen? Scholen kunnen zich profileren als conservatief of progressief
op het gebied van de spelling, een
keuzevrijheid die menigeen niet zal
waarderen”. Het lijkt er ook niet
meteen op dat er een definitieve,
politieke beslissing of stellingname
in de nabije toekomst op de agenda
staat. Uiteindelijk kwam de kwestie
slechts weinig in het nieuws bij de
start van het nieuwe schooljaar.
Dat neemt uiteraard de vragen van
leerkrachten in de Vlaamse
Dupriez, Dominique. 2009. La nouvelle orthographe en pratique. Bruxelles: De Boeck/Duculot.
Welcomme, Aurélie. 2016. Ciel, mon circonflexe! La nouvelle orthographe dans tous ces états. Romaneske 41(2). 18-32.
www.enseignement.be/download.php?do_id=745&do_check
http://www.renouvo.org/liste.php?t=3&lettre=a
1. http://curriculum-basisonderwijs.katholiekonderwijs.vlaanderen/content/frans-0
2. (http://www.vanin-methodes.be/vanin_master/enaction/page.aspx?pid=805).
10
BASIS 26 NOVEMBER 2016
b
n
Gemeenschap niet weg. De impact
op de lespraktijk blijkt minimaal: de
leerplannen voor het lager onderwijs1 vermelden in de gemeenschappelijke actieve woordenschatlijst zowel de oude als de nieuwe
spelling van de 7 (!) woorden die
veranderen door de nieuwe spelling:
“Wat de nieuwe Franse spelling betreft, hebben we gekozen om zowel
de klassieke als de nieuwe schrijfwijze te vermelden. De nieuwe
schrijfwijze staat tussen vierkante
haakjes: vingt et un [vingt-et-un].
Het gaat in totaal om 7 woorden:
s’il vous plaît [plait], août [aout],
un week-end [weekend], vingt et un
[vingt-et-un], trente et un [trente-etun], deux cents [deux-cents] en deux
mille [deux-mille].”
De nieuwe spelling lijkt ook niet meteen een prioriteit. Bij uitgeverij Van In
lezen we echter ook het volgende:
“In En action vermelden we in de
woordenschatlijsten voor de leerlingen enkel de klassieke schrijfwijze.
Het is immers best geen verwarring
in de hand te werken in de prille leerjaren. In de handleiding voor de leerkracht wordt daarnaast ook de andere schrijfwijze gemeld, bv. bij août
[…]. Vestig hier verder geen aandacht
op. Maar reken het niet als fout aan
als een leerling aout schrijft”2
Gezien het feit dat de nieuwe spellingsregels het leven van leerlingen
(en van leerkrachten!) gemakkelijker kunnen maken (zoals de nieuwe
regels voor getallen, bijvoorbeeld),
dat de nieuwe spelling gestaag aan
invloed en erkenning wint en dat lerarenopleiding in het Franstalig
landsgedeelte aangespoord worden
om de nieuwe spelling aan te leren,
zou het een stap vooruit kunnen zijn
om ook op de kar van de nieuwe
spelling te springen.
De Taalunie laat overigens weten
dat “omwille van het belang van de
herkenbaarheid van woordbeelden
bij spelling en de uitgesproken wens
tot spellingrust” de spelling van
woorden in het Nederlands die uit
het Frans overgenomen zijn ongewijzigd blijft. n