Zicht op huidkanker

hoofdartikel
Check je vlekje
Dit jaar besteedt het Huidfonds veel aandacht aan de invloed van zonlicht op de huid. Wanneer het gaat om de relatie tussen zon en
huid, gaat het al gauw over huidkanker. Maar de relatie is complex en zonder zon kunnen wij niet leven.
In deze uitgave vindt u een overzicht van wat u zou moeten weten over huidkanker. In de zomeruitgave staan we stil bij de preventie
van huidkanker, het gebruik van (zon)licht bij de behandeling van chronische huidaandoeningen en de positieve effecten van zonlicht
op onze gezondheid. In de herfst informeert HUID u over de behandeling van huidkanker en tijdens de Themadag op 15 november 2008
kunt u verschillende deskundigen over al deze onderwerpen vragen stellen. Een verslag van de Themadag vindt u te zijner tijd in
HUID 4-2008. Zie ook www.checkjevlekje.nl
Wat u moet weten over huidkanker | deel 1
Zicht op huidkanker
De term ‘huidkanker’ dekt onvoldoende de lading. Er zijn namelijk meerdere
typen huidkanker waarvan de drie meest voorkomende zijn: melanoom,
basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom. De drie typen verschillen
bijvoorbeeld van elkaar in de betrokken huidcellen en de kans op genezing.
Ze hebben gemeen dat de betrokken huidcellen zich ongecontroleerd delen.
Dit artikel zet de drie typen op een rij.
6
Melanoom
Betrokken huidcellen
Een melanoom is een agressief groeiende, kwaadaardige tumor.
De kans dat de afwijkende cellen zich door het lichaam verspreiden,
is redelijk groot en daardoor is melanoom een levensbedreigende
aandoening. Vroege herkenning en behandeling zijn zeer belangrijk.
Wanneer een melanoom in een vroeg stadium is ontdekt, is de
kans op een succesvolle behandeling groot. De behandeling
bestaat dan uit een operatieve verwijdering van het melanoom,
waarbij de kans op genezing groter is dan 95%.
Er zijn verschillende soorten melanoom. Ze verschillen voor wat
betreft hun locatie (bijvoorbeeld oogmelanoom, slijmvliesmelanoom) en de manier waarop de tumor groeit (bijvoorbeeld een
zich oppervlakkig verspreidend melanoom of het knobbelvormige
nodulair melanoom). Er is ook een ongepigmenteerd melanoom
(amelanotisch melanoom). Door de afwezigheid van pigment is
het moeilijker dit melanoom als zodanig te herkennen.
Een melanoom ontstaat in de pigmentcellen van de huid. Deze pigmentcellen heten ook melanocyten en ze bevinden zich in de
opperhuid. Afhankelijk van het type, groeit een melanoom in de
breedte en/of de diepte.
|
HUID MAART 2008
Een melanoom.
Hoe vaak komt het voor
Vooruitzichten
Elk jaar wordt bij ongeveer 2850 mensen in Nederland vastgesteld
dat zij een melanoom hebben. Omgerekend naar het aantal inwoners
van Nederland en de leeftijd die wij allemaal bereiken, komt dit erop
neer dat van elke 75 inwoners 1 persoon een melanoom krijgt.
Jaarlijks sterven ongeveer 400 mensen aan de gevolgen van een
melanoom. Van alle nieuwe gevallen van huidkanker die jaarlijks
ontstaan, is momenteel zo´n 4% een melanoom.
Het melanoom is de meest levensbedreigende vorm van huidkanker.
Voorspellingen hierover zijn moeilijk te doen omdat geen twee
melanomen aan elkaar gelijk zijn. Wanneer een melanocyt zich
nog maar net is gaan ontwikkelen tot een melanoom, is de kans
op uitzaaiingen klein en dus de overlevingskans veel groter.
Uit onderzoeken is gebleken dat de kans op uitzaaiingen toeneemt
wanneer het melanoom dikker is. Bij 90 - 95% van de patiënten bij
wie het melanoom niet meer dan 1 millimeter in de huid is
gegroeid, komt de aandoening na verwijdering niet meer terug.
Bij wie komt het voor
In tegenstelling tot de twee andere vormen van huidkanker,
komen melanomen relatief vaak voor bij mensen vanaf een jaar of
dertig. Bij vrouwen wat vaker dan bij mannen.
Het is erg zeldzaam dat een kind een melanoom krijgt.
Soms komen melanomen ‘in de familie voor’; mochten meerdere
familieleden een melanoom hebben gehad, neem dan contact op
met uw arts.
Het plaveiselcelcarcinoom is een kwaadaardige tumor die zich kan
uitzaaien. Dat gebeurt meestal pas als de tumor flink is gegroeid.
Wanneer de behandeling (te lang) uitblijft, kan het gezwel de
onderhuidse weefsels aantasten en neemt de kans op uitzaaiing
naar bijvoorbeeld de lymfeklieren toe.
Hoe ontstaat het
Betrokken huidcellen
Vrijwel elke levende cel deelt zich. Dan ontstaan twee nieuwe cellen.
‘Kanker’ staat voor processen waarbij de betrokken cellen zich
ongecontroleerd blijven delen, waardoor er een ophoping van cellen
ontstaat (het gezwel of de tumor), die blijft groeien. De zich
delende cellen kunnen bovendien gaan woekeren en zich uitbreiden
in omringend weefsel, waarbij ze dat weefsel beschadigen. Via het
bloed, het lymfestelsel en lichaamsholten kunnen woekerende
cellen zich ook nog door het lichaam verplaatsen en in andere
organen nieuwe tumoren veroorzaken (uitzaaiing).
Een plaveiselcelcarcinoom ontstaat in de reguliere huidcelen (keratinocyten) van de opperhuid.
Plaveiselcellen zijn de huidcellen die zich al vanuit de basaallaag
hebben losgemaakt en op weg zijn om te sterven en te verhoornen
om zo de huid een stevige buitenkant te geven.
Bij melanomen is het DNA van de betrokken melanocyt zo beschadigd geraakt, dat er een genmutatie heeft plaatsgevonden. Dit kan
er, soms tientallen jaren later, toe leiden dat de controle over het
delen van de cel wegvalt. De cel deelt zich, de daaruit ontstane
cellen delen zich ook meteen en zo gaat dat door.
Plaveiselcelcarcinoom
Hoe vaak komt het voor
Exacte cijfers ontbreken, maar geschat wordt dat op jaarbasis meer
dan 10 duizend nieuwe plaveiselcelcarcinomen ontstaan.
Dat betekent dat over een jaar gezien, ongeveer 11% van alle
nieuwe gevallen van huidkanker een plaveiselcelcarcinoom is.
Bij wie komt het voor
De meeste mensen met een plaveiselcelcarcinoom zijn 60 jaar en ouder.
Hoe ontstaat het
Hoe te herkennen
Melanocyten (pigmentcellen) bevinden zich over het gehele lichaam
voornamelijk in de opperhuid. Op zich zou elke melanocyt kunnen
veranderen in een cel die zich ongeremd blijft delen - een kankercel.
Dat lijkt dan eerst op een gewone moedervlek, maar door de blijvende celdeling verandert de vlek geregeld van uiterlijk - hij is ‘onrustig’.
In moedervlekken liggen groepjes melanocyten bij elkaar. Meestal
ontstaat een melanoom vanuit een moedervlek. Wanneer een
moedervlek ‘onrustig’ wordt (verdikt, donkerder of juist lichter of
meer gevlekt wordt, een grillige grens krijgt, gaat bloeden, jeukt
of pijn doet) is het belangrijk dat u naar uw huisarts gaat.
Zie de tekst bij het melanoom. Bij een plaveiselcelcarcinoom zijn
het de plaveiselcellen die ongeremd delen. Veelal ontstaat een
plaveiselcelcarcinoom uit een actinische keratose. Dat is een ruw,
verhoornd plekje op de huid, dat ontstaat door overmatige blootstelling aan zonlicht (zie het kader op pagina 9).
Hoe te herkennen
Het plaveiselcelcarcinoom ziet er in het beginstadium meestal uit als
een rood schilferend plekje of knobbeltje. In het plekje ontstaat een
zweertje dat niet geneest. Soms zit er een schilferend korstje op,
soms niet.
Risicofactoren
-
-
-
Genetische aanleg. In bepaalde families komen melanomen of
onrustige moedervlekken (dysplastische nevi) veel voor.
Zonverbranding, en dan vooral op kinderleeftijd. De schade die
de huid oploopt bij een zonnebrand kan nog tot tientallen
jaren bijdragen aan het ontstaan van melanoom.
Een lichte huid, licht of rossig haar en lichte ogen, vooral in
combinatie met sproeten. Deze kenmerken vormen een risicofactor
vanwege de geringe natuurlijke bescherming tegen zonlicht.
Moedervlekken (zie het kader op pagina 9).
Een plaveiselcelcarcinoom.
HUID MAART 2008
|
7
hoofdartikel
Plaveiselcelcarcinomen en basaalcelcarcinomen lijken een beetje
op elkaar. Maar plaveiselcelcarcinomen hebben geen randje met
een parelachtige glans of verwijde bloedvaatjes, en ze groeien
sneller (zie de omschrijving bij het basaalcelcarcinoom).
Betrokken huidcellen
Een basaalcelcarcinoom ontstaat in de basaallaag van de opperhuid;
jonge reguliere huidcellen (keratinocyten) delen zich ongecontroleerd. Dit proces verloopt relatief langzaam en mede daardoor
komen uitzaaiingen vrijwel niet voor.
Risicofactoren
•
•
•
•
•
Genetische aanleg.
Zonlicht.
Mensen met een lichte huid hebben minder natuurlijke bescherming tegen zonlicht.
Roken.
Het gebruik van zogenaamde ‘immunosuppressieve geneesmiddelen’, medicijnen die bijvoorbeeld niertransplantatie patiënten
moeten gebruiken.*
Hoe vaak komt het voor
Naar schatting ontstaan jaarlijks 75 duizend nieuwe basaalcelcarcinomen in Nederland. Aangezien er geen officiële, landelijke
registratie is, zijn exacte getallen niet bekend. Het is mogelijk dat
bij een persoon meerdere van deze carcinomen ontstaan.
Van alle nieuwe gevallen van huidkanker per jaar, betreft het in
ongeveer 85% een basaalcelcarcinoom.
Bij wie komt het voor
Vooruitzichten
Goed. Een plaveiselcelcarcinoom is goed te behandelen.
Basaalcelcarcinoom
Het basaalcelcarcinoom is de minst kwaadaardige vorm van huidkanker. Het groeit zeer langzaam, maar toch is een goede en tijdige
behandeling noodzakelijk. Anders groeit het carcinoom verder de
huid in en tast het de onderliggende weefsels aan, ook kraakbeenen botweefsel.
De meeste mensen die voor het eerst een basaalcelcarcinoom
hebben, zijn minimaal van middelbare leeftijd (45 jaar). Er kan
sprake zijn van erfelijke aanleg; dan ontstaan de carcinomen ook
wel op jongere leeftijd.
Hoe ontstaat het
Zie de tekst bij het melanoom. Bij een basaalcelcarcinoom zijn het
de huidcellen in de basaallaag van de opperhuid, de keratinocyten,
waar een genmutatie plaatsvindt waardoor ze zich ongecontroleerd
delen. Basaalcelcarcinomen zaaien zich niet uit.
Hoe te herkennen
Er zijn vijf soorten basaalcelcarcinoom. De meest voorkomende
vorm, het nodulair basaalcelcarcinoom bevindt zich meestal in het
gezicht. Het ziet eruit als een glad, glazig knobbeltje, soms met
verwijde bloedvaatjes, en het groeit maar langzaam. Midden op
het knobbeltje ontstaat op een gegeven moment een nattig
zweertje. De rand daarvan heeft een parelachtige glans. Op het
zweertje komt een korstje, dat er ook weer gemakkelijk af gaat,
waarna een nieuw korstje ontstaat.
Op het gezicht valt het carcinoom wel op. Bevindt het zich op een
arm, been of de romp, dan denken de betrokkenen nogal eens dat
het een eczeemplekje is
Risicofactoren
Een basaalcelcarcinoom.
•
•
•
Genetische aanleg.
Zonlicht, vooral overmatige blootstelling aan zon in de kinderjaren.
Mensen met een lichte huid hebben minder natuurlijke
bescherming tegen zonlicht.
Vooruitzichten
Zeer goed. Een basaalcelcarcinoom is goed te behandelen.
Een nodulair basaalcelcarcinoom met een zweertje.
8
|
HUID MAART 2008
* In het algemeen geldt dat het afweersysteem bij het ontstaan van
huidkanker een rol kan spelen. ‘Immunosuppresieve geneesmiddelen’
onderdrukken het afweersysteem.
Het is wetenschappelijk bewezen dat dit de kans op plaveiselcelcarcinoom
sterk vergroot.
De invloed op het ontstaan van andere vormen van huidkanker lijkt
minder groot.
Een aantal zaken op een rij over melanoom, plaveiselcelcarcinoom en basaalcelcarcinoom
Melanoom
Plaveiselcelcarcinoom
Basaalcelcarcinoom
Betrokken huidcellen
Pigmentcellen (melanocyten)
Plaveiselcellen (keratinocyten)
Basaalcellen (keratinocyten)
Percentage nieuwe gevallen
van huidkanker per jaar
4%
11%
85%
Kans op uitzaaiingen
Ja
Ja
Nee
Genetische aanleg,
anders dan uiterlijke
kenmerken als huidskleur
Is mogelijk
Is mogelijk
Is mogelijk
overmatige blootstelling
aan zonlicht, zonnebrand
Ja
Ja
Ja
lichte huid die snel
zonnebrand oploopt
Ja
Ja
Ja
•
Moedervlekken
Ja, zie kader
Nee
Nee
•
Roken
Nee
Ja
Nee
Bij vroege ontdekking goed.
Kans op uitzaaiingen
neemt toe met dikte melanoom.
Goed
Zeer goed
Risicofactoren:
•
•
•
Vooruitzichten genezing
Moedervlekken
De kans dat een moedervlek zich ontwikkelt tot een melanoom is zeer klein. Wel is gebleken dat mensen met meer dan vijftig moedervlekken op
hun lichaam een grotere kans hebben op een melanoom. Bovendien veranderen sommige moedervlekken vaker in een melanoom dan andere:
• Kleine moedervlekken die ‘op’ de huid liggen en een egaal bruine kleur hebben worden het minst vaak een melanoom. Deze moedervlekken
komen veel voor.
• Soms wordt een kind met een relatief grote moedervlek geboren, al dan niet voorzien van donkere haren. Wanneer deze moedervlek(ken)
niet groter is dan 4 centimeter, is de kans nog steeds klein dat deze een melanoom wordt.
• De kans dat vlakke moedervlekken, die op latere leeftijd in de huid zijn ontstaan, een melanoom worden, is iets groter (maar toch nog klein!).
• Wanneer deze moedervlekken niet egaal maar juist wisselend gekleurd zijn, is de kans weer ietsje groter. Hoewel de kans dat een van
bovenstaande moedervlekken ontaardt in een melanoom dus steeds iets groter is, blijft het een zeer kleine kans.
• Maar bij mensen die een aangeboren moedervlek hebben van meer dan zo’n 8 centimeter, is de kans groot. En: hoe groter de moedervlek,
hoe groter de kans dat daarin een melanoom ontstaat.
Actinische keratose
Een actinische keratose is een klein, meestal ruw verhoornd plekje op de huid. Deze plekjes ontstaan vooral in het gezicht en op de bovenkant
van handen, vooral als iemands huid gedurende zijn leven veelvuldig aan zonlicht is blootgesteld.
Actinische keratose duidt op een verstoring in de levenscyclus van de huidcellen in de opperhuid. De aanmaak van huidcellen gaat ter plekke
sneller dan normaal en bovendien volgroeien de cellen niet volledig. Hierdoor ontstaat het verhoornde plekje. Wanneer de celdeling helemaal
ongeremd voortgaat, is er sprake van een plaveiselcelcarcinoom.
Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van dr. Gertruud Krekels, dermatoloog in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven.
HUID MAART 2008
|
9