Docentenhandleiding Jerusalem VO

Docentenhandleiding
voorgezet onderwijs
Inhoud docentenhandleiding voorgezet onderwijs:
Inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem
3
Werken met het lesmateriaal Jerusalem
3
Startactiviteit
5
Kernactiviteit voorafgaand aan de film
6
Begrippenlijst
8
Kernactiviteit na afloop van de film
8
Verdiepingsactiviteit na afloop van de film
9
Lessuggesties
11
Achtergrondinformatie
12
1. De film Jerusalem
12
2. Historische context
13
3. Religieuze context
15
4. Politieke context
16
5. Feitjes over de stad Jeruzalem
16
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-2-
Inleiding tot het lesmateriaal Werken met het lesmateriaal
Jerusalem
Jerusalem
Beste docent,
Opzet en niveau van het lesmateriaal
Dit is de docentenhandleiding behorende bij de film Jeru-
Het lesmateriaal bestaat uit werkbladen met vragen
salem. Een film over een van de oudste steden ter wereld:
en opdrachten voor de leerlingen. Hieronder volgt een
Jeruzalem. De stad werd de afgelopen 5000 jaar ontel-
korte uitleg over de opzet van het lesmateriaal. De juiste
bare keren verwoest en opnieuw opgebouwd, maar bleef
antwoorden op de vragen en opdrachten vindt u in deze
een mysterieuze aantrekkingskracht houden. Wat maakte
handleiding.
de stad zo belangrijk voor zoveel verschillende culturen?
En hoe groeide de stad uit tot het centrum van de wereld
Startactiviteit: ter voorbereiding op de film maakt u klas-
voor de drie grote godsdiensten: islam, christendom en
sikaal een woordweb en u bekijkt samen met uw leerlin-
jodendom? Waarom is de stad nog steeds belangrijk voor
gen de trailer, die u samen nabespreekt. Daarnaast geeft
ons? De film probeert deze vragen te beantwoorden
u een korte uiteenzetting van de film. De startactiviteit is
door het volgen van drie jonge inwoners van Jeruzalem
een verplicht onderdeel.
en hun joodse, christelijke en islamitische families. Jeru-
Kernactiviteit voorafgaand en na afloop van de film: de
salem volgt ook een archeoloog, zij onderzoekt enkele
leerlingen maken voorafgaand aan de film vragen op het
bijzondere historische locaties in de regio om meer inzicht
werkblad. De vragen worden in verschillende werkvor-
te krijgen in een stad die altijd een kruispunt van verschil-
men aangeboden en klassikaal nabesproken. Na afloop
lende beschavingen is geweest.
van de film wordt het woordweb nabesproken en is er
een groepsgesprek met betrekking tot de film. De kern-
Omniversum
activiteit is een verplicht onderdeel.
Omniversum, het grootbeeldtheater in Den Haag is een
Verdiepingsactiviteit na afloop van de film: dit is geen
stichting zonder winstoogmerk. Zij beoogt op bijzondere
verplicht onderdeel. Deze vragen zijn geschikt voor
en indrukkende wijze kennis over het menselijk leven, de
leerlingen die eerder klaar zijn met de lesstof, leerlin-
natuur en onze planeet aan het publiek door te geven,
gen die al meer voorkennis van het onderwerp hebben
kennis die essentieel is voor een duurzame samenleving.
of leerlingen die een hoger niveau dan het basisniveau
aankunnen. Bijvoorbeeld leerlingen van de bovenbouw
Opzet van de docentenhandleiding
van het voortgezet onderwijs. Het niveauvan de vragen
De handleiding is als volgt opgebouwd:
wordt aangegeven met sterretjes. In deze handleiding is
• inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem,
tevens een begrippenlijst opgenomen met begrippen uit
• uiteenzetting werkbladen,
de film en uit het lesmateriaal. Voorafgaand aan de film
• verdiepende informatie bestaande uit: achtergronden
kunt u deze lijst klassikaal met uw leerlingen doornemen.
over de film, de religieuze, historische en politieke con-
Aangezien de begrippenlijst geen verplicht onderdeel is,
text van Jeruzalem en enkele interessante feitjes over
dient u rekening te houden met extra lestijd.
de stad.
Algemeen doel educatief lesmateriaal
Educatief lesmateriaal Jerusalem
Met het lesmateriaal Jerusalem tracht Omniversum leer-
Omniversum biedt u het lesmateriaal Jerusalem aan,
lingen tolerant en respectvol naar culturen en religies
bestaande uit:
te laten kijken. De film Jerusalem laat onder meer zien
• activiteiten uit de docentenhandleiding (vooraf en
dat er naast verschillen ook overeenkomsten zijn tussen
achteraf aan de film): ± 60 minuten,
culturen en religies. Het overbruggen begint met leer-
• filmvoorstelling Jerusalem: 55 minuten,
• randprogramma:
meerdere
randprogramma’s
lingen respect en begrip op te laten brengen voor het
zijn
onbekende. Met het lesmateriaal krijgen de leerlingen de
mogelijk:
kans om het thema vanuit verschillende perspectieven te
· Een bezoek aan de Noeroel Moskee, de Kloosterkerk
onderzoeken en te bespreken. De docentenhandleiding
en/of de Synagoge.
met achtergrondinformatie en verdiepende vragen voor
· Museumles ‘Wereldreligies’ bij het Museon
in de klas, biedt u als docent hierin extra ondersteuning
Voor meer informatie neem contact op met de reserve-
om de leerlingen te begeleiden.
ringsmedewerker van Omniversum: Marina Rijerkerk via
070 – 416 82 00
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-3-
Kerndoelen
Meer informatie
Het lesmateriaal Jerusalem is vakoverstijgend en heeft
Meer informatie over de film Jerusalem, gastlezingen en
raakvlakken met diverse vakken uit het curriculum van de
praktische informatie zoals het vervoer naar Omniversum,
leerlingen, waaronder geschiedenis, levensbeschouwing,
is te vinden op www.omniversum.nl. Bij vragen, opmer-
maatschappijleer en aardrijkskunde. Het programma
kingen of suggesties kunt u contact opnemen met Ingrid
draagt bij aan de realisatie van goed burgerschapson-
de Groot via 070-307 34 56 of [email protected].
derwijs en sluit daarnaast specifiek aan bij de volgende
kerndoelen:
Hartelijke groet,
Educatieteam Omniversum
Mens en maatschappij
Kerndoel 36: de leerling leert betekenisvolle vragen te
stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen,
daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en
te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te
gaan.
kerndoel 43: de leerling leert over overeenkomsten,
verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze
daarmee in verband te brengen en leert de betekenis
voor de samenleving te zien van respect voor elkaars
opvattingen en leefwijzen.
Doelgroep
Het lesmateriaal is opgezet voor alle niveaus van het
voortgezet onderwijs.
Werkvormen
Het lesmateriaal Jerusalem leent zich voor meerdere
werkvormen. De opdrachten zijn veelal een combinatie
van zelfstandig werken en klassikale behandeling. U
kunt er echter ook voor kiezen sommige opdrachten in
groepjes te laten doen. De wisselende werkvormen staan
vermeld bij de werkbladen in de docentenhandleiding.
Duur
Het behandelen van het lesmateriaal neemt in totaal
± 2 uur in beslag1:
• 30 minuten voor het behandelen van het lesmateriaal
ter voorbereiding op de film,
• 1 uur voor het bekijken van de film Jerusalem,
• 30 minuten voor het nabespreken van de film Jerusalem
aan de hand van het lesmateriaal na afloop van de film.
Benodigdheden
Computer met internetverbinding, beamer / digibord en
werkbladen.
1 N.B.: de duur is vastgesteld op basis van de start- en kernactiviteiten, die elke groep in ieder geval gedaan moet hebben.
De verdiepende opdrachten zijn niet verplicht en daarom ook
niet opgenomen in het totaal aantal lesuren.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-4-
Startactiviteit
De film Jerusalem
De startactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter
Werkvorm:
klassikaal en individueel.
voorbereiding op de film Jerusalem. Met deze activiteit
Activiteit:
bekijken van de trailer Jerusalem via de
activeert u de voorkennis van uw leerlingen.
scholenpagina van www.omniversum.nl
en beantwoorden van vraag 2.
De startactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
Duur:
3 minuten (trailer: ± 1,5 minuut, beant-
• woordweb (5 minuten).
woorden vraag en nabespreken: 2 minu-
• bekijken van de trailer van de film Jerusalem en beant-
ten).
woorden van vraag 2 De film Jerusalem (3 minuten).
• korte uiteenzetting van de film Jerusalem ( 5 minuten).
2. Bekijk klassikaal de trailer van de film. Laat de leerlingen vervolgens individueel antwoord geven op vraag
Totale duur startactiviteit: ± 15 minuten.
2: Wat verwacht je over de stad Jeruzalem te gaan
zien? Schrijf hieronder je verwachtingen op:
Woordweb maken
Open antwoord.
Werkvorm:
tweetallen en klassikaal.
Activiteit:
maken van een woordweb.
Met de Kernactiviteit na afloop van de film komt u nog
Duur:
5 minuten.
terug op deze vraag.
Woordweb voor de film
Korte uiteenzetting van de film Jerusalem
Deze opdracht is geschikt om de voorkennis van de leer-
Werkvorm:
klassikaal.
lingen over het onderwerp te activeren. Afhankelijk van
Activiteit:
vertel aan de hand van de tekst Over de
het niveau en de voorkennis van uw klas, kunt u ervoor
film Jerusalem de leerlingen in het kort
kiezen de leerlingen in tweetallen het woordweb in te
iets over de film.
laten vullen en vervolgens de opdracht klassikaal na te
Duur:
5 minuten.
bespreken of de gehele opdracht klassikaal te behandelen. Aangeraden wordt het woordweb van tevoren vast
Over de film Jerusalem
op het (digi-)bord te tekenen. Zet het woord Jeruzalem
Jullie zagen zojuist de trailer van Jerusalem, de film die
hierbij centraal. U helpt de leerlingen tijdens de opdracht
we straks gaan bekijken in Omniversum. Tijdens de film
door verschillende deelonderwerpen, zoals geschiedenis,
Jerusalem kom je meer te weten over de 5000 jaar oude
geografie, klimaat, bevolking en politiek aan te dragen.
stad Jeruzalem. Een stad die uitgroeide tot het centrum
Leg tot slot heel kort de verdere opbouw van de les uit.
van de wereld voor 3 grote godsdiensten: islam, christendom en jodendom. In de film komen vragen aan bod als:
1. Wat weet jij al van de stad Jeruzalem? Vul het woordweb in:
wat maakt de stad zo belangrijk voor zoveel verschillende
culturen? Hoe groeide de stad uit tot het centrum van
de wereld voor de 3 godsdiensten? De film probeert een
antwoord te geven op deze en meer vragen door het volgen van 3 jonge inwoners van Jeruzalem en hun joodse,
christelijke en islamitische families. Daarnaast geeft een
archeoloog inzicht in de geschiedenis van de stad en die
van de regio.
Jeruzalem
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-5-
Kernactiviteit voorafgaand
aan de film
4. Op het kaartje is te zien dat Jeruzalem ver van de kust
De kernactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter
In eerste instantie water, namelijk de zoetwaterbron van
voorbereiding op de film Jerusalem. Met deze activiteit
Gihon. Daarnaast zou het de plek zijn waar volgens joodse
bereidt u de leerlingen verder voor op het zien van de
traditie de steen ligt waarmee de wereld is geschapen en
film. Nadat de leerlingen de vragen hebben ingevuld,
het is tevens de plek waar veel bijbelse verhalen zich heb-
bespreekt u de antwoorden klassikaal na.
ben afgespeeld.
De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
5. Bekijk de stadsplattegrond van het huidige Jeruzalem.
• vragen over religie, historie en geografie ter voorberei-
a. Wat valt je op als je kijkt naar de Oude Stad ten opzichte
ding op de film.
ligt. De stad ligt in een rotsachtig gebied. Wat trok
mensen denk je in eerste instantie dan toch naar deze
plek?
van de rest van de stad (hint: vergelijk bijvoorbeeld het
stratenpatroon en de oppervlakte van de Oude Stad
Totale duur kernactiviteit: ± 15 minuten.
met die van de rest van de stad)?
De Oude Stad vormt maar een heel klein gedeelte van
Vragen over Jeruzalem
de hele stad Jeruzalem en heeft smalle, kronkelende
Werkvorm:
individueel/tweetallen en klassikaal.
straatjes.
Activiteit:
afhankelijk van het niveau van uw leerlingen laat u ze individueel of in tweetallen
antwoord geven op de vragen bij Centrum
b. Hoe zie je dat het gaat om het oude gedeelte van de
stad?
van de wereld en Godsdiensten in Jeru-
Je ziet dat het om het oude gedeelte van Jeruzalem gaat
zalem. Na afloop worden de antwoorden
omdat er bijvoorbeeld geen grote wegen door heen
klassikaal nabesproken. U kunt er ook
lopen en er sprake is van een stadsmuur en stadspoorten.
voor kiezen de vragen in zijn geheel klas-
De moderne (buiten) wijken zijn als het ware om de Oude
sikaal te behandelen. Bekijk bij vraag 5 de
Stad heen gebouwd.
stadsplattegrond op de scholenpagina van
www.omniversum.nl.
Voor de onderbouw kunt u eventueel,
voorafgaand aan de opdracht Godsdiensten in Jeruzalem, het filmpje Jeruzalemde stad van de godsdiensten bekijken via
de scholenpagina van www.omniversum.nl
Duur:
15 minuten.
Centrum van de wereld
In de trailer werd verteld dat Jeruzalem vroeger ook wel
‘het centrum van de wereld werd genoemd’.
Kijk naar de kaart. Je ziet dan dat de regio waar Jeruzalem
in ligt toegang geeft tot Europa, Afrika en Azië.
3. Waarom denk je dat deze toegang zo belangrijk was
voor opkomende wereldmachten?
Jeruzalem lag in een regio waar wereldmachten zich
lieten gelden. Tevens was het gebied het kruispunt van
allerlei belangrijke handelsroutes. Controle over deze
routes en over de wereldzeeën betekende onder meer
rijkdom en macht.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-6-
Godsdiensten in Jeruzalem
Voor 3 grote godsdiensten is Jeruzalem een heilige stad:
het jodendom, het christendom en de islam. Deze godsdiensten kennen bepaalde leefregels.
6. Lees de leefregels in de tabel hieronder door.
Christendom
Islam
Jodendom
Gij zult geen afgoden vereren,
maar Mij alleen aanbidden en
boven alles beminnen.
Een goede daad doen, zoals het
geven van aalmoezen aan de
armen.
Gij zult geen afgoden vereren,
maar Mij alleen aanbidden en
boven alles beminnen.
Gij zult de Naam van de Heer,
uw God, niet zonder eerbied
gebruiken.
Vijf keer bidden op een dag,
gericht naar Mekka.
Gij zult de Naam van de Heer,
uw God, niet zonder eerbied
gebruiken.
Wees gedachtig, dat gij de dag
des Heren heiligt.
Eén keer in je leven de hadj
volbrengen, de bedevaart naar
Mekka.
Wees gedachtig, dat gij de dag
des Heren heiligt.
Eer uw vader en uw moeder.
Vasten tijdens de Ramadanmaand
Eer uw vader en uw moeder.
Gij zult niet doden.
Geloofsbelijdenis: het geloven
in 1 god, dat is Allah en zijn
profeet is Mohammed.
Gij zult niet doden.
Gij zult geen onkuisheid doen.
Gij zult geen onkuisheid doen.
Gij zult niet stelen.
Gij zult niet stelen.
Gij zult tegen uw naaste niet vals
getuigen.
Gij zult tegen uw naaste niet vals
getuigen.
Gij zult geen onkuisheid
begeren.
Gij zult geen onkuisheid
begeren.
Gij zult niet onrechtvaardig
begeren, wat uw naaste
toebehoort.
Gij zult niet onrechtvaardig
begeren, wat uw naaste
toebehoort.
a. Waarin komen de leefregels van de verschillende godsdiensten overeen?
Tot slot
Attendeer de leerlingen op het tekstje Tot slot. Vertel
Ze komen bijvoorbeeld overeen in het geloven in 1 God,
ze dat ze na afloop een groepsgesprek gaan houden
het bidden naar deze ene God en in respect en naasten-
over de film en enkele thema’s die in de film naar voren
liefde.
komen.
b. Welke overeenkomsten kun je nog meer tussen de 3
godsdiensten bedenken? Schrijf ze hieronder op.
Je kunt bijvoorbeeld denken aan het hebben van 1 heilig
boek, het geloven in een hiernamaals, geloof in aartsvaders (in het bijzonder Abraham), geloof in profeten en de
regio waar verschillende heilige gebeurtenissen hebben
plaatsgevonden.
c. Had je deze overeenkomsten verwacht? Waarom wel
of niet?
Open antwoord.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-7-
Begrippenlijst
Het doornemen van de begrippenlijst voorafgaand aan
de film is niet verplicht, maar wordt wel sterk aangera-
Kernactiviteit na afloop van
de film
den. Houd hier rekening mee in uw lestijd. Afhankelijk
De kernactiviteit dient ter nabespreking van de film
van het niveau en de voorkennis van uw klas kunt u meer
Jerusalem. Met deze activiteit bespreekt u niet alleen de
of minder tijd voor dit onderdeel uittrekken. Zet de
film na, u gaat ook dieper in op enkele thematieken uit de
begrippenlijst op het (digi-) bord en neem klassikaal de
film aan de hand van een groepsgesprek.
begrippen door en licht ze toe.
De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
Abraham - Een man, bekend als aartsvader, die zowel in het
• aanvullen van het woordweb (10 minuten).
jodendom, het christendom als in de islam een belangrijke
• klassikale nabespreking van de film (20 minuten).
rol speelt. De geschiedenis van de joodse religie begint bij
• verdiepingsactiviteit (niet verplicht).
Abraham. Hij leefde ongeveer 4000 jaar geleden in het
gebied dat nu het Midden-Oosten wordt genoemd. God
Totale duur kernactiviteit: ± 30 minuten.
sloot een verbond met Abraham, als hij en zijn nakomelingen geloofden in God, dan zou God hem en zijn nakome-
Woordweb aanvullen
lingen het land Kanaän (daar ligt nu Israël) geven.
Werkvorm:
tweetallen en klassikaal.
Activiteit:
aanvullen van het woordweb.
Duur:
10 minuten.
Archeoloog - Iemand die de geschiedenis bestudeert door
oude dingen op te graven.
Woordweb na de film
Beschaving - Een cultuur, dus al die dingen die mensen den-
1. Afhankelijk van de werkvorm die u gekozen heeft bij
ken, doen en hebben: gewoonten en gebruiken, godsdienst,
het maken van het woordweb voorafgaand aan de
normen en waarden, bestaanswijze, muziek en voorwerpen,
film, laat u de woordweb aanvullen. Help de leerlin-
eetgewoonten en wijze van kleden, bouwwerken.
gen op weg door te vragen welke begrippen van het
woordweb ze kennen nu ze de film hebben gezien en
Discipelen - Volgelingen die de boodschap van Jezus
Christus verspreiden.
welke nieuwe begrippen ze hebben geleerd.
2. Voeg de nieuwe begrippen toe aan het woordweb of
laat ze door de leerlingen zelf toevoegen op de werk-
Evangeliën - Leer en leven van Jezus zoals geschreven
bladen.
staat in het Nieuwe Testament.
Klassikale nabespreking van de film
Heilige Land - Gebieden waar Bijbelse verhalen zich
Werkvorm:
klassikaal.
afspeelden.
Activiteit:
bespreek de film na aan de hand van
onderstaande vragen. Voor de boven-
Herodes de Grote - Bijbelse koning die regeerde over het
bouw kunt u eventueel de nadruk leggen
joodse land Judea. Hij liet de haven Caesarea bouwen en
op de verdiepende vragen.
allerlei paleizen. Ook liet hij de verwoeste Tweede Tempel
Duur:
20 minuten.
in Jeruzalem opknappen.
Nabespreken van de film Jerusalem
Nederzetting - Plek in een gebied dat eerst onbewoond
Lees eerst onderstaande vragen goed door.
was en waar mensen zich gaan vestigen.
3. Bespreek nu samen de film aan de hand van de vragen.
Processie - Een kerkelijke optocht van geestelijken en
andere gelovigen.
• Klopte de verwachtingen die je voorafgaand aan de
Synagoge - Een joods gebedshuis. Synagoge betekent:
• Wat verbaasde je het meest aan de film? Wat had je niet
film had? Waarom wel of niet?
huis van samenkomst. Het is de plaats waar joden al eeuwen samenkomen tijdens de rustdag om te bidden en om
(heilige) feesten te vieren.
verwacht?
• Nadia, die in de christelijke wijk woont, zegt aan het
einde van de film: ‘We wonen met elkaar in dit kleine
gebied en we vinden het geweldig. We houden allemaal
Vasten - Niet of volgens bepaalde regels eten.
van Jeruzalem. Weet je… ik hoop dat er een dag komt
dat we de moed hebben om de mensen te ontmoeten
Verrijzenis - Uit de dood opstaan door Jezus Christus.
die bij ons om de hoek wonen. Misschien nu nog niet,
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-8-
maar ooit…,’. Wie bedoelt Nadia met ‘de mensen om de
hoek’? En wat bedoelt ze met: ‘misschien nu nog niet,
maar ooit’.
• Wat vind je van Nadia’s uitspraak? Spreekt er hoop uit
haar woorden of juist niet?
• Vergelijk de Oude Stad van Jeruzalem eens met jouw
eigen stad of dorp. Zijn daar ook aparte wijken?
• Leven mensen daar langs elkaar heen of juist niet en
waarom?
Verdiepingsactiviteit na afloop van de film
De verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel
en bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn, of
die een hoger niveau aankunnen dan het basisniveau.
Bijvoorbeeld leerlingen van de bovenbouw van het
voortgezet onderwijs. Laat de leerlingen de opdracht
individueel maken en bespreek de vragen klassikaal na.
De opdrachten zijn ingedeeld van makkelijk naar moeilijk
Open antwoorden.
aan de hand van sterretjes: *= eenvoudig, **= gemiddeld
en ***= moeilijk. Uw leerlingen kunnen zo kiezen op welk
Verdiepende vragen
niveau ze een opdracht willen maken.
• De verteller in de film zegt dat joden, moslims
en christenen vaak met elkaar in conflict zijn.
Verdiepende vragen
Om welk conflict gaat het? Wat weet je hierover?
Werkvorm:
individueel.
Activiteit:
reactiverende
• Komt dit conflict naar voren in de film?
• Wat vind je van de manier waarop verschillende bevol-
verdiepende
vragen
naar aanleiding van de film. Bespreek de
kingsgroepen leven in Jeruzalem? (Vraag de leerlingen
de woorden respect en tolerantie in hun achterhoofd
en
opdrachten klassikaal na.
Duur:
n.v.t.
te houden)
• Wat zegt de manier van samenleven over het conflict?
Vragen over Jeruzalem*
• Vergelijk de situatie met Nederland. Is de manier van
Je hebt nu de film Jerusalem gezien. Maak de vragen
samenleven vergelijkbaar met Jeruzalem? Waarom wel/
hieronder en kijk hoeveel je onthouden hebt.
niet?
• Wat is de boodschap van de film?
• Ben jij het eens met de makers? Waarom wel/niet?
• Wat zou jij over de stad Jeruzalem laten zien?
4. Hoe heet het bijbelse volk dat de God van de ondergaande zon vereert?
A: Jezuïten B: Jebusieten C: Feniciërs
• Heb je dezelfde boodschap als de makers of juist een
andere?
• Gegeven het conflict: hoe zie jij de toekomst voor je van
een stad als Jeruzalem?
5. Volgens archeoloog dr. Jodi Magness was het vinden
van de Dode Zee-rollen een van de spectaculairste
vondsten. Wanneer werden deze rollen ongeveer
geschreven en wat hebben ze met de Hebreeuwse
Open antwoorden.
bijbel te maken?
De rollen werden ongeveer 2000 jaar geleden geschreven
en zijn kopieën van de Hebreeuwse bijbel.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
-9-
6. Hieronder vind je 3 omschrijvingen die gaan over wij-
c. Deze wijk ligt in een rustig deel van de stad. Er staan
ken in de Oude Stad van Jeruzalem. Om welke wijken
veel kerken. Je kunt de wijk het beste betreden via de
gaat het?
Jaffapoort. In de wijk staat een bekend gebouw:
a. Dit is de grootste wijk van de Oude Stad. Een bekende
straat in deze wijk is de Via Dolorosa. Ook vind je hier
de Damascuspoort en dit bekende gebouw:
Dit is de christelijke wijk.
7. Zojuist heb je voor 3 wijken uitgezocht welke omschrijving bij welke wijk past. Er is nog een vierde wijk die
Dit is de islamitische wijk
ook in de film aan bod kwam. Hoe heet deze wijk en bij
b. In deze wijk stond in de tijd van Herodes de Grote een
welk geloof hoort deze wijk?
tempel. Je vindt hier nog veel ruïnes uit de antieke tijd.
Het is de Armeense wijk. De wijk behoort in religieus
Je kunt de wijk onder andere betreden via de Zion-
opzicht tot het christendom.
poort. Je vindt in deze wijk een drukbezochte muur:
Het Heilige land**
In de film kwamen een aantal heilige bouwwerken en
plaatsen uit het Heilige Land voorbij.
8. Bepaal door middel van onderstaande aanwijzingen
bij welke foto welke letter hoort. Schrijf de juiste letter
onder elke foto.
a. Op deze plek zou Jezus Christus een van zijn meest
beroemde preken hebben gegeven.
b. Vanaf deze plek zouden joodse rebellen het laatste
verzet opwerpen tegen het Romeinse leger.
c. Hier zou Jezus Christus zijn gedoopt
d. Dit bouwwerk ligt op een klif.
Dit is de joodse wijk
e. De geboortestad van Jezus.
f. Dit kustplaatsje maakt nu onderdeel uit van Tel Aviv
8. Welke letter bij welke foto
1
2
A
3
E
4
D
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
5
C
6
F
B
- 10 -
Kruistochten***
In de film wordt gesproken van kruistochten. In 1095
Lessuggesties
roept Paus Urbanus II op om Jeruzalem te bevrijden. Het
volk antwoordde: ‘Dieu le veult (‘God wil het’)!
Literatuur
- Capitoolgids Jeruzalem, heeft heldere afbeeldingen en
9. Van wie moest Jeruzalem volgens de Paus worden
‘bevrijd’ en waarom (hint: denk aan het Heilige Land)?
De kruistochten waren militaire operaties van christenen
geeft gedetailleerde informatie.
- De Kruistochten, Asbridge, uit 2010; over de strijd om
het heilige land.
om het Heilige Land te bevrijden van de islamitische
- Jeruzalem, de biografie, Montefiore, uit 2011. Een boek
bezetting. De paus wilde de eenheid van de kerk herstel-
over de rijke geschiedenis van de stad. Geschikt als ach-
len (Oosters schisma -1054) en van Jeruzalem weer een
tergrondinformatie.
veilige plek maken voor christenen.
- Artikel ‘Jeruzalem volgens het boekje’ , in National Geographic Traveler nr. 2, 2014.
10. Jeruzalem en omgeving worden na de eerste kruis-
- Kinderboeken van archeologe Jennifer Peersmann, zoals
tocht bijna negentig jaar door de kruisvaarders
De schat van Sion uit 2011. Een verhaal over archeolo-
overheerst. Saladin verslaat in 1187 na Christus de
gische vondsten, actuele opgravingen en reconstructies
kruisridders en neemt Jeruzalem in. Wat kun je in de
van het paleis van David en de geheime tunnels in Jeru-
regio van Jeruzalem vandaag de dag nog terugvinden
zalem.
van deze kruistochten?
In de Israëlische havenstad Akko staan de verdedigings-
Beeldmateriaal
werken van de kruisvaarders nog altijd overeind, de
- Kingdom of Heaven. Een film uit 2005 die gaat over de
stadsmuren rond de Syrische hoofdstad Damascus zijn
herovering van de stad Jeruzalem door de moslims op
overblijfselen van de kruistochten en in Zuid-Europa en
de christenen.
het Midden-Oosten liggen de ruïnes van tientallen kruisvaarderkastelen.
- Ben Hur, een film over de ontwikkeling van het christendom in Judea/ Romeinse Rijk.
- Passion of the Christ, een film uit 2004 van Mel Gibson.
Beeldende film over het lijden en de laatste dagen van
Jezus Christus.
- Schaduw van het kruis, Jan Leyers, 2002. Jan Leyers
maakt per motor een reis naar Jeruzalem, dwars door
het oude Europa tot in Palestina. Tijdens de reis blijkt
onder andere dat in andere delen van de wereld over
kruisvaarders heel anders wordt gedacht dan in het
Westen.
- Stadswandeling dwars door de Oude Stad van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat (2010): downloaden via de
scholenpagina van Omniversum.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 11 -
Achtergrondinformatie
- de Jordaanrivier, waar Jezus Christus zou zijn gedoopt.
- het Meer van Galilea ook wel Meer van Tiberias, waar
Jezus Christus een van zijn meest beroemde preken zou
1. De film Jerusalem
hebben gegeven, de Bergrede.
• Jerusalem is een film van National Geographic Entertainment, Cosmic Picure en Arcane Pictures en vertelt
het verhaal over de stad Jeruzalem.
• De filmmakers willen met Jerusalem de kijker onder
andere de historische, culturele en religieuze uniekheid
van Jeruzalem beter laten begrijpen en waarderen. Ook
• Het duurde 5 jaar om de film te maken (2009-2013),
belicht de film de dwarsverbanden tussen het christen-
waarvan 3 jaar werd besteed aan het filmen op verschil-
dom, jodendom en de islam. Het toont hoeveel deze
lende locaties binnen en buiten Jeruzalem.
religies gemeen hebben met elkaar en ons inspireren
om elkaar beter te leren begrijpen. De filmmakers trach-
• De film laat enkele religieuze bouwwerken en plekken
ten met deze film een antwoord te geven op de vraag:
in Jeruzalem zien: zoals de Westelijke Muur, de Rotskoe-
waarom Jeruzalem? Wat maakt dit kleine stukje land al
pel, de Heilige Grafkerk, de Hurva synagoge, de Itali-
duizenden jaren zo aantrekkelijk voor talloze culturen?
aanse synagoge, de Tuin van Gethsemane, de Olijfberg ,
de Via Dolorosa en de Al-Aqsamoskee.
• De film Jerusalem kent meerdere verhalenlijnen: we
krijgen de Oude Stad van Jeruzalem te zien door de
• Buiten Jeruzalem zijn de volgende religieuze bouwwerken en plekken te zien:
ogen van drie vrouwelijke tieners (joods, christen en
moslim). Zij en hun families zijn al generatieslang nauw
- de Middellandse Zee en de Dode Zee.
verbonden met de stad. Daarnaast is er het verhaal
- de woestijn van Judea.
van de verteller, die als een detective de stad onder
- Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote,
de loep neemt. De archeoloog dr. Jodi Maness komt
gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee.
aan het woord en laat zien hoe we aan de kennis over
Vanaf deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste
het verleden van Jeruzalem komen. Tot slot is er het
verzet opwerpen tegen het Romeinse leger.
spirituele verhaal dat laat zien hoe Jeruzalem een
- de ruïnes van de havenstad van Caesarea.
heilige stad is geworden voor ongeveer de helft van
- Jaffa, een historisch kustplaatsje. Het maakt nu deel uit
de wereldbevolking. Er worden beelden getoond van
van Tel Aviv.
- Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een
klif in de woestijn van Judea.
eeuwenoude rituelen en feesten die tot op de dag van
vandaag worden uitgevoerd en gevierd in de Oude
Stad van Jeruzalem.
- Bethlehem, de geboortestad van Jezus Christus.
Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een
Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote,
klif in de woestijn van Judea.
gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee. Vanaf
deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste verzet
opwerpen tegen het Romeinse leger.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 12 -
2. Historische context
Hoewel niet precies bekend is wanneer Jeruzalem gesticht is, wordt er ongeveer in 2000 voor Christus voor het eerst
over de stad geschreven. Archeologische opgravingen laten echter zien dat de stad al zo’n 1000 jaar eerder is gesticht.
Volgens overleveringen zou de nederzetting de naam ‘de plek van Shalem’ (Yeru-shalem) dragen. Hier aanbaden de
Jebusieten, een bijbels volk, de god van de ondergaande zon Shalem. Het is slechts een van de vele theorieën hoe
Jeruzalem aan zijn naam is gekomen. De zoetwaterbron van Gihon deed mensen in eerste instantie naar Jeruzalem
trekken.
Jeruzalem lag in een regio waar wereldmachten zich lieten gelden. Van de Babylonische en Perzische rijken tot en met
de Hellenistische, Romeinse en de Ottomaanse overheersers. Tevens was de regio het strijdtoneel van de kruistochten
en het knooppunt van belangrijke handelsroutes. Kameelkaravanen trokken dwars door de woestijnen van Azië en
Afrika en verbonden zo Egypte met Fenicië en Mesopotamië. Het werd, zeker in geografisch opzicht, door velen het
middelpunt van de wereld genoemd. De Middellandse Zee bood namelijk maritieme toegang tot Afrika en Europa en
de wereldzeeën. Controle over deze handelsroutes betekende rijkdom en macht.
Jeruzalem zelf was niet noodzakelijk een strategische handelsplek. Het lag niet aan de kust, maar 58 kilometer landinwaarts, was gebouwd op zo’n 800 meter hoogte en omringd door de grillige bergen van Judea. Ondanks deze ligging
werd Jeruzalem toch regelmatig aangevallen, vernietigd en herbouwd. Dit alles had te maken met het feit dat het
werd beschouwd als heilige grond. Veel religieuze gebeurtenissen zouden zich in Jeruzalem en omgeving hebben
afgespeeld (zie ook 3. Religieuze context).
Op de volgende pagina volgt een overzicht van belangrijke gebeurtenissen in en rondom Jeruzalem:
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 13 -
Tijdsvak
Gebeurtenis
Vanaf 3000
v.C.
Jeruzalem wordt gesticht
1010-970 v.C.
Regeerperiode van koning David
970-930 v.C.
Regeerperiode van Koning Salamo
(Rond 954 v.C. laat hij de Eerste Tempel bouwen)
722 v.C.
Assyrische rijk
586 v.C.
Babylonische rijk (Babyloniërs verwoesten Eerste Tempel)
515 v.C.
Stichting van de Tweede Tempel
330 v.C.
Hellenistisch bewind
164 v.C.
Makkabese Opstand zorgt voor joodse onafhankelijkheid
63 v.C.
Romeinen veroveren Jeruzalem
37-4 v.C.
Herodes de Grote regeert in Judea
66-70 n.C.
Eerste joodse opstand en verwoesting Tweede Tempel
73 n.C.
Val van Masada
132-135 n.C.
Tweede joodse opstand
313 n.C.
Keizer Constantijn geeft christenen vrijheid van godsdienst
527-565 n.C.
Heerschappij Byzantijnse rijk in de regio van Jeruzalem
638 n.C.
Arabische heerschappij van het Heilige Land
691 n.C.
Rotskoepel in Jeruzalem voltooid
1071 n.C.
Turken veroveren Jeruzalem
1099 n.C.
Kruisvaarders nemen Jeruzalem in. Godfried van Bouillon wordt ‘beschermer van
het Heilige Graf’
1187 n.C.
Saladin verslaat de kruisvaarders en neemt Jeruzalem in
1244 n.C.
Jeruzalem komt in handen van islamitisch-Egyptisch huurleger
1516 n.C.
Osmanen verslaan de Mammelukken en controleren Palestina en Egypte
1537 n.C.
Suleiman de Grote laat de muren van Jeruzalem bouwen
1831 n.C.
Muhammad Ali van Egypte bezet Palestina
1839 n.C.
De Britse jood Montefiore komt met het idee van een joodse staat
1917 n.C.
• Generaal Allenby verovert Jeruzalem op de Osmaanse Turken
• Sykes-Picotverdrag: geheim verdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk
over de verdeling van het Midden-Oosten
• Balfour-verklaring: brief van Britse minister van Buitenlandse zaken waarin zelfstandige staat Israël wordt erkend
1922 n.C.
Volkenbond erkent Brits mandaat in Palestina
1934 n.C.
Joden vluchten uit Europa vanwege antisemitisme
1936 n.C.
Arabische opstand in Palestina
1937 n.C.
Commissie Peel stelt deling Palestina voor
1948 n.C.
Uitroeping van de staat Israel en uitbreken van oorlog met de Arabieren
1967 n.C.
Zesdaagse oorlog (tussen Israël en zijn buurlanden) resulteert in hereniging Jeruzalem
1973 n.C.
Jom-Kippoeroorlog
1979 n.C.
Camp David Akkoord tussen Egypte en Israël
1987 n.C.
Begin van Palestijnse intifada tegen de Israëlische bezetting
1993 n.C.
Vredesakkoorden Rabin en Arafat in Oslo
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 14 -
1994 n.C.
Palestijnen krijgen beperkt zelfbestuur
1995 n.C.
Moord op premier Rabin van Israël
2000 n.C.
Tweede intifada
2002 n.C.
Bouw van de Israëlische muur
3. Religieuze context
Voor christenen is de Heilige Grafkerk de heiligste plaats.
Een complex rond de plaats waar Christus is gekruisigd,
Abrahamistische religies
begraven en herrezen. Belangrijke feestdagen voor het
Jeruzalem wordt door 3 religies als heilige grond
christendom zijn onder andere: Pasen en Goede Vrijdag.
beschouwd: het jodendom, het christendom en de islam.
Op Goede Vrijdag lopen duizenden pelgrims door de Via
Deze 3 religies komen voort uit het geloof in de aartsva-
Dolorosa, de weg die Jezus zou hebben afgelegd naar de
der Abraham en dat God met hem een verbond zou heb-
plek waar hij gekruisigd zou worden.
ben gesloten. Abraham had twee zonen: Ismaël en Izaäk.
Ismaël wordt gezien als vader van de moslims. Izaäk als
Islam
vader van de joden (en dus ook van de christenen).
Rond 570 werd de profeet Mohammed geboren. Hij kreeg
in zijn leven allerlei openbaringen van Allah. Zijn predi-
Jodendom
ken werden opgeschreven in de Koran. Moslims geloven
Joden beschouwen zichzelf als afstammelingen van Abra-
dat Mohammed de laatste profeet was en dat hij op een
ham. Er zijn verschillende stromingen binnen het joden-
nacht werd meegenomen op een wonderlijke reis van
dom, onder andere: orthodox, conservatief en liberaal.
Mekka naar Jeruzalem, waar hij op een ladder van licht
De stromingen hebben hun eigen wetten. Gelovige joden
de hemel betrad.
lezen de TeNaCh: Thora (Wet), Nevie’iem (Profeten) en
Ketoeviem (Geschriften). Er leven ook seculiere joden in
In de islamitische wijk vind je de Tempelberg waar de
Jeruzalem.
Rotskoepel en de Al-Aqsamoskee staan, twee belangrijke
islamitische heiligdommen. Vanuit de Rotskoepel vertrok
Voor de joden is de Tempelberg in Jeruzalem de heiligste
de profeet Mohammed voor de Nachtelijke Hemelreis.
plek. Hier stond tot het jaar 70 na Christus de Tweede
Hierdoor is Jeruzalem, naast Mekka en Medina, een hei-
Tempel, waar de Ark des Verbonds (waar de Heilige Aan-
lige plaats voor moslims. Belangrijke feestdagen binnen
wezigheid van God verbleef) zou zijn ondergebracht. Wat
de islam zijn onder meer Eid el-Adha, die de bedevaart of
nu nog resteert van deze tempel is een gedeelte van de
hadj inluidt en Eid el-Fitr, het einde van de ramadan.
Westelijke Muur, beter bekend als de Klaagmuur of de
Westmuur. In de joodse wijk van Jeruzalem vind je verder
verschillende synagogen zoals de Hurva synagoge.
Belangrijke feestdagen en ceremonies binnen het jodendom zijn onder meer de bar mitswa en de bat mitswa
(het moment van de joodse volwassenheid), de sabbat
(rustdag), Rosj Hasjana (joods Nieuwjaar), Jom Kipoer
(grote verzoendag), Chanoeka (het inwijdingsfeest) en
Pesach (viering van de bevrijding van de slavernij onder
de Egyptische Farao’s en de uittocht uit Egypte).
Christendom
Voor christenen is Jeruzalem de stad van Jezus Christus,
de zoon van God. In Jeruzalem werd Jezus gekruisigd en
herrees hij uit zijn graf. Het christendom splitste zich af
van het jodendom en werd een eigen religie. Het Oude en
Nieuwe Testament vormen samen de Bijbel.
In de christelijke wijk wonen onder andere Ethiopiërs,
orthodoxe Grieken, katholieken, kopten en Syriërs.
Naast de christelijke wijk ligt de Armeense wijk, die
in religieus opzicht hoort bij de christelijke wijk.
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 15 -
4. Politieke context Jeruzalem
In en om Jeruzalem zijn de afgelopen 4000 jaar 118
conflicten geweest. De stad is 44 keer veroverd, 23 keer
belegerd, twee keer compleet verwoest en is elf keer van
het ene geloof naar het andere over gegaan. Slechts twee
keer is de stad vreedzaam in andere handen terechtgekomen.
Een van de bekendste conflicten is wellicht het ArabischIsraëlisch conflict. Hoewel op de achtergrond van de film
aanwezig, speelt het wel degelijk een grote rol in de stad
en in het land zelf.
5. Feitjes over de stad Jeruzalem
• Jeruzalem wordt door 15 miljoen joden, 2,1 miljard
christenen en 1,5 miljard moslims gezien als heilige stad.
Jeruzalem is dus heilige grond voor bijna de helft van de
wereldbevolking.
• Jeruzalem kent vele namen zoals Stad van David,
Shalem/Salem, Zion en Al-Quds.
• Jeruzalem wordt 667 keer in de Hebreeuwse Bijbel
genoemd (Oude testament).
• Er zijn meer dan 2000 archeologische monumenten te
vinden in Jeruzalem.
• Jeruzalem ligt op 800 meter boven het zeeniveau.
• Er zijn 4 wijken te vinden in de Oude Stad van Jeruzalem:
de islamitische wijk, de joodse wijk, de christelijke en de
Armeense wijk. Er leven 40.000 mensen in de Oude Stad.
• Er leven meer dan 800.000 inwoners in heel Jeruzalem.
Waarvan 61 procent joods, 37 procent moslim en 2 procent christen.
• De huidige muren en poorten dateren uit de Byzantijnse
periode.
• De muur die de Oude Stad omringt is 4 kilometer lang.
• De Oude Stad van Jeruzalem is iets meer dan een
vierkante kilometer. Jeruzalem zelf is in totaal zo’n 125
kilometer groot.
• Bethlehem ligt slechts 8 kilometer verwijderd van
Educatieprogramma
Jerusalem
Samengesteld door:
Jeruzalem en staat onder het bestuur van de Palestijnse
Annabelle Zegers
Autoriteit.
Ingrid de Groot
• De gemiddelde leeftijd van de inwoners is 23 jaar.
Redactie:
Jennifer de Haas-Keijzer
Marloes Harel
Vormgeving:
www.puurrood.nl
Met dank aan:
National Geographic Entertainment voor het gebruik van
de afbeeldingen.
Voor meer informatie zie www.omniversum.nl
Docentenhandleiding voorgezet onderwijs Jerusalem l Omniversum
- 16 -