s nachts wel eens de hemel in gekeken en bent u

Hoe werken telescopen?
Waarschijnlijk heeft u 's nachts wel eens de hemel in gekeken en bent u op zoek gegaan naar
sterrenbeelden, sterren of de maan. Misschien heeft u al geleerd hoe u een sterrenbeeld kunt
opzoeken, en nu zou u wel eens de sterren of de maan of andere planeten van dichterbij willen zien.
Dit kan met een telescoop.
Foto 1: Verschillende soorten telescopen en statieven
Een telescoop is een apparaat dat u in staat stelt om het verkregen beeld van objecten te vergroten.
Er zijn vele verschillende telescopen en prijsklassen. Hoe bepaalt u welke telescoop de beste is voor
u? En hoe zorgt u ervoor dat u niet teleurgesteld raakt als u de telescoop gebruikt om de sterren te
observeren?
Een telescoop is een fantastisch apparaat dat de kracht heeft om objecten die ver weg zijn te laten
lijken alsof ze heel dicht bij zijn. Telescopen zijn er in verschillende afmetingen en uitvoeringen, van
een kleine plastic buis die u kunt kopen in een kinderwinkel voor een euro, tot de Hubble Space
telescoop die enkele miljarden euro's kost. Telescopen voor amateurs zitten hier ergens tussen in.
Ondanks dat ze niet zo goed vergroten als de Hubble telescoop, kunnen ze toch ongelooflijke dingen
doen. Met een kleine telescoop met een lengte van 15 cm kunt u al de cijfers lezen van een euro munt
op 55 meter afstand!
De meeste telescopen die u vandaag de dag op internet en in de winkels kunt vinden zijn in te delen
in drie soorten:



de refractortelescoop, deze telescoop heeft lenzen (netzo als in een verrekijker)
de reflectortelescoop, deze telescoop heeft spiegels.
Een combinatie van bovenstaande
Alle drie hebben hetzelfde resultaat, maar werken compleet verschillend.
Om te begrijpen hoe een telescoop werkt, stellen we de volgende vraag: waarom kunt u de tekst op
een euro munt niet lezen als deze zich 55 meter van u af bevindt? Het antwoord op deze vragen is
simpel: de euro munt neemt niet genoeg plaats in op het scherm van uw oog (de iris). Om in digitale
camera termen te spreken; de euro munt beslaat niet genoeg pixels op uw iris om de tekst te kunnen
lezen.
Als u een groter (fysiek) oog had, zou u meer licht kunnen verzamelen van de euro munt (het licht
dat weerkaatst wordt door de euro munt) waardoor u een scherper beeld zou hebben van de euro
munt. U zou dan kunnen inzoomen op de euro munt waardoor het meer pixels op uw iris bestrijkt. Er
zijn twee delen in de telescoop die dit mogelijk maken:


De lens (in refractortelescopen) of de spiegel (in reflectortelescopen) is in staat veel meer licht
te verzamelen van een object dat ver weg is, en brengt dat licht (of beeld) samen tot 1 punt
(brandpunt)
Het oculair verzamelt dan dit licht vanuit het brandpunt van de telescoop en verspreidt het dan
weer (vergroten) zodat het een groot gedeelte van uw iris in beslag neemt. Het oculair werkt
ongeveer hetzelfde als een vergrootglas; het vergrootglas plaatst u op een stukje papier en
vergroot dit dan zodat u het beter kunt lezen.
Wanneer de hoofdlens (in een refractortelescoop) of de hoofdspiegel (in een reflectortelescoop)
gecombineerd wordt met het oculair is het een telescoop. Het idee is simpel; zo veel mogelijk licht
verzamelen en dit dan tot een scherp beeld in de telescoop weergeven (brandpunt) en vervolgens dit
weer spreiden (met het oculair) zodat het voldoende ruimt inneemt op uw iris.
Foto 2: Dit is het simpelste design van een telescoop.
Een grote lens verzamelt licht en brengt het vervolgens samen naar het brandpunt. Een kleinere lens
(oculair) brengt het vervolgens naar uw oog.
Een telescoop heeft twee belangrijke kenmerken:
1. Hoe goed hij licht kan verzamelen
2. Hoe goed de telescoop kan vergroten.
De kracht van een telescoop om licht te verzamelen hangt helemaal af van de diameter van de lens of
de spiegel dat gebruikt wordt om licht te verzamelen. Hoe groter de diameter van de lens of de spiegel
hoe meer licht er verzameld kan worden en hoe scherper het uiteindelijke beeld zal zijn dat u kunt zien.
De kracht van een telescoop om beelden te vergroten is afhankelijk van de lenzen die de telescoop
gebruikt. Het oculair zorgt voor de vergroting. Aangezien vergroting afhankelijk is van het oculair en u
het oculair in een telescoop kunt verwisselen en daardoor zelf de vergroting kunt bepalen is de diameter
van een telescoop veel belangrijker dan de vergroting.
Wat is een refractortelescoop?
De refractortelescoop gebruikt lenzen om astronomische waarnemingen te doen en wordt ook wel
een 'lenzentelescoop' of "refractor" genoemd. De refractor is het eerste optische instrument dat voor
astronomische waarnemingen werd gebruikt ergens begin 1600 door Galileo.
Foto 3: Een refractortelescoop (ook wel een lenzentelescoop genoemd)
De refractor maakt gebruik van een voorin de buis geplaatste lens. Het licht gaat door de lens en
wordt afgebogen naar een brandpunt waar het beeld wordt gevormd.De lenzenkijker is een simpel,
degelijk en optisch (bijna) perfect instrument. Een goed gebouwde lenzenkijker heeft in feite maar
een echte optische fout en die wordt aangeduid met de term 'chromatische aberratie'.
Chromatische aberratie, ook wel kleurschifting genoemd, ontstaat doordat een enkelvoudige lens
NIET in staat is om alle kleuren waaruit wit licht is opgebouwd samen te brengen in een brandpunt.
Kortom, er ontstaat in feite een apart blauw, een rood en een groen plaatje van bijvoorbeeld de maan.
Als u bijvoorbeeld op het blauw probeert scherp te stellen dan blijven het groene en rode maansbeeld
onscherp. Dit is zichtbaar als een rode en/of groene lichtzweem langs de maanrand.
Om deze kleurfout tegen te gaan werden tot een jaar of tien geleden twee maatregelen genomen. De
eerste was, de kijker zo lang mogelijk te houden (lange brandpuntsafstanden) om het licht maar zo
weinig 'om het hoekje' naar het brandpunt te dwingen. De tweede maatregel was het toepassen van
twee lenzen van verschillende glassoorten. Deze 'Achromatische lenzenkijkers' hebben een
zogenaamde Fraunhoferlens.
Voordelen van refractors



Geeft goede beelden weer van planeten
Planeetdetails worden fantastische weergegeven
Goed betaalbaar voor lenzen die kleiner zijn dan 10 cm (100 mm)
Nadelen van refractors



Heeft last van kleurfouten (chromatische aberratie)
Erg duur voor lenzen die groter zijn dan 10 cm (100 mm)
Voor het bekijken van nevels is de refractor minder geschikt omdat de lichtopbrengst niet
genoeg is.
is een reflector telescoop?
Een reflectortelescoop gebruikt spiegels om astronomische waarnemingen te doen en wordt ook wel
een 'spiegeltelescoop' of 'reflector' genoemd. De eerste praktisch toepasbare reflector is ontwikkeld
door Sir Isaac Newton in 1668.
Foto 4: Design van een reflectortelescoop (ook wel een spiegel- of Newtontelescoop genoemd)
De reflector maakt gebruik van een holle spiegel achterin de telescoop die de invallende lichtstralen
terugkaatst en samenbrengt in een brandpunt op een hulpspiegeltje. Het hulpspiegeltje kaatst het
licht vervolgens door naar een oculair waardoor u het heelal kunt observeren. Omdat een reflector
gebruikt maakt van een 'hulpspiegeltje' wordt er vaak gezegd dat een reflector minder presteert dan
een refractor omdat er een kleine verstoring opstreed, veel fabrikanten lossen dit echter op door een
grotere spiegel achterin de telescoop te plaatsen waardoor deze verstoring geminimaliseerd wordt.
De echte reden waarom reflectors soms een mindere reputatie hebben dan de refractor is omdat de
bouwkwaliteit soms te wensen overlaat. Bij de reflector is er maar een optisch werkzaam element
aanwezig (de spiegel) waardoor hier hoge eisen aan gesteld moeten worden. Bij de refractor zijn er
meerdere spiegels aanwezig. Als de eerste spiegel dus niet een perfect beeld weergeeft kan dit
gecorrigeerd worden door de andere (overige) spiegels. Dit is dus niet mogelijk bij de reflector omdat
alles gedaan wordt door één spiegel.
Voordelen van reflectors



Reflectors zijn goedkoper dan refractors (indien dezelfde grootte)
Reflectors hebben geen last van kleurfouten
Goed voor deep-sky observaties
Nadelen van reflectors



De telescoop moet zo nu en dan gecollimeerd worden (spiegels goed tegen over elkaar zetten)
Omdat er gebruik gemaakt wordt van een 'hulpspiegeltje' is er minder detail voor planeten en
bij een refractor (lenstelescoop)
Minder goed voor planeet observatie
Wat is een Maksutov- Cassegraintelescoop?
Een Maksutov-Cassegraintelescoop gebruikt spiegels en lenzen om astronomische waarnemingen te
doen en is dus een kruising van de reflector en de refractor. De Maksutov-Cassegraintelescoop is
ontworpen door de heer Maksutov rond 1940 in Rusland. De gedachte achter dit type telescoop is om
de voordelen van de spiegeltelescoop (reflector) te combineren met de voordelen van de
lenstelescoop (refractor). Er is geprobeerd om een 'ideale' telescoop te ontwerpen; een telescoop
zonder afbeeldingsfouten (chromatische abberatie, die wel aanwezig is bij refractors), een korte
gesloten kijkerbuis (gemakkelijk mee te nemen in de auto), een lange brandpuntsafstand (grotere
vergroting) en niet te duur om te produceren.
Foto 5: Een Maksutov-Cassegraintelescoop (ook wel een catadioptrische telescoop genoemd)
De Maksutov-Cassegrain maakt gebruik van een holle spiegel achterin de telescoop die de
invallende lichtstralen terugkaatst naar een dubbele holle lens (de Meniscus-lens). Aan de achterkant
van de Meniscus-lens zit een klein laagje aluminium wat weer dienstdoet als een (vang)spiegel. De
vangspiegel (het laagje aluminium achter de holle lens) kaatst het licht weer door naar een gat in de
hoofdspiegel naar buiten, waardoor het bekeken kan worden door het oculair.
Het voordeel van de Maksutov-Cassegrain is dat het licht eerst door de Meniscus-lens gaat waardoor
beeldfouten worden gecorrigeerd.
Voordelen van Maksutov-Cassegrain





Goedkope spiegeltelescoop met dezelfde optische kwaliteit als een refractor.
Geen zware lange telescoop buizen
Geen kleurfouten die een refractor wel geeft.
Een goede allrounder
Compacte bouw
Nadelen Maksutov-Cassegrain


Reflectors zijn relatief goedkoper, er kan dus een reflector met een grotere diameter gekocht
worden dan bij een Maksutov-Cassegrain.
De correctielens aan de voorkant van de Maksutov-Cassegrain heeft de neiging om te beslaan
als er geen afdoende maatregelen tegen worden genomen.
at voor telescoop heb ik nodig?
Zodra u besloten hebt om een telescoop te kopen, hebt u de keuze uit vele modellen. Wij zullen u in
dit artikel helpen om een keuze te maken uit de verschillende soorten telescopen en daarna zullen
we uitleggen wat de belangrijkste factoren zijn bij het aanschaffen van een telescoop.
Het type telescoop is afhankelijk van het soort waarneming dat u graag wil doen. Veel
amateurastronomen hebben meerdere telescopen, ieder telescoop voor een ander doel. Echter, als u
een startende astronoom bent is het wellicht interessant om een telescoop te kopen die gebruikt kan
worden voor meerder activiteiten.
Onthoud dat er drie soorten telescopen zijn



Refractor(telescoop die lenzen gebruikt om licht te verzamelen)
Reflector(telescoop die spiegels gebruikt om licht te verzamelen)
Catadioptrisch(telescoop die een combinatie van lenzen en spiegels gebruikt om licht te
verzamelen)
Ieder type telescoop heeft zijn voordelen en nadelen indien u kijkt naar de optische kwaliteit,
mechanische kwaliteit, onderhoud, gemak in gebruik en prijs.
Om u te helpen een keuze te maken uit de verschillende soorten telescopen hebben we een tabel
gemaakt die aangeeft welk type telescoop het beste is voor welk type observatie (maan, zon,
planeten, etc.).
Tabel 1: Kwaliteitseigenschappen van verschillende soorten telescopen
Zoals u kunt zien gaat de kwaliteit van de waarneming omhoog als de diameter van lens/spiegel
groter wordt. De prijs van de telescoop is echter ook hoger indien gekozen wordt voor een telescoop
met een grote diameter. U moet dan ook zelf besluiten waar u de telescoop voor gaat gebruiken en
hoeveel geld u voor een telescoop over hebt nl.levenhuk.com.com biedt telescopen aan in iedere prijs
categorie.
In het algemeen zijn refractors goed voor maansverduisteringen en planeet observatie, terwijl
reflectors vaak gebruikt worden voor deep-sky observatie. Catadioptrische telescopen zijn all round
telescopen en worden vaak gebruikt voor een combinatie van beide.
U moet ook rekening houden waar u het meeste gaat waarnemen:



In Lichtvervuilde lucht van stedelijke gebieden – Catadioptrische telescopen en refractors
zijn dan meestal iets beter dan reflectors.
Matig vervuilde lucht van voorstedelijke gebieden – Alle type telescopen zijn ongeveer
hetzelfde.
Donker, afgelegen gebieden – Catadioptrische telescopen en reflectors zijn iets beter dan
refractors, omdat ze geschikter zijn om licht te verzamelen.heeft een telescoop?
De kenmerken van een telescoop bepalen de prijs en de kwaliteit van uw observaties.
We bespreken de volgende kenmerken van een telescoop die van belang zijn voor u om te overwegen
welke telescoop geschikt is naargelang uw wensen:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Optische kenmerken (hoe een telescoop het licht opvangt)
Niet-optische kenmerken (de hardware, zoals het statief)
Statieven
Oculairs
View finder
Filters & andere accessoires
Praktische overwegingen (draagbaarheid, onderhoud, de opslag en de prijs)
Optische kenmerken
De hoeveelheid licht die een telescoop kan verzamelen is direct gerelateerd aan de optiek die in een
telescoop zit. Telescopen die een slechte kwaliteit lens/spiegel hebben kunnen u zeer frustreren bij
gebruik. Hieronder vindt u een aantal optische functies van een telescoop die belangrijk zijn om over na
te denken wanneer u overgaat tot de aankoop van een telescoop:




Diameter objectief
Vergroting
Brandpuntsafstand
Openingsverhouding
Diameter objectief
De hoeveelheid licht die een telescoop kan verzamelen is direct gerelateerd aan de diameter van de
primaire lens of spiegel. In het algemeen is het zo dat hoe groter de lens of de spiegel, hoe meer licht
de telescoop kan verzamelen en hoe helderder de uiteindelijke observatie/afbeelding is.
De diameter van de telescoop is wellicht de belangrijkste overweging bij de aankoop van een
telescoop, maar het is niet de enige overweging. Wat u wilt proberen is zo veel mogelijk objectief voor
uw geld te krijgen en dan wat u zich kunt veroorloven. Er zijn echter andere factoren die ook belangrijk
zijn. Deze zullen wij hieronder bespreken, deze factoren zijn o.a. de grootte en gewicht van de
telescoop, de opslagruimte en de draagbaarheid. De grootste telescoop is niet altijd de beste
telescoop!
Vergroting
De overweging om een telescoop te selecteren op de vergroting is één van de meest misleidende
argumenten voor beginnende telescoop kopers. Fabrikanten van goedkope, warenhuistelescopen
zetten vaak op de doos 200x vergroting of meer. De vergroting heeft echter niets te maken met de
optische prestaties van een telescoop, en moet absoluut niet uw eerste overweging zijn om een
telescoop te kopen!
Het vermogen van een telescoop om te vergroten is afhankelijk van de combinatie van lenzen die
gebuikt worden. De vergroting wordt meestal bewerkstelligd door de lange brandpuntsafstand van de
telescoop in combinatie met een korte brandpuntsafstand van de oculair. Het probleem is echter dat
hoe groter de vergroting, hoe kleiner het gezichtsveld en hoe minder de helderheid van het beeld
wordt.
Een algemene regel is dat de maximale vergroting 2x de diameter (in mm) van de telescoop is. Dus
mocht een telescoop een diameter (doorsnede van de lens of spiegel) hebben van 114 mm dan is de
maximale vergroting 228x. Sinds de vergroting beïnvloed kan worden (in bijna elke telescoop) door
gebruik te maken van verschillende oculairs, is de opening (diameter) van de telescoop een veel
belangrijker gegeven dan de vergroting van de telescoop. Daarnaast is het zo dat de meeste
astronomische objecten het beste bekeken worden bij een lage vergroting, zodat het meeste licht
opgevangen kan worden.
Brandpuntsafstand
De brandpuntsafstand is de afstand die het licht aflegt om samen te komen in één punt (brandpunt).
Op nl.levenhuk.com.com hebben we bij de omschrijving van iedere telescoop aangegeven wat de
brandpuntsafstand is. U kunt de brandpuntsafstand ook vinden op de telescoop of in de
gebruiksaanwijzing van de telescoop.
De brandpuntsafstand is een belangrijk getal om te weten. Zoals eerder beschreven is de
vergroting afhankelijk van de afstand van het brandpunt. In het algemeen betekent een grotere
brandpuntsafstand een grotere vergroting. U moet zich echter niet vergissen in de lengte van de buis,
want een langere buis betekent niet altijd een grotere brandpuntsafstand. Omdat catadioptrische
telescopen (telescopen die gebruik maken van lenzen en spiegels) de lichtweg enkele keren 'vouwen'
totdat het licht bij het oculair komt, zorgt dit ervoor dat er toch een grotere brandpuntsafstand is met
een relatief korte buis.
Openingsverhouding
De openingsverhouding (deze kunt u vinden in de omschrijving van onze telescopen) wordt ook wel
het f/nummer genoemd en heeft betrekking op de helderheid van het beeld en de breedte van het
gezichtsveld. De openingsverhouding wordt berekend door het brandpunt van de telescoop te delen
door de diameter van de telescoop. De term 'openingsverhouding' komt uit de camerawereld waar een
kleine openingsverhouding een korte blootstelling van licht op de film betekent. Bij een kleine
openingsverhouding werd dan ook wel gezegd dat een camera 'snel' is. Hetzelfde geldt voor telescopen,
echter een 'langzame' telescoop (met een grote openingsverhouding) en een 'snelle' telescoop met
beide dezelfde vergroting zullen hetzelfde presteren. In het algemeen is echter het volgende interessant:



1:10 of hoger - goed voor de waarneming van de maan, planeten en dubbele sterren (high
power)
1:8 - goed voor all-round waarnemingen
1:6 of lager - goed voor het bekijken van deep-sky-objecten (low power)
Niet optische kenmerken
Er zijn ook andere onderdelen, afgezien van de optische onderdelen van een telescoop, die u in
overweging kunt nemen:
Oculairhouder
Oculairs komen in drie diameters: 0.964 inches (2.45 cm), 1.25 inches (3.18 cm) en 2 inches (5.08
cm). De houder in de telescoop heeft echter maar een van bovenstaande openingen en kan dus
niet veranderd worden. Dit betekent dat mocht u later extra oculairs erbij willen kopen u rekening
moet houden met de opening van de oculairhouder in uw telescoop. De meest gangbare
internationale standaard is 1.25 inches. De meeste telescopen op nl.levenhuk.com.com.com zijn dan
ook uitgerust met een oculairhouder van 1.25 inch. Wanneer u een telescoop gaat aanschaffen heeft
u dus geen keuze uit verschillende oculairopeningen. U moet zich echter wel bewust van zijn dat dit
invloed heeft op de rest van de beslissingen die u gaat nemen ten tijde van de aanschaf van de
telescoop of later.
U kunt de diameter van de oculairhouder vinden onder de beschrijving 'Diameter van het oculair' bij de
omschrijving van iedere telescoop op nl.levenhuk.com.com.com
Statieven
De telescoop moet ondersteund worden door een houder, of een statief, anders zou u de telescoop de
hele tijd vast moeten houden. Het telescoopstatief zorgt ervoor dat u:




De telescoop stabiel kunt houden
De telescoop kunt richten op sterren en andere objecten (vogels)
De telescoop aanpassen tijdens de waarnemingen van sterren om de rotatie van de Aarde te
compenseren.
Uw handen vrij te maken zodat u andere activiteiten kunt verrichten (het focussen, oculairs kunt
verwisselen, belangrijke observaties op kunt schrijven of de sterren kunt tekenen.)
Er zijn twee soorten statieven:


Azimutaal
Parallactisch
Foto 6: Verschillende soorten telescopen en statieven
Azimutaal
Het azimutale statief heeft twee assen om te roteren; de horizontale as en de verticale as. Om uw
telescoop op een object te richten, roteert u de telescoop via de horizontale as (ook wel de azimutale
as genoemd), daarna roteert u de telescoop naar boven op de altitude (y) as, zodat het object ook op
de verticale as waarneembaar is.
Het azimutale statief is gemakkelijk te gebruiken en wordt veel gebruikt op beginnertelescopen. Dit
statief heeft twee variaties:


Bal en sokkel – wordt gebuikt in goedkope rich-fieldtelescopen. Het einde van het statief heeft
een bolvormige vorm waardoor er in alle richtingen geroteerd kan worden.
Rocker box – wordt gebruikt voor dobsontelescopen en bestaat uit een houten statief met een
laag zwaartepunt.
Ondanks dat het azimutale statief een gemakkelijk en gebruiksvriendelijk statief is, is het moeilijk om
de sterren perfect te volgen met dit statief. Als u een verplaatsende ster volgt dient u de telescoop
continu 'op-en-neer' te bewegen in een soort zig-zag vorm in plaats van een vloeiende beweging.
Hierdoor is dit soort statief niet geschikt om foto's te maken van sterren.
Parallactisch
Het parallactische statief heeft twee loodrecht op elkaar staande assen; rechte klimmingsas (ook wel
RK- of uuras genoemd) en declinatie-as (ook wel DEC- of elevatie-as genoemd). Bij dit soort statief
hoeft u dus niet de telescoop op en neer te bewegen (zoals bij de azimutale as), maar compenseert
de telescoop vloeiend de aardomdraaiing in tegengestelde richting. Het parallactische statief wordt
geleverd in twee varianten:


Duits parallactisch statief – heeft een vorm van een "T" De lange as van de "T' is uitgelijnd
op de pool van de aarde
Vork statief – een tweedeldige vork die op een wig is gemonteerd en ook uitgelijnd is op de
draaing van de aarde.
Wanneer de telescoop uitgelijnd is met de polen van de aarde dan kunnen parallactische monteringen
de sterren volgen met een vloeiende beweging. Daarnaast zijn sommige parallactische monteringen
uitgerust met:


Cirkels – hierdoor kunt u gemakkelijk een ster opzoeken met de coördinaten van de ster (rechte
klimming en declinatie)
Gemotoriseerde as – hiermee kunt met uw computer (laptop, desktop of PDA) continu de
telescoop bijsturen om sterren te volgen
U heeft een parallactische montering nodig voor astrofotografie.
Oculairs
Een oculair is de tweede lens in een refractortelescoop, of de enige lens in een reflectortelescoop.
Oculairs kunnen vele verschillende optische designs hebben en kunnen bestaan uit een of meerdere
lenzen. Een oculair kunt u bijna beschouwen als een telescoop op zich. Het doel van een oculair is om:




Het produceren van de vergroting alsmede het veranderen van de vergroting van de telescoop
door te wisselen van oculair.
Het produceren van een scherp beeld.
U een comfortabele waarneming te geven (door de afstand tussen uw oog en het oculair
wanneer het beeld scherp is)
Het bepalen van de breedte van het beeld (beeldveld) door:
o Schijnbaar beeldveld – welke gedeelte van de lucht, in graden, waargenomen kan
worden van rand tot rand door alleen het oculair te gebruiken (dit kunt u terugvinden op
het oculair zelf)
o Werkelijk beeldveld – welk gedeelte van de lucht waarneembaar is wanneer het oculair
in de telescoop wordt geplaatst (echt gedeelte = schijnbaar beeldveld/vergroting)
Er zijn vele verschillende soorten oculairs te weten:








Huygens (aangeduid met de letter H op nl.levenhuk.com.com.com)
Ramsden (aangeduid met de letter R op nl.levenhuk.com.com.com)
Orthoscopisch (aangeduid met de letter O op nl.levenhuk.com.com.com)
Kellner en RKE (aangeduid met de letter K op nl.levenhuk.com.com.com)
Erfle (aangeduid met de letter E op nl.levenhuk.com.com.com)
Plössl (aangeduid met de letter P op nl.levenhuk.com.com.com)
Nagler (aangeduid met de letter N op nl.levenhuk.com.com.com)
Barlow (wordt gebruikt in combinatie met een tweede oculair om het beeld te vergroten met 2
of 3x
Foto 7: Schematisch overzicht van verschillende oculairs
Huygens en Ramsden hebben het oudste design. Deze oculairs hebben last van chromatische
abberatie (kleurschifting) en worden meestal geleverd bij de goedkoopste en minst effectieve
telescopen (ze worden ook wel aangeduid met H oculair of R oculair)
Orthoscopische oculairs zijn uitgevonden door Ernst Abbe in 1880. Deze oculairs hebben 4
elementen en een 45 graden beeldveld, wat soms te klein is. Het optische design is goed waardoor ze
een scherp beeld geven. Ze worden beschouwd als zeer goede oculairs om planeten waar te nemen.
Orthoscopische oculairs kosten ongeveer tussen de 25 euro en 75 euro per stuk.
Kellner en RKE oculairs hebben drie elementen in hun design en kunnen een 45 graden beeld
weergeven met een klein beetje chromatische abberatie (kleurschifting). Ze zijn echter prettig om te
gebruiken en werken het beste in telescopen met een grote focuslengte. U krijgt bij deze oculairs waar
voor uw geld en ze kosten tussen de 15 en 45 euro per stuk.
Foto 8: Set van verschillende oculairs
Erfle oculairs zijn uitgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze oculairs hebben 5 elementen in
hun design en een heel breed (60 graden) beeldveld. Het probleem is dat ze onderhevig zijn aan
spookbeelden en astigamatisme, waardoor ze niet te gebruiken zijn voor planeet waarnemeingen.
Aanpassingen aan Erfle-oculairs worden ook wel wide-fieldoculairs genoemd.
Plössloculairs hebben vier of vijf elementen in hun design. Ze hebben een 50 graden beeldveld en
zijn gebruiksvriendelijk (Behalve voor de 10 mm en kortere lenzen). Ze zijn optimaal indien ze tussen
de 15 en 30 mm zijn. De kwaliteit is goed, speciaal voor het observeren van planeten. Ze hebben een
klein beetje last van astigmatisme, en dan vooral aan de randen van het beeldveld. Dit zijn echter één
van de meest populaire oculairs.
Nagleroculairs zijn geintroduceerd in 1982, en werden destijds geadverteerd als "like taking a
spacewalk". Ze hebben een design met zeven elementen met een ongelooflijk breed beeldveld (82
graden). Ze worden alleen geleverd in 2 inch, en zijn zwaar (kunnen tot 1 kg wegen) daarnaast zijn ze
ook duur.
Barlowlenzen zijn een goedkope manier om de maximale vergroting van een telescoop nog verder te
vergroten. U gebruikt een barlowlens door een ander oculair in de barlowlens te stoppen.
Foto 9: Een oculair past in de Barlowlens zodat de vergroting toeneemt.
Een andere categorie oculairs zijn oculairs met een verlichte iris. Deze oculairs kunnen verschillende
designs hebben en worden exclusief gebruikt in astrofotografie. De oculairs worden gebruikt om de
telescoop te ondersteunen terwijl er een foto wordt gemaakt. Het maken van een foto duurt gemiddeld
tussen de 10 minuten en een uur.
View finder
View finders worden gebruikt om de telescoop te richten op de plaats (bijv ster of planeet) die u wilt
waarnemen. Een view finder werkt hetzelfde als het vizier op een geweer. View finders worden geleverd
in drie typen:



Peep sights – cirkels die u helpen om u waarneming in beeld te krijgen.
Reflex sights – een spiegel box die de lucht laat zien en de waarneming verlicht met een rood
led puntje, eigenlijk hetzelfde als een laserstraal op een geweer.
Telescoop sight – een klein, laag vergrotende (5x tot 10x) telescoop die gemonteerd is op de
zijkant van de telescoop en een kruis heeft, en dus netzo werkt als een vizier van een geweer.
Foto 10: View finder die op de zijkant van een telescoop gemonteerd kan worden.
View finders worden meestal meegeleverd met de telescoop, sommige worden ook los verkocht.
Filters & andere accessoires
Filters zijn stukjes glas die u plaats in de buis van uw oculair. Hierdoor worden de lichtgolven gefilterd
en
ziet
u
bepaalde
kleuren
niet
of
anderen
kleuren
juist
beter.
Foto
11:
Set
filters
Filters worden gebruikt om:



Het beeld van nevel te versterken bij een licht vervuilde lucht.
Het contrast te verscherpen van kleine objecten en details van de maan en andere planeten te
verscherpen.
Om de zon te kunnen observeren
(KIJK NOOIT RECHT IN DE ZON ZONDER EEN FILTER, HIERDOOR KUNNEN UW OGEN
PERMANENT BESCHADIGD RAKEN)
Foto 12: Het monteren van een filter in een oculair.
Foto 13: filter/oculair
Dauwkappen
Indien u 's nachts gaat observeren wanneer het koud is, kan de dauw uw telescoop condenseren en
dan vooral rond of op de optische elementen (spiegel of lens). Om dit te voorkomen kunt u een
dauwkap gebruiken. Deze wordt rond de voorkant van de telescoop gevouwen en verlengt dan de
buis. Hierdoor wordt de condensatie opgevangen in de dauwkap in plaats van in de buis. Sommige
dauwkappen kunnen zelfs verwarmd worden zodat dauw niet meer condenseert.
Andere detectoren
Uw oog is waarschijnlijk het meest noodzakelijke element om waarnemingen mee te doen. Voor de
meeste amateurastronomen is dit waarschijnlijk de enige detector die ze ooit nodig zullen hebben. U
kunt echter ook foto's nemen van uw waarnemingen. U kunt dit doen door een conventionele lens van
een filmcamera te gebruiken of met CCD-apparaten en/of digitale camera's. Sommige astronomen
gebruiken hun telescoop om hele exacte waarnemingen te doen met fotometers (apparaten om de
lichtintensiteit te meten) of met spectroscopen (apparaten om de golflengtes en lichtintensiteiten van
objecten
te
meten).
Praktische overwegingen
Er zijn een aantal praktische overwegingen die u dient te nemen voordat u een telescoop aanschaft.
Om uw telescoop in de toekomst optimaal te gaan gebruiken dient u de volgende factoren in overweging
te nemen:




Draagbaarheid
Onderhoud
Opslag
Prijs
Draagbaarheid
Er zijn steeds minder vlaktes in Europa die helemaal donker zijn. Als u in een stad woont dan wilt u
waarschijnlijk uw telescoop enkele kilometers uit de stad meenemen, zodat u de sterren kunt gaan
waarnemen in een absoluut donkere omgeving. Mocht u dit willen gaan doen (of u wilt de telescoop
meenemen op vakantietripjes) dan is het noodzakelijk dat de telescoop niet te zwaar is om uit uw huis
naar uw auto te dragen. Daarnaast is het ook belangrijk dat de telescoop in uw auto past. Ook is het
handig als u de telescoop in een minimaal aantal handelingen in elkaar zet. – Het in elkaar zetten van
een telescoop in een donkere omgeving kan namelijk heel frustrerend zijn -
Onderhoud
Sommige telescopen zoals reflectors (spiegel- of Newtontelescopen) hebben periodiek onderhoud
nodig. Het meest voorkomende onderhoud bij reflectors betreft het uitlijnen van de spiegels (ook wel
collimatie genoemd). Het uitlijnen van spiegels kan zowel een simpele als een ingewikkelde procedure
zijn, afhankelijk van iedere individuele telescoop. Soms, bij halfopen of zelfs compleet open
telescopen, kunnen er vuildeeltjes terecht komen op de spiegels. Hierdoor zult u zo nu en dan de
spiegels moeten uitlijnen en schoonmaken. Bij hele dure telescopen kan het de moeite waard zijn om
na een lange tijd de spiegels te re-alumineren of zelfs te vervangen.
Opslag
Wanneer een telescoop niet gebruikt wordt moet de telescoop ergens opgeslagen worden. Dit kan
een redelijk groot probleem zijn bij telescopen met grote afmetingen (zoals een 250 mm
Dobsontelescoop). Voordat u besluit om een telescoop aan te schaffen is het dus belangrijk om te
kijken wat een telescoop weegt en waar u de telescoop wilt opslaan als u hem niet gebruikt. De ruimte
waar u de telescoop opslaat dient stofvrij en vochtvrij te zijn. Wij adviseren u om de telescoop af te
dekken met een doek om zo te voorkomen dat er stof en viezigheid in de telescoop terecht komt.
Prijs
Telescopen kunnen enorm variëren in prijs. Ze beginnen rond de € 100 en kunnen oplopen tot enkele
duizenden euro's, afhankelijk van het type:





Kleine reflectors (150 mm of kleiner in doorsnede) € 170 tot € 670
Achromatische refractors (50 tot 80 mm in doorsnede) € 170 tot € 670
Grote Dobsonreflectors (150 mm tot 460 mm doorsnede) € 200 tot € 1300
Catadioptrische telescopen (150 tot 280 mm in doorsnede) € 670 tot € 2000
Apochromatische refractors (80 tot 127 mm in doorsnede) € 1300 tot € 7000
Als je zou kijken naar de prijs per diameter, dus voor elke mm die de spiegel of lens groter zou zijn, dan
zouden de volgende telescopen ongeveer deze volgorde hebben (van hoog geprijsd naar laag geprijsd)
1. Apochromatische refractors (lenstelescopen)
2. Newtonreflectors, catadioptrische telescopen, achromatische refractors
3. Dobsonreflectors
Twee dingen die u moet onthouden:
1. Hoe goed de telescoop ook is, u kunt waarschijnlijk niet genieten van de telescoop als u al uw
spaargeld in de telescoop steekt of een extra hypotheek op uw huis neemt.
2. Naast de telescoop moet u waarschijnlijk andere accessoires kopen (zoals extra oculairs, een
andere finder scope, filters of een motor zodat u uw telescoop automatische kan laten
aansturen)
In het algemeen is het verstandig om zoveel mogelijk 'diameter' te kopen die u zich kunt veroorloven,
de volgende afmetingen zijn echter voldoende voor de meeste (beginnende) amateurastronomen:



Refractortelescopen: 80mm
Reflectortelescopen: 10 tot 20 cm
Catadioptrische telescopen: 16 tot 20 cm