1.Samenleven - bioLOGIETCCL

extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
1. Samenleven
In de basisstoffen heb je geleerd dat de verschillende populaties
in een ecosysteem op veel manieren met elkaar te maken
hebben. Ze leven immers samen in een bepaald gebied. Soms
leven twee soorten lange tijd met elkaar samen. Dit noem je
symbiose.
Er zijn drie vormen van symbiose: mutualisme, commensalisme
en parasitisme. Ze verschillen van elkaar door de voor- of
nadelen die de samenlevende soorten van elkaar hebben.
Als beide soorten voordeel hebben van het samenleven, is er
sprake van mutualisme. Een voorbeeld van mutualisme zijn
de ossenpikkers die insecten en larven pikken van de huid van
buffels en andere graseters op de savannes in Afrika. De vogels
verkrijgen op deze manier hun voedsel, terwijl de huid van de
graseters ‘schoongemaakt’ wordt van insecten.
Bij commensalisme heeft de ene soort voordeel van de
symbiotische relatie en de andere soort geen voordeel, maar ook
geen nadeel. Een poolvos volgt bijvoorbeeld een ijsbeer. Als de
ijsbeer een prooi heeft gedood, wacht de poolvos tot de beer
klaar is met eten. Daarna eet hij de restjes op.
Sluipwespen leggen hun eitjes op of in de larven van andere
insecten. De jonge sluipwesplarven voeden zich met hun nog
levende prooi. Dit is een voorbeeld van parasitisme. Een
parasiet leeft ten koste van zijn gastheer. In dit geval heeft dus
één soort voordeel van de symbiotische relatie terwijl de andere
soort er nadeel van heeft.
Afb. 1 Ossenpikker op de kop
van een buffel.
opdracht 1
Vul het schema in.
Gebruik hierbij: + (voordeel), – (nadeel), 0 (geen voor- en geen nadeel).
Soort 1
Soort 2
Mutualisme
Commensalisme
Parasitisme
opdracht 2
Beantwoord de volgende vragen.
1 Tussen soorten in de vrije natuur bestaan ook voedselrelaties. Leg uit dat het hier niet gaat
om een vorm van symbiose.
1
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
2 Welke symbiotische relatie bestaat er tussen de insecten en de graseters van de savannes
van Afrika?
3 Waarom hebben poolvossen die ijsberen volgen minder voedsel nodig dan poolvossen die zelf
op jacht gaan?
4 Leg uit dat het voor de sluipwesplarven belangrijk is dat de prooi in leven blijft.
5
Een groep Amerikaanse biologen is van mening dat geslachtelijke voortplanting is ontstaan
als reactie op parasieten. Soorten die zich geslachtelijk voortplanten hebben een hogere
overlevingskans als ze geïnfecteerd worden door parasieten dan soorten die zich bijvoorbeeld
alleen door deling voortplanten.
Leg uit waarom dit zo is.
6
Sommige parasieten zijn hermafrodiet. Dat betekent dat ze zowel mannelijk als vrouwelijk
zijn en dat ze (als ze volwassen zijn) spermacellen en eicellen produceren. Een voorbeeld
van een hermafrodiete parasiet is een lintworm. Volwassen lintwormen leven in de darmen
van zoogdieren.
Welk voordeel hebben lintwormen van het feit dat ze hermafrodiet zijn?
2
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
opdracht 3
In de tabel zie je zes voorbeelden van symbiotische relaties tussen organismen.
Vul de tabel in door in de kolommen van soort 1 en soort 2 in steekwoorden te noteren welk
voordeel (voordelen) en/of welk nadeel (nadelen) de relatie oplevert voor de betreffende soort.
Tot slot vul je in de laatste kolom de vorm van symbiose tussen de soorten in. Je kunt de
benodigde informatie vinden op internet of in boeken.
Voor de relatie tussen hond en mens is het in de tabel voorgedaan.
Hond en mens
Soort 1 (voordeel)
Soort 2 (voordeel,
nadeel of geen voordeel
en geen nadeel)
De hond krijgt
voedsel en
bescherming.
De mens krijgt
bescherming, arbeid en
welbevinden.
Clownvis en
zeeanemoon
Koekoeksjong
en zangvogel
Koereigers en
koeien
Maretak en
appelboom
Muizen en
mens
3
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
Vorm van symbiose
Mutualisme
extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
Afb. 2 Maretak (mistletoe) in
parasieten bij de mens
Mensen hebben hun eigen parasieten. Van oudsher leven
mensen onder andere samen met vlooien, luizen, lintwormen,
spoelwormen en (bed)wantsen. Door een betere hygiëne en
medicijnen komen deze parasieten in de westerse wereld
tegenwoordig steeds minder voor, maar er zijn parasieten die
hardnekkig aanwezig blijven.
Een voorbeeld van zo’n parasiet is de aarsmade. Dit is een
kleine, geelwitte rondworm die voorkomt in de dikke darm
en blinde darm van mensen. Aarsmaden leven ongeveer acht
weken en leggen hun eitjes op de huid rondom de anus. Door
krabben worden de eitjes verspreid op vingers, kleding, meubels,
speelgoed of voedsel. De eitjes blijven buiten het lichaam
lang in leven. Als ze opgegeten worden, komen de eitjes in de
twaalfvingerige darm uit. De larven verplaatsen zich naar de
blinde darm en dikke darm. Vooral (jonge) kinderen hebben
regelmatig last van aarsmaden.
een appelboom.
Muggen en steekvliegen zijn geen parasieten, maar ze kunnen
wel parasieten overbrengen. Ze zijn de drager of tussengastheer
van een parasiet, maar ze worden zelf niet aangetast door de
parasiet. Een voorbeeld van een parasiet die door een vlieg
wordt overgebracht op mensen is de oogworm (loa loa). Deze
worm brengt een deel van zijn leven door in een vlieg en een
deel van zijn leven in een mens (zie afbeelding 3).
Ook zijn er parasieten die mensen kunnen besmetten met andere
parasieten als ze hun bloed drinken. Voorbeelden van zulke
parasieten zijn teken en vlooien. Net als bij muggen en vliegen
worden teken en vlooien tussengastheer en worden ze zelf niet
door de parasiet aangetast.
Afb. 3 De levenscyclus van
de oogworm (loa loa).
de vlieg zuigt bloed op
en besmet een mens
de larve kruipt
in de wond en
ontwikkelt zich
tot worm
de larve ontwikkelt
zich in de vlieg
de volwassen worm
leeft in de huidlaag
en vormt larven
de vlieg zuigt bloed op
en krijgt larve binnen
4
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
symptomen
extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
opdracht 4
Beantwoord de volgende vragen.
1 Waarom hebben vooral jonge kinderen regelmatig last van aarsmaden?
2 Waarom moet je een antibioticakuur die wordt voorgeschreven om aarsmaden te doden
helemaal afmaken?
3 Waarom zijn muggen en steekvliegen geen parasieten, en teken en vlooien wel?
4 Welke symbiotische relatie is er tussen de menselijke parasieten en de muggen
of steekvliegen die ze overbrengen op mensen?
5 Waarom is het van belang dat de tussengastheren niet aangetast worden door de parasieten?
5
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
extra opdrachten
2 VW0 thema 6 ecologie
opdracht 5
Deze opdracht doe je in een groepje van vier leerlingen.
Vier ziekten die door parasieten veroorzaakt worden zijn: ziekte van Lyme, malaria, slaapziekte
en olifantsziekte.
Elk van jullie kiest één ziekte en zoekt hierover in maximaal 10 minuten informatie op internet
of in boeken.
Daarna vertel je elk om de beurt in het groepje kort welke informatie je hebt gevonden over de
ziekte en vul je ieder individueel de tabel in.
Tot slot kijken jullie samen of iedereen de kolommen goed heeft ingevuld. Degene die de
informatie over de betreffende ziekte heeft opgezocht is de expert voor die ziekte en geeft aan
of de betreffende kolom goed is ingevuld.
Afb. 4 Olifantsziekte wordt veroorzaakt door een parasiet.
6
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
2 VW0 thema 6 ecologie
extra opdrachten
malaria
ziekte van Lyme
Overgebracht door: mug,
teek of vlieg
Parasiet is een: bacterie,
eencellig dier of worm
Belangrijkste
symptomen:
Medicijnen:
Voorkomen van
besmetting:
Verspreiding van de
ziekte: wereldwijd,
Derde wereld of Afrika
7
© Malmberg ’s-Hertogenbosch
slaapziekte
olifantsziekte