Eenverloren generatie Eritreeërs

8
8
DE VOLKSKRANT VONK
ZATERDAG 17 OKTOBER 2015
Jonathan
van het Reve
Het nepwoord
O
orlog in de senaat. Marjolein Faber (PVV)
zegt dat de meeste burgers tegen asielzoekers zijn, terwijl de meeste parlementariërs
juist voor opvang stemmen. Die laten zo
hun kiezers in de steek, vindt Faber, en zijn dus eigenlijk ‘nepvolksvertegenwoordigers’. Ankie
Broekers-Knol grijpt in: het is de bijl aan de wortel
van de democratie om te spreken van een nepvolksvertegenwoordiging, zegt de voorzitter. Ze vraagt Faber om het woord terug te nemen, maar die weigert
dat. Er volgt een korte discussie, waarbij BroekersKnol uiteindelijk zelfs de microfoon van Faber uitschakelt.
Achteraf prijst vrijwel iedereen het kordate optreden van Broekers-Knol. Maar waarom zou Faber eigenlijk niet van een nepparlement mogen spreken?
Je kunt het schokkend en onaardig vinden, maar het
gaat wel erg ver om haar te vragen het woord terug
te nemen. Al was het maar – grappig detail – omdat
ze het niet heeft gezegd. Faber ziet een heleboel ‘nepvolksvertegenwoordigers’, maar noemt nadrukkelijk
niet het hele parlement nep. Een subtiel verschil,
maar essentieel. Voorzitter Broekers-Knol maakt er
helemaal zelf ‘nepvolksvertegenwoordiging’ van:
ze legt een woord in de mond die ze snoert.
Waarom zou Faber eigenlijk
niet van een nepparlement
mogen spreken?
De reden voor dit over-gretig ingrijpen, is natuurlijk dat PVV-baas Wilders vorige maand wel degelijk
sprak van een nepparlement. Volgens velen kwam hij
daar te makkelijk mee weg. Maar ook Wilders doelde
met zijn uitspraak op het verschil tussen wat ‘het
volk’ wil, in zijn ogen althans, en wat de meeste parlementariërs doen. De Kamer vertegenwoordigt de
kiezer niet goed, vindt Wilders – vandaar de term
nepparlement.
Volgens de grondwet is dat onmogelijk: het parlement spreekt per definitie voor het hele Nederlandse
volk. Als het je niet bevalt wat er met jouw stem gebeurt, stem je de volgende keer op iemand anders.
Zo werkt indirecte democratie.
Maar wat nou als het wáár is? Wat als parlementariërs willens en wetens het belang van anderen boven het belang van de mensen stellen die zij vertegenwoordigen? Zelfverrijking, nepotisme, onbeperkt
vluchtelingen opnemen – het is subjectief waar je de
grens trekt, maar als je vindt dat andere Kamerleden
hun plicht verzuimen en het landsbelang schaden,
moet je dat kunnen zeggen. Juist als Kamerlid, en
juist in het belang van het staatsbestel.
De gedachte dat het woord ‘nepparlement’ heel gevaarlijk is, getuigt van weinig vertrouwen in de democratie. Alsof één scherpe pesterij de hele boel kan
ontwortelen. Wat staat ons wel niet te wachten nu
dit woord (vooral dankzij tegenstanders) toch is verspreid? Gaat ‘het volk’ nu nadenken over andere bestuursvormen? Bijvoorbeeld met heel veel referenda,
of een systeem waarbij Maurice de Hond alles bepaalt?
Wie weet. Dat mag allemaal. En om het voor elkaar
te krijgen, zal zo’n voorstel gewoon door het parlement moeten, waar het met alle mogelijke woorden
kan worden bestreden. Als de microfoon maar aan
staat.
Jonathan van het Reve
op Twitter: @JvhReve
Een verloren
generatie
Eritreeërs
Naast Syriërs komen er veel Eritrese asielzoekers
naar Europa, maar over hen hoor je weinig. Velen
zijn zwaar getraumatiseerd en gedesillusioneerd.
Door Marjon Bolwijn Foto’s Jiri Buller
D
e jonge Eritreeër Samuel (18) kijkt deze
vrijdagavond naar de
live-uitzending van
het Gouden Kalverengala voor filmmakers
en acteurs. In zijn sober ingerichte driekamerflat, de zachtgele gordijnen gesloten, spatten de glitter en glamour van
het tv-scherm. Samuel luistert ingespannen en veert op als hij een woord
begrijpt: ‘ik heb’, ‘dank-je-wel’. De halve
avond brengt hij in zijn keuken door:
fruit snijden, thee zetten, frisdrank halen, een stoofgerecht bereiden. Allemaal voor zijn gast, zelf neemt hij niets.
Rond 22 uur, zijn gast begeleidend naar
de bushalte, wijst hij aan: ‘deur, muur,
bel, step, bus’. En vraagt verwachtingsvol: ‘Wanneer komt sneeuw?’
Vijf maanden woont de vluchteling uit
Eritrea nu zelfstandig in een appartementencomplex in Zaandam. In de zomer van 2014 streek hij in zijn uppie in
Nederland neer, na een lange, verre van
zorgeloze reis. Samuel maakt deel uit van
de groeiende groep Eritreeërs die op drift
zijn geraakt. Onder hen zijn ook in Nederland opvallend veel jongeren. Het
overgrote deel krijgt een voorlopige verblijfsvergunning, omdat Eritrea te boek
staat als onveilig. Na de Syriërs zijn de Eritreeërs de grootste groep asielmigranten, maar in het Europese en nationale
debat over de vluchtelingencrisis gaat
het nauwelijks over hen. Terwijl hun omstandigheden tamelijk alarmerend zijn.
Uit een nog lopende studie van criminoloog en hoogleraar Richard Staring
naar de IND-dossiers van Eritrese vluchtelingen sinds 2013, blijkt dat ze vaak
maanden, soms jaren onderweg zijn,
voordat ze uiteindelijk in Europa belanden. De meeste Eritreeërs die de dictatuur in eigen land ontvluchten, proberen
in buurlanden als Soedan en Ethiopië
een bestaan op te bouwen. Wie er niet in
slaagt in een buurland het hoofd boven
water te houden, reist soms verder. Bij
die tocht door Soedan naar Libië en Italië
zijn ze afhankelijk van mensensmokke-
laars. ‘Je leest alleen maar narigheid in
de IND-dossiers’, zegt Staring.
Vooral de tocht door Libië is traumatiserend want vol bedreigingen, martelingen, vrijheidsberoving en afpersingspraktijken, vertelt Mirjam van Reisen,
Eritrea-deskundige en hoogleraar internationale relaties in Tilburg. ‘Eritrese
vluchtelingen die via Soedan, Libië en
Egypte in Europa zijn terechtgekomen
hebben onbeschrijflijk fysiek en seksueel
geweld meegemaakt.’ Ze spreekt van
‘zwaar getraumatiseerde mensen’.
De mensenrechtensituatie in het
straatarme Eritrea staat beschreven in
een recent verslag van de rapporteur voor
de mensenrechten, Sheila Keetharuth.
Het beeld dat oprijst doet denken aan de
voormalige DDR, met een angstcultuur.
Buren en collega’s bespioneren en verraden elkaar, niemand lijkt elkaar te vertrouwen. Wie probeert te vluchten, loopt
het risico te worden geëxecuteerd of voor
onbepaalde tijd in een ondergrondse gevangenis te verdwijnen. Een belangrijk
vluchtmotief voor Eritreeërs is de dienstplicht. Die duurt officieel 1,5 jaar, maar is
in werkelijkheid vaak oneindig.
Rechteloosheid in het leger
In een van de IND-dossiers las Richard
Staring het relaas van een 40-jarige Eritrese vluchteling die vorig jaar in Nederland aankwam. De man, van oorsprong
boer, vertelde te zijn gevlucht voor de
rechteloosheid in het leger, waar hij jaren als een lijfeigene leefde. Toen zijn
vrouw overleed, kreeg hij van de legercommandant geen toestemming haar
begrafenis bij te wonen. Het geld dat hij
als soldaat verdiende was niet genoeg
om zijn vier kinderen van te onderhouden. Vluchten zag hij als enige optie. Staring: ‘Er is in Eritrea geen oorlog zoals in
Syrië, maar burgers hebben alle reden
het land te verlaten.’
Maar waarom neemt het aantal Eritrese vluchtelingen dan nu juist toe? Het
gaat toch al heel lang niet goed in het
land. Dat heeft volgens Jan Abbink, directeur van het Afrika Studiecentrum in Leiden, meerdere oorzaken. De toene-
mende repressie, de gedwongen rekrutering voor het leger, uitzichtloosheid
door verdere verzwakking van de economie, gaten in de grenscontroles, de actievere smokkelnetwerken en ‘fashion’:
vluchten is in onder jongeren; je bent een
loser als je het niet probeert.
Mirjam van Reisen is somber over de
integratiekansen van de Eritreeërs. Hun
geestelijke gesteldheid noemt ze zeer
zorgelijk. Naast de trauma’s die zij hebben opgelopen, zijn zij perspectiefloos
opgegroeid. Veel kinderen hebben een
vader die of jarenlang in het leger dient,
in de gevangenis zit, is verdwenen of met
moeite als boer of handelaar de eindjes
aan elkaar knoopt. De inkomsten worden vaak grotendeels besteed aan de
grote sommen geld die gevluchte familieleden aan smokkelaars moeten betalen. Daardoor brengen veel moeders, tantes en oma’s de dag bedelend door in de
straten van hoofdstad Asmara, zegt een
Eritreeër die kortgeleden nog in zijn geboorteland op familiebezoek is geweest.
‘Het onderwijs is voor jongeren geen zinvolle weg naar een zelfstandig bestaan,
want ze moeten vaak voor de eindstreep
is gehaald voor onbepaalde tijd in militaire dienst’, zegt Van Reisen.
De jonge generatie heeft geen vertrouwen in de toekomst van hun land. ‘Ze begrijpen niets van de Eritreeërs die al langer in de diaspora leven. Die betalen belasting en donaties aan hun land,
dromen van terugkeer. De jonge Eritreeërs die het land zijn ontvlucht, kennen alleen de armoede, de disfunctionerende regering, de perspectiefloosheid,
de onderdrukking. Ze zijn stuurloos en
gedesillusioneerd, over alles.’ Ze hebben
bovendien vaak grote schulden bij familie en smokkelaars. Die laatsten zouden
hen tot in Nederland op de hielen zitten.
‘Deze jongeren zijn nu ondergedompeld
in de grote groep vluchtelingen. Zonder
intensieve hulp kunnen we in de toekomst grote problemen verwachten.’
Van Reisen vindt het daarom nogal
onverstandig dat in Nijmegen binnenkort honderd jonge Eritreeërs bij elkaar
worden gezet in een studentenflat.
DE VOLKSKRANT VONK
ZATERDAG 17 OKTOBER 2015
9
Gesloten gemeenschap
Gerichte aanpak voor integratie nodig
kan daarom ook beter onvermeld blijven, adviseren Eritreeërs en deskundigen
die de mores kennen: zwijgen is goud,
vrijuit praten is – ook in Nederland – vragen om moeilijkheden.
De spanningen en sterke sociale controle in de Eritrese gemeenschap in Nederland, maakt haar tot een naar binnen
gekeerde groep. Een enkeling die zich
hardop durft uit te spreken, zegt dat die
geslotenheid en het sterk op Eritrea gericht zijn, de integratie van de gemeenschap ernstig belemmeren. ‘De navelstaarderij en het onderlinge wantrouwen binnen de groep is zorgwekkend’,
zegt Afrika-specialist Jan Abbink.
In de ondergrondse gevangenis
in de woestijn van Eritrea was
er voor twintig gevangenen één
ventilatiegat zo groot als een
baksteen. Ik heb er mensen gek
zien worden
Seid Osma Gevluchte Eritreeër, die nu met zijn vrouw en
twee kinderen in Zaandam woont.
‘Deze groep heeft veiligheid en begeleiding nodig van professionele hulpverleners bij het verwerken van trauma’s. Ze
moeten in feite nog worden opgevoed,
leren hoe je een eigen bestaan kunt opbouwen. Beter is kleinschalige opvang
tussen Nederlandse studenten, wat
VluchtelingenWerk ook bepleit.’
Alleen op een flatje lijkt ook niet ideaal.
Een gesprek met Samuel komt niet echt
op gang. Niet alleen door zijn gezwoeg
in de keuken, ook doordat om de haverklap de telefoon gaat. Vaak klinken luide
monologen, die Samuel beantwoordt
met enkel een ‘hm’. Eén moment schiet
hij overeind uit zijn stoel. Op de tv verschijnen beelden uit een voor een Gouden Kalf genomineerde documentaire.
Een boot vol Afrikanen, dobberend op
zee. Rouwende vrouwen bij een glanzend bruine doodskist. ‘Libië, Libië!’,
roept Samuel paniekerig. Het houten
kruis op zijn borst beweegt mee.
In gebrekkig Nederlands vertelt hij
ook op zo’n boot met ‘tweehonderd’ Afrikanen de oversteek van Libië naar Italië
te hebben gemaakt. De woorden ‘een
week’, ‘lek’ en ‘helikopter’ komen in zijn
verhaal voor. Een tolk had hier kunnen
helpen natuurlijk, maar dat was een te
groot risico. In de Eritrese gemeenschap
zingen daarvoor te veel verhalen rond
over handlangers van de dictatuur die
als tolk vluchtelingen onder druk zetten
geen vuile was buiten te hangen. De IND
heeft onlangs twee Eritrese tolken ontslagen wegens banden met het dictatoriale regime. De echte naam van Samuel
Alarmbellen rinkelen
Officiële gegevens over Eritreeërs in Nederland zijn er nauwelijks, ook al hebben
zij hier al een 35-jarige geschiedenis. ‘Sociaal-economisch onderzoek is hard nodig’, stelt Jaco Dagevos, migratiedeskundige en medewerker van het Sociaal en
Cultureel Planbureau, ‘zeker nu het aantal Eritreeërs toeneemt. Het is niet ondenkbaar dat de nieuwe Eritreeërs net
zo moeizaam integreren als de Somaliërs, de migrantengroep met het hoogste percentage in de bijstand (70 procent). Als ik hoor dat ze laag zijn opgeleid
en vaak zonder ouders hier komen, gaan
bij mij de alarmbellen rinkelen. Als je als
overheid geen gerichte investeringen
doet in deze groep, zul je ze nauwelijks
bereiken. Inburgering, scholing, werk
worden dan ingewikkeld.’
Er bestaan twee officiële cijfers van het
Centraal Bureau voor de Statistiek, waarvan de juistheid binnen de Eritrese gemeenschap in twijfel wordt getrokken.
Zo zouden er 4.743 Eritreeërs in Nederland wonen en zou de helft een bijstandsuitkering hebben. Volgens leden van de
gemeenschap zelf zijn er twee tot drie
keer zoveel Eritreeërs en is de werkloosheid omvangrijker dan het bijstandscijfer doet vermoeden. Een verklaring kan
zijn dat Eritreeërs jarenlang zijn geregistreerd als Ethiopiër en dat een deel in
n LEES VERDER OP PAGINA 11
DE VOLKSKRANT VONK
ZATERDAG 17 OKTOBER 2015
11
Gesloten gemeenschap
NEDERLAND
1.100
390
460
425
850
3.835
5.090*
Bron: Eurostat
Eritrese asielzoekers
’10
’11
’12
’13
’14
’15
MINDERJARIGE
asielzoekers zijn er in
Nederlandse opvanglocaties. De helft van
hen komt uit Eritrea.
* t/m augustus
Mi
dde
22
land
se Zee
PROCENT is het aandeel Eritreeërs onder
de asielmigranten van
de afgelopen twaalf
maanden. De grootste
groep na de Syriërs.
ISRAËL
LIBIË
EGYPTE
ERITREA
SOEDAN
ETHIOPIË
Infographic Thijs Balder, Foto Reuters
Veel Eritrese
mannen zijn
gevangenen
van het leger
n VERVOLG VAN PAGINA 9
Soedan is geboren en statenloos is.
Als zoon van Eritrese vluchtelingen
van het eerste uur kent Sennay Ghebreab
(42) de gemeenschap goed. ‘Een beperkt
aantal Eritreeërs heeft een afgeronde opleiding en een betaalde baan en is goed
geïntegreerd te noemen’, zegt de onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. De vaak hoogopgeleide ouderen,
die in de jaren tachtig tijdens de oorlog
tussen Eritrea en Ethiopië naar Nederland vluchtten, spreken amper Nederlands en hebben geen betaalde baan. De
tweede groep, die na de onafhankelijkheid in 1993 naar Europa uitweek, heeft
wel pogingen ondernomen te studeren,
maar is vaak halverwege gestrand. Ook
zij zijn meer met Eritrea dan met Nederland bezig. ‘Het wordt tijd dat de Eritrese
gemeenschap haar energie in de eigen
ontwikkeling in Nederland steekt.’
De 68-jarige Ibrahim Mohammed,
voormalig hoofd van de universiteitsbibliotheek in Asmara en sinds tien jaar
in Nederland, vindt dat iedere ouder het
aan zijn kinderen verplicht is integratie
te stimuleren. Hij heeft drie studerende
kinderen. ‘Een uitkering is bedelen.’ In
zijn huurwoning in Aalsmeer zegt hij als
een vader voor de nieuwkomers te willen
zijn. Samuel staat op zijn bellijst. ‘De
jonge Eritreeërs die nu naar Nederland
komen, zijn op zichzelf aangewezen. Ze
hebben nieuwe vaders en moeders nodig, die hen de waarde van onderwijs,
van geld en een toekomst vertellen. We
moeten hen leren zwemmen, anders verdrinken ze in de Nederlandse samenleving, net als de vluchtelingen in de Middellandse Zee.’
lle jonge Eritrese vluchtelingen hebben hetzelfde
verhaal, zegt de 25-jarige
Seid Osma. Onderdrukking en perspectiefloosheid drijven hen Eritrea uit. Na een maanden- of jarenlang verblijf in Ethiopië of Soedan waagt een deel de
oversteek naar Italië. Zes jaar geleden mislukte Seid Osma’s eerste
vluchtpoging. Militairen grepen
hem voor de grens in de kraag en
hij werd opgesloten in een van de
beruchte ondergrondse gevangenissen in de woestijn van Eritrea.
Zo’n gevangenis is niet meer dan
een ondiepe kuil met een metalen deksel erop. Staan is onmogelijk. In de brandende zon verandert zo’n hol in een oven.
‘Er was voor twintig gevangenen één ventilatiegat zo groot als
een baksteen’, vertelt Seid in redelijk Engels. De hygiëne was ver
te zoeken. Het rantsoen bestond
uit thee en twee stukken brood.
‘Ik heb er gevangenen gek zien
worden.’ Na vier maanden werd
hij vrijgelaten en overgebracht
naar een legereenheid. ‘Mijn
zwarte huidskleur was lijkbleek
geworden.’
Seid had er al drie onafgebroken jaren in het leger op zitten en
niemand kon hem vertellen hoe
lang hij nog moest dienen. Onder
de soldaten zag hij mannen van
30, 40, 50 jaar, die nooit een opleiding hadden gevolgd of een baan
hebben gehad en soms al hun
halve leven tegen hun wil in militaire kampen leefden. Mannen
A
die ongetrouwd waren of wel een
gezin hadden, maar dat niet konden zien noch voeden. Mannen
die in feite gevangenen waren in
het leger van het dictatoriale regime in Eritrea. Net als hij.
Zo’n leven wilde Seid niet. ‘Ik
had twee opties: mijn leven slijten in het leger of buiten Eritrea
een toekomst opbouwen. Tijdens
mijn eerste verlof in drie jaar besloot ik te vluchten. Ik herinner
me nog dat Michael Jackson een
paar weken eerder was overleden. Het moet dus juli 2009 zijn
geweest.’
Anderhalf jaar na zijn eerste,
mislukte vluchtpoging, waagde
Seid met tien jonge soldaten tijdens een tocht in een legervoertuig een tweede. Dit keer lukte
het wel ongemerkt de grens te
passeren en Soedan te bereiken.
Seid Osma (25) met
zijn oudste dochter
in Zaandam. Het
gezin woont twee
jaar in Nederland.
‘Europa was nooit
mijn doel. Toen ik
in 2010 Eritrea
ontvluchtte, had ik
geen plan.’
Twee jaar probeerde hij daar in
zijn onderhoud te voorzien met
baantjes bij boeren. ‘Het was
moeilijk. Vaak werd ik niet uitbetaald, er is veel racisme. Ik zag
geen toekomst in Soedan, dus besloot ik naar Libië te gaan, samen
met mijn vrouw, die ik in Soedan
had leren kennen.’
De route van Soedan, via Libië
naar Italië kan alleen afgelegd
worden met de hulp van mensensmokkelaars. Die zijn vaak meedogenloos, vooral tegen zwarte
Afrikanen. Seid heeft vluchtelingen zien sterven aan uitputting,
gevangenissen van binnen gezien, ziektes overwonnen. Na de
val van de Libische leider Kadhafi
is hij door de UNHCR uit een gevangenis bevrijd en besloot hij
een veiliger heenkomen te zoeken. ‘Europa was nooit mijn doel.
Toen ik in 2010 Eritrea ontvluchtte, had ik geen plan.’
Na een tocht van vijf dagen
over de Middellandse Zee bereikte hij in de zomer van 2013
Italië, met zijn vrouw en hun in
Tripoli geboren dochter. Deze
maand woont hij twee jaar in Nederland. Met zijn inmiddels vierkoppige gezin bewoont hij een
laagbouwflat in Zaandam. ‘Zodra
ik het hoogste niveau van mijn
cursus Nederlands heb gehaald,
ga ik studeren en een baan zoeken. Van een bijstandsuitkering
kun je niet sparen. En ik wil ook
graag mijn moeder in Eritrea
steunen. Haar heb ik sinds mijn
diensttijd niet meer gezien.’