UITDIEPING: Historische kritiek op speelfilms

UITDIEPING: Historische kritiek op speelfilms
1. Wat zijn historische speelfilm?
• doel: de verleden werkelijkheid in beeld brengen door middel van een nagespeeld verhaal in
een geënsceneerde werkelijkheid (geloofwaardig)
• geen documentaire (non fictie)
• speelfilm voor tv of bioscoop (fictie) = ontspanningsindustrie
• kostuumdrama = a-historisch maar heeft invloed op de historische beeldvorming (historische
look – decor)
• mainstream tegenover experimentele film
2. Film en geschiedenis?
Traditioneel onderscheidt men 2 historische benaderingen van bewegende beelden:
• als bron voor de afgebeelde werkelijkheid
• als bron voor de maatschappij en de sociale groepen die de film maakten en bekeken
3.Speelfilm gebruiken in de geschiedenisles?
Waarom is de historische film belangrijk voor de leraar of de leerling ?
• vormt zeer sterk het historische beeld van mensen, feiten (historische beeldvorming)
• wekt snel empathie op
• biedt een variatie (welkome afwisseling) op de geschreven media
• mensen benaderen de realiteit meer en meer via het bewegende beeld
• wekt de illusie op dat je het verleden (de geschiedenis) zelf ziet
4. Waarachtigheidsclaim van bewegend beeld?
Fragment, Het Geslacht De Pauw, 1e aflevering: De Gouden Schoen.
Is dit fictie of non-fictie? Het Geslacht De Pauw is zeker en vast fictie, maar het doet zich voor
als een reality-reeks. Er zijn dan ook veel mensen die er de humor niet van inzien en geloven dat
dit allemaal echt is. Het verwarrende is dan ook dat Bart De Pauw zichzelf speelt en dat zijn
kinderen in de serie eveneens zijn echte kinderen zijn.
Het is dus niet altijd gemakkelijk om een onderscheid te maken tussen pure fictie en non-fictie.
Vaak ook omdat deze genres soms niet strikt gescheiden zijn. Fictie probeert dan ook vaak om
zichzelf als non-fictie voor te doen. Het geslacht De Pauw is een uitstekend voorbeeld van de
manier waarop een fictiereeks zichzelf een waarheidsgehalte wil toemeten.
Videofragment van 9/11: beelden CNN juichende Palestijnen
Wat hebben we op deze beelden gezien? CNN beelden van juichende Palestijnen uitgezonden,
die zingen, feest vieren, cake eten, het V-teken maken, en met Palestijnse vlaggen zwaaien.
Welke impact zouden deze beelden hebben op de Amerikaanse burgers, die zeer emotioneel zijn
en in shock zijn door de gebeurtenissen met de WTC-torens? Ze zijn hierdoor verontwaardigd en
er wordt meteen een dader gecreeërd. CNN speelt hier handig op in.
Niet veel later werden er geruchten verspreid dat deze beelden niet dateren van net na de aanslag
op de WTC torens, maar wel van 10 jaar eerder, toen Koeweit werd binnengevallen tijdens de
Perzische golfoorlog in 1991.
Nadien bleek dat deze geruchten verzonnen waren en dat de beelden wel degelijk op 11
september werden opgenomen. Men deed zelfs een studie ahv. de stand van de zon op de
beelden. Op een Duitse zender beweerde men dat de scènes wel dateerden van 11 september
2001, maar dat ze in scène werden gezet. De vrouw die te zien was op de beelden zou getuigt
hebben , dat een man hen een stuk cake zou geven indien ze deden alsof ze feestvierden.
Ondertussen was de beeldvorming al gemaakt bij het Amerikaanse volk.
27
We kijken allemaal naar televisie, we bekijken films, documentaires, nieuwsuitzendingen en
reportages, maar zien we ook echt wat er getoond wordt? Het is namelijk zo dat er een groot
verschil is tussen ‘zien’ en ‘kijken’. Kijken betreft de informatie die via ons oog binnenkomt. Zien
gaat over wat onze hersenen met de binnenkomende informatie doen. En daar dreigt het fout te
lopen en gaan we al te snel alles geloven wat ze ons voorschotelen op televisie. Maar veel
beelden moet je toch met de nodige kritiek bekijken en in deze les ga ik jullie wat richtlijnen geven
om kritisch naar beeldmateriaal te kijken.
Conclusie
We gaan er van uit dat we inderdaad iets kunnen opsteken door die films en bewegende beelden,
maar we moeten toch kritisch blijven kijken en niet alles geloven wat er in die films te zien is. Want
het is en blijft fictie.
5. CASUS Landing van Normandië
Vandaag onderzoeken we hoe de historische speelfilm, hoewel het fictie is, toch een waarachtig
beeld van de geschiedenis kan ophangen, en op welke manier historische films zich dat
waarheidsgehalte toemeten. We spitsen ons vooral toe op het thema van de Tweede
Wereldoorlog.
The Longest day
Saving Private Ryan
Datum
1962
1998
Regisseur
Darryl F. Zanuck
Steven Speilberg
Oscars
2
5
28
Het narratieve niveau = de verhaallijn ( Welk verhaal wordt er verteld?)
The Longest Day
Saving Private Ryan
Verhaal?
We krijgen geen vast verhaal te zien in
TLD. Er duiken verschillende
hoofdpersonages op in de film. In de
film volg je als kijker eerst alle
betrokken partijen – de geallieerden,
de Duitsers en het Franse verzet – in
de dagen voorafgaand aan de invasie.
Je ziet spanning van het wachten bij
de soldaten en de onzekerheid bij de
Duitsers over hetgeen dat komen ging.
Wanneer het sein voor de invasie
gegeven wordt zie je eerst hoe in de
nacht van 5 op 6 juni de geallieerde
luchtlandingstroepen enkele
strategische opdrachten uitvoerden en
hoe het Franse verzet bij de Duitsers
zoveel mogelijk verwarring probeerde
te stichtten. Vervolgens worden de
landingen op de stranden stuk voor
stuk in beeld gebracht. De film eindigt
in de avond van 7 juni, wanneer een
parachutist en een piloot terugblikken
op hun belevenissen.
De film begint met de landing in
Normandië op D-Day 6 juni 1944.
Kapitein Miller moet het hoofd bieden
aan de Duitse vestingen op het strand.
Na een bloederig gevecht is er een
zekere Ryan omgekomen. Terwijl het
ministerie van Oorlog de brieven aan
het schrijven zijn komen ze erachter
dat er nog twee Ryans zijn
omgekomen. Aangezien het broers
van elkaar zijn, treedt de speciale
regeling in werking dat de overlevende
broer James naar huis mag. Het
probleem is dat James Ryan bij de
paratroopers van de 101st Airborne
Division ergens in Frankrijk is gedropt.
Kapitein Miller krijgt de opdracht om
soldaat Ryan op te sporen. Onderweg
krijgen ze steeds meer de waanzin en
gruwels van oorlog te zien en
beginnen ze te twijfelen waarom het
leger een groep mensen op pad stuurt
om één soldaat te redden.
Waar
gebeurd?
In de film van TLD heeft men
geprobeerd om de gebeurtenissen, die
voorafgaan aan de landing en dan de
eigenlijke landing zelf zo goed
mogelijk af te beelden. Het zou één
van de meest waarheidsgetrouwe
films zijn over de Tweede
Wereldoorlog uit Hollywood. Ook de
namen van alle personages zijn
correct. Zanuck wilde de film het
karakter van een documentaire geven
door bij de gevechtshandelingen het
tijdstip en de plaats van handeling in
beeld te brengen. Ook werden de
gebeurtenissen die het slagen van de
invasie zouden bepalen bijna van uur
tot uur in beeld gebracht. Op deze
manier moest de film nog realistischer
overkomen.
Het verhaal is gebaseerd op de ‘Sole
Survivor Policy’. Dit wil zeggen dat
wanneer je een dicht familielid bent
verloren tijdens een militaire opdracht,
je naar huis mag terug keren. Het
verhaal van Saving Private Ryan is
dus gedeeltelijk gebaseerd op ware
feiten. Sinds de dood van de 5
Sullivan broers, zouden familieleden
worden opgesplitst over verschillende
eenheden. Van dan af werd deze wet
ook toegepast.
29
De echte Ryan heette Nilland en de
naam Ryan is de meest voorkomende
naam van gesneuvelde soldaten op
een Amerikaans kerkhof in
Normandië.
Het filmisch niveau = Dit is de manier waarop de beelden tot stand kwamen en hoe ze in
beeld worden gebracht dus camerastand, belichting, kleur, decor, geluid, kostuums...
The Longest Day
Savind Private Ryan
Beeld landing
Opstelling
camera
Spreektaal
personages
Kleur
Waar gefilmd?
Geluid?
Belichting
Kostuums
Waar zitten de gelijkenissen en verschillen tussen beide films naast de hier boven
aangehaalde zaken?
Ja, in beide fragmenten hoor je voornamelijk het zoeven van kogels en ontploffingen. In TLD zal dit
geluid verdwijnen wanneer de majoor spreekt. In SPR moeten de personages roepen om boven
het kogelgeluid uit te komen, zoals dat in werkelijkheid ook zou zijn.
Waar zitten de fouten?
TLD
Fragment Rommel: 4.40: Plotseling verdwijnt Rommel van het scherm. De bedoeling was om het
zicht op de zee vanuit zijn ogen weer te geven, maar de achtergrond blijft onveranderd. Hierdoor
krijg je als kijker het beeld van Rommel die plotseling uit het scherm verdwijnt er vervolgens
opnieuw op verschijnt.
Fragment met klik-klaks of krekels: 1.21.11-1.22.53
Waarheidsgetrouw, tonen echte klikker. Maar klopt niet met dat wapen. Een wapen maakt niet zo’n
luid geluid.
Fragment springen van de para’s: 1.16.38-1.20.00
30
Vergelijken met fragment uit Band of Brothers: 3.23-4.00 naar 6.29-6.45
Springen uit vliegtuig. In TLD gaat de hoogste in rang als laatste, in BOB gaat hij als eerste. BOB
is correct. De overste gaat altijd eerst en zijn manschappen er zo vlug mogelijk na, zodat ze op de
grond quasi in elkaar buurt landen.
SPR
Foto’s van de tanks: geen echte Tigers, want zijn momenteel niet meer operatief. Het is een
herbouwde versie op het chassis van een T-34 (Russische tank). Bovendien zijn deze tanks in
werkelijkheid nooit in dat gebied geweest. Het zijn zeer zeldzame tanks, maar uiterst efficiënte. Er
waren 5 Sherman tanks nodig om 1 Tiger uit te schakelen. Waarschijnlijk werden ze vooral
gebruikt omwille van hun reputatie dan om de historische werkelijkheid.
Besluit:
Wat kun je het best doen om te controleren of historische films als waarheidsgetrouw mogen
aanvaard worden?
Om te controleren of het verhaal van een historische film correct is, is het best dat we deze gaan
vergelijken met andere bronnen omtrent dit thema, zoals boeken, tijdschriftartikels, andere film of
documentaires, internetbronnen.
Waarom moeten we kritisch zijn t.o.v. de historische film?
•
•
•
•
•
•
•
emotionalisering, dramatisering (voor de spanning)
traditionele verhaallijn (begin, midden, einde)
nadruk op toonbare werkelijkheid, uiterlijkheid (niet nadenken van mensen, twijfels)
onproblematische benadering dus eerder de ‘goeden’ en de ‘slechten’
beeld van individuen (weinig over groepen)
het verhaal wordt samengedrukt om binnen 90 minuten te kunnen weergeven
acteurs zijn niet het origineel (uiterlijk, taal, emotie)
Dit zijn een paar bedenkingen en kenmerken van de historische film.
Sommige manipulaties kunnen niet anders want de film moet slagen in de amusementsindustrie.
Maar ook in geschreven geschiedenis, zeker diegene die zich richt tot een ruimer publiek, wordt de
historische werkelijkheid in zekere zin versimpeld, gecondenseerd, gedramatiseerd en
geëmotionaliseerd. Wat echter telt is het algemene beeld. Is de film waarachtig of niet. We moeten
niet zoeken naar een inventaris van foutjes maar eerder of het verhaal wel klopt.
7. Taak voor het mondeling examen
Je kiest een film over een historisch onderwerp naar keuze uit het tijdvak 1750 - 2011. Het is heel
belangrijk in dit tijdvak te blijven tenzij je speciale toestemming vraagt aan mij.
Je bekijkt de film (liefst een paar keer) en maakt een bespreking. Hoe die er uit moet zien en wat je
ervoor moet doen lees je verder. Je moet de bespreking meebrengen op het mondeling examen
maar mag ze niet bijhouden tijdens de ondervraging.
Vooraleer je aan je bespreking begint, maar natuurlijk na het bekijken van de film, zoek je er
zoveel mogelijk informatie over op. Dat kan je helpen de film beter te begrijpen of dingen te
ontdekken die je tot dan toe nog niet had gezien.
Op het internet zijn uiteraard heel wat websites te vinden met filmbesprekingen. Hieronder een
paar websites over historische films. Misschien vind je er wel iets over je film of een interessante
link.
www.filmarchief.be
www.imdb.com
www.allmovie.com
31
www.tcf.ua.edu/screensite
www.unl.ac.uk/sofia
www.geschiedenisbeeldgeluid.nl
http://www.vvlg.be/VVLG/Film_4.html
Maar vergeet niet dat je ook in de plaatselijke bibliotheek of in de bibliotheek van een wat grotere
stad zeker nog boeken vindt over film of het tijdschrift Film en Televisie, waar ook besprekingen in
terug te vinden zijn.
Je moet informatie verzamelen over de het tijdperk waarin de film zich afspeelt:
•thema
•of problematiek
•historische gebeurtenis
•historische personages
Hoe moet je bespreking er vormelijk uitzien?
Je maakt je bespreking op A4 formaat met 11 als lettertype. Het is niet de bedoeling creatief te zijn.
Je streeft eerder een vrij wetenschappelijke benadering na. Je neemt ganse zinnen van het
internet over. Afbeeldingen toevoegen mag maar moet niet, en als je er bijvoegt moeten ze echt te
maken hebben met het historische aspect van de film.
Hoe moet je bespreking er inhoudelijk uitzien ? Zie schema op de voorgaande pagina’s. Je
beantwoordt dezelfde vragen als hierboven over je film.
De eerste tabel is gewoon een verzameling met een paar gegevens over de film (kort !). Wie is de
regisseur, wie is de cameraman, op welk historisch gegeven of welk boek over een
geschiedkundig fenomeen is de film gebaseerd, wie zijn de voornaamste acteurs, heeft de cast, de
regisseur of de film zelf een belangrijke prijs gewonnen, wanneer kwam de film in roulatie, wie
schreef de muziek? enz.
De tweede tabel gaat over het historische aspect van de film zelf. Je vertelt eerst kort de
historische achtergrond. Een paar vragen om je te helpen. Over welk historische feit, persoon,
fenomeen, evolutie, probleem gaat het? Je bespreekt dan ook de voorgeschiedenis (oorzaken,
aanleiding) en de gevolgen.
Geeft de film ergens kritiek op, zijn er verwijzingen naar actuele figuren of gebeurtenissen, is er
een godsdienstige, politieke of filosofische achtergrond? Je zorgt er met andere woorden voor dat
wie de film wil bekijken een uitgebreid historisch kader krijgt door je bespreking.
De derde tabel handelt over het filmisch niveau. Dit is de manier waarop de beelden tot stand
kwamen en hoe ze in beeld worden gebracht dus camerastand, belichting, kleur, decor, geluid,
kostuums...
Tot slot kies je 1 fragment van ca. 4 minuten of 2 fragmenten van ca. 2 minuten. Dat fragment
bekijken we samen op het examen en jij bespreekt het fragment historisch.
Belangrijk is uiteraard eerst en vooral de keuze van je film. Laat je daarbij helpen! Vraag gerust
meer informatie over het onderwerp... dan weet je al vlug of iets je ligt of niet.
32