De hipste buurt van Nederland - MA

De hipste buurt van Nederland?!?
De Bijlmer wordt op dit moment druk vertimmerd. Eén van Amsterdams (en Nederlands)
beruchtste stedenbouwkundige experimenten wordt in korte tijd volledig overhoop
gehaald. In de planvorming voor de vernieuwde Bijlmer blijkt een angst voor
totaalvisioenen: de vernieuwing is zowel organisatorisch als ruimtelijk gesplitst in vrijwel
onafhankelijke actiegebieden. In de huidige plannen voor de Bijlmer staat de
differentiatie van het woonprogramma centraal. Meer dan de helft van de bestaande flats
wordt gesloopt en vervangen door laagbouwwijkjes met eengezinswoningen.
In hoeverre komt in de nieuwe Bijlmer de doelstelling om een gedifferentieerde woonwijk
te maken tot uitdrukking? Op welk schaalnivo werkt differentiatie als oplossing voor de
problemen van de Bijlmer? Wat moeten we in Nederland met andere naoorlogse
woongebieden, die over vijftien jaar totaal niet meer van deze tijd zullen zijn? In hoeverre
begaan we met de Vierde en Vijfde Nota dezelfde fout, met de grootschalige
implementatie van huidige visies?
De vijfde discussieavond, die plaatsvond op donderdag 23 februari 2000, werd ingeleid
met een planpresentatie van het ontwerp van ANA architecten voor de Bijlmerflat
Geldershoofd. Verder werd een korte inleiding gehouden door Evert van Voskuilen, die
als projectleider van Ganzenhoef bij de Bijlmerhervorming betrokken is. De avond werd
voorgezeten door Maarten Kloos.
Maarten Kloos stelde het direct heel scherp: wanneer in een stad een ramp plaatsvindt is
dit direct aanleiding voor heroriëntatie, zowel binnen als buiten de professies die zich
met de totstandkoming van deze stedelijke omgeving bezig houden. De recent
opgevoerde Bijlmeropera schetste een heel zwart en eenzijdig beeld: de Bijlmer is
failliet, op. Dit grootse experiment is jammerlijk aan zijn einde gekomen...
Op dit moment lijkt de vernieuwingswoede in de Bijlmer net zo grootschalig te gaan
worden als de oorspronkelijke planvorming was. We lijken weer net zo goed te weten
hoe het moet! In een themanummer van Archis van maart 1997 bleek dat er
uiteenlopende beelden bestaan over hoe de Bijlmer er over enkele decennia uit moet
zien. Terwijl de in deze Archis besproken vraagstukken nog altijd even actueel zijn is er
in de planvorming een heleboel veranderd, met wellicht als belangrijkste punt dat in de
huidige plannen al wordt uitgegaan van 80 % sloop, tegen 50 % een aantal jaar terug).
Evert van Voskuilen gaf een beeld van de huidige stand van zaken. Ganzenhoef is nog
steeds bijna volledig monofunctioneel (wonen). Bij sloop van flats moet 110 % van de
woningen worden teruggebouwd. Op één punt is de herstructurering vrij eensluidend:
kruisingen op gelijk niveau zijn beter dan verkeersscheiding; sociale veiligheid is
belangrijker dan verkeersveiligheid.
Het zogenoemde Bijlmermuseum is een deel van de Bijlmer, waarin bewoners op eigen
initiatief hun woningen hebben gekocht. De woningen zijn nu in eigen beheer. Doel van
de bewoners is de oorspronkelijke structuur en het karakter van de Bijlmer behouden.
Het parkeren in de Bijlmer is oorspronkelijk berekend op 1,3 parkeerplaats per woning.
In werkelijkheid komt het autobezit op 0,3 parkeerplaats neer.
In de planvorming wordt gesproken over 'verbijzonderd openbaar gebied'. Dit neigt naar
privatisering van openbare ruimte.
Marcel van der Lubbe van ANA architecten gaf een toelichting op hun plan voor
Geldershoofd. Een eerste analyse van de flat leidde tot de volgende conclusies: de flat is
heel anoniem, heeft hoge borstweringen; de plint grenst aan de ene kant aan
parkeerplaatsen, en aan de andere kant een betonnen goot; de hele flat heeft vier
portieken op zeshonderd woningen, die sterk vervuild en verwaarloosd zijn. Samengevat
kan gesteld worden dat het probleem van Geldershoofd zit in de spanning tussen
openbaar en privé.
ANA heeft voorgesteld het budget niet over alle woningen uit te smeren, maar te
gebruiken voor omvangrijker ingrepen op plaatsen waar ze het hardst nodig zijn, om zo
een imagoverandering te bewerkstelligen. Getracht is het bestaande gebouw wel in z'n
waarde te laten. De "compacte ingrepen op strategische plekken" zijn ook op groter
schaalniveau van belang: sommige beïnvloeden bijvoorbeeld het beeld van de flat dat je
krijgt vanaf snelweg of Bijlmerdreef.
Naast de ingrepen in de clusters zal ook de rest van de woningen opgeknapt worden. De
galerijen worden verkort door het invoegen van extra ontsluitingen. Er komt een dek
aansluitend op de flat, waarop een collectief buitengebied ontstaat. Onder het dek kan
geparkeerd worden. Met een van de clusteringrepen wordt een van de bestaande
poorten in de flat verhoogd.
Uit de twee inleidingen bleek dat 'overgangen' en 'samenhang' belangrijke thema's zijn in
de Bijlmerhervorming. We mogen de oorspronkelijke ontwerpers dankbaar zijn voor de
radicaliteit van hun plannen, die nu een enorm voorzichtige dosering van overgangen
mogelijk maakt.
De woningen zelf zijn in feite het beste dat de Bijlmer te bieden heeft. Problemen spelen
juist in de overgangsgebieden tussen privé en openbaar. In principe is het de vraag hoe
je ruimtelijke condities kunt creëren die zorgen dat mensen zich verantwoordelijk voelen
voor hun omgeving (hun eigen stoep vegen).
De zogenaamde 'passtukken' lijken ingezet te worden als een soort buffers, ruimtelijk,
sociaal en anderszins, tussen de oude hoogbouw en de nieuwe laagbouw.
Een groot probleem in de huidige ontwikkeling is de schaal van de ingrepen. Praktisch
de hele Bijlmer wordt in een keer aangepakt, dus er bestaat een risico dat alles over
twintig jaar verouderd is. Vraag is in hoeverre er bij de plannen nu wordt nagedacht over
de situatie over twintig jaar. Zal herbestemming dan nog mogelijk zijn? De Bijlmer heeft
de potentie om een 'stad als casco' te zijn. Steden lijken zich alleen te kunnen
ontwikkelen van monotonie (monofunctionaliteit) naar diversiteit (vgl. Almere-Haven).
De avond over de Bijlmer was de vijfde in een serie tweemaandelijkse discussiecafees voor
beginnende architecten en andere leken. Doel van de avonden is het vormen van een platform voor
discussie over recente maatschappelijke ontwikkelingen en hun invloed op de gebouwde omgeving.
Centraal staat de uitwisseling van ideeën en ervaringen.
Voor meer informatie: Ma architecten
Derde Kostverlorenkade 35, 1054 TS Amsterdam
tel/fax: 020-4120908
e-mail: [email protected]