Brochure geofysisch onderzoek

Archeologisch Adviesbureau
Archeologisch onderzoek
naar verdwenen kastelen,
kerken, kloosters en
andere gebouwen
Elke gemeente heeft wel zo’n
plek, waarvan verteld wordt
dat er ooit een kasteel of ander
gebouw heeft gestaan.
Vaak is er aan de oppervlakte
niets meer te zien en hangt er
een waas van geheimzinnigheid
omheen.
Met moderne technieken zijn de
ondergrondse sporen van deze
gebouwen terug te vinden.
speuren naar
sporen
Aanwijzingen, geruchten, oude kaarten…
Geheimen ontrafelen met non-destructieve onderzoeksmethoden
RAAP Archeologisch Adviesbureau
kan met diverse non-destructieve
onderzoeksmethoden ondergrondse
archeologische resten opsporen.
Non-destructief wil zeggen dat er
niet grootschalig wordt opgegraven
en het onderzoek dus snel kan
worden uitgevoerd.
RAAP kan met behulp van deze
onderzoekstechnieken de waarde
bepalen van resten van gebouwen
onder het maaiveld.
Informatie en inspiratie uit het verleden
Het waarom van dit soort onderzoek
Er kunnen verschillende redenen zijn
om een terrein met mogelijke
restanten van een kasteel, kerk of
ander gebouw te laten onderzoeken.
Natuurlijk speelt nieuwsgierigheid
naar wat er van het bouwwerk rest,
altijd een rol. Vooral voor de
inrichters van ons land is er een
belangrijker argument. Zij moeten
tijdig weten óf en wáár iets in de
bodem zit, zoals overeengekomen in
het Verdrag van Valletta (Malta).
Onderzoek is dus van groot
belang vóór de aanvang van een
bouwproject. Een gemeente kan
dan bij het opstellen van een
bestemmingsplan verantwoorde
keuzen maken, projecten eventueel
aanpassen en bouwwerkzaamheden
efficiënt plannen. Dit voorkomt
verrassingen en hoge kosten, zoals
de tijdelijke stopzetting van
grondverzet om een opgraving te
laten uitvoeren.
De resultaten van het onderzoek
kunnen ook een bron van
inspiratie zijn bij het ontwerp van
(steden-)bouwkundige plannen.
Architecten en
stedenbouwkundigen kunnen de
structuur van een oud bouwwerk
terug laten komen in een gebouw
of gebruiken bij de inrichting van
een woonwijk.
Andere mogelijkheden zijn de
reconstructie van waterpartijen,
historische tuinen of het
markeren van fundamenten in
bestrating of beplanting.
Verder kan een cultuurhistorisch
interessant terrein toeristisch
ontsloten worden door er
bijvoorbeeld een fiets- of
wandelroute langs te
laten lopen.
Historische bronnen
Een blik onder de grond
Het verloop van het onderzoek
RAAP combineert verschillende onderzoeksmethoden;
een terrein wordt zo van alle kanten 'belicht'. Vaak
gebruikte methoden zijn hiernaast beschreven. Het
meest gangbare onderzoekstraject wordt hieronder
nader toegelicht.
Vooronderzoek
Historische gegevens spelen bij de aanvang van een
onderzoek een belangrijke rol. Bestudering van oude
kaarten, prenten en andere bronnen levert al veel
informatie over het terrein. Het is mogelijk om oude
(kadastrale) kaarten met behulp van de computer
zodanig te bewerken dat ze op de huidige topografie
geprojecteerd kunnen worden. In combinatie met
bodemkundige en reeds bekende archeologische
informatie geeft dit een goed inzicht in de geschiedenis
van een terrein. Soms kan een gebouw
zo al gelokaliseerd worden.
Op basis van de resultaten van het vooronderzoek kiest
RAAP díe onderzoeksmethode die voor het specifieke
terrein het meest bruikbaar is. Dit zal een combinatie
van onderzoeksmethoden zijn, waarvan het geofysisch
onderzoek in principe een belangrijk onderdeel vormt.
Geofysisch onderzoek
De mens heeft in het verleden lokaal de structuur van de
bodem verstoord door bijvoorbeeld grachten te graven.
Deze verstoringen kunnen met behulp van geofysische
technieken in kaart gebracht worden, omdat ze
contrasteren met de natuurlijke bodem-structuur.
Tijdens een geofysisch onderzoek wordt doorgaans op
elke vierkante meter een meting verricht. Dankzij het
gebruik van een veldcomputer kan hierna al in het veld
een eerste 'plattegrond' van de meetwaarden gemaakt
worden. Resten van gebouwen en grachten zijn daarop
vaak al goed zichtbaar.
Rapportage
In het rapport worden alle gegevens die nu over het
terrein bekend zijn geïntegreerd en wordt een beheersen inrichtingsadvies gegeven. Het rapport wordt
geïllustreerd met kaarten en profielen, die de
opdrachtgever duidelijkheid geven over ligging, vorm
en datering van historische bouwwerken en de diepte
en conservering van funderingen of grachten.
Voorbeelden
In het gedeelte onder de flap zijn acht voorbeelden van
RAAP-onderzoek naar verdwenen gebouwen
opgenomen.
Kaartenmakers als Van Deventer, Van
Geelkercken en Hattinga hebben in het
verleden voor tal van plaatsen in ons land
kaarten vervaardigd.
Bij het historisch onderzoek worden
alleen de meest waarheidsgetrouwe
kaarten gebruikt.
Luchtfoto's
Op luchtfoto's is soms de structuur van
een verdwenen bouwwerk duidelijk
herkenbaar. Deze informatiebron kan
daarom veel werk in het veld besparen.
Weerstandsmetingen
De weerstandsmeter is het meest gebruikte
apparaat bij geofysisch onderzoek. Met
behulp van twee electroden die in de grond
worden geprikt, worden verschillen in de
elektrische weerstand van de bodem
gemeten. Op deze manier kunnen
structuren worden opgespoord tot een
diepte van 1,5 m –Mv.
EM-31 metingen
De EM-31 meet het geleidingsvermogen van
de bodem. Met het apparaat kunnen sporen
tot op een diepte van ongeveer
6 m –Mv in kaart worden gebracht.
De EM-31 levert een minder gedetailleerd
resultaat op dan een weerstandsonderzoek
maar heeft als voordeel dat door bestrating
heen gemeten kan worden.
Magnetometingen
Met de magnetometer wordt verstoring
van het aardmagnetisch veld gemeten.
Sommige archeologische structuren,
zoals pottenbakkersovens of bakstenen
muren, zijn namelijk zwak magnetisch.
Voorwaarde is dat het terrein vrij moet
zijn van metaal.
Boringen
Met behulp van een grondboor kan
de opbouw van de bodem worden
onderzocht. In aanvulling op de
geofysische methoden kan worden
vastgesteld of er nog resten van muren
of grachten in de bodem aanwezig zijn.
Hoogtemetingen
Hoogtemetingen kunnen het reliëf van
een terrein in kaart brengen.
Dankzij deze techniek kunnen soms
in ogenschijnlijk vlakke terreinen de
ligging van de grachten en de locatie van
de gebouwen zichtbaar worden gemaakt.
Kleine proefsleuven
Soms zijn detailgegevens gewenst,
bijvoorbeeld wanneer een gebouw
(gedeeltelijk) gereconstrueerd gaat
worden. Een kleine proefsleuf kan dan
duidelijkheid over bijvoorbeeld de
bouwwijze van de fundamenten geven.
Slot Abcoude
Kasteel Cronenburg
Duidelijk herkenbaar zijn
de twee ronde en twee
vierkante torens van het
kasteel en de halfronde
vorm van de daarboven
gelegen voorburcht.
De rode banen
vertegen-woordigen hoge
weer-standswaarden en
zijn funderingen of
uitbraaksleuven.
Te zien (in rood) is de
rechthoekige vorm van het
kasteel in het rechter deel
met daaromheen een ovale
gracht (blauw). Boven is
een kleiner, rechthoekig
gebouw (rood) zichtbaar.
Links van beide gebouwen
is een gebogen omwalling
herkenbaar (rood).
Kerk Houwingeham
Asingaborg
gem. Reiderland (GR)
Magnetometingen
Opdrachtgever:
DLG Groningen
gem. Loppersum (GR)
Elektromagnetisch
onderzoek met de EM-31
Opdrachtgever:
Gemeente Loppersum
gem. Abcoude (U)
Weerstandsmetingen
geprojecteerd op een
luchtfoto
Opdrachtgever:
Provincie Utrecht
Van de voormalige kerk
zijn de 16 bakstenen
funderingsstiepen
duidelijk als afwijkingen
(rode zones) in het
magnetisch veld
herkenbaar.
Kasteel ter Leede
gem. Lexmond (ZH)
Weerstandsmetingen
Opdrachtgever:
DLG Vijfherenlanden
gem. Castricum (NH)
Weerstandsmetingen
geprojecteerd op een
luchtfoto
Opdrachtgever:
Provincie Noord Holland
Zichtbaar is een ronde of
mogelijk vierkante toren
(rode zone) omgeven door
een vierkante ommuring.
De daaromheen gelegen
gracht is moeilijker te
onderscheiden.
Kasteel Selwerd
gem. Groningen (GR)
Weerstandsmetingen
Opdrachtgever:
Gemeente Groningen
Het kasteel (rechts)
bestaat uit een ronde
toren omgeven door een
ringmuur met daarin een
vierkante poorttoren.
Links van het kasteel ligt
de rechthoekige
voor-burcht. Het geheel is
omgeven door een gracht
(blauw).
De funderingen van het
kasteel en voorburcht
(rood) tekenen zich
duidelijk af tegen de
omringende grachten
(blauw). Het kasteel, aan
de linkerkant, bestaat uit
een rechthoekige toren met
daaromheen een ringmuur.
De voorburcht rechts is
omsloten door een
rechthoekige muur met
daarbinnen de resten van
een gebouw.
Genneperhuis
Castellum Tihau
Op basis van detailhoogtemetingen konden
de post-middeleeuwse
verdedigingswerken
rondom het kasteel in
kaart gebracht worden.
Daarnaast is hierop
een historische kaart
geprojecteerd, zodat
compleet geëgaliseerde
bastions konden worden
gelokaliseerd.
De rechthoekige ommuring
van het castellum met
daarin de vier poorttorens
is goed herkenbaar
(donkere banen). Ook de
vier binnen het castellum
gelegen wegen die leiden
naar het vierkante
principia- of stafgebouw
zijn duidelijk te zien.
Rechts van dit laatste
gebouw ligt het
rechthoekige horreum
(graanschuur).
gem. Gennep (L)
Hoogtemetingen en
historisch onderzoek
Opdrachtgever:
Gemeente Gennep
Roemenië
Weerstandsmetingen
Opdrachtgever:
KU Nijmegen
sporen spreken
RAAP geeft oude resten een plaats in het heden
In heel Nederland zijn voorbeelden te vinden van door RAAP opgespoorde
resten van verborgen kastelen, kerken, kloosters, Romeinse villa’s,
middeleeuwse grachten, wegen, stadsmuren, forten, verdedigingswerken,
boerderijen, molens en ovens.
RAAP heeft ruime ervaring op het gebied van archeologisch en
cultuurhistorisch onderzoek en advies. De opdrachtgever weet snel óf en wáár
iets in de grond zit. Daarnaast krijgt hij advies over hoe met deze verborgen
sporen om te gaan, hoe ze beschermd kunnen worden en hoe ze in te passen
zijn in inrichtingsplannen. Weten wat in de bodem bewaard is, betekent een
meerwaarde voor de geschiedenis van een stad of dorp. Een plek gaat nu
eenmaal veel meer 'spreken' wanneer informatie voorhanden is over wat er
ooit heeft gestaan.
Archeologisch
Hoofdvestiging:
Postadres:
Postbus 5069
1380 GB Weesp
Bezoekadres:
Leeuwenveldseweg 5b
1382 LV Weesp
T: 0294-491500
E: [email protected]
Voor de adressen van de
regiovestigingen en meer
informatie kunt u ook onze website
bezoeken:
www.raap.nl
www.raap.be
Adviesbureau
gespecialiseerd in onderzoek en advies op het gebied van
archeologie en cultuurhistorie
werkzaam voor overheden, bedrijven en particulieren
vanuit vier regionale vestigingen in Nederland en een
vestiging in Vlaanderen