Hulpmiddelen na laryngectomie

Hulpmiddelen na laryngectomie
Al snel na de laryngectomie zullen patiënten
moeten wennen aan het gebuik van hulpmiddelen. De eerste dagen na de
operatie zal dit voornamelijk gericht zijn op de verzorging van het
tracheostoma en het gebruik van canules. De verpleegkundigen op de afdeling KNO
nemen dit deel voor hun rekening.
Tijdens de ziekenhuisopname wordt een zogenaamd "startpakket" besteld, met daarin de
benodigdheden voor de eerste weken.
Algemene hulpmiddelen/ verzorging
Stomalampje
Een stomalampje is onontbeerlijk tijdens de verzorging van het tracheostoma en de
stemprothese. Meestal is de stemprothese met behulp van het lampje goed zichtbaar te
maken.
Knieboogpincet
Een knieboogpincet heeft een gebogen punt, wat het makkelijker maakt slijmresten en
korsten uit het tracheostoma en eventueel de stemprothese te verwijderen. De het pincet
is gebogen zodat de hand niet het licht in het stoma belemmert.
Douchebeschermers
Er zijn twee typen beschermers, die ervoor zorgen dat er tijdens het douchen geen water
in het tracheostoma komt.
De blauwe Provox douchebeschermer past eenvoudig in de stomapleister. De rubberen
douchebeschermer wordt achterin de nek vastgemaakt. Deze douchebeschermer bestaat
in twee uitvoeringen: voor gebruik met canule (zonder tussenschot) en zonder canule
(met tussenschot).
Schoonmaakdoekjes
Voordat de stomapleister kan worden geplakt, moet de huid rond het stoma worden
schoongemaakt en ontvet. Er zijn twee typen schoonmaakdoekjes die hiervoor kunnen
worden gebruikt.
De individueel verpakte "Remove Skin Cleanser Wipes" en de "Stom-Vent" doekjes. De
"Remove" doekjes maken goed schoon. Wel eerst even uitknijpen, want ze zijn nogal
nat. Het is belangrijk ervoor te zorgen dat de damp zo min mogelijk wordt ingeademd.
De Stom-Vent doekjes zijn iets vriendelijker voor de huid. De kosten van Stom-Vent
doekjes worden vaak niet vergoed, van de wipes wèl.
Het is belangrijk vóór het plakken van de pleisters de huid goed te laten drogen. Indien
de huid geïrriteerd raakt bij het gebruik van deze doekjes, kan eventueel zeepvrije
babygel worden gebruikt.
Borsteltje t.b.v. stemprothese
Als slijm zich ophoopt in de stemprothese moet deze worden schoongemaakt. Meestal
moet dit in ieder geval elke ochtend gebeuren, nadat de patiënt het tracheostoma heeft
gedruppeld met een zoutoplossing (0,9% NaCl) en schoongemaakt.
Het borsteltje moet nat gemaakt worden (onder de warme kraan) en draaiend in de
stemprothese worden gebracht tot het blauwe ringetje de prothese raakt. Daarna wordt
het borsteltje weer draaiend naar buiten gehaald. Zonodig schoonmaken en herhalen.
Het borsteltje kan na reiniging hergebruikt worden.
Het is belangrijk dat de positie van de stemprothese goed is na het schoonmaken (het
ovale deel moet naar beneden wijzen) omdat dan het "afdakje" aan de kant van de
slokdarm ervoor zorgt dat eten en drinken niet tegen het klepje aankomen, hetgeen tot
lekkage kan leiden.
"Douche" voor de stemprothese
Als het schoonmaken van de stemprothese
met het borsteltje moeilijk is, kan ook gekozen
worden voor het schoonmaken met behulp van een "douche". Een klein beetje water of
zoutoplossing (0,9% NaCl) kan worden opgezogen door in het ballonnetje te knijpen. Het
uiteinde kan in de stemprothese worden geplaatst en de vloeistof kan hier doorheen
worden gespoten.
Plug
De stemprothese gaat lekken als ten gevolge van schimmelvorming of slijtage het klepje
aan de slokdarmzijde niet meer goed sluit. De patiënt merkt dit doordat hij tijdens het
drinken begint te hoesten, te vergelijken met verslikken.
De patiënt kan dan uitproberen of het vermijden van dun vloeibaar drinken lekkage
voorkomt.
Helpt dit onvoldoende, dan kan de plug met behulp van de achterzijde van het borsteltje
in de ventielstemprothese worden geplaatst. Na het eten of drinken kan de plug worden
verwijderd, zodat spreken weer mogelijk is. Het gebruik van de plug kan handig zijn bij
lekkage in het weekend of buiten de kantooruren.
In ieder geval moet de prothese bij lekkage zo spoedig mogelijk worden vervangen.
Tracheostoma-protectiemiddelen
Kendal Versalon gazen
De eerste periode na de operatie is het wenselijk dat een patiënt vochtige gazen voor het
stoma draagt. Dit geeft bescherming voor de luchtwegen omdat het gaasje als een soort
filter voor stof fungeert en omdat de lucht die wordt ingeademd bevochtigd wordt. De
Kendal Versalon gazen zijn 10 bij 10 cm groot en worden dubbel gedragen over een
bandje dat in de nek wordt vastgemaakt.
Deze gazen zijn grof van structuur, zodat ademen door de gazen heen makkelijker is dan
bij gebruik van normale gazen.
Befjes
Befjes zijn er in verschillende soorten (rolkraagbefjes en sjaalbefjes), materialen (katoen
of synthetisch) en dikten. Evenals de gazen zorgen de befjes voor luchtwegbescherming
(de mate van deze "filterfunctie" is afhankelijk van het type befje). Het gebruik van een
befje kan het afsluiten van het tracheostoma makkelijker maken bij gebruik van de
ventielstemprothese.
Bovendien onttrekt het befje het tracheostoma aan het zicht. Ook "gewone" sjaaltjes zijn
voor dames overigens voor dit laatste doel geschikt, mits ze niet tegen het tracheostoma
worden aangezogen.
Moet een patiënt na de laryngectomie nog worden bestraald, dan zullen befjes vaak de
enige wijze van bescherming van de luchtwegen zijn. Het dragen van de zogenaamde
Tergal-befjes met optimaal beschermende functie is dan aan te raden.
Stomapleisters en -filters
In het algemeen worden stomapleisters en -filters van het merk Provox gebruikt. Andere
merken zijn bijvoorbeeld Neo Naze en Free Vent.
Het plakken van deze stomapleisters gebeurt pas als de huid rond het tracheostoma
voldoende genezen is en de hechtingen zijn verwijderd.
Er zijn drie typen pleisters: "Regular", "Flexiderm" en "Optiderm", in twee vormen:
"Round" en "Oval".
"Regular" is de standaard uitvoering.
"Flexiderm" is soepel en is makkelijk om het stoma heen te plakken.
"Optiderm" is meer geschikt voor een gevoelige huid.
Van belang is een Optiderm-pleister eerst in de handpalm te verwarmen om het
materiaal soepel te maken en de pleister in ieder geval 15 minuten te laten hechten voor
te beginnen met spreken (in tegenstelling tot ongeveer 5 minuten bij de andere
pleisters).
De ovale pleisters hebben de grootste plakrand, en zorgen voor de beste hechting. Bij
een vlak tracheostoma kunnen de ronde pleisters ook goed voldoen.
De pleister kan het beste pas worden vervangen als deze loslaat, om huidirritatie te
voorkomen.
Filters worden ook wel kunstneuzen genoemd en vervangen de filterfunctie van de
bovenste luchtwegen (m.n. de neus), die door de laryngectomie verloren is gegaan. De
kleine vochtdeeltjes die tijdens het uitademen op het filter terechtkomen, zorgen ervoor
dat de lucht tijdens het inademen tevens enigszins wordt bevochtigd. Bovendien wordt
de ademweerstand hersteld, hetgeen beter is voor de algehele longfunctie. Ook zorgt de
filter ervoor dat de temperatuur van de ingeademde lucht verhoogd word in de richting
van de lichaamstemperatuur.
Er zijn twee soorten filters: normaal en "High Flow". In principe wordt gestart met de
normale filters.
De filters kunnen makkelijk in het pleister worden geplaatst. In geval van hoesten en
ophoping van slijm, kunnen de filters eenvoudig uit de pleister worden verwijderd en
zonodig vervangen.
Patiënten vinden het dragen van een filter vaak prettig, omdat er weer weerstand is
tijdens het ademen, wat zij vóór de operatie ook gewend waren, toen de lucht via de
neus- en keelholte werd in- en uitgeademd. Vinden patiënten het ademen met de
normale filter te zwaar, of moet er lichamelijke inspanning worden geleverd, dan kunnen
de High Flow filters uitkomst bieden.
Het is af te raden 's nachts filters te dragen, omdat slijm het filter kan verstoppen.
Een filter mag maximaal één dag worden gedragen.
Siliconenlijm
Het kan voorkomen dat de pleisters erg snel loslaten (zeker tijdens het gebruik van een
spreekklep). Om de hechting sterker te maken, kan siliconenlijm worden gebruikt.
Tijdens het aanbrengen van de lijm rond het tracheostoma is het belangrijk ervoor te
zorgen dat de damp zo min mogelijk worden ingeademd en dat er geen lijm in het
tracheostoma komt.
Tevens moet 3-4 minuten worden gewacht voordat de pleister wordt geplakt en daarna
nog eens 5-15 minuten voordat gestart mag worden met spreken om een maximale
hechting te verkrijgen.
Voor het verwijderen van lijmresten kan een speciale lijmoplosser worden gebruikt. Pas
op! Een lijmoplosser kan ook huidproblemen veroorzaken; neem bij twijfel contact op
met uw arts of verpleegkundige.
Huidbescherming
De huid kan geïrriteerd raken bij het gebruik van pleisters en/of lijm en het
reinigingsmiddel.
Enkele middelen die voor huidbescherming kunnen worden gebruikt zijn "Cavilon" (spray
of "lolly") van de firma 3M of "Skinprotector" van de firma Simcare. Deze moeten vóór
het plakken van de pleister op de huid worden aangebracht, beïnvloeden de plakfunctie
niet, en zorgen ervoor dat de huid kan blijven ademen. Lees de gebruiksaanwijzing.
Barton Mayo
Er kunnen verschillende redenen zijn waarom stomapleisters niet kunnen worden
gebruikt.
Als de huid rond het stoma erg gevoelig is, worden de pleisters niet goed verdragen. Om
toch een filter te kunnen dragen, kan een zogenaamde Barton Mayo worden gebruikt. Dit
is een buisje van siliconen-materiaal in
verschillende lengten en diameters, dat in het
tracheostoma kan worden geplaatst. In deze
Barton Mayo past tevens een Blom Singer
spreekklep.
Het is bijzonder belangrijk dat deze Barton Mayo goed past. Als het hulpmiddel te groot
is, ontstaat er druk op de stomarand, met mogelijk irritatie tot gevolg. Is de Barton Mayo
te klein, dan blijft deze niet goed in het stoma zitten en kan uit het stoma glippen (vooral
bij hoesten en gebruik van de spreekklep).
Larytube
Is er sprake van krimpen van het tracheostoma, dan zal een patiënt 's nachts en soms
ook overdag een canule moeten dragen om het stoma open te houden. Spreken met de
ventielstemprothese wordt dan veel moeilijker omdat de lucht de prothese niet goed kan
bereiken.
De Larytube is een canule, gemaakt van zacht siliconen-materiaal. Op de plaats van de
ventielstemprothese kunnen met behulp van een soort appelboortje gaatjes worden
gemaakt, zodat de lucht de ventielstemprothese wèl kan bereiken.
Er zijn Larytube canules die met een bandje in de nek kunnen worden vastgemaakt
(figuur 1). Een ander type (met de blauwe ring) past in een Provox stomapleister (figuur
2). Op beide canules passen de stomafilters en de Blom Singer spreekklep.
Spreekhulpmiddelen
Blom Singer (ATV) spreekklep
Om "handsfree" te kunnen spreken met de ventielstemprothese, kan een spreekklep
worden gebruikt, waarop tevens een filter kan worden aangebracht.
De Blom Singer spreekklep kan in de Provox-stomapleister worden gedragen.
Door de verhoogde uitademingsdruk tijdens het spreken, sluit het klepje automatisch
waardoor afsluiting van het tracheostoma met de hand niet noodzakelijk is. Tijdens
hoesten kan de klep doorslaan. De spreekklep moet dan worden verwijderd en het klepje
in de juiste stand worden teruggebracht. Doet dit probleem zich vaker voor, neem dan
even contact op met uw logopedist(e).
De opening van de klep is te variëren. De "open" stand is geschikt voor normaal ademen.
Naarmate de klep meer wordt gesloten is er minder ademdruk nodig voor het spreken.
De instelling van de klep is sterk individueel bepaald.
Tijdens lichamelijke inspanning is de ademdruk hoger en zou de klep te snel kunnen
sluiten. Afwisseling met een stomafilter is dan aan te bevelen.
Er wordt altijd naar gestreefd de spreekklep tijdens een controle uit te proberen, voordat
tot bestelling wordt overgegaan.
De stomapleisters laten vaak eerder los tijdens het gebruik van de spreekklep. Het is dan
mogelijk siliconenlijm te gebruiken voor extra hechting.
Adeva spreekklep
Dit type spreekklep heeft tevens een hoestklep.
Tijdens hoesten opent deze (hoest)klep, zodat verwijdering van de spreekklep niet nodig
is (pas wel op, er kan slijm uit het stoma schieten als de klep open springt!).
Zowel de spreek- als hoestklep functioneren met behulp van magneetjes.
De druk die voor opening van beide kleppen nodig is, is apart voor elke klep in te stellen.
Een goede instelling is niet eenvoudig te bereiken.
De pleisters die bij deze spreekklep horen, bestaan uit een losse ring en een
dubbelzijdige pleister.
Deze spreekklep past echter ook op een Provox-stomapleister als een speciaal ringetje
om de ring van de pleister wordt geplaatst.
Instelbare tracheostomaklep
Dankzij de instelbare tracheostomaklep is het niet langer nodig dat u, als u spreekt
met een stemprothese, het tracheostoma met een vinger afsluit om te kunnen
spreken.
De klep past in een buigzame houder die met een pleister wordt bevestigd op de huid
rond uw stoma (het gaatje in uw hals). Bij rustig ademhalen en normale lichamelijke
activiteiten zal deze klep helemaal open blijven staan. Om te kunnen spreken moet
men iets krachtiger uitademen waardoor de klep zich sluit en de lucht via de
stemprothese naar de keel wordt geleid. Wanneer men na het spreken weer rustiger
gaat ademen, zal de klep automatisch open gaan.
De klep moet altijd worden verwijderd voor het slapengaan om te voorkomen dat de
luchtweg geblokkeerd raakt! Dit kan gebeuren wanneer de klep ten gevolge van een
opeenhoping van slijm in de gesloten stand vast blijft zitten.
De tracheostomaklep
De tracheostomaklep bestaat uit 5 onderdelen:
1. De ronde plastic houder die op de huid wordt geplakt (niet afgebeeld)
Verder van boven naar onder:
2. De kap op de filter
3. De filter
4. De klep
5. De huls die in de plastic houder klikt
De ronde plastic houder bevestigt u rond uw stoma met een pleister. In deze houder
plaats u de klep met de daaraan vastzittende huls. Als vervanging van de klep
noodzakelijk is kunt u de klep en huls uit elkaar halen. Hoe u dit moet doen kunt u een
stukje verderop lezen onder het kopje "Vervangen van de klep".
Instelling van de klep
De tracheostomaklep kan worden aangepast aan de spreek- en adembehoeften van
iedere gebruiker. De arts of logopedist kan u adviseren bij het kiezen van de juiste
instelling. De meeste gebruikers zetten de klep tijdens het spreken in een bijna gesloten
stand (naar rechts draaien), en tijdens sneller en dieper ademhalen (zoals bij
lichamelijke inspanningen) in de volledig geopende positie (naar links draaien). Het
instellen van de klep is het eenvoudigst als u deze uit de plastic houder rond uw stoma
haalt.
Het reinigen van de klep en de huls
De klep moet van tijd tot tijd gedurende 1 á 2 minuten in warm water worden geweekt
om het slijm op te lossen. Reinig de klep en de huls voorzichtig met een wattenstokje om
het slijm te verwijderen. Ook hiervoor kunt u het beste Blue-line gebruiken. Gebruik
geen schoonmaakmiddelen of andere chemicaliën die beschadigingen kunnen
veroorzaken. Indien de klep niet grondig wordt gereinigd, bestaat de kans dat deze ten
gevolge van opgedroogd slijm niet meer goed functioneert.
Vervangen van de klep
Naarmate het klepje slijt, zal deze zijn vorm verliezen en vlakker worden, waardoor het
in een half gesloten stand zal komen te staan. Hierbij zal het de neiging hebben om te
snel te sluiten tijdens normale en rustige ademhaling. Dit is een teken dat de klep moet
worden vervangen.
Om de klep uit zijn huls te halen kunt u het beste gebruik maken van een muntje dat u
in de gleuf tussen klep en huls steekt. Draai dit muntje voorzichtig om waarbij u de klep
uit de huls duwt.
Let erop dat voordat u de nieuwe klep aan de huls bevestigt dat beide
streepjesmarkeringen tegenover elkaar staan. Controleer vóór gebruik altijd de huls en
de klep om er zeker van te zijn dat deze op de juiste manier zijn gemonteerd en goed
vastzitten.
Wat te doen bij storingen


De ronde houder blijft niet gedurende 12 - 14 uur vastzitten op de huid.
- De luchtweerstand door de stemprothese of de keel is te hoog. Raadpleeg
uw arts of logopedist hiervoor.
- Een onjuiste toepassing of gebruik van de tracheostomaklep.
Tijdens het spreken ontsnapt er lucht langs de klep.
- Haal de klep en huls uit elkaar. Verwijder grondig eventueel
achtergebleven slijm.
- Vernieuw de klep indien die is versleten of onbruikbaar is geworden.
Het bevestigen van de plastic houder rond uw stoma




Reinig de huid rond uw stoma met een gaasje dat u hebt nat gemaakt met
alcohol (verkrijgbaar bij drogist of apotheek). Wees hierbij voorzichtig dat
u de alcoholdampen niet te veel inademt, omdat dit kan leiden tot hoesten.
Breng een laagje vloeibare lijm (de arts zal u hier een flesje van
meegeven) aan op de huid rond het tracheostoma waar de houder zal
worden aangebracht. Voorkom hierbij het inademen van de lijm en het
binnendringen van de lijm in uw stoma. Laat de lijm 3 á 4 minuten drogen
alvorens u de houder erop plakt.
Verwijder het papier aan een kant van de aan twee zijden plakkende
pleister en plak deze op de houder.
Verwijder vervolgens het papier aan de andere kant van de pleister en
plaats de houder rond het tracheostoma. Druk de houder volledig tegen de
huid aan om te voorkomen dat er tussen de huid en de pleister lucht blijft
zitten.
Het inbrengen en verwijderen van de klep
De klep is zodanig ontworpen dat deze heel gemakkelijk in en uit de houder gaat. Om de
klep in te brengen in de houder begint u onderaan en duwt u de klep vervolgens naar
binnen totdat deze volledig op zijn plaats zit.
Om de klep te verwijderen plaatst u uw wijsvinger op de ronde houder om te voorkomen
dat de pleister wordt losgetrokken. Vervolgens pakt u de klep bij de rand vast en trekt
deze naar buiten.
Reinigingsinstructies

Haal de houder voorzichtig van de huid af en maak de pleister los.
Lijmresten op de huid rond het tracheostoma kunnen worden verwijderd
met een medische lijmoplosser (bijvoorbeeld Blue-line), waarna men het
huidoppervlak voorzichtig reinigt met water en zeep.
Pas op dat er tijdens het reinigen van de huid geen lijmoplosser of dampen
in het tracheostoma terechtkomen!

Er zullen zeker lijmresten van de pleister op de houder zijn achtergebleven.
Deze kunnen worden verwijderd door gebruik te maken van een in de
handel verkrijgbare oplosmiddel (Blue-line) of door de houder een nacht in
water te laten weken en vervolgens de lijm onder warm stromend water
eraf te wrijven.
Irritatie van de huid door de lijm of de pleister



Breng de houder niet meerdere keren per dag aan.
Verwijder de houder langzaam en voorzichtig teneinde irritatie van de huid
te voorkomen.
Breng een vethoudende zalf (bijvoorbeeld Nivea-crème of vaseline) aan als
u de tracheostomaklep niet draagt, zoals bijvoorbeeld 's nachts. Raadpleeg
uw arts.
De klep sluit moeilijk tijdens het spreken

De klep is te strak afgesteld voor uw adembehoeften. Draai de klep
rechtsom.
Tijdens normale lichamelijke activiteit sluit de klep onbedoeld.

terug
De klep is te gevoelig afgesteld voor uw ademhalingsbehoeften. Draai de
klep linksom.