Workshop 4 Het effect van schulden op gezondheid

Het effect van schulden op
gezondheid
Helga Koper , Pytrik van der Lugt, Esther Klaster
Platform31
Gemeente Rotterdam
B&A groep
Opzet workshop
 Kennismaking en inventarisatie verwachtingen
 Relatie schulden en gezondheid op basis van onderzoek en inzichten
in vogelvlucht
 De Rotterdamse situatie en aanpak
 Inzoomen op de praktijk
 In gesprek en discussie
 Goede voorbeelden uit de zaal, wensen en afsluiting
Reminder: de feiten, beleving, ambitie
Wat weten we
• Professionals constateren dat schulden vaak ‘bovenliggend’ zijn
• Impact van financiële problemen is groot: langduriger gebruik van uitkeringen,
hoger ziekteverzuim op het werk, slechtere relaties met familie en vrienden,
toenemende fysieke en psychische klachten en een grotere kans op recidive bij
criminaliteit.
• Veel bekend over de relatie tussen lage sociaal economische status en
gezondheidsachterstand
• Over relatie tussen schulden en slechtere gezondheid is veel minder bekend
• Met name in Duitsland is vanaf 2009 wat onderzoek gedaan naar deze relatie
via cross sectioneel onderzoek
Relatie problematische schulden –
gezondheid en sociaal netwerk
(Münster, e.a.a, Universiteit van Mainz, 2012 )
- Cliënten van schuldhulpverlening (n=666) via enquete
- 8 van de 10 respondenten geven aan minimaal 1 gezondheidsprobleem te
hebben
- Psychologische problemen, rug- en gewrichtsproblemen
- 1/3 geeft aan schulden te hebben door de gezondheidsproblemen
1/3 geeft aan gezondheidsproblemen te hebben door schulden
Problematische schulden
Veranderingen in sociaal netwerk en
contacten
Psychologische Problemen
Gezondheidsbeleving bij
problematische schulden
N=666
Totaal
Psychologische problemen
40,4%
34,6%
46,2%
Gewricht- of rugklachten
38,9%
35,2%
42,4%
Hoge bloeddruk
25,2%
28,1%
22,4%
Ademhalingsproblemen
23,0%
19,4%
26,5%
Buikklachten
20,9%
17,3%
24,4%
Schildklieraandoeningen
13,5%
7,1%
19,4%
Verslaving
13,4%
18,5%
8,5%
3,5%
1,5%
5,3%
Kanker
Mannen (324)
Vrouwen(340)
We constateren
- Wisselwerking: problematische schulden leiden tot slechte gezondheid en
slechte gezondheid leidt tot schulden
- Verlies van zelfvertrouwen, stigmatisering, familie en vrienden trekken zich
terug, verlies van netwerk : leidt vaak tot psychologische problemen en/of
verslaving.
- Eigen bijdragen in de zorg voor mensen met problematische schulden zorgen
er voor dat zij niet/ minder ‘naar de dokter gaan’ of in een te laat stadium. Er is
onwetendheid over kwijtscheldingsregelingen, men kijkt vaak alleen naar
inkomen en niet naar schulden, veel bureaucratie bij aanvragen
►Integrale benadering nodig : combinatie van schuldhulpverlening en medische
consultatie en psychologische hulp en opbouw sociaal netwerk
Relatie problematische schulden –
overgewicht / obesitas
( Prof. Dr. Eva Münster e.a., Onderzoek Universiteit Mainz, Universiteit Aken, King’s College, 2009)
Conclusie: er is een verhoogde kans op overgewicht en obesitas ten
gevolge van problematisch schulden die niet te verklaren is door de
(traditionele) definitie van sociaal economische status
Controlegroep
(n=8318)
Problematische
Schulden
(n=949)
Verschil
Overgewicht
44,3%
56,8%
12,5%
Obesitas
11,3%
25,1%
13,8%
We constateren
- Mensen met problematische schulden hebben minder toegang tot gevarieerd
en gezonde voeding en kunnen het niet betalen
- Psychologische stress/ nood kan reden zijn voor meer voedsel inname
- Eten als compensatie/substitutie van andere tekortkomingen
►Mogelijke effectieve maatregel: ‘Low pricing campagnes’
Relatie problematische schulden
– rugklachten
(Ochsmann e.a. , Universiteit Aken, 2009)
• 11% grotere kans op rugproblemen bij problematische
schulden die niet te verklaren is door de (traditionele)
definitie van sociaal economische status
•Klein deel te verklaren door fysiek inspannend werk
(maar veel respondenten werkloos)
(n=949)
Problematische
schulden
80,8%
Controlegroep
22,2%
►‘sociaal/economische/wettelijke en politieke veranderingen’
►standaard afnemen van schuldenanamnese bij
gezondheidsonderzoeken
►meer dan 2 uur per week bewegen
Relatie problematische schulden met roken
en met psychische problemen
(Ruger, H. e.a. Universiteit Mainz, 2013)
Roken (n=949)
- 63% rookt dagelijks of bij
gelegenheid
- 1/5 rookt meer sinds ze
problematische schulden hebben
(vooral vrouwen, of ≥ 10 jaar in
schulden)
- bij afnemend sociaal netwerk neemt
de tabakconsumptie toe
►Prijsbeleid (van Lente e.a. 2015)
verhogen tabaksprijs, goedkopere
hulpverlening bij stoppen, gratis
hulpmiddelen
(Rüger, H. e.a., Universiteit Mainz, 2009)
- Psychische Problemen (n=666)
- 40,4% (zie eerdere sheet)
[ iets grotere kans bij vrouwen, ≥ 30
jaar ,alleenstaand/gescheiden ]
-Grotere prevalentie bij mensen die
mentaal gebukt gaan onder de
problematische
schuldenproblematiek
- nauwelijks tot geen sociaal netwerk
►bij psychische problemen altijd oog
houden voor (verborgen)
schuldenproblematiek en
schuldhulpverlening vroeg betrekken
Financiële problemen
veranderen ons gedrag
_
(Jungmann/Wesdorp 2015, Gilde Vakmanschap)
-Oplossen van financiële problemen en het ontgroeien van armoede is een lange
en complexe weg
-Van belang of je van jongs af aan in een context van armoede, onzekerheid en
crises bent opgegroeid, dan leer je vaak reageren op acute gevaren en
bedreigingen en focussen op urgente problemen en niet vooruit te plannen
-Met als gevolg dat de circuits in de hersenen die nodig zijn voor het ontwikkelen
van strategieën om dingen in de toekomst te bereiken worden simpelweg niet
aangelegd
-Financiële problematiek werkt op die manier door in een geringe
zelfredzaamheid op allerlei levensdomeinen (o.a. opvoeden, werk, gezondheid,
huisvesting en financiën), ook bij mensen die wel goed ontwikkelde executieve
functies hebben
Het stabiliseren of oplossen van schulden is een noodzakelijke stap maar niet
vanzelfsprekend duurzaam ► trainingen Sturen op financiële zelfsturing
Resumerend
- Integrale benadering noodzakelijk
- Bij medische klachten altijd alert zijn op (verborgen) schuldenproblematiek
- Bouwen aan het sociale netwerk
- ‘low pricing campagnes’ gezonde voeding
- Verbinding sport en bewegen
- Prijsbeleid
- Betrek kennis over schaarste en hersenontwikkeling bij de ondersteuning van
mensen met financiële problemen om duurzaam herstel van financiële
zelfstandigheid te komen en een betere gezondheid
Rotterdam ZUID
IJsselmonde
Charlois
Feijenoord
IJsselmonde
van deelgemeente
naar gebied
59.000 inwoners
23% beperkt zelfredzaam
75% vragen heeft financiële
component
10-6-2015
Omvang doelgroep Rotterdam
 Ca. 300.000 R’dammers inkomen tot 130% WML
(financieel kwetsbaar, inkomen € 1.931,28 per maand)
 56.000 R’dammers inkomen tot 110% sociaal minimum
 37.000 WWB-uitkeringen
 27.000 R’dammers met problematische schulden
 39.360 verstrekkingen bijzondere bijstand
 6.000 R’dammers KBR-aanmeldingen per jaar
 5.400 R’dammers in budgetbeheer
15
10-6-2015
Welzijn oude stijl IJsselmonde
Aanbieder
Budget x miljoen
Sociaal cultureel opbouwwerk
3,5
AMW
0,55
Sociale activering
0,6
VraagWijzer / ouderenwerk
1
1,5
Klein welzijn
16
10-6-2015
Nieuw welzijn

Vraag gericht
Inzicht in resultaten , outcome
Wat en niet Hoe
Strategisch partnership
Integraliteit in uitvoering
Nieuw Welzijn
Taakstelling
17
10-6-2015
Contractmanagement
Operationeel overleg
Strategisch overleg
Tactisch overleg
Operationeel overleg
Gebiedsmanager, gebiedsnetwerkers, belangrijkste
partners, manager PIT010, W&I, MO.
Is ‘Welzijnsoverleg’
18
10-6-2015
Na 3 jaar uitvoering
Integrale aanpak (meer dan voorheen)
Integrale aansturing
Meer inzicht in wie we bereiken
Meer inzicht in de resultaten bij de doelgroep
Nieuw welzijn met minder budget
19
10-6-2015
Een opwaartse spiraal?
De relatie tussen schulden, mentale en
fysieke gezondheid
Voorstellen
•
B&A
–
–
–
•
PIT 010
–
–
•
Onderzoek en advies
Sociaal domein
Uitvoering Wmo/welzijn
Rotterdam IJsselmonde en Charlois
Brede welzijnsopdracht
Esther Klaster
–
–
Adviseur sociaal domein
Onderzoek, rapportage en training
Integrale opdracht
•
O.a. schulddienstverlening, vrijwilligerswerk, jongerenwerk, AMW, taal,
bewegen
–
–
•
Financien, gezonde voeding en bewegen als onderdeel van taalonderwijs
Vrijwilligerswerk als vast onderdeel van ondersteuning
Meerwaarde voor cliënt
–
Voorbeeld casuïstiek
Dagbesteding
Huisvesting
Gezinsrelaties
Geestelijke gezondheid
Fysieke gezondheid
Verslaving
ADL-vaardigheden
Sociaal netwerk
Maatschappelijke participatie
Nulmeting
2
1
2
2
2
5
5
4
1
3
3
Tussenmeting
3
3
3
3
4
5
5
4
1
3
3
Eindmeting
3
5
5
5
4
5
5
5
4
5
5
Justitie
Inkomen
Zelfredzaamheid
Effectmeting
Hoe effectief is het welzijnswerk van PIT 010 IJsselmonde
(op korte- en langetermijn)?
Diverse methodieken
• Kwantitatief onderzoek bij oud-cliënten
• Kwalitatief onderzoek: spiegelgesprekken
Resultaten algemeen
•
Meest voorkomende problematiek
•
•
•
Financien
Dagbesteding/participatie
Sterke relatie tussen schulden en gezondheid
•
•
•
63% zowel schulden als mentale klachten
40% zowel schulden als fysieke klachten
80% zowel mentale als fysieke klachten
•
•
Grootste stijgers: mentale gezondheid en dagbesteding
Stabilisatie op inkomen
•
•
Stijging tijdens dienstverlening (gemiddeld 3,2)
Stijging zet door na uitstroom (gemiddeld 6,5)
Relatie schulden en gezondheid
•
•
Mensen die stijgen op schulden, stijgen ook op mentale gezondheid
Mensen die stijgen op mentale gezondheid stijgen ook op fysieke gezondheid
•
Geen directe relatie stijging schulden en fysieke gezondheid
•
Indirect via mentale gezondheid
Relatie volgens klanten
Quotes uit spiegelgesprekken:
“Ik sta weer steviger in mijn schoenen. Vroeger deed ik de deur niet open als er
aangebeld werd, nu wel. Ik voel me weer vrij.”
“Je probeert het eerst zelf op te lossen door het ene gat met het andere gat te
dichten, hierdoor ga je lenen bij familie en vrienden. Het liefst wil je de relatie
met deze mensen goed houden en ze als eerste terugbetalen, maar je weet dat
dit niet gebeurt als je in de schuldsanering terecht komt.”
Conclusies
•
•
Belang integrale opdracht
Breed kijken, breed acteren
•
•
Schuldenknop randvoorwaarde
Verbetering gezondheid, maar ook
•
•
•
•
Niet per se schuldenvrij
•
•
•
•
•
Sociaal netwerk
Gezinsrelaties
…
Inzicht in administratie
Inkomsten en uitgaven in balans
Schulhulpmaatje, postsorteergroep
Toeleidend traject
Schuldenknop  opwaartse spiraal!
Stellingen
• Een cliënt die een schulddienstverleningstraject start bij de Kredietbank moet
verplicht werken aan zijn gezondheid
( bijvoorbeeld middels verplichte deelname aan een lifestijltraject)
• Iedere gezondheidsambtenaar of professional moet een geschoold worden in
schuldenproblematiek
• Goed gedrag moet beloond worden zowel bij het oplossen van schulden als
gezondheidsachterstanden , dit vraagt om bestuurlijke ongehoorzaamheid op
ons sociale zekerheidsstelsel
• GIDS middelen moeten ook geïnvesteerd kunnen worden in het oplossen van
de schuldenproblematiek