Artikel_Geen Wmo-beleidsnota maar Samenkracht in Eindhovenhot!

Geen Wmo-beleidsnota maar ‘Samenkracht’ in Eindhoven
Eindhoven zet in op ‘samenkracht’ in het sociale domein. Dat betekent dat er niet
alleen geïnvesteerd wordt in de eigenkracht van bewoners en een andere manier van
werken van de professional. Maar dat er ook veel aandacht is voor de informele
netwerken, zelfhulpgroepen en inzet van ervaringsdeskundigen in de wijken.
In een gesprek met wethouder Lenie Scholten, Christ Wesenbeek van de participatieraad en
Jan Kuipers van de Wmo-raad, vertellen zij enthousiast hoe al het sociale kapitaal in
Eindhoven ingezet wordt om een kanteling in het sociale domein te krijgen. Eindhoven
kantelt niet alleen bij de compensatieplicht van de Wet maatschappelijke ondersteuning
(Wmo), maar wil gaan kantelen in het gehele sociale domein. Dat betekent generalistische
professionals, een gekantelde financiering, een heldere sociale kaart en toegankelijke
plekken in de wijk waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.
Een kanteling in het gehele sociale domein
Eindhoven heeft ervoor gekozen om geen apart Wmo-beleidsplan te schrijven. “We kantelen
de aanpak in het gehele sociale domein”, licht wethouder Scholten toe. “Dit vraagt om een
omslag op verschillende niveaus. Alle burgers, niet alleen de burger met hulpvraag maar ook
de burgers die hulp kunnen bieden, de overheid en de professionals zullen anders moeten
gaan denken en handelen. We moeten de aanpak anders gaan organiseren. Dat lukt door ‘te
doen’ en een heldere visie te hebben. Dat lukt niet met uitgebreide beleidsplannen. In
Eindhoven is er een nieuwe beweging in het sociale domein ‘Wij Eindhoven’. Deze beweging
staat voor een sociale omwenteling. Je moet eigenlijk heel simpel beginnen met je af te
vragen waar de burger met een hulpvraag zich beweegt. Hij woont in een wijk met mensen
en netwerken om zich heen. Daar moeten we ook de aanpak zien te organiseren. We
kunnen er niet om heen dat veel mensen het niet alleen op eigen kracht redden. Daarom
spreken wij ook liever van ‘samenkracht’”.
“Veel gezinnen die op dit moment hulp nodig hebben worden gek van allerlei verschillende
hulpverleners in het gezin. Wij willen naar één hulpverlener per gezin die over alle terreinen
heen kan handelen”, aldus wethouder Scholten. “Natuurlijk kan het voorkomen dat er
specialistische hulp nodig is. Maar dan consulteert de ‘generalistische hulpverlener’ eerst zelf
de specialist. Hij brengt de informatie terug in het gezin en bekijkt met het gezin welke
stappen er verder nodig zijn. Specialisten blijven nodig bij complexe problematiek. Maar door
eerder bij kleine hulpvragen van mensen aanwezig te zijn en hun omgeving hierbij te
betrekken, kun je soms voorkomen dat de problematiek groter wordt.”
Visualisatie van de Eindhovense aanpak:
Bron: ‘Eindhoven de sociaalste: Ontwikkeling
van Samenkracht’, comité ‘WIJ-Eindhoven’,
Eindhoven, 2011.
1
Ervaringen met de compensatieplicht in de Wmo
De Eindhovense gesprekspartners zijn vol van de kanteling in het gehele sociale domein.
Maar even terug naar de kanteling waar het eigenlijk allemaal mee begonnen is: de
compensatieplicht in de Wmo. Wat zijn daar de ervaringen mee? En wat kunnen andere
gemeenten daarvan leren?
Lenie Scholten vertelt: “Bij de Wmo hebben we onze eerste ervaringen opgedaan met de
inzet op generalistische medewerkers. Kantelen vraagt een andere houding en insteek van
medewerkers. En daar hebben we direct sterk op ingezet. De ‘nieuwe medewerkers’ zijn
voortgekomen uit die ouderenadviseurs, MEE consulenten en gemeentelijke Wmoconsulenten, die deze omslag graag wilden en konden maken. Wat Eindhoven betreft gold
hier ook, niet te veel praten en plannen maken maar doen. Dus we zijn in een tweetal wijken
gewoon begonnen. Waar mensen eerst met de computer op de site een voorziening
aanvroegen, geven we nu direct aan: we willen graag met u in gesprek. Wanneer kunnen we
langskomen? En kan er ook iemand uit uw directe omgeving, bijvoorbeeld een mantelzorger
bij aanwezig zijn?
“Tijdens het gesprek zoeken we niet alleen naar de eigenkracht. Maar ook naar de
‘samenkracht’”, vervolgt Lenie Scholten. “Hoe kan ik jou helpen om het zelf te kunnen doen”.
Wethouder Scholten geeft een voorbeeld van een man die door de gemeente het dak voor
de schuur van zijn scootmobiel had laten repareren. “In mijn spreekuur gaf hij aan dat hij het
ook wel met zijn schoonzoon had kunnen doen. Maar dat dat veel lastiger bij de gemeente te
regelen was.”
Wat volgens de heer Wesenbeek van de participatieraad en de heer Kuipers van de Wmoraad Eindhoven uniek maakt, is het benutten van ervaringsdeskundigen, zelfhulpgroepen en
de informele netwerken in de wijk. Het zijn allemaal initiatieven die vanuit de burgers zelf
ontwikkeld zijn. “Hiermee hebben we in Eindhoven een goede basis om te werken aan die
‘samenkracht’ in de Wmo”, aldus de heer Kuipers.
Aandacht voor ervaringsdeskundigen, zelfhulpgroepen en vrijwilligers
“Eindhoven kent het hoogste aantal zelfhulpgroepen van Nederland”, vertelt
ervaringsdeskundige en lid van de participatieraad Christ Wesenbeek. Al deze clubs zijn al
langer actief in de wijk om zo dichter bij mensen te zijn. Verder is Eindhoven koploper op het
gebied van maatschappelijke steunsystemen voor mensen met een ggz problematiek. De
GGZ heeft bijvoorbeeld een crisiskaart in de vorm van een meterkastkaart gemaakt en deze
deur aan deur verspreid. Ook zijn er diverse ‘huiskamers’ waar mensen naar binnen kunnen
lopen. Hier lopen verschillende vrijwilligers en ervaringsdeskundigen rond.”
Het voorbeeld wordt gegeven van een allochtone ervaringsdeskundige die veel meerwaarde
heeft voor anderen met een zelfde problematiek. Bij veel allochtonen bestaat er schaamte.
Daarbij weten ze niet dat ze met hun probleem ook ergens naartoe kunnen gaan. Door een
‘huiskamergesprek’ met iemand met dezelfde ervaringen, worden ze op de mogelijkheden
gewezen. Als men aangeeft te willen, kan er ook een professional bijgehaald worden die in
het zelfde pand zit.
De heer Kuipers van de Wmo-raad vult aan dat het van groot belang is dat de gemeente blijft
investeren in de infrastructuur van de informele zorg. “Dat kan door bijvoorbeeld ruimten aan
te bieden en mensen te ondersteunen om hun ‘werk’ te organiseren zoals ze dat zelf willen.
Dit past helemaal in de filosofie om aan de voorkant samen problemen op te pakken. Het
beroep op de informele zorg zal alleen maar toenemen. Zorg dan ook dat mensen daarbij zo
goed mogelijk ondersteund worden, zodat ze deze zorg ook kunnen blijven verlenen.”
“De gemeente moet ruimte geven voor deze initiatieven en het niet overnemen. Dat is nog
een heel leerproces voor gemeenteambtenaren”, onderstreept ook Lenie Scholten.
2
Vertrouwen van de gemeenteraad
Meer ruimte voor maatwerk, generalistische medewerkers met handelingsvrijheid, ruimte
voor informele zorg, sturen op maatschappelijk resultaat in plaats van het aantal
voorzieningen: deze ontwikkelingen vragen ook om een andere insteek van de gemeente.
Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de rol en houding van de ambtenaren en
gemeenteraad? “Feitelijk betekenen deze ontwikkelingen dat ambtenaren meer flexibiliteit
moeten gaan vertonen en meer moeten laten gebeuren. Dit proces gaat met vallen en
opstaan”, antwoordt Lenie Scholten.
Verder geeft ze aan dat zij en haar ambtenaren vooral het vertrouwen van de college en de
raad nodig hebben om deze omslag te kunnen maken. “Ik heb de raad betrokken en
meegekregen in de aanpak van Wij-Eindhoven. Ik heb ze ook duidelijk gemaakt dat er geen
harde cijfers zijn waarop we kunnen sturen. En dat het feit dat iets niet helemaal meteen zo
loopt als gedacht, ook niet betekent dat we er direct mee moeten stoppen. Een voorbeeld:
We hebben in Eindhoven vier ’huiskamers’. Twee lopen goed. Twee niet. Ik deel dit met de
gemeenteraad. Maar zeg er ook meteen bij dat ik er niet direct mee wil stoppen. Maar eerst
wil kijken waarom deze verschillen er zijn en daar mee aan de slag gaan. Ook geef ik de
raad duidelijk mee dat er door de nieuwe aanpak ook veel hulpvragen naar boven kunnen
komen die anders verborgen waren gebleven. En dat dat ook één van de redenen is om
geen nulmeting in de startgebieden te houden.”
Gekantelde financiering
Volgens wethouder Scholten kan de gekantelde aanpak in het sociale domein alleen maar
succesvol worden als de financiering ook gekanteld wordt. “Nu is de financiering nog steeds
zo ingericht dat aanbieders worden afgerekend op het aantal verstrekte voorzieningen. Dat
geeft een verkeerde prikkel en daar willen we nou juist van af. De maatschappelijke opgave
in een wijk gaat het budget bepalen. We weten wat het bedrag is dat Eindhoven aan Wmo
gelden kan uitgeven, dat kunnen we ook omrekenen per inwoner van Eindhoven. Vanuit
deze berekening kunnen we de wijk-budgetten vaststellen. Binnen de wijk-budgetten moeten
de aanbieders hun maatschappelijke opdracht vervullen. Daarmee maken we de omslag van
financieren van aantal voorzieningen naar financiering van resultaten.”
Lenie Scholten ervaart veel ondersteuning voor haar aanpak. “Iedereen wil graag
aansluiten. We zien dat organisaties zoals de jeugdzorg, maatschappelijk werk,
thuiszorgorganisaties en het welzijnswerk graag mee willen doen en een rol willen spelen in
de sociale wijkteam van de ‘Wij-professionals’. Zij zien ook dat dit een maatschappelijke
beweging is die de toekomst heeft. Ze zijn er met de gemeente van overtuigd dat zo vroeg
mogelijk ingrijpen en out-reachend werken nodig is. En dat preventief werken en integraal
werken kostenbesparend is.” Maar ze geeft daarbij ook aan: “We gaan hen niet apart
financieren. Ze nemen hun caseload mee in het generalisten team, daar worden ze al voor
betaald.”
Er liggen nog wel een aantal hobbels. Lenie Scholten: “Graag werken we ook samen met de
instellingen die mensen met een psychiatrische of verstandelijke beperking begeleiden en
met het zorgkantoor. Omdat er met verschillende wetgeving (AWBZ en Wmo) en
verschillende financieringsstromen wordt gewerkt, is dit nog niet mogelijk.” Dit is een
uitdaging die Lenie Scholten nog graag aangaat.
Tips
De drie gesprekspartners willen tot slot nog graag verschillende tips meegeven aan andere
gemeenten, belangenorganisaties en Wmo-raden.
Vanuit de Wmo-raad en participatieraad. Als je inzet op eigen kracht en het aanpakken van
problemen aan de voorkant, ondersteun mensen dan ook goed door te zorgen voor ruimtes
3
waar ze naartoe kunnen. Ondersteun de informele zorg, zelfhulpgroepen en
ervaringsdeskundigen die actief zijn in de wijk en zorg voor een heldere sociale kaart waar
de informele voorzieningen ook in opgenomen zijn.
Wethouder Scholten geeft de volgende tip. Investeer in generalistische medewerkers. “Wij
hebben voor ons selectieteam een aantal mensen gevraagd uit Amsterdam en Enschede die
al op een dergelijke manier gewerkt hebben.” Verder geldt: “Ga het gewoon doen en schrijf
niet teveel op. Eén à twee A4 is voldoende. Ik haal elke keer weer mijn gevisualiseerde
schema boven tafel. En blijf mensen betrekken bij wat je doet en waarom je het zo doet.”
4