De dubbelrol van vitamine C

auteurs Toine de Graaf, Gert Schuitemaker
De dubbelrol van vitamine C
ook onmisbaar voor aanmaak collageen
Vitamine C staat vooral bekend als ‘antioxidant’. Maar vrije radicalen wegvangen is
niet haar enige functie: vitamine C is ook onmisbaar voor het collageen. Vooral in
de huid komt die dubbelfunctie tot uiting.
De menselijke huid is een lichtgevoelig orgaan waarin
onder invloed van (zon)licht en zuurstof uit de lucht
vrije zuurstofradicalen worden gegenereerd. Huidcellen kunnen door gevormde lipidenperoxiden schade
oplopen, die zich uiterlijk manifesteren als rimpels. Uit
onderzoek blijkt dat antioxidanten de huid bescherming kunnen bieden tegen deze vorm van veroudering. Een van deze voedingsstoffen is vitamine C.
Sommige voedingsstoffen vervullen echter een
Dit is precies wat collageen
doet: het lichaam bij elkaar
houden
dubbelrol in de huid. Zo functioneert vitamine C niet
alleen als antioxidant, maar bevordert het tevens de
collageenvorming. Collageen is belangrijk voor de
stevigheid en elasticiteit. Tijdens het vernieuwingsproces van de huid wordt op jonge leeftijd voldoende
collageen gemaakt om de huid stevig en soepel (lees:
jong) te houden. Maar met het vorderen der jaren
neemt de collageenproductie af, waardoor de huid
veroudert. Er ontstaan rimpels, de huid wordt slapper
en gevoeliger voor invloeden van buiten.
De lijm van het lichaam
Naast de huid is ook ons bewegingsapparaat sterk
afhankelijk van collageen. Feitelijk is collageen het
meest voorkomende eiwit in het lichaam. Het geeft
structuur aan het weefsel en versterkt pezen, ligamenten en kraakbeen. ‘De boel bij elkaar houden’, is
uitgegroeid tot een politieke leuze. Maar dit is precies
wat collageen doet: het lichaam bij elkaar houden. Het
woord ‘collageen’ is niet voor niets afgeleid van het
28
www.FitmetVoeding.nl
Griekse ‘Kolla’, dat lijm betekent.
Als vitamine C zo belangrijk is voor de collageen en
helpt om het lichaam bij elkaar te houden, wat gebeurt er dan zónder vitamine C? Juist: dan stort de
zaak in elkaar. Dit is wat gebeurt bij scheurbuik, de
gebreksziekte van vitamine C. Bij deze aandoening
degenereert het bindweefsel door vitamine C-gebrek,
met als gevolg loszittende tanden, oude wonden die
opengaan, geheelde botbreuken die loslaten en
lichamelijke zwakte.
Scheurbuik wordt veelal geassocieerd met de zee en
heeft de status van ‘scheepsziekte’. Maar de oude
Grieken waren er al mee bekend. Ook de Romeinse
legioensoldaten werden op hun marsen door NoordEuropa geteisterd door de kwaal. Maar het klopt dat
vooral tijdens de lange zeereizen, die vanaf eind
vijftiende eeuw vanuit Europa werden georganiseerd,
scheurbuik zijn tol eiste.
‘Week en zwak’
Uit het tijdperk van de wereldwijde zeilvaart stammen
ook de bekendste beschrijvingen van de ziekte.
Klassiek is bijvoorbeeld een beschrijving uit 1596, van
de Engelse scheepschirurgijn William Clowes: ‘De
benen waren week en zo zwak dat zij het lichaam
nauwelijks konden dragen. Bovendien hadden zij
overal pijnen, met tal van blauwachtige en roodachtige verkleuringen en vlekken, sommige groot en
sommige zo klein als vlooienbeten.’1
Zonder vitamine C ofwel ascorbinezuur (letterlijk:
‘anti-scheurbuikzuur’) voltrekt zich een afbraakproces,
dat uiteindelijk de dood tot gevolg heeft. Vitamine C
is nodig om een belangrijk enzym aan te maken: prolyl
hydroxylase. En dit enzym is weer onmisbaar voor de
productie van collageen, hét bindende element in ons
lichaam. ‘Wanneer we gewond raken, is collageen de
specie die de gescheurde weefsels en gebroken
botten weer aan elkaar hecht’, schrijft Stephen R.
Bown in zijn boek over scheurbuik.’1 ‘Door slecht
opgebouwd collageen laten de wanden van haarvaten
los, valt beenderweefsel uit elkaar en desintegreert
het tandvlees. Ook dentine, de voornaamste stof
waaruit onze tanden zijn opgebouwd, desintegreert
zonder ascorbinezuur, zodat tanden gaan loszitten en
op den duur uitvallen. Scheurbuik betekent niets
anders dan de langzame desintegratie van het lichaam, de instorting van de inwendige componenten,
doordat de lijm die ze bij elkaar zou moeten houden
ontbreekt.’
Citroenwater
De oplossing van het scheurbuikprobleem werd
uiteindelijk een langdurige geschiedenis. Een van de
eersten die een werkzame remedie toepaste, was de
Britse kaperkapitein James Lancaster. Hij kreeg in
1601 de opdracht een ontdekkingsreis te ondernemen
Bij deze aandoening
degenereert het bindweefsel
door vitamine C-gebrek
naar de specerijeneilanden in het verre oosten. De
ervaren Lancaster wist vooraf wat de grootste bedreiging zou worden: niet een mogelijke schipbreuk, maar
scheurbuik en andere ziekten. Het was in die tijd heel
normaal om onderweg de helft van de bemanning te
verliezen.
Daarom was het opmerkelijk dat Lancaster erin
slaagde de bemanning van zijn vlaggenschip (de Red
Dragon) te vrijwaren van scheurbuik. Lancaster had
namelijk flessen citroensap aan boord, waarvan hij elk
bemanningslid ’s ochtends op nuchtere maag drie
lepels gaf, tot de voorraad op was. Toen later tijdens
de expeditie scheurbuik toch opdook, werd een haven
aangedaan. Daar liet hij duizenden citroenen inkopen,
die hij door zijn bemanning liet uitknijpen om vaten
vol ‘citroenwater’ te maken.
Wij weten nu dat citroenen bijzonder rijk zijn aan
vitamine C. Maar deze essentiële voedingsstof werd
pas eeuwen later ontdekt. In de tijd van Lancaster
waren ‘gebreksziekten’ ook nog volstrekt onbekend.
Dat je ziek kon worden omdat iets ontbrak aan de
voeding - in dit geval ascorbinezuur - was destijds niet
voor te stellen.
Cosmetisch oogpunt
Het was uiteindelijk de Hongaarse arts Albert SzentGyörgyi die in 1933 vitamine C ontdekte, waarvoor hij
vier jaar later de Nobelprijs kreeg. Hij bleef echter
kritisch op zijn vakbroeders, getuige dit citaat: ‘Wanneer je ascorbinezuur niet met je voeding binnenkrijgt,
krijg je scheurbuik. Dit is de reden voor de medische
professie om te stellen dat als je geen scheurbuik
hebt, er niets aan de hand is. Ik denk dat dit een grote
vergissing is. (…) Voor een optimale gezondheid heb
je meer nodig, erg veel meer. Ikzelf neem elke dag
ongeveer een gram. Dit betekent niet dat dit de dosis
is, omdat we niet weten wat optimale gezondheid is
en hoeveel ascorbinezuur je hiervoor nodig hebt. Maar
ik kan je wel zeggen dat zonder enig risico je elke
hoeveelheid ascorbinezuur kunt nemen’.2
Ook vanuit cosmetisch oogpunt zijn er goede redenen
om extra vitamine C te nemen. Te meer daar in het
www.FitmetVoeding.nl
29
Bouwsteen van hyaluronzuur
De stevigheid en elasticiteit van de huid is grotendeels afhankelijk
is van de kwaliteit van het bindweefsel. Dit bevat onder andere
collagene weefsels. Maar een andere belangrijke component van
het bindweefsel zijn de zogenaamde proteoglycanen, waartoe
ook het hyaluronzuur behoort. Dit hyaluronzuur wordt geroemd
om haar vochtvasthoudend vermogen. De hoeveelheid hyaluronzuur neemt helaas af tijdens ons leven. Daardoor kan water niet
worden vastgehouden, wat leidt tot rimpelvorming (uitdroging).
Vergelijk het met een spons waarvan de structuur door verou-
Huid, haren en nagels
lijken het sluitstuk van
de ‘begroting’
dering achteruitgaat in kwaliteit en die daardoor minder goed
water kan vasthouden. Het slikken van hyaluronzuur is geen optie,
omdat het niet op de plaats van bestemming aankomt.
Er is echter een alternatief voorhanden met N-acetyl-D-glucosamine, de belangrijkste bouwsteen van hyaluronzuur. N-acetyl-Dglucosamine is een natuurlijke stof die gewoon in onze voeding
voorkomt, zoals in melk en schaaldieren (kreeft en krab). Daarnaast
menselijk lichaam huid, haren en nagels het sluitstuk
lijken te vormen van de ‘begroting’. Eerst worden de
vitale organen voorzien van essentiële voedingsstoffen en pas als die verzadigd zijn, komt de ‘lichaamsbekleding’ aan de beurt. In ziekenhuizen wordt daarom
bij het opsporen van ondervoede patiënten onder
meer gelet op de toestand van de huid. Als een tekort
aan voedingsstoffen zich uit in bijvoorbeeld een zeer
droge huid, kun je ervan uitgaan dat elders in het
lichaam die tekorten zich ook doen gelden.
Verdelen over de dag
Tweevoudig Nobelprijswinnaar dr. Linus Pauling kwam
in de jaren zeventig uit op een aanbeveling van
minstens 3000 mg vitamine C per dag, ofwel 3 gram.
Sindsdien hebben wereldwijd vele miljoenen mensen
dit advies opgevolgd. Pauling baseerde zijn ruimhartige aanbeveling op het feit dat de mens als één van
de weinig levende wezens zélf geen vitamine C meer
kan aanmaken.
Het beste is de aanbevolen hoeveelheid vitamine C te
verdelen over de dag. Neem de tabletten bij de
maaltijden in. Dan komen ze met de voedselbrij in de
maag en gaan ze niet direct door naar de darm.
Vitamine C wordt namelijk boven in het maagdarmkanaal opgenomen in het bloed.
zijn er voedingssupplementen op basis van N-acetyl-D-glucosamine. Uit onderzoek blijkt dat N-acetyl-D-glucosamine de kwaliteit
van het hyaluronzuur vergroot, ook wat betreft de capaciteit om
vocht vast te houden. Een dagelijks supplement helpt de hoeveelheden hyaluronzuur aanvullen, waardoor de huid haar volume en
elasticiteit terugkrijgt en rimpels vervagen. Vooral onder de ogen.
In een onderzoek kregen elf jonge vrouwen met een droge/ruwe
huid dagelijks 1000 mg N-acetyl-D-glucosamine.3 Elf andere vrouwen kregen een placebo. Dermatologisch onderzoek door artsen
liet zien dat in de groep die het voedingssupplement gebruikte na
zestig dagen de conditie van de huid was verbeterd. Niet alleen
de huid van het gezicht was minder droog, maar die van het
gehele lichaam. Het vochtgehalte onder de ogen, waar vaak fijne
rimpels ontstaan, was significant verbeterd en het vetgehalte was
significant afgenomen. De kringen onder de ogen waren hierdoor
verminderd. Met behulp van een speciale 3-dimensionale digitale
scanner van het huidoppervlak werd waargenomen dat de huid
al na dertig dagen minder ruw was. In de placebogroep werden
geen veranderingen geconstateerd, noch door de artsen noch
met de scanner.
Niet alleen het bindweefsel in de huid profiteert van N-acetyl-Dglucosamine. Ook het bindweefsel in bijvoorbeeld de darmwand
en de gewrichten wordt ondersteund in haar functie. Met andere
1. Bown SR. Scheurbuik. Ad. Donker, 2004
2. Pauling L. How to live longer and feel better. Freeman, 1986
3. Journal of Applied Cosmetology 2002; 20(2):143-52
woorden: de gewrichten winnen aan soepelheid en de darmfunctie verbetert.
Velen miljoenen mensen hebben dit advies opgevolgd
30
www.FitmetVoeding.nl