Nee, dit is niet gewoon positief denken. Bij omdenken
advertisement
omdenken T e k st: Anne We s se l ing. Il lus t r at ie : De b or ah van de r S chaaf hoe omdenken je leven verandert Yes een probleem! Nee, dit is niet gewoon positief denken. Bij omdenken maak je van een probleem een mogelijkheid. Dat klinkt goed, maar hoe dóe je dat? Anne Wesseling gaat te rade bij auteur Berthold Gunster en krijgt de smaak te pakken. ‘De hoofdluis is eigenlijk een fantastische uitvinding!’ ‘Mama, ik heb een Probleem...’ zegt mijn dochter gewichtig. Toevallig ben ik die dag bij ‘omdenker’ Berthold Gunster geweest: ‘Kom maar op’, hoor ik mezelf zeggen. ‘Ik ben dól op problemen.’ Dat zeg ik anders nooit (mijn normale reactie bij het woord Probleem is een diepe zucht), maar het ­effect is tamelijk revolutionair. ‘Om te beginnen is het,’ zegt ze, ‘nou ja, niet écht een probleem...’ Het gaat om het waterflesje van haar konijn, en met een ijzerdraadje is het in een handomdraai verholpen. 26 23 | 10 Dat lijkt een gebeurtenis van niks, maar als je andersom denkt (van feiten problemen maken – Gunster noemt dat ‘vastdenken’ – daar ben ik van huis uit héél goed in), dan wordt zo’n waterflesje een symbool voor alles wat er fout gaat in het leven en voor je het weet sta je bij de dierenwinkel voor een nieuw konijnenhok. Terwijl het ging om een ijzerdraadje. En kijk mij dat nu eens even behendig oplossen! Ik weet even niet welke omdenk-techniek dit is, maar het doet wonderen voor mijn zelfbeeld. Problemen in je voordeel Een van de mooiste voorbeelden van ­‘omdenken’ vind ik het geval van de vegan streaker die een paar jaar terug in zijn b­ijna-blootje bij een live-programma van Paul de Leeuw schreeuwend door het beeld rende om aandacht te vragen voor het veganisme. De Leeuw, net bezig met een telefonisch interview, is natuurlijk ­gewend om te improviseren, en dat deed hij nu ook. ‘Wachten jij’, zei hij. Nadat hij zijn telefoongesprek had afgerond trok > 32 | 10 27 omdenken Gunster is blij met mijn score: zó laag, dat heeft hij nog nooit gezien! omdenk strategie 1 Rolverwisselen • Probleem: Een vrouw heeft een vader die altijd klaagt. Hij belt ­dagelijks en klaagt. Over alles. Zij luistert en luistert, maar die vader gaat alleen maar harder klagen. • Kanteling: Vader onderbreken en heel hard terugklagen. Over de kinderen, tandarts, huiswerk, koken, de dag is een chaos. Reactie van de vader: een begripvol ‘Kind, wat erg, gaat dat elke dag zo?’ 28 23 | 10 hij de streaker op schoot (‘vertel’), en even later rukte hij hem de slip van de billen (‘jij begon, nou moet je ook helemáál gaan!’). Wat begon als een verstoring werd een ­onderdeel van het programma – het leek bijna alsof het er allemaal bij hoorde. Een probleem ‘kantelen’ – het een andere wending geven door je er niet tegen te ­verzetten, maar door het juist te gebruiken in je voordeel, dat is omdenken. ‘Het is een soort psychologische jiujitsu’, zegt ­Berthold Gunster, die in zijn boek Ja-maar... huh?! vijftien verschillende ­omdenk-technieken beschrijft. ‘Daarbij maak je ook gebruik van de energie van je tegenstander.’ Gunster is trainer en coach en verzorgt sinds 1997 onder de noemer ‘Ja-maar’ ­trainingen en workshops voor organisaties en bedrijven waarbij deelnemers leren een ‘ja-maar’-houding (vol tegenwerpingen en bezwaren) om te zetten in een ‘ja-en’houding (positief, inspirerend). In Ja-maar... huh?! trekt hij die houding door naar de behandeling van problemen. Door er anders naar te kijken, veranderen problemen van karakter (van problemen naar mogelijkheden) en dat kan dus op verschillende manieren. Zo kun je afwachten (soms verdwijnen problemen vanzelf), doorzetten (Thomas Edison zocht járen naar het goede materiaal om gloeilampen mee te maken), ­bekrachtigen (leg de nadruk op wat wél goed gaat), collaboreren (maak van je ­vijand je bondgenoot) of verleiden (roer de spinazie door het pannenkoekbeslag). De kern is: reduceer het probleem eerst tot een feit. Denk daarna vanuit het feit naar een nieuwe mogelijkheid. (De toren van Pisa staat scheef. Feit. Bedenk nu mogelijkheden!) Het klinkt eenvoudig en de vele anekdotes zijn verhelderend, maar nadat ik het boek had dichtgeslagen viel het nog niet mee om zelf met het omdenken aan de slag te gaan. ‘Klopt’, zegt Gunster, als ik hem spreek in zijn Utrechtse kantoor, waar we allebei op de fiets door de stromende regen (goed: lekker fris buitje) zijn gearriveerd. ‘Het boek wekt de suggestie dat je het ­eenvoudig kunt toepassen, maar er is een verschil tussen het begrijpen en het zelf doen. Het moeilijke is vooral om situaties te leren herkennen die je kunt omdenken. Soms kun je problemen omdenken, soms kan het niet.’ Eigen beren eerst Mogen we bij wijze van voorbeeld dan wat van mijn eigen problemen omdenken? Te beginnen met mijn gebrek aan assertiviteit. Op Gunsters website staat namelijk een test en ik scoor zó laag op dat onderdeel dat mijn uitslag begint met de constatering ‘Je vermogen om je leven richting te geven is bedroevend slecht ontwikkeld.’ Dat lijkt mij wel een probleem, maar ­Berthold Gunster gaat verheugd rechtop zitten als ik mijn uitslag overhandig. Zó’n lage score, dat heeft hij nog nooit gezien! ‘Maar hoe word ik assertief?’ vraag ik. Gunster denkt even na. ‘Waarom zou je ­eigenlijk assertief wíllen worden?’ ‘Om hoog te scoren op jouw test natuurlijk’, zeg ik (ik mag je zeggen). ‘Je wilt assertief zijn om het míj naar de zin te maken...’, zegt hij. ‘Briljant! Zie je het probleem? Dan ben je assertief, maar je bent het niet!’ ‘Hm’, bedenk ik aarzelend. ‘Ik kan ook zeggen: ik heb helemaal geen zin om assertief te worden.’ ‘Dat is de grap’, zegt Gunster. ‘Dan ben je eigenlijk assertiever. Je bereikt je doel door het níet te willen.’ Daar zie ik de lol wel van in en het aardige is: ik voel me meteen al een stuk assertiever. Vervolgens gooi ik mijn midlifecrisis op ­tafel, maar daar is hij ook niet echt van ­onder de indruk. ‘Een midlifecrisis, dat vind ik nou altijd zo optimistisch! Dan ga je er namelijk van uit dat je leven pas op de helft is.’ Ja, als ik even diep ademhaal ben ik zo 88 en dat vind ik nou juist zo’n enge gedachte. Evengoed neemt het gesprek een serieuze wending. Want het ís nu eenmaal zo, denkt Gunster hardop: als je halverwege bent, zijn de contouren van je levensboek te zien. Er zijn veel dingen afgevallen die je had kunnen doen. ‘Je leven vernauwt en beperkt zich, de eindigheid komt in zicht. Dat is een feit. Accepteer het, en neem daar de tijd voor. Een paar weken, maanden, ­jaren misschien. Als je het accepteert, geef je jezelf de mogelijkheid om geen energie meer te stoppen in de levensboeken die je níet schrijft, en je helemaal te richten op boeken die je wél schrijft. Binnen de beperking krijg je dan nieuwe mogelijkheden.’ Het is de omdenk-strategie van het elimineren. Het stoppen, in de ruimste zin van het woord. Dat kan gaan om het beëindigen van een relatie, of om het accepteren dat je niet meer jong bent. ‘Nou ja’, besluit hij relativerend. ‘Zo zou ik het aan elkaar breien. Het is een gehárk man, het leven. Heb je nog meer problemen?’ Ik blader door mijn aantekeningen, want ik had ergens een hele lijst. ‘Ik maak nooit wat af’, zeg ik. ‘Oh, vertel eens, wat maak je dan allemaal niet af?’ Plotseling zie ik het licht: wat ik niet afmaak, zijn meestal dingen waar ik niet eens aan had moeten beginnen. Dat ik ze niet afmaak is dus niet het probleem, maar de oplossing. ‘Eigenlijk valt het wel mee’, mompel ik. Berthold Gunster, gespeeld teleurgesteld: ‘Nah! Jij hébt eigenlijk helemaal geen problemen!’ Ja maar Die heb ik natuurlijk heus wel, maar het punt is: mijn problemen houden moeilijk stand tegenover iemand die ze onverschrokken tegemoet treedt. Misschien is dat wel de kern van het omdenken: je houding tegenover ‘beren op de weg’ (zelfbedachte problemen) verandert. Tot nu toe was de gedachte dat je dan beren zag die er niet waren en dat de oplossing lag in het wegjagen van de beer. Dat helpt eigenlijk niet (ze kunnen wel zeggen dat er niks is, maar ik zie duidelijk een beer). Bij omdenken gaat het er niet om de beer te verjagen, maar om hem te zien als een mogelijkheid en om dat beest te gebruiken (je kunt hem eten geven, laten dansen, er simpelweg van genieten) – met als onverwacht bij­ effect dat je beren op de weg leuk gaat vinden. ‘Wauw, een beer, waar dan?’ De omdenk-technieken zelf zijn overigens niet echt nieuw. Dat het niet de problemen zelf zijn waardoor we het moeilijk hebben, maar de manier waarop we naar die problemen kijken, wisten de oude Grieken al. En het praktische ‘Van de nood een deugd maken’ is ook al zo oud als de wereld (net als ‘Je wieken naar de wind zetten’). Gunster leunt onder meer op de inzichten van NLP (neuro-linguïstisch programmeren, over hoe taal onbewust doorwerkt op je manier van denken), de Rationele > Omdenktips voor beginners Omdenken doe je in twee stappen. Stap 1: van probleem naar feit (deconstructie). Stap 2: van feit naar mogelijkheid (constructie). • Accepteer dat het feit er is. • Probeer patronen te herkennen. Bijvoorbeeld: als je te veel werk hebt, lijkt ‘harder werken’ een oplossing. Maar het effect is dat je daardoor vaak alleen maar méér werk krijgt. Tijd om het over een andere boeg te gooien. Misschien moet je juist mínder hard gaan werken? • Focus eens niet op wat er fout gaat, maar op wat er goed gaat. • Sommige dingen kun je niet veranderen. Steek daar dan ook geen energie in, maar accepteer het en probeer van daaruit verder te gaan. 23 | 10 29 omdenken ‘Heb je nog een probleem?’ vraag ik hoopvol omdenk strategie 2 Accepteren • Probleem: Grote groepen mensen zaten in april dagenlang vast op luchthavens, vanwege de vulkaanuitbarsting op IJsland. • Kanteling: Andrew Solowski (onderweg naar de VS, gestrand in Dublin) deed een oproep aan gestrande ontwerpers en schrijvers om een tijdschrift te maken over, precies, gestrand zijn op een luchthaven. Onlangs verscheen Stranded, de opbrengst gaat naar een organisatie voor vluchtelingen (info: www.magcloud.com, zoekterm ‘stranded’). omdenk strategie 3 Respecteren • Probleem: Kat heeft de goudvissen uit de tuin van de buurman opgegeten. Buurman boos. • Kanteling: Man gaat naar de buurman: ‘Dat kan zo echt niet. Zullen we die kat dan maar afmaken?’ Buurman: ‘Nee, nee, zo erg is het nou ook weer niet.’ 30 23 | 10 Effectiviteits Training (problemen ontstaan door hoe je ertegenaan kijkt) en op de stroming van de positieve psychologie (kijk naar wat góed gaat, in plaats van naar problemen). Wel nieuw is dat hij het concept van het omdenken als overkoepelend concept heel duidelijk omschrijft en onderzoekt, en het opdeelt in technieken. Er zijn genoeg handboeken waarin staat hoe je problemen creatief op kunt lossen, maar het ­probleem zélf een mogelijkheid maken, dat is wat anders. De inspiratie daarvoor kwam trouwens vanuit zijn eigen achtergrond: Gunster is van huis uit theaterregisseur en daar liggen de wortels van zijn ja-maar-filosofie. De kern daarvan is: meegaan, meespelen. Acteurs zijn altijd blij met problemen, want zonder problemen geen theater. Met ­problemen kun je spelen. En juist doordat ­acteurs problemen omarmen en koesteren, ontstaan er mogelijkheden en oplossingen. Wat Gunster heeft ontdekt en ondervonden, is dat die houding niet alleen werkt in het theater, maar ook in het echte leven. ‘Het is in de kern simpel, en tegelijkertijd juist daarom lastig toe te passen.’ Zelf beschrijft hij zijn ja-maar-filosofie het liefst als een combinatie van huis-tuin-enkeuken inzichten en een zenboeddhistische levenshouding. ‘De werkelijkheid van het moment is sterker dan onze wil, onze verlangens, onze doelen. Per definitie. Het is de kunst om dát te accepteren en juist daar wat van te maken.’ Overigens legt hij er de nadruk op dat het hier niet draait om positief denken. ‘Daar heb ik niks mee. Dat je ’s morgens in de spiegel jezelf moet toespreken over hoe ­geweldig je bent... Dan kun je, vindt hij, beter volmondig tegen jezelf zeggen: ‘­Jeetje zeg, jíj bent lelijk! Tjongejonge. En dik! Dik ook!’ (Ik schiet in de lach, want dit klinkt erg grappig. Het effect, legt hij uit, is dat je dan vanzelf denkt: nou, zó erg is het nou ook weer niet... En dat is precies de ­bedoeling). Blij met een luis ‘Heb jij misschien nog een probleem?’ vraag ik de volgende dag aan een collega. Het aardige van omdenken is dat iedereen het kan leren, maar zoals met alle technieken: je moet wel oefenen. Ze vraagt wat rond en kijk eens aan, hoera, een hele waslijst problemen. ‘Oma is jarig en man heeft geen zin in schoonmoeder.’ Techniek: respecteren. Hij hoeft toch niet mee? Oma heeft op haar beurt waarschijnlijk helemaal geen zin in een bokkige schoonzoon, en zeker niet op haar verjaardag. En bedenk eens hoeveel nuttige klusjes zo’n man kan doen, in die tijd! ‘Er is luis op school.’ Techniek: accepteren. De gifoorlog tegen de luis gaan we toch niet winnen, kammen is het enige wat erop zit. Maar dan wel ’s avonds lekker op de bank, met het kind op de grond tussen je benen, voor de televisie, en een kopje thee erbij. Je moet het zien als vlooien. Frunniken. Tuttelen. Zo bezien is een terugkerende hoofdluis-epidemie en geweldige kans om de ­sociale binding tussen ouders en kinderen op te laten bloeien. Wat een ­fantastische uitvinding, die luis! ‘Moet ik nog wel twitteren?’ is de volgende vraag. Niets meer aan doen, klaar is je tweet. ‘Nou heb ik wéér nieuwe laarzen ­gekocht...’ Kom op, lieverd. Je wilt gewoon horen hoe > mooi ze zijn. omdenken Mail en win 3x 2 kaarten voor een omdenksessie Zin gekregen in deze andere ­manier van denken? Wij mogen 3x 2 kaarten weggeven à ¤ 79 om het te leren van Berthold Gunster zelf! Tijdens een wervelend ­Ja-maar kerst-seminar zet hij je op een hilarische en leerzame manier aan het omdenken. Het programma is inzichtrijk, inspirerend en onomkeerbaar effectief. Twijfelaar, beren-op-de-weg-­ denker, muts of angsthaas? Ga dan voor 20 november naar www.esta-online.nl Wanneer: donderdagavond 9 ­december 2010 in Utrecht van 19:30 tot 22 uur 20x kans op het nieuwe omdenkboek In zijn nieuwe boek past Berthold Gunster zijn omdenk-theorie toe op relaties, zakelijke én ­persoonlijke. Wil je gratis leren ­omgaan met ­betweterige schoonzussen, ­bemoeizuchtige bazen en onhandelbare kinderen? Ga voor 20 ­november naar www.esta-online.nl en maak kans op dit boek. Ik ben oké, jij bent een sukkel, Berthold Gunster, Bruna, € 19,95, 289 blz 32 23 | 10 Accepteren is het moeilijkste Een kantteking Omdenken hoeft echt niet altijd positief uit te pakken. Terwijl ik dit schrijf hoor ik op de radio een bericht over mensen die het hiv-virus als een bijzonder geschenk zien en daarom elkaar expres proberen te ­besmetten. Het lijkt me dat je dan wel een beetje dóórslaat, met je omdenken. En wat te doen met werkelijk grote problemen? Gunster geeft in zijn boek het voorbeeld van een vrouw die ontdekte dat haar man een minnares had die zwanger was. Van hem. Zij besloot hem níet subiet het huis uit te bonjouren. De man verdeelde zijn tijd tussen de twee gezinnen, en na een aantal jaren realiseerde de vrouw zich dat ze eigenlijk enorm blij was met de constructie. Zo had ze wel een gezin, maar niet die man de hele tijd om zich heen en dat kwam goed uit want daar was ze ­eigenlijk helemaal het type niet voor, altijd en eeuwig alles met z’n tweeën. Dat is natuurlijk een knap staaltje omdenken, maar niet voor iedereen weggelegd en ook niet iets wat je van de ene dag op de andere bereikt. Wat doe je trouwens als iemand van wie je houdt komt te overlijden? Of als je weet dat je nooit kinderen zult krijgen, terwijl je dat dolgraag wilde? Daar stap je ook niet overheen met een monter ‘nou ja, ik heb nou wel lekker tijd voor mijn hobby’s’. Gelukkig is dat ook niet wat Berthold ­Gunster voor ogen heeft. ‘Het is een misvatting dat je álle problemen zou kunnen kantelen in een mogelijkheid. Het probleem accepteren als probleem, dingen níet op willen lossen, accepteren dat iets gewoon heel erg ís, dat kost soms jaren van je leven. Het is de moeilijkste van de strategieën, maar ook die waar je het meest aan hebt. Dat geldt ook voor mij. Als de dingen anders gaan dan ik wil, is dat een feit. Dat echt accepteren, daar worstel ik net zo mee als iedereen. Mensen denken weleens: die man heeft zeker een heel leuk omdenk-­ leven. Dat is niet zo. Het leven is vaak pijnlijk, dat geldt voor iedereen. Maar als je je er niet tegen verzet, maakt dat het vreemd genoeg wel lichter.’ Als ik denk aan de problemen die ik in de loop der tijd met vriendinnen heb besproken, word ik er nostalgisch van. Leraren op school, tentamens, eerste banen, lekkende daken, luiers, kleuterschoentjes, paspoort kwijt, schoolkeuzes, verbouwingen, mannen, midlifecrises, pensioenvoorzieningen (het ontbreken daarvan), de piepende badkamerdeur. Die alledaagse problemen waar we ons druk om maken, terwijl het leven maar doordendert en we elk jaar ­ouder worden. Problemen zijn de geruststellende achtergrondruis van onze sociale relaties. Over tachtig jaar, als ik het mee mag maken, gaat het over de rollator die niet door de voordeur kan, de maaltijd­ bezorger die te laat komt of mijn krakende gewrichten. En die problemen ga ik dan lekker niet omdenken, want problemen zijn léuk, bedenk ik ferm. Het aardige is dat ik dan precies aan het doen ben wat ik zeg dat ik niet ga doen. Dat is nog eens omdenken.
