Bijlage 3 - Vakkenweb

Bijlage 3:
De mythe van Daidalos en Ikaros
Wie was Daidalos?
Daidalos, zo vertelt de mythe, was architect, beeldhouwer en een groot geleerde. Hij
kon vernuftige toestellen bedenken en beelden die konden bewegen. Daidalos had
echter een neef, Talos, die evenveel talent had als hij. Hij werd zo jaloers, dat hij Talos
vermoordde. De Atheense rechtbank veroordeelde hem tot verbanning. Hij mocht
voortaan geen voet meer zetten op Atheens grondgebied: een zware straf voor
Atheners, die veel van hun stad hielden. Maar talent wordt overal gevraagd. Daidalos
reisde naar Kreta en bood daar de koning zijn diensten aan. Die koning heette Minos.
Wee degene die de goden tart!
Toen Minos koning van Kreta werd, bad hij Poseidon, de god van de zee, om een
teken van zijn gunst. Hij vroeg hem een stier te zenden, die hij dan aan de zeegod zou
offeren. Er rees inderdaad een stier omhoog uit de golven, maar Minos vond die te
mooi om te doden. Hij nam een ander dier en offerde het aan Poseidon. De zeegod
was verontwaardigd en ontstak in woede. Voor straf sloeg hij Minos' vrouw Pasiphaë
met waanzin. Hij liet haar verliefd worden op de stier.
Toen Daidalos op Kreta aankwam, vroeg Pasiphaë hem om hulp. Ze wou de stier
verleiden, en of hij haar kon helpen? Daidalos maakte een van zijn bewegende beelden
en vermomde Pasiphaë zo als een koe. Op die manier verenigde zij zich met de stier.
Ze bracht een vreselijk monster ter wereld met het lichaam van een mens en het hoofd
van een stier: de Minotaurus. Tot overmaat van ramp voedde het gedrocht zich met
mensenvlees. Koning Minos vroeg Daidalos om raad. Deze bouwde een reusachtig
doolhof, waarin de Minotaurus werd opgesloten: het Labyrint.
Intussen was Minos verwikkeld geraakt in een oorlog met Athene. Met zijn
indrukwekkende vloot was bij de Atheners veruit de baas. Ze vroegen hem om vrede,
maar Minos stelde een ontzettende voorwaarde: ieder jaar moest de stad hem zeven
jongens en zeven meisjes uitleveren als voedsel voor de Minotaurus. De Atheners
moesten wel toegeven. Jaar na jaar kwamen ze de vreselijke verplichting na.
Theseus, de zoon van de Atheense koning, vond dat het zo niet langer kon. Hij reisde
met de andere jongens en meisjes mee naar Kreta, vastbesloten om het monster te
doden. Bij zijn aankomst werd Ariadne, de dochter van koning Minos, op hem
verliefd. Ze moest en zou hem redden. Weer bracht Daidalos redding met een
scherpzinnig idee. "Geef Theseus een kluwen draad mee, net z0 lang als de gangen
van het Labyrint. Theseus moet het aan de poort vastmaken en dan tijdens zijn weg
door het Labyrint geleidelijk afrollen. Dan vindt hij de weg zeker terug." Het plan
lukte. Theseus doodde de Minotaurus, kwam behouden uit het labyrint en verliet met
Ariadne het eiland. Minos was echter woedend op Daidalos. Hij sloot hem op in het
Labyrint, samen met zijn zoon Ikaros.
Ontsnapping door de lucht
De vindingrijkheid van Daidalos kende geen grenzen. Hij maakte vleugels uit
vogelveren, die hij bij elkaar hield met was. Hij bond zichzelf en zijn zoon de vleugels
om de armen. Voor het opstijgen, gaf bij Ikaros de volgende raad: "Vlieg niet te laag,
want dan kan het opspattende water de vleugels verzwaren; maar vlieg ook niet te
hoog, want dan kan de zon de was doen smetten. Enkel de middenweg is veilig."
Ze stegen op en aanvankelijk ging alles goed. Ikaros werd echter spoedig overmoedig.
Hij hoorde de vermanende stem van zijn vader niet meer. Hij steeg steeds hoger en
hoger... tot de zon de was deed smelten. Zijn vleugels vielen uit elkaar en hij stortte
met een duizelingwekkende vaart in zee. Daidalos kwam alleen aan op Sicilië.
Ikaros: voor of tegen?
De mythe van Daidalos en Ikaros vertelt heel wat meer dan alleen maar het verhaal. Er
zit bijvoorbeeld een grote tegenstelling in: de vader is verstandig en redelijk de zoon
handelt onbezonnen. Ikaros wist toch dat het gevaarlijk was zo hoog te vliegen.
Waarom was bij niet tevreden met de grenzen die zijn vader hem had opgelegd?
Wat vind jij van Ikaros' handelswijze? Was het dwaas van hem om de raad van zijn
vader in de wind te slaan? Of heb je sympathie voor zijn poging om zijn grenzen te
verleggen?
Op deze vraag hebben mensen in de loop der tijden tegenstrijdige antwoorden
gegeven.
Ikaros was hoogmoedig!
Voor de oude Grieken was het duidelijk: lkaros handelde onverantwoord. Twee ideeën
uit het verhaal waren namelijk erg belangrijk in de Griekse mentaliteit en moraal.
Ken je het spreekwoord 'hoogmoed komt voor de val? Kijk maar naar lkaros, dachten
de Grieken. En bovendien moet je toch steeds 'de gulden middenweg' kiezen en dus
extremen vermijden. De mens moet maat houden in alle dingen, dachten zij. Hij moet
niet proberen zijn beperkingen te overstijgen. Hij moet niet altijd maar meer willen.
Alle extremen zijn gevaarlijk.
Wat zijn mensen toch overmoedig! Ze willen zich zelfs meten met de goden. Deze
overmoed noemden de Grieken de hybris. Voor zo iemand waren de goden ongenadig.
Iedereen die de grenzen van het menselijk bestaan wou doorbreken, werd door de
goden zwaar gestraft.
Zo ook Ikaros. Door te hoog te willen vliegen, kwam hij op het terrein waar enkel de
goden meester zijn. Het verhaal was dus een ernstige waarschuwing tegen hoogmoed.
Ikaros was een durver
In de periode van de renaissance werd de mythe anders geïnterpreteerd. De
renaissancemens vond Ikaros juist knap: hij was nog eens een durver. Ikaros was niet
langer de overmoedige dwaas, maar de avontuurlijke, gedreven ontdekker. Voor het
avontuur durfde hij zelfs zijn leven op het spel zetten.
Ikaros in de kunst
Leonardo da Vinci was ook gefascineerd door het verhaal. Hij zag zichzelf als een
nieuwe Daidalos. Hij bestudeerde de vlucht van vogels, maakte ontwerpen van
vleugels en schetste zelf een primitieve helikopter. De plannen van Leonardo waren
onuitvoerbaar, maar ze zijn tekenend voor de nieuwe mentaliteit van durf en
onderzoek (in de renaissance). Deze ingesteldheid is typisch voor onze Europese
cultuur. Ze maakte tenslotte dat wij nu inderdaad met het vliegtuig naar de andere kant
van de wereld vliegen.
Ikaros in boeken
Dichters gebruikten het verhaal graag om hun verlangen naar mensoverstijgende
ervaringen uit te drukken. Het leven is de moeite waard als je - ook al is het maar even
- iets kunt meemaken dat alle andere mensen ontzegd blijft! Merk je het verschil
tussen de Europese drang om grenzen te verleggen en de Griekse idee van de hybris?