Powerpoint Lezing Kerst Boersma: Betaonderwijs in

bèta5
Bètaonderwijs in verandering
Kerst Boersma
ECENT 2009
bèta5
Wat is bèta5?
Commissie Nieuwe Natuurkunde
Commissie Toekomst Wiskunde Onderwijs
Commissie Vernieuwing Biologie Onderwijs
Stuurgroep Natuur, Leven, Technologie
Stuurgroep Nieuwe Scheikunde
ECENT 2009
bèta5
Opdracht OCW
• Advies over examenprogramma’s havo/vwo (B,
N, S, W, NLT)
• Op basis van een concept-context-benadering
(B, N, S, NLT)
• Beproefd op haalbaarheid en uitvoerbaarheid in
de klassenpraktijk
• Met een advies over invoering
• NLT: ontwikkelen en invoeren
ECENT 2009
bèta5
Overzicht
• Wat is de aanleiding voor de vernieuwing van de
examenprogramma’s
• Wat wordt met de vernieuwing beoogd?
• Wat is de concept-contextbenadering en waar is
die op gebaseerd?
• Wat voor gevolgen heeft de invoering van de
nieuwe examenprogramma’s voor de
klassenpraktijk en de lerarenopleiding?
Toespitsing op biologie!
bèta5
Ontwikkeling van
wetenschap en technologie
• Stormachtige ontwikkeling wetenschap en
technologie (nanotechnologie, biotechnologie,
etc.)
• Automatisering en mondialisering
• Sterke impact op persoonlijke levenssfeer
• Bètaonderwijs moet leerlingen voorbereiden op
hun deelname aan de samenleving
• Te geringe instroom in bètaopleidingen (Platform
Bèta-Techniek)
ECENT 2009
bèta5
Knelpunten in het huidige
bètaonderwijs
• Te geringe relevante, vanuit het perspectief van
leerling, samenleving en wetenschap
• Te weinig samenhang binnen en tussen vakken
• Onbevredigende aansluiting met hbo/wo
• Overladenheid: te veel aanbod, te weinig tijd
voor leerlingen om diepgaand te leren
• Niet uniek voor Nederland
ECENT 2009
bèta5
Oplossing knelpunten?
• Bijdrage vanuit de concept-contextbenadering
• Kan niet alleen door verandering van
examenprogramma’s
• Veel hang af van verdere keuzen van scholen
en docenten
ECENT 2009
bèta5
Concept–contextbenadering
Context 1
Context 2
Concept A
Concept A
• ontwikkeling van concepten
• concepten zijn ingebed in contexten
• leerlingen moeten concepten wendbaar
(= in meerdere contexten) leren gebruiken
ECENT 2009
bèta5
Wat is een context?
Context als
handelingspraktijk
Voor het
Biologie
kiezen van
(Scheikunde)
doelstellingen
Context als
situatie (of
probleem)
Voor
didactische
uitwerking
ECENT 2009
Natuurkunde
Scheikunde
NLT
bèta5
Wat is een context?
(Engestrøm, 1991; Van Aalsvoort, 2000, etc.;
Van Oers, 1998)
handelingspraktijk
huisarts
activiteit
diagnostiseren
concept
transport
ECENT 2009
bèta5
Specificeren van contexten
context
activiteit
deelnemer
huisartsenpraktijk
diagnosticeren
diagnosticeren van
longontsteking
een probleem bij het
diagnosticeren van
longontsteking
diagnosticeren
door huisarts A
diagnosticeren van
longontsteking door
huisarts A
een probleem bij het
diagnosticeren van
longontsteking door
huisarts A
ECENT 2009
bèta5
Gesitueerde karakter van
concepten (Lave; 1988; Van Weelie, 2001)
dynamiek
ontwikkeling
ecologisch
onderzoek
ecosysteem
evenwicht
populatie
levensgemeenschap
soort
ECENT 2009
natuurbeheer
bèta5
Recontextualiseren
(van Oers, 1998; 2001;Westra, 2008; Wierdsma)
Ecologisch onderzoek
Natuurbeheer
modelleren
beheren
ecosysteem 1
ecosystem 2
ECENT 2009
bèta5
Concept-contextbenadering
- in eindtermen -
Relevantie
Samenhang
Omvang
Voor leerlingen, samenleving en
vervolgonderwijs relevante typen
contexten kiezen
Richten op concepten; concepten in
meerdere contexten gebruiken
Beperken van het aantal concepten
ECENT 2009
bèta5
Concept-contextbenadering
- uitwerking in de klas -
Relevantie
Samenhang
Omvang
Voor leerlingen relevante contexten
kiezen; concepten ontwikkelen
vanuit contexten
Vanuit eenzelfde context meerdere
concepten ontwikkelen; concepten in
meerdere contexten gebruiken;
samenhang tussen concepten
uitwerken
Uitwerking van concepten inperken
ECENT 2009
bèta5
Ontwikkeling lesmateriaal
• Uittesten van haalbaarheid en uitvoerbaarheid
van de examenprogramma’s
• Door docenten van scholen, met begeleiders
• Vooral bij NLT ook gezamenlijk met uit het
docenten HO en onderzoeksinstellingen
• Didactische keuzen op basis van didactische
keuzen van docenten
• Veel didactische variatie
ECENT 2009
bèta5
Didactische keuzen
• Sinds de Commissie Deijsselbloem: de
overheid bepaalt het ‘wat’, de scholen het
‘hoe’
• Aard van doelstellingen bepaalt didactisch
speelveld
• Operationalisering van eindtermen leidt
ook tot nadere inhoudelijke uitwerking
ECENT 2009
bèta5
Ontwikkeling van examenprogramma’s (B, N, S)
Visiedocument
062009
Concept
examenprogramma
Examenprogramma
Concept syllabus/
handreiking
Experimentele
examens
Concept lesmateriaal
Lesmateriaal
ECENT 2009
Syllabus/ handreiking
bèta5
Experimentele examens
08/09 09/10 10/11 11/12
B,N, S, NLT
(havo)
B,N, S, NLT
(vwo)
W (havo)
X
W (vwo)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ECENT 2009
bèta5
Verdere planning
Oplevering
advies OCW
Parlementaire
besluitvorming
Eerste landelijk
examen havo
Eerste landelijk
examen vwo
B, N, S,(NLT)
W
december 2010
Eind 2012
2011
2013
2014
2016
2015
2017
ECENT 2009
bèta5
DUDOC
(Didactisch Universitair onderzoek
van DOCenten naar vernieuwing van
de bètavakken)
• Ondersteuning van vernieuwing met didactisch
onderzoek
• Promotieonderzoek voor leraren havo/vwo in de
bètavakken
• 2 x 10 promovendi
• 4 jaar 3 dagen per week onderzoek, 2 dagen per
week lesgeven op school
ECENT 2009
bèta5
Oplossing knelpunten -1
Vergroting relevantie
• Gebruik van contexten vergroot relevantie voor
leerlingen (Bennett et al., 2006; Kuiper, 2009) en
vervolgonderwijs
Vergroting samenhang
• Examenprogramma’s maken uitwerking van
samenhangend bètaonderwijs mogelijk
• Multipilots onder regie van SLO
• DUDOC-onderzoek naar samenhang binnen en
tussen bètavakken (Ummels, Boer, Verschut)
• Afhankelijk van uitwerking op school en in de
klas
ECENT 2009
bèta5
Oplossing knelpunten -2
Terugbrengen overladenheid
• Inperking van uitwerking van eindtermen in
syllabi
• Afhankelijk van keuzen van scholen en
interpretatie van docenten
• Gebruik maken van vrije ruimte SE
Verbeterde aansluiting met HO
• Keuze van beroepscontexten en
wetenschappelijke contexten
• Concepten als ankerpunten voor verder leren
ECENT 2009
bèta5
•
•
•
•
•
•
•
•
Implementatie nieuwe
examenprogramma’s
Koppelen aan duurzaamheidsagenda PBT
Gemeenschappelijk implementatieplan
Opschaling
Inhoudelijke en didactische professionalisering
van docenten
Schoolontwikkeling
Rol van lesmateriaal
Regionale ondersteuning
Geen beleidsarme invoering
ECENT 2009
bèta5
Gevolgen van de invoering van
de nieuwe examenprogramma’s
voor scholen en docenten (en
lerarenopleiders)
• Vakinhoudelijke vernieuwing
• Didactische vernieuwing
• Organisatorische vernieuwing
ECENT 2009
bèta5
Inhoudelijke vernieuwing
• Verbreden van kennis van beroepscontexten en
wetenschappelijke contexten (Wat zijn in 2010
voor leerlingen relevante contexten?)
• Actualiseren van natuurwetenschappelijke
kennis (Wat is in 2010 de relevante
natuurwetenschappelijke kennis?)
ECENT 2009
bèta5
Verbreden van kennis van
beroepscontexten en
wetenschappelijke contexten
• Wat zijn voor havo- en vwo-leerlingen
veelgekozen vervolgopleidingen in de
bètavakken en techniek en waar leiden die voor
op?
• Wat voor bètaonderzoek wordt (in Nederland)
uitgevoerd en welke technologie wordt
ontwikkeld?
• Wat zijn de belangrijkste maatschappelijke
vraagstukken en met behulp van welke
bètakennis worden die vraagstukken aangepakt
ECENT 2009
of opgelost?
bèta5
Actualiseren van natuurwetenschappelijke kennis
• Schoolboeken geven een gedateerd beeld van
de wetenschappelijke stand van zaken.
• Voorbeelden vanuit de biologie:
– Gedragsbiologie
– Ecologie
– Evolutie
ECENT 2009
bèta5
Didactische vernieuwing
• Hoe maak je gebruik van authentieke
contexten?
• Hoe leer je leerlingen concepten (en
vaardigheden) wendbaar te hanteren?
ECENT 2009
bèta5
concepten
vaardigheden
Gebruik maken van
authentieke contexten
Focus ontwikkelen: aandacht
richten op dat deel van de context
(of die activiteit) waaruit beoogde
concept kan worden ontwikkeld
(van Moolenbroek, Wierdsma)
Didactiseren van denk- en
werkwijzen in authentieke
contexten (Westbroek, 2005;
Prins, van Hees)
ECENT 2009
bèta5
Organisatorische vernieuwing
• Hoe werk je samenhang tussen de bètavakken
uit?
• Hoe voorkom je overladenheid?
ECENT 2009
bèta5
Samenhang tussen bètavakken
• Gemeenschappelijke kernconcepten (macromicro, maat, verandering, energie, systeem)
• Gemeenschappelijke denk- en werkwijzen
(onderzoeken, modelontwikkeling, etc.)
• Noodzakelijke voorkennis vak 1 voor vak 2 (bijv.
chemische basiskennis voor biologie)
• Contextuele samenhang (bijv. duurzame
energie, bodemsanering)
ECENT 2009
bèta5
Ontstaan van overladenheid
Commissies, OCW
te omvangrijk examenprogramma
CEVO, Cito/SLO
te ruime van interpretatie van
examenprogramma in syllabus (CE)
en handreiking (SE)
te ruime interpretatie van
syllabus/handreiking in lesmateriaal
Leermiddelenontwikkelaars
Docenten
te ruime interpretatie van
lesmateriaal bij lesvoorbereiding
Docenten en
leerlingen
bij uitvoering in de klas blijkt
overladenheid
ECENT 2009
bèta5
Onderbouw en
basisonderwijs?
• Leerlijn voor biologie en wiskunde van 4 – 18
• Uitwerking van de concept-contextbenadering
voor basisonderwijs (van Graft et al., 2008), met
voorbeeld-lesmateriaal (van Graft & Kemmers,
2009)
• Belangstelling en enkele eerste uitwerkingen bij
2e graads lerarenopleidingen
• Onderzoek in vmbo naar relatie biologie met
beroepsvoorbereidende vakken (Mazereeuw)
bèta5
Lerarenopleiding
Inhoudelijke
component
• overzicht ‘natuurwetenschap
in de samenleving’
• vakinhoudelijke cursussen
Didactische
component
• didactisering van de conceptcontextbenadering
• recontextualiseren
Organisatorische
component
• samenhang met andere
bètavakken
• voorkomen van
overladenheid
ECENT 2009