Optimale sporenelementenvoorziening en gezonde

> v oed i n g
Nieuwe ontwikkelingen
Optimale sporenelementenvoorziening en gezonde
penswerking
Tekst: Jan Ensink - Orffa Additives B.V.
Beeld: Twan Wiermans
in niet benutbare structuren. Daarnaast speelt
bij de opname van sporenelementen vanuit de
darm, concurrentie of verdringing een rol. Een
bekend voorbeeld hiervan is dat de opname
van sporenelementen zoals koper en mangaan
verslechteren als het rantsoen relatief veel ijzer
bevat.
Categorieën
De voorziening van sporenelementen, zoals koper en zink wordt regelmatig onderschat, maar
is essentieel voor een optimale gezondheid en prestaties.
Het is algemeen bekend dat sporenelementen
van groot belang zijn voor optimale prestaties
en een gezonde veestapel. Daarom worden
al sinds vele jaren sporenelementen zoals
koper en zink verstrekt via krachtvoeders
of mineralenmengsels. Sinds kort is een
nieuwe generatie sporenelementen in de EU
beschikbaar, namelijk de hydroxy-sporenelementen. Deze kennen specifieke eigenschappen
op zowel pens als dierniveau.
De voorziening van sporenelementen, zoals
koper en zink wordt regelmatig onderschat,
maar is essentieel voor een optimale gezondheid en prestaties. Dit komt mede doordat
sporenelementen complexe functies in het
metabolisme hebben en tekorten leiden
tot diverse (niet specifieke) gezondheidsproblemen zoals kreupelheid, verminderde
6 | www.melkveebedrijf.NL / nr 1 / januari 2014 / voeding
vruchtbaarheid en een verminderde uiergezondheid. Om tekorten te voorkomen is een
optimale voorziening van sporenelementen
noodzakelijk.
Behoefte en opname
De opname van sporenelementen door het
lichaam is afhankelijk van diverse factoren. De
behoefte aan sporenelementen op dierniveau
is o.a. afhankelijk van productieniveau, leeftijd,
ziekte(druk) en stress. Het verstrekte rantsoen
is ook een belangrijke factor. In ruwvoeders is
het gehalte aan sporenelementen veelal moeilijk in te schatten. Onderzoek kan uiteraard uitwijzen welke hoeveelheden aanwezig zijn. Een
probleem hierbij is echter dat vaak onduidelijk
is of het dier deze gevonden sporenelementen
ook daadwerkelijk kan opnemen vanuit de
darm, omdat ze bijvoorbeeld gebonden zitten
Sporenelementen zijn van nature aanwezig
in grondstoffen en ruwvoeders, maar worden
veelal aangevuld met toegevoegde varianten
in krachtvoeders en/of mineraalmengsels.
Toegevoegde sporenelementen zijn traditioneel onder te verdelen in twee categorieën:
anorganisch (zoals kopersulfaat) of organisch
gebonden varianten.
Organische sporenelementen, ook wel bekend
als chelaten worden ingezet ter verbetering
van de opname van de sporenelementen
vanuit de darm. Dit om bijvoorbeeld vruchtbaarheid of klauwgezondheid verder te
ondersteunen.
Naast de twee genoemde categorieën is
sinds kort een nieuwe categorie beschikbaar,
namelijk de hydroxy-sporenelementen. Deze
nieuwe vorm van sporenelementen kent
grote voordelen, zoals pensstabiliteit en een
optimale opname in de darm. Deze opname
is gelijkwaardig aan organische sporenelementen. Hydroxy-sporenelementen worden
vermarkt onder de naam IntelliBond en worden
sinds 1996 reeds met succes ingezet in de VS
en Canada.
Effecten op de pens
Om de pens goed te laten functioneren zijn
sporenelementen noodzakelijk. Pensmicroben
hebben namelijk een minimale hoeveelheid nodig om goed en efficiënt te kunnen
functioneren. De benodigde hoeveelheid voor
de pensmicroben is echter zeer beperkt. Ruwvoeders voorzien voldoende in deze behoefte.
Omdat de behoefte aan sporenelementen van
het dier zelf hoger is dan van de pens, is het
noodzakelijk om extra sporenelementen aan
te bieden. Onderzoeken laten echter zien dat
deze extra hoeveelheid negatief kan werken
op de pensfermentatie. De effecten zijn echter
wel afhankelijk van de gebruikte categorie van
sporenelementen.
Figuur 1: Oplosbaarheid van hydroxy-zink en zinksulfaat in de pens van stieren en
het effect op de vluchtigevetzuurproductie in de pens (laag en hoog: 30 en 90 ppm
toegevoegd zink in het rantsoen, controle: zonder toegevoegd zink).
Figuur 1 laat zien wat de effecten zijn van 2
verschillende categorieën sporenelementen op
penswerking. De effecten van gangbaar aan
het voer toegevoegd (anorganisch) zinksulfaat
is vergeleken met hydroxy-zink. Resultaten
laten zien dat hydroxy-zink nauwelijks oplost
in de pens, waardoor minder opgelost zink in
de pens aanwezig is. Zinksulfaat lost echter
relatief makkelijk op in de pens. Als gevolg van
deze hoge niveaus opgelost zink produceert de
pens minder vluchtige vetzuren. Deze vetzuren
zijn de energieleveranciers voor herkauwers.
Een verlaagde vluchtigevetzuurproductie in
de pens betekend minder energie beschikbaar
voor o.a. melkproductie en groei.
Aanvullend hierop is uit ander onderzoek
gebleken dat de drogestofafbraak in de pens
verlaagd wordt door anorganische sporenelementen (sulfaatvarianten). Dit verklaart
mede de eerder genoemde lagere productie
van vluchtige vetzuren in de pens. In hetzelfde
onderzoek bleek de drogestofafbraak hoger
te zijn als gebruik werd gemaakt hydroxysporenelementen. Het pensmilieu ondervond
ook in dit onderzoek geen negatief effect van
de hydroxy-sporenelementen in tegenstelling
tot de momenteel gangbare anorganische
sulfaat varianten.
Beschikbaarheid op
dierniveau; na de pens
Doel van het toevoegen van sporenelementen
is uiteraard om beter in de behoefte van
het dier te voorzien. Na het passeren van de
pens arriveren de sporenelementen in de
darm om opgenomen te worden door het
lichaam. Hoewel hydroxy-sporenelementen
pensstabiel zijn dienen ze uiteraard wel
opgenomen te worden door het lichaam.
Uit diverse onderzoeken is gebleken dat
hydroxy-sporenelementen zeer goed worden
opgenomen. Vergeleken met anorganische
bronnen van koper of zink kan de hoeveelheid
opgenomen sporenelementen uit hydroxysporenelementen zelfs 200 procent zijn. Dit
is zeker mogelijk als de behoefte van het dier
zeer hoog is door een tekort of als het rantsoen
nutriënten bevat die concurrerend werken met
de opname van koper of zink.
Effecten
Eenmaal opgenomen door het lichaam worden
sporenelementen gebruikt voor allerlei com-
Figuur 2: Melkproductie in kg gedurende de eerste 12 weken van de lactatie. De
behandelingen bestaan uit 3 verschillende bronnen van sporenelementen: hydroxy,
anorganisch (sulfaatvarianten) en de combinatie van organisch (chelaten) met
anorganisch.
plexe processen in het lichaam. Een optimale
voorziening van sporenelementen resulteert
in een verbeterde weerstand en een optimale
gezondheid. Bekende effecten zijn verbetering
van klauwgezondheid, vruchtbaarheid en
haarkleed. Om te voorzien in sporenelementen
kon tot voor kort gebruik worden gemaakt van
anorganische en organisch gebonden sporenelementen. Vanaf heden dus ook van hydroxysporenelementen. Elk van deze varianten van
sporenelementen is getest op melkkoeien.
Dieren kregen sporenelementen verstrekt in de
vorm van hydroxy, anorganisch of organisch. In
deze laatste groep is een combinatie gemaakt
van zowel anorganisch als organisch; een
veel gebruikte methode waarbij gedeeltelijke
vervanging door organisch veelal een keuze op
basis van kostprijs is.
Figuur 2 laat de melkproductie van dit onderzoek zien. De hydroxy-groep presteerde met
gemiddeld 46,6 kg als beste gedurende de
eerste 12 weken van de lactatie, gevolgd door
de combinatie met organisch (45,7 kg) en de
anorganische groep (45,3 kg). Verschillende
bloedwaarden als parameters voor weerstand
lieten hetzelfde beeld zien. Ook hier scoorde
de hydroxy-groep het hoogst gevolgd door de
combinatie met organisch en anorganisch.
Hydroxy-sporenelementen zijn pensstabiel.
Hierdoor kennen ze geen negatief effect op de
werking van de pens. Tevens is de opname in
de darm zeer goed te noemen, vergelijkbaar
met organische varianten (chelaten), wat
van belang is voor een optimale gezondheid
en productie. De hydroxy-sporenelementen
kennen een zeer gunstige kostprijs ten opzichte
van andere goedbeschikbare bronnen zoals
organisch gebonden sporenelementen. <
www.melkveebedrijf.NL / nr 1 / januari 2014 / voeding |
7