Doe de test: wat is wat?

aandoeningen van de huid 3939
ALARM
SIGNALEN
VAN DE
HUID
Doe de test: wat is wat?
Tekst Els Put
1
2
3
4
5
6
7
8
A. Contactallergie B. Rash C. Decubitus D. Frictieletsel E. Smetten F. Hematoom G. Necrose H. Melanoom
mei 2012 | nursing
mei 2012 | nursing
40 huid
Foto’s: prof. dr. An Goossens, contactallergologe en prof.
dr. Marjan Garmyn, dermatologe, het Wondzorg Support
Team, Universitaire Ziekenhuizen Leuven en Geert Vanwalleghem, verpleegkundig specialist wondzorg, decubitus
en valpreventie, H.-Hartziekenhuis Roeselare-Menen (B).
2. Fotocontactallergische reactie op ketoprofen.
1. Rash op de onderarm.
1
Rash of huiduitslag
Wat zie je De rash start met urtica-
ria en jeuk over grote delen van het
lichaam. Urticaria of netelroos herken
je aan bleekroze bultjes op de huid.
Wat is het Rash is een allergische
reactie van het onmiddellijke type en
treedt meestal op enkele minuten tot
uren na contact met het product (via
huid, slijmvliezen) of inname/toediening (oraal, intraveneus).
Wat is de oorzaak Een allergie is een
extreme verdedigingsreactie van het immuunsysteem op een lichaamsvreemde
stof, bijvoorbeeld een geneesmiddel.
De precieze oorzaak van een rash is
soms moeilijk te achterhalen. Diagnosticering gebeurt meestal via priktests
met onmiddellijke aflezing en/of het
opzoeken van circulerende antistoffen
in het serum van de patiënt.
Waarom is het een alarmsignaal?
Een ernstige allergische rash kan zich
uitbreiden naar een veralgemeende allergische en toxische reactie met shock
en overlijden tot gevolg.
Wat doe je Wanneer de patiënt naast
de huidreactie ook tekenen vertoont
van zwelling van de slijmvliezen en het
gevoel heeft te stikken of minder alert
nursing | mei 2012
en minder bewust wordt, bel dan onmiddellijk het medische urgentieteam.
Naast het ondersteunen van de vitale
functies, bestaat de behandeling uit het
toedienen van corticosteroïden.
Controleer of de patiënt een allergiekaartje heeft. Vraag hem of hij allergisch is voor een stof of product, welke
medicatie hij recent ingenomen heeft,
et cetera. Meld deze gegevens aan de
arts.
Extra informatie Het is belangrijk om
herhaling van de reactie te voorkomen.
Een gerichte anamnese met vragen
naar recente medicatie, insectenbeten,
laatste maaltijden en activiteiten, en het
uitvoeren van tests kunnen de oorzaak
aan het licht brengen. De patiënt moet
levenslang het contact met dit product
vermijden. Adviseer hem altijd zijn allergiekaartje bij zich te dragen.
2
Contactallergie
Wat zie je Een eczeem op de
plaats van contact met het allergeen: de huid is rood met papeltjes of
blaasjes (vesikels) en jeukt. Het eczeem
wordt allergisch contacteczeem of allergische contactdermatitis genoemd.
Soms zie je ook blaren, schilfers of
kloven. De vorm of de locatie van de
huidreactie vertelt soms al veel over de
oorzaak, bijvoorbeeld een huidreactie
op de plaats van een spijkerbroekknoop, een huidzone die behandeld
werd met een crème.
Wat is het Een contactallergie is een
allergische huidreactie die optreedt
verschillende uren of dagen na lokaal
contact met een product, zoals een zalf
of crème, pleister, sieraden, haarkleurmiddelen, et cetera. Het oorzakelijk
product is meestal al een tijdje in
gebruik door de patiënt. (Verschil met
de rash is de snelheid van optreden:
de contactallergische reactie is vaak
pas na dagen zichtbaar, de rash verschijnt onmiddellijk.)
Wat is de oorzaak Kleine scheikundige moleculen dringen de huid
binnen, binden zich met eiwitten in
de huid en vormen zo het allergeen.
T-lymfocyten kunnen een specifieke
receptor voor dat allergeen dragen
en de huidreactie veroorzaken. Als
blootstelling aan zonlicht de reactie
uitlokt, spreken we van fotoallergisch
contacteczeem.
De diagnosestelling gebeurt door
plaktests of patch tests, eventueel in
combinatie met UV-licht (fotopatch
tests). De tests blijven twee dagen
op de rug en worden na twee en vier
dagen afgelezen.
aandoeningen van de huid 41
4. Smetten/vochtletsel door incontinentie.
3. Decubitus.
Waarom is het een alarmsignaal Een
contactallergie vermindert of verdwijnt
niet, maar zal bij herhaald contact
steeds heviger worden. Het oorzakelijk
product vermijden is de enige doeltreffende behandeling.
Wat doe je Onmiddellijk
Verwijs de patiënt naar een huidarts
voor het stellen van de diagnose en het
uitvoeren van plaktests. De huidarts
kan ook lijsten met te mijden en toegestane producten opstellen en helpen
zoeken naar alternatieven daarvoor.
Daarna Vermijd het verdere gebruik
van het allergeen bij de zorg voor deze
patiënt.
Controleer of de patiënt in het bezit is
van een allergiekaartje of –lijst.
3
Drukletsel of
decubitus
Wat zie je Bij beginnend
drukletsel zie je een goed afgelijnde
circulaire roodheid, meestal op een
beenderig uitsteeksel.
Een drukletsel kan zich ook tonen als
een blaar: dan is de bovenste huidlaag
losgekomen van de onderliggende
huidlagen. De blaar is gevuld met
sereus vocht, of een zeldzame keer met
bloederig vocht. Dan spreken we van
een decubituswond categorie II. Meer
informatie over alle vier categorieën
van decubitus vind je op www.decubitus.be en www.wcs.nl.
Wat is het Het afsterven van huid en/of
onderliggende weefsels.
Wat is de oorzaak? Druk- of schuif-
krachten op het lichaam drukken de
bloedvaatjes die de huid en de weefsels
voeden dicht. Zo ontstaat het afsterven
van de huid, onderhuids weefsel en
spieren.
Waarom is het een alarmsignaal Een
drukletsel is pijnlijk voor de patiënt,
het verlengt de ligduur en vertraagt het
algemeen herstel van de patiënt. Het
verhoogt de mortaliteit en de morbiditeit.
Wat doe je Je start of drijft de preven-
tiemaatregelen op om drukletsels te
voorkomen volgens het protocol in de
instelling.
Je start of past de wondzorg aan volgens
het behandelingsprotocol in de instelling.
4
Beginnend vochtletsel of smetten
Wat zie je? Diffuus verspreide
huidletsels, soms als kopie van elkaar
(kopieletsel of spiegelletsel). Voorkeurlocaties zijn huidplooien, bilnaad,
peri-anale regio. De wond is altijd
oppervlakkig, de wondranden zijn
onregelmatig en niet scherp begrensd.
De kleur is glanzend en varieert van
rood tot purper, de omgevende huid is
wit-roze door maceratie.
Wat is het? Wat is de oorzaak? Aantasting van de huid door vocht (wondvocht, transpiratie, urine, feces).
Waarom is het een alarmsignaal? Een
beginnend vochtletsel kan evolueren
naar een uitgebreide, geïnfecteerde
wond. Omdat het een oppervlakkige
wond is, is deze erg pijnlijk voor de
patiënt.
Wat doe je Was de huid met ruim water en weinig zeep. Gebruik zeep met
een neutrale pH of reinigingsschuim
bij stoelgang of diarree.
Droog de huidplooien al deppend.
Behandel de huid met zinkolie, een
barrièrecrème of -spray. Tussen de
huidplooien breng je verbandgaas aan.
Vermijd huid op huid contact en probeer transpiratie te voorkomen.
Probeer de oorzaak weg te nemen of te
vermijden.
Volg het incontinentiebeleid van je
instelling en/of de richtlijn Smetten.1
mei 2012 | nursing
42 huid
5. Frictieletsel door zwelling onder
verband (na heupoperatie).
5
Frictieletsel
Wat zie je Een oppervlakkige
wond met vage, niet-afgelijnde
randen, rood van kleur en met weinig
exsudaat. Een frictieletsel kan zich ook
tonen als een blaar, bijvoorbeeld bij
knellende schoenen.
Wat is het, wat is de oorzaak Frictie-
letsels ontstaan door wrijving onder
meer door manipulatie van de patiënt of
door dwangmatige handelingen van de
patiënt.
Waarom is het een noodsignaal? Het
iseen open wond, en vraagt dus adequate
behandeling en verzorging. Door zo
snel mogelijk de oorzaak te achterhalen,
kun je bijkomend letsel (zoals infectie)
voorkomen.
Wat doe je Probeer wrijving te voorko-
men door correcte verplaatsingstechnieken (glijmat, patiëntenlift) te gebruiken.
Wrijving ter hoogte van de huid
voorkom je door een PU-film (poly
urethaan) aan te brengen. De wrijving
wordt dan opgevangen door de PU-film
en niet door het epiderm. Je mag de PUfilm alleen gebruiken bij frictieletsels,
niet als preventie voor drukletsels, want
de film geeft geen vermindering van
druk- en schuifkrachten. Behandel de
wond volgens het wondprotocol.
nursing | mei 2012
6. Melanoom.
6
Huidtumor
Wat zie je Een rode of gepig-
menteerde huidafwijking.
Wat is het Een woekering van huidcel-
len.
Wat is de oorzaak Intensieve blootstel-
ling aan de zon gedurende vele jaren is
een van de factoren die meespelen in
het ontstaan van huidkanker. Personen
met een licht huidtype lopen meer kans.
Waarom is het een alarmsignaal Som-
mige huidtumoren kunnen metastaseren en zijn levensbedreigend. Snelle
signalering en behandeling is daarom
noodzakelijk.
Wat doe je Vraag de patiënt of hij weet
dat hij een vlekje heeft, of dat de laatste
tijd veranderd is, en of hij daarvoor
al bij een arts is geweest. Niet elke
huidverkleuring is een kwaadaardige
huidtumor, maak de patiënt daarom
niet nodeloos ongerust. Maar laat
vlekjes - zeker wanneer ze van uitzicht
veranderen – altijd controleren door
een arts.
Rapportage Noteer het verdachte
vlekje, indien nog niet gekend, in het
patiëntendossier en vraag de behandelend arts ernaar te kijken.
7. Necrose bij een diabetische voet.
Extra informatie Check vooral bij
alleenstaande patiënten de huid op
onregelmatigheden, met name op
plaatsen die zij zelf niet kunnen zien.
7
Huidnecrose
Wat zie je Een zwarte vlek of
korst op de huid.
Wat is het Het afsterven van de epidermis en eventueel van de onderliggende
weefsels.
Wat is de oorzaak Huidnecrose heeft
meestal een vasculaire oorzaak en komt
voornamelijk voor aan de onderste
ledematen. Een embolie, bijvoorbeeld
een cholesterolembolie of een septische
embolie, kan aan de basis liggen van
de verminderde bloedvoorziening.
Ook op de injectieplaats van een heparineinjectie kan een necrosevlekje ontstaan. Een grote onderhuidse bloeding
kan de doorbloeding naar het epiderm
verhinderen waardoor aan de huidoppervlakte een necrosekorst ontstaat.
Waarom is het een alarmsignaal Om
de necrose te kunnen behandelen,
moet eerst de oorzaak gekend zijn. Bij
onderliggend arterieel lijden is herstel
immers alleen mogelijk na herstel van
de bloeddoorstroming.
aandoeningen van de huid 43
Hartelijk dank aan dr. Mieke Flour,
kliniekhoofd dermatologie en prof.
dr. An Goossens, contactallergologe,
Universitaire Ziekenhuizen Leuven (B),
aan Adinda Toppets en Kris Bernaerts,
wondzorgverpleegkundigen Wondzorg Support Team, Universitaire Ziekenhuizen Leuven (B) en Karin Timm
MA ANP, verpleegkundig specialist
intensieve zorg, polikliniek dermatologie IJsselland Ziekenhuis, Capelle
a/d Ijssel (NL) en eindredacteur WCS
Nieuws.
8. Hematoom door trauma.
Wat doe je: Vraag de huis- of huidarts
om de wond te beoordelen en de verdere
behandeling te plannen (bijvoorbeeld
het onderliggend hematoom te verwijderen, de bloedstolling te controleren). Houd de necrosekorst droog en
bescherm deze met een absorberend
kompres. Omdat de oorzaak meestal vasculair is, vindt alleen een debridement
plaats (met een hydrogel of mechanisch)
na advies van een wonddeskundige of arts.
Indien mogelijk wordt het debridement
gepland na eventuele revascularisatie
(een operatieve ingreep waarbij de doorbloeding hersteld wordt).
Rapportage Heeft een patiënt letsels
aan de onderste ledematen die niet
willen helen, verzoek dan de arts om
de vasculaire toestand van de patiënt te
laten nakijken.
8
Uitgebreid
hematoom
Wat zie je Eén of meerdere
grote onderhuidse bloeduitstortingen of
blauwe plekken.
Wat is het Onderhuids bloedverlies dat
zichtbaar is door de huid.
Wat is de oorzaak Bijvoorbeeld ontrege-
ling van de bloedstolling door medicatie
of door een tekort aan bloedplaatjes,
een trauma, ‘fragiele’ huid.
Waarom is het een alarmsignaal Het
bloedverlies kan relatief groot zijn, de
oorzaak vraagt medische aandacht.
Wat doe je Meld je observatie bij de
arts. Vraag de patiënt of controleer of
hij bloedverdunners gebruikt.
Rapportage Noteer je observatie in
het patiëntendossier: vermeld lokalisatie en uitgebreidheid.
Extra informatie De plaats van het
hematoom geeft informatie over het
trauma dat de bloeduitstorting heeft
veroorzaakt (denk aan de binnenkant
van de bovenarm wanneer je een
patiënt daar steunt om te gaan zitten
of staan). Dit herkennen helpt je om
nieuwe hematomen te voorkomen.
Belangrijk is ook alert te zijn op
‘onbekende’ trauma’s (bijvoorbeeld
een oudere die niet meer weet dat
hij gevallen is), op mishandeling en
op nog niet gediagnosticeerde stollingstoornissen. Grote onderhuidse
bloedingen kunnen een pigmentatie
nalaten, of een contourverandering
of indeuking van de huid door een
verlittekening van het onderhuids
vetweefsel.
Literatuur
1 www.venvn.nl > Over V&VN > Vereniging > Commissie Legitimering
Richtlijnen (onder Bestuurscommissie)
> Richtlijn Smetten.
2 European Wound Management Association (EWMA). Position Document: Management of wound infection. London:
MEP Ltd, 2006.
3 European Wound Management Association (EWMA). Position Document:
Identifying criteria for wound infection.
London: MEP Ltd, 2005.
4 Vliegher K De, Handboek Wondzorg 2/e
(onder redactie van het Wit-Gele Kruis
Vlaanderen), Elsevier Gezondheidszorg,
2009.
5 Ausloos K, Brismoutier M, Cuyvers A,
Heyman H, Toppets A, Van Genechten
N, Differentiatieschema voor letsels,
Werkgroep Drukletsels WCS België,
2006.
mei 2012 | nursing