Elektrische en magnetische velden

Elektrische en magnetische velden
10 veelgestelde vragen
EnergieNed
Elektrische en magnetische velden
10 veelgestelde vragen
EnergieNed
januari 2003
|2|
Inleiding
Elektriciteit is nauwelijks meer weg te denken uit onze samenleving. Dankzij het grote aantal toepassingen en het feit dat
het vrijwel altijd beschikbaar is, kunnen we eigenlijk niet meer
zonder.
|
Overal waar elektriciteit is, ontstaan ook elektrische en magnetische velden. Eind jaren zeventig vroegen wetenschappers zich af
of deze velden schadelijk zouden kunnen zijn voor onze gezondheid en met name bepaalde vormen van kanker zouden kunnen
veroorzaken. Sindsdien is er veel onderzocht en is er veel meer
duidelijk geworden en eventuele gevolgen voor de gezondheid.
De hoofdconclusie na meer dan 20 jaar wetenschappelijk onderzoek luidt dat het onwaarschijnlijk is dat elektrische en magnetische velden – veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening –
bepaalde ziekten (met name leukemie bij kinderen) kunnen
veroorzaken. Ook de Nederlandse Gezondheidsraad – het adviesorgaan voor de Nederlandse regering – is tot die conclusie
gekomen.
Energiebedrijven worden regelmatig benaderd met vragen hierover. In deze brochure vindt u de antwoorden op de meest
gestelde vragen. In deze brochure beperken we ons tot de elektrische en magnetische velden veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening. Deze velden zijn overal aanwezig waar elektriciteit
opgewekt, getransporteerd, gedistribueerd of gebruikt wordt. We
vinden deze velden dus bij hoogspanningslijnen, transformatorhuisjes en ondergrondse elektriciteitskabels, maar ook bij alle
elektrische apparaten thuis, in de winkel en op het werk.
Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft,
kunt u terecht bij uw energieleverancier.
|3|
1 Wat zijn elektrische en magnetische velden?
Het woord “veld” is een natuurkundige uitdrukking, die de
invloed van een voorwerp op zijn omgeving weergeeft. Een
voorbeeld: de warmte die door een warmtebron wordt afgegeven zouden we een “warmteveld” kunnen noemen. Zo bestaan
er ook elektrische en magnetische velden. Een elektrisch veld
ontstaat wanneer er een verschil in spanning is tussen een
voorwerp en zijn omgeving. Een magnetisch veld ontstaat wanneer er een elektrische stroom loopt. Met andere woorden:
overal waar elektriciteitsleidingen zijn, zijn elektrische velden.
Als er door deze leidingen ook stroom loopt ontstaat er ook een
magnetisch veld. Hetzelfde geldt voor elektrische apparaten.
Elektrische en magnetische velden kunnen we meestal niet zelf
zien of voelen, de sterkte van deze velden kan wel worden
gemeten. De sterkte van de velden is afhankelijk van de aanwezige spanning (elektrisch veld) of de stroomsterkte (magnetisch
veld), maar is ook sterk afhankelijk van de afstand tot de bron.
Net zoals bij een warmtebron geldt voor elektrische en magnetische velden: hoe groter de afstand, des te sneller neemt de
veldsterkte af. Op twee meter afstand van een elektriciteitsleiding is de veldsterkte vier keer zo laag als op één meter
afstand.
2 Zijn velden veroorzaakt door de elektriciteitsvoorziening vergelijkbaar
met de velden veroorzaakt door GSM, radar en radio- en televisiezenders?
Er zijn verschillende soorten velden. Er zijn twee categorieën:
statische velden, meestal natuurlijk van oorsprong en wisselvelden, meestal kunstmatig van oorsprong.
Statische velden
Het magnetisch veld van de aarde laat een kompasnaald naar
het noorden wijzen, terwijl een onweersbui een sterk elektrisch
veld veroorzaakt. Deze natuurlijke velden zijn statische velden:
de richting verandert niet.
|4|
|
Wisselvelden
Bij de elektriciteitsvoorziening ontstaan wisselvelden: de richting van het veld wisselt 50 maal per seconde. Hoewel dit veel
lijkt, vallen deze velden in de categorie “extreem-laagfrequente
velden”. Er zijn namelijk ook velden die miljoenen of miljarden
malen per seconde van richting veranderen. Radio- en televisiezenders, het GSM-netwerk, de magnetron en radar gebruiken
dergelijke hoogfrequente velden. Deze hoogfrequente velden
zijn van een geheel andere orde en niet vergelijkbaar met de
velden veroorzaakt door de energievoorziening. Aan deze velden worden daarom ook andere eisen gesteld.
3 Zijn elektrische en magnetische velden schadelijk voor de gezondheid?
Na meer dan twintig jaar wetenschappelijk onderzoek is het
niet erg waarschijnlijk gebleken dat elektrische of magnetische
velden in de woon- en werkomgeving schadelijk zijn voor de
gezondheid. Onderzoek met proefdieren, celkweken en vrijwilligers hebben nog nooit een verband tussen blootstelling aan
deze velden en verschillende ziekten kunnen aantonen. Er is
ook geen enkel biologisch mechanisme bekend, dat verklaart
hoe een bepaalde ziekte kan ontstaan door blootstelling aan
elektrische of magnetische velden.
Daarnaast zijn er veel bevolkingsonderzoeken uitgevoerd (epidemiologische studies), waarbij een mogelijk statistisch verband tussen bijvoorbeeld blootstelling aan magnetische velden
en verschillende ziekten wordt onderzocht. Er wordt dan bijvoorbeeld nagegaan of in woningen in de buurt van hoogspanningslijnen vaker bepaalde vormen van ziekten voorkomen dan
in woningen waar geen hoogspanningslijn is.
De meeste bevolkingsonderzoeken laten geen statistische relatie zien tussen het wonen bij hoogspanningslijnen en wat voor
ziekte dan ook, zoals bijvoorbeeld het in 2000 gepubliceerde
grootschalige onderzoek uitgevoerd door een groep Britse
onderzoekers (United Kingdom Childhood Cancer Study
Investigators). Enkele onderzoeken laten wel een zeer zwakke
statistische relatie zien tussen het wonen bij hoogspannings
lijnen en leukemie bij kinderen. De resultaten van deze onder|5|
zoeken spreken elkaar echter ook op verschillende punten
tegen. Het meest waarschijnlijk is dat de gevonden relaties
worden veroorzaakt door andere factoren, of een gevolg zijn
van fouten in blootstellingsschatting, of berusten op toeval.
De Nederlandse Gezondheidsraad komt eveneens tot deze
conclusie.
4 Hebben elektrische en magnetische velden dan geen enkele invloed
op ons lichaam?
Uit onderzoeken in laboratoria met proefdieren, menselijke vrijwilligers en celkweken is gebleken dat zeer sterke velden wel
van invloed zijn. Sterke velden kunnen het netvlies van het oog
prikkelen, waardoor er schijnbaar lichtflitsen worden waargenomen. Hetzelfde effect is waarneembaar als tegen het oog
wordt gedrukt. Dit is niet schadelijk, wel hinderlijk. Extreem
sterke velden kunnen zenuwen prikkelen en daardoor spieren
ongecontroleerd laten bewegen. Dit kan hinderlijk zijn en
mogelijk ook ongelukken veroorzaken, maar het leidt niet tot
ziektes. Deze sterke en extreem sterke velden komen in de
woon- en normale werkomgeving niet voor.
5 Zijn er door de overheid wettelijke grenzen gesteld aan veldsterkten
waaraan mensen worden blootgesteld?
Nee, maar er zijn wel grenswaarden door diverse adviserende
instanties voorgesteld. Deze grenswaarden moeten mensen
beschermen tegen ongewenste effecten van sterke velden,
zoals het prikkelen van zenuwen en het laten bewegen van
spieren. De grenswaarden zijn gebaseerd op wat er bekend is
uit de wetenschappelijke publicaties.
Internationaal is het belangrijkste adviesorgaan ICNIRP (afkorting van International Commission on Non-Ionizing Radiation
Protection). Deze commissie adviseert aan het milieuprogramma van de Verenigde Naties. In Nederland is de Gezondheidsraad het adviesorgaan aan de Nederlandse overheid. Zowel
ICNIRP als de Gezondheidsraad hebben een advies uitgebracht met grenswaarden voor blootstelling van mensen aan
|6|
elektrische en magnetische velden van de elektriciteitsvoorziening. De grenswaarden zijn meer dan vijf keer zo laag als
de waarde waarbij deze effecten in de allerlichtste vorm kunnen optreden.
|
6 Ik woon (of wil gaan wonen) in een huis vlak bij een hoogspanningslijn.
Is dat schadelijk voor mijn gezondheid?
Het is onwaarschijnlijk dat elektrische of magnetische velden in
de woonomgeving schadelijk zijn voor de gezondheid (zie antwoord vraag 3). In Nederland zijn de veldsterkten van de elektrische en magnetische velden onder hoogspanningslijnen in
de buurt van woningen lager dan de voorgestelde grenswaarden (zie antwoord vraag 5) van de Gezondheidsraad en
ICNIRP.
7 Hoe sterk is het elektrische en het magnetische veld in de buurt
van een hoogspanningslijn?
De sterkte van het elektrisch veld hangt af van de elektrische
spanning op de lijn, en van de afstand tot de lijn. Het veld
wordt afgeschermd door de woning zelf en bijvoorbeeld ook
door bomen. De sterkte van het magnetisch veld hangt af van
de sterkte van de stroom door de draden en van de afstand tot
de lijn (zie antwoord vraag 1). Het veld wordt niet afgeschermd
door de woning of bomen. De veldsterkte in woningen vlakbij
hoogspanningslijnen kan iets hoger zijn dan in andere woningen, maar is altijd veel lager dan de voorgestelde grenswaarden (zie antwoord vraag 5 en 6).
8 Mijn huis staat vlakbij een transformatorhuisje. Is dat schadelijk voor
mijn gezondheid?
Transformatorhuisjes veroorzaken niet of nauwelijks hogere
elektrische of magnetische velden in de woning. Het elektrisch
veld wordt door het huisje zelf volledig afgeschermd. Het magnetisch veld is vlakbij de wand van het huisje lager dan de
voorgestelde grenswaarden. Het magnetisch veld is al op
|7|
enkele meters afstand van het huisje vergelijkbaar met veldsterkten in huis.
9
Waarom liggen hoogspanningslijnen niet allemaal onder de grond?
Veel hoogspanningsverbindingen zouden in principe ondergronds uitgevoerd kunnen worden. Kabels blijken in de praktijk
echter storingsgevoeliger, de kans op beschadiging bij bouwactiviteiten is groter en bovendien zijn kabels ook veel duurder.
Zeker voor langere afstanden verdienen bovengrondse lijnen
daarom de voorkeur.
Ook kabels veroorzaken overigens een elektrisch en een magnetisch veld. Het elektrisch veld van een kabel wordt door de
kabel zelf volledig afgeschermd. Het magnetisch veld van een
kabel kan direct boven de kabel vaak hoger zijn dan bij bovengrondse lijnen, omdat de afstand tot de kabel veel kleiner is.
10 Wat is de visie van de energiebranche op elektrische en magnetische
velden?
De energiebranche speelt zoveel als mogelijk is op de wensen
van de samenleving. Mocht het maatschappelijk gewenst zijn
de elektrische en magnetische velden drastisch terug te brengen om elk eventueel risico te vermijden, dan zijn hieraan hoge
kosten verbonden.
Volgens de energiebranche is het op dit moment niet nodig wijzigingen aan te brengen in de elektriciteitsnetten. De resultaten
van het wetenschappelijk onderzoek bevatten daarvoor geen
aanleiding. De branche zal de wetenschappelijke ontwikkelingen op dit terrein nauwgezet blijven volgen vanuit de verantwoordelijkheid naar de maatschappij en de eigen medewerkers
die vanwege hun werk vaak aan hogere elektrische en magnetische velden worden blootgesteld.
|8|
EnergieNed
Utrechtseweg 310
6812 AR Arnhem
Postbus 9042
6800 GD Arnhem
Telefoon 026 - 356 94 44
Fax 026 - 446 01 46
E-mail [email protected]
Internet www.energiened.nl