Verstopping bij kinderen - Maag Lever Darm Stichting

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Verstopping
bij kinderen
De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst ­mogelijke
zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de ­Nederlandse Vereniging
van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure ­bevat algemene informatie, waaraan
niet zonder meer medische ­conclusies voor een individuele situatie kunnen
­worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u
Inhoud
Verstopping bij kinderen
dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener.
De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor ­mogelijke
Een verhaal uit de praktijk
4
Wat is verstopping bij kinderen?
5
De spijsvertering
5
De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke
Wat is normale ontlasting?
6
­organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te
Wat is verstopping?
7
onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure ­verstrekte informatie,
terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.
voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit
van leven te kunnen bieden.
Wat zijn de oorzaken?
7
De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is
Wat zijn de klachten?
9
de w
­ etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-­
leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over
ziekten van de spijsverterings­organen bevorderen.
Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-
NietCommercieel-­GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie
(CC-BY-NC-ND).
Dit betekent dat het ­toe­­gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te
geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden:
1Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de
licentie te plaatsen;
2NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden;
3GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is
geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd;
4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor­zieningen
mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie
toestaat.
Wat kunt u als ouder doen?
11
Wat kan de arts doen?
14
Extra informatie of vragen?
16
Overzicht brochures
18
Een verhaal
uit de praktijk
Wat is verstopping
bij kinderen?
‘Vanaf het moment dat ik met borstvoeding stopte, kreeg mijn zoontje
Hieronder wordt eerst in het kort de werking van het spijsverteringsstelsel
harde ontlasting. Hij had pijn bij het poepen, ik vond dat zo naar voor hem.
uitgelegd. Daarna krijgt u uitleg over ‘normale’ ontlasting en over verstopping.
Soms ging het een tijdje goed, maar vaak was het tobben. Toen hij een jaar
of vier was, had hij vaak remsporen in zijn broek. Soms moest hij wel drie
keer per dag een schone onderbroek aan. Ik dacht dat hij steeds diarree
→De spijsvertering
had. Maar de kinderarts legde me uit dat zijn klachten juist door harde
De spijsvertering begint in de mond. In
poep werden veroorzaakt. Ik ben extra gaan letten op wat we eten en
de mond wordt voedsel fijngekauwd en
­voldoende drinken en ik geef nu vaker een stuk fruit als tussendoortje. Hier
vermengd met speeksel. Hierdoor
zitten ook vezels in. Door aanpassingen in de voeding en het drinken, werd
kunt u het voedsel makkelijk doorslik-
zijn ontlasting weer normaal. Mijn zoontje zit weer beter in zijn vel en vindt
ken. In het speeksel zitten stoffen die
het ook fijner om met de kinderen uit de buurt buiten te spelen. Hij is echt
het voedsel helpen verteren. Zodra u
opgeknapt.’
voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De slokdarm is in feite een
1
2
soort transportkanaal. De spieren in
11
de oorzaken, wat zijn de klachten en wat is eraan te doen? Ook krijgt u adviezen
de slokdarmwand duwen het voedsel
10
over eet- en leefgewoonten.
naar de maag. Op de overgang van
In deze brochure krijgt u meer informatie over verstopping bij kinderen: wat zijn
3
9
4
slokdarm naar maag zit een sluit-
5
spiertje. Dit gaat open als er voedsel
vanuit de slokdarm de maag in gaat en
6
sluit zich daarna weer. Hierdoor kan er
7
8
minder gemakkelijk voedsel en maagsap terugstromen vanuit de maag in
deze manier voor eenrichtingsverkeer.
In de maag wordt voedsel gekneed en
vermengd met maagsap. Dit maagsap
wordt door de maag aangemaakt en
Verstopping bij kinderen
4
5
Spijsverteringsstelsel
1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag
4 Dunne darm 5 Dikke darm
6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus
9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
© Van der Zon – Visueel
de slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op
het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap bevordert de verdere vertering
→Wat is verstopping?
van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen
Verstopping ontstaat doordat ontlasting te lang in de dikke darm blijft zitten. In de
eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. Daarna gaat de
dikke darm wordt vocht onttrokken aan de ontlasting. Hoe langer de ontlasting in
voedselbrij via de maaguitgang in kleine porties door naar de dunne darm. In het
de dikke darm zit, hoe harder en droger de ontlasting wordt. We spreken pas van
eerste deel van de dunne darm worden galvloeistof en alvleeskliersap toege-
verstopping als een kind minder dan drie keer per week ontlasting heeft, dat
voegd aan de voedselbrij. Deze spijsverteringssappen zijn nodig voor de afbraak
­gepaard kan gaan met een pijnlijke harde ontlasting, buikpijn en/of het onvrijwillig
van vetten, eiwitten en suikers. In de dunne darm vindt het grootste deel van de
verliezen van ontlasting in het ondergoed. Een andere naam voor verstopping is
voedselvertering plaats. Belangrijke voedingsstoffen worden via de wand van de
obstipatie. Ook als het kind veel moeite heeft met poepen, omdat de ontlasting
dunne darm door het lichaam opgenomen.
hard en droog is geworden, heeft het last van verstopping.
De dunne darm gaat over in de dikke darm. De dikke darm onttrekt water en zouten aan deze dunne brij. Wat daarna overblijft is de normale vaste ontlasting. De
Wat zijn de oorzaken?
ontlasting wordt door de dikke darm naar de endeldarm geduwd. Als er
­ontlasting in de endeldarm komt voelt u aandrang. De spijsvertering is voltooid
als de ontlasting via de anus het lichaam verlaat.
De dikke darm is ongeveer een meter lang en ligt als een soort ‘hoefijzer’ in uw
buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en loopt via een aantal bochten
naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm over in de endeldarm. De
De oorzaak van verstopping is in de meeste gevallen onbekend. Te weinig
­endeldarm eindigt in de anus.
drinken of een eenzijdig voedingspatroon kan leiden tot verstopping. Ook
weinig beweging, onregelmatig leven, stress en psychische factoren spelen
mogelijk een rol.
→Wat is normale ontlasting?
Normale ontlasting is vrij zacht en soepel. Het kost geen moeite om deze ontlasting
Voorkomende oorzaken van verstopping bij kinderen zijn:
kwijt te raken. Ontlasting bestaat uit onverteerde voedselresten, darmbacteriën
en water. Ontlasting is meestal licht- tot donkerbruin van kleur. Door voeding kan
→ Een vezelarme voeding
ontlasting een andere kleur krijgen. Zo wordt de ontlasting rood door het eten
Vezels stimuleren de darmbeweging en zijn nodig voor een gezonde spijsver-
van bietjes of groen na het eten van spinazie. Ontlasting die te veel water bevat, is
tering en een goede stoelgang. In de darm werken vezels als een soort
dun of brijachtig. Als ontlasting te weinig water bevat is deze droog en hard.
spons omdat ze water opnemen. Hierdoor zorgen ze ervoor dat de ontlasting
­Jonge kinderen hebben vaak brijachtige ontlasting. U hoeft zich daarover geen
zacht en soepel blijft. Vezels zitten bijvoorbeeld in groente, fruit, volkoren
producten, zemelen, bruin brood en muesli.
zorgen te maken. Veel kinderen hebben elke dag ontlasting. Sommigen zelfs een
paar keer per dag. Er zijn ook kinderen die niet zo vaak hoeven te poepen. Dit is
→ Te weinig drinken
allemaal ‘normaal’, want elk kind is anders. Kinderen vanaf de leeftijd van drie
gang. Te weinig drinken kan harde en pijnlijke ontlasting veroorzaken.
jaar kunnen van drie keer per dag tot drie keer per week ontlasting hebben.
Verstopping bij kinderen
Voldoende drinken is nodig voor een soepele ontlasting en een goede stoel-
6
7
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
→ Overgang naar ander voedsel
→ Andere ziekte
Bij baby’s kan de overgang van borstvoeding naar ander voedsel verstopping
Verstopping kan ook een verschijnsel zijn van een andere ziekte. Bijvoorbeeld
of andere darmklachten veroorzaken. Dit komt doordat de darmen moeten
een aangeboren aandoening, zoals de ziekte van Hirschsprung. Bij deze
wennen aan ander voedsel.
ziekte ontbreken de zenuwcellen in een deel van de wand van de dikke darm.
→ Het negeren van aandrang
Door het ontbreken van deze zenuwcellen zijn de darmbewegingen ernstig
Sommige kinderen negeren het aandranggevoel en gaan niet naar het toilet.
verstoord in dat deel van de darm. Ook voedselintolerantie of voedselallergie
Het kan ook zo zijn dat uw kind, bijvoorbeeld op school, niet naar het toilet
kan verstopping veroorzaken.
mag of durft als het aandrang voelt. Hierdoor blijft de ontlasting langer in de
darm en wordt deze steeds harder. Als uw kind aandrang negeert en toilet-
Wat zijn de klachten?
bezoek uitstelt, blijft ontlasting langer dan noodzakelijk in de dikke darm.
Hierdoor kan een harde en droge ontlasting ontstaan.
→ Te weinig lichaamsbeweging
Regelmatig bewegen is noodzakelijk voor een goede darmwerking. Als een
kind te weinig beweegt, beweegt de darm ook minder. Hierdoor blijft ontlasting langer in de dikke darm dan noodzakelijk en kan verstopping ontstaan.
De klachten bij verstopping kunnen verschillend zijn. De belangrijkste
→ Psychische factoren
klachten zijn een te harde en vaak pijnlijke ontlasting, het onvrijwillig
Uw kind kan ook last krijgen van verstopping als:
­verliezen van ontlasting in het ondergoed, verminderde eetlust, buikpijn en
• het kind te veel wordt gestimuleerd om naar het toilet te gaan;
soms urinewegproblemen zoals bij meisjes urineweginfecties en incontinen-
• er te veel onrust en weinig regelmaat is in het dagelijks leven;
tie voor urine. ­Behalve lichamelijke klachten kunnen ook psychische
• het kind moeilijk meekomt op school;
­problemen het ­gevolg zijn van verstopping. Hieronder worden de klachten
• het kind veel gepest wordt;
die kunnen ­optreden besproken.
• er te veel van het kind verwacht wordt;
• er spanningen zijn thuis, zoals ruzies of een scheiding;
→ Niet kunnen poepen
• het kind nare gebeurtenissen meemaakt, zoals een ziekte of overlijden
Het kind heeft met moeite slechts één of twee keer per week wat harde
­ontlasting. Soms komt de ontlasting zelfs nog minder dan één keer per week.
van familielid of huisdier.
→ Prikkelbare Darm Syndroom
→ Harde ontlasting
Bij een prikkelbare darm is de darmwand overgevoelig voor prikkels en reageert
De ontlasting blijft te lang in de dikke darm. Hierdoor wordt de ontlasting
steeds droger en harder.
hierop met krampen en pijn. De buikpijn gaat vaak samen met verstopping of
met diarree. Ook kan het kind een wisselend ontlastingspatroon hebben; de ene
→ Pijn bij het poepen
keer is de ontlasting hard en droog en de volgende keer juist weer dun. De buik­
Als gevolg van de verstopping kunnen klachten ontstaan zoals aambeien,
pijn verdwijnt vaak weer nadat het kind heeft gepoept of windjes heeft gelaten.
kloofjes of scheurtjes in de anus. Dit veroorzaakt pijn bij het poepen, soms
De oorzaak van het prikkelbare darm syndroom is niet bekend. Spanning,
met wat (helderrood) bloedverlies. Het kind legt vervolgens een verband
verdriet, te weinig beweging en vezelarme voeding kunnen een rol spelen.
­tussen poepen en pijn. Hierdoor kan het kind, door angst voor pijn, een
Verstopping bij kinderen
8
9
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat kunt u als
ouder doen?
­toiletbezoek uitstellen. Het gevolg hiervan is dat de ontlasting te veel indikt
en hard en droog wordt.
→ Buikpijn en een harde en opgezette buik
Doordat er een grote hoeveelheid harde en droge poep in de darm zit, kan
buikpijn ontstaan.
→ Overloopdiarree of paradoxale diarree
Als de darm vol blijft zitten met veel harde ontlasting, dan kan dunne poep
Het is belangrijk om op een aantal dingen te letten als uw kind last van
langs de harde ontlasting lekken. Uw kind kan dan niet poepen, maar toch
verstopping heeft. Vaak kan het probleem worden opgelost met aan­passingen
zitten er telkens poepvegen, of ‘remsporen’ in het ondergoed. Veel mensen
in de voeding en leefwijze. De volgende tips en adviezen helpen u hierbij.
denken dan dat het kind diarree heeft. Maar eigenlijk is het tegenovergestelde
aan de hand. Het kind heeft juist last van verstopping.
→Gezonde vezelrijke voeding
→ Grote hoeveelheid ontlasting eens in de 10 dagen
Voedingsvezels zijn onmisbaar voor een gezonde spijsvertering en een goede
Het kind poept soms langer dan een week niet en dan plotseling een enorme
ontlasting. Vezels werken als een spons en houden vocht vast waardoor de
hoeveelheid.
­ontlasting zacht blijft. Groente, fruit, volkorenbrood, zemelen en muesli zijn
→ Weinig eetlust
­voorbeelden van gezonde voeding met voldoende vezels.
→ Psychische problemen
Een gezonde en gevarieerde voeding bevat alle voedingsstoffen die uw kind
Verstopping kan invloed hebben op het sociale leven van uw kind. Het kind
­dagelijks nodig heeft. De ‘Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum vormt de basis
durft bijvoorbeeld niet meer naar school, omdat het bang is daar te moeten
voor het samenstellen van een gezonde maaltijd. Neem dagelijks voedingsmid-
poepen. Zijn er ‘remsporen’, dan kunnen er vieze luchtjes ontstaan. Hierdoor
delen uit alle vijf de groepen van de ‘Schijf van Vijf’. Dan weet u zeker dat uw kind
kan uw kind gepest worden door andere kinderen. Door alle problemen
alle ­belangrijke ­voedingsstoffen ­binnenkrijgt.
­kunnen kinderen zich minder goed concentreren op school.
De Schijf van Vijf wordt op dit moment herzien door het Voedingscentrum op
­basis van de nieuwe richtlijn Gezonde Voeding van de Gezondheidsraad.
Zodra er een nieuw voedingsadvies is kunt u dit advies vinden op onze website:
www.maagleverdarmstichting.nl
Soms is het lastig om door middel van ‘gewone’ voeding voldoende vezels binnen
te krijgen. Er zijn tegenwoordig veel producten in de supermarkt verkrijgbaar,
waaraan e
­ xtra vezels zijn toegevoegd.
Verstopping bij kinderen
10
11
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
→Gezond toiletgedrag
De hoeveelheid vezels die een kind per dag nodig heeft, is
Negeer aandrang niet. Laat uw kind meteen naar het toilet gaan als het aan-
­afhankelijk van de leeftijd, namelijk:
drang heeft. Ook wanneer dit tijdens het eten is. Door de ontlasting op te houden,
• 1 t/m 3 jaar15 gram
wordt deze verder ingedikt. Hierdoor kan verstopping ontstaan. Geef het kind de
• 4 t/m 8 jaar 20 gram (meisjes), 25 gram (jongens)
tijd om rustig op het toilet te zitten.
• 9 t/m 13 jaar 25 gram (meisjes), 30 gram (jongens)
→Ga positief met de klachten van uw kind om
Op www.vezeltest.info kunt u testen of uw kind dagelijks voldoende vezels eet.
Schenk niet te veel aandacht aan het probleem. Zeg niet steeds dat uw kind moet
poepen. Geef uw kind complimentjes als het probeert te poepen, ook als het niet
→Voldoende drinken
lukt. Misschien vindt uw kind het prettig als u zijn buik masseert. Hierdoor ontspant
Veel kinderen drinken te weinig. Per dag heeft een kind ongeveer 1 tot 1½ liter
de darm waardoor deze beter werkt.
nodig. Probeer te variëren met water, melk, karnemelk, thee of vruchtensap. Als
uw kind veel of extra vezels eet, is het belangrijk dat het ook extra veel drinkt.
­Vezels nemen namelijk veel vocht op. Dit vocht moet aangevuld worden, anders
Tips bij verstopping
wordt de ontlasting droog en hard.
Bij verstopping is het is belangrijk dat uw kind:
• vezelrijk eet;
• voldoende drinkt;
→Sla het ontbijt niet over
• het ontbijt niet overslaat;
Het ontbijt is heel belangrijk. Een vezelrijk ontbijt zorgt ervoor dat de werking van
• voldoende beweegt;
de darmen op gang komt en de darmen in beweging blijven.
• op tijd naar het toilet gaat.
→Voldoende lichaamsbeweging
Er zijn veel zogenaamde ‘natuurlijke’ producten verkrijgbaar, om de stoelgang te
Zorg dat uw kind voldoende beweegt. Dit zorgt namelijk ook voor een goede
verbeteren. Vaak bevatten deze natuurlijke middelen kruiden die de darm prikkelen,
darmbeweging.
zoals bijvoorbeeld senna(peulen). Voorbeelden hiervan zijn laxeerthee en soms
ontbijtthee. Wees hiermee voorzichtig, omdat er nog veel onduidelijk is over het
effect van senna op de darmwand. Voor vragen over laxeermiddelen kunt u het
beste uw huisarts of apotheker raadplegen.
Verstopping bij kinderen
12
13
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat kan de
arts doen?
→Laxeermiddelen
Deze laxeermiddelen activeren de darmbeweging of trekken vocht aan, waardoor uw kind makkelijker kan poepen. Vaak adviseert de kinderarts om het
voorgeschreven laxeermiddel tenminste twee maanden door uw kind te laten
innemen. Uw arts adviseert u hierover.
Als de klachten van uw kind aanhouden, dan is het verstandig om naar uw
→Klysma
huisarts te gaan. In een gesprek met u en uw kind krijgt uw huisarts een
In uitzonderingsgevallen wordt een klysma of lavement met lauw water
beeld van de klachten. Ook kan de huisarts uw kind lichamelijk onderzoeken.
­voorgeschreven om de verstopping op te lossen. Bij een klysma wordt
Als het nodig is, doet de arts een inwendig onderzoek via de anus. Met een
­vloeistof via de anus in de endeldarm gespoten. Deze vloeistof maakt de
gehandschoende vinger voelt hij of er veel harde poep in de endeldarm zit.
­harde ontlasting zachter.
Dit wordt een ‘rectaal toucher’ genoemd.
Als de klachten aan blijven houden kan de huisarts uw kind doorverwijzen naar
een kinderarts of kinderarts maag-darm-leverziekten (kinderarts-MDL). ­
Ga meteen naar de huisarts:
In sommige gevallen is ook de hulp van een psycholoog of pedagoog nodig.
• als de verstopping gepaard gaat met slijm en/of bloed in de ontlasting;
In veel ziekenhuizen zijn er speciale afdelingen voor kinderen met ontlastings­
• als de verstopping gepaard gaat met koorts.
problemen, de zogenoemde poeppoli’s. Hier probeert een team van specialisten,
zoals artsen en ook psychologen, de oorzaak van de klachten te achterhalen en
te behandelen. Wanneer een andere ziekte de oorzaak is van verstopping, zal
In eerste instantie geeft de huisarts adviezen over het leef- en voedingspatroon.
­deze ziekte worden behandeld.
Als uw kind deze adviezen opvolgt kunnen de klachten verminderen. Wanneer er
na twee weken geen effect optreedt, kan de huisarts verschillende medicijnen
voorschrijven. Dit kunnen de volgende medicijnen zijn:
→Bulkvormers
Bulkvormers zijn medicijnen die de ontlasting zachter maken. Ze hebben
­dezelfde eigenschappen als voedingsvezels: ze nemen vocht op. Uw kind
moet bij bulkvormers extra veel drinken, omdat deze medicijnen averechts
werken als ze niet voldoende vocht op kunnen nemen. Voorbeelden van bulkvormers zijn psylliumzaad/psylliumvezels en zemelen. Bulkvormers kunnen
zonder problemen langdurig gebruikt worden, omdat ze de darm niet prikkelen.
Verstopping bij kinderen
14
15
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Extra informatie
of vragen?
Notities en vragen
Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts.
Wilt u meer lezen over de diverse onderwerpen die in deze brochure ter sprake
zijn gekomen?
U kunt meer informatie vinden op onze website:
www.maagleverdarmstichting.nl
Ook kunt u via onze website brochures downloaden:
www.maagleverdarmstichting.nl
Op de kinderwebsite www.poepie.info vindt uw kind begrijpelijke informatie over
het belang van vezelrijke voeding, lichaamsbeweging en toiletgedrag. Door
­verschillende spelletjes en opdrachten leren kinderen een verband te leggen
­tussen een gezonde spijsvertering, voeding en leefstijl.
Speciaal voor uw kind is er het ‘Rottige Buiken Boekje’. Op een eenvoudige
­manier wordt ­uit­gelegd welke weg het voedsel in het lichaam aflegt, voordat het
uiteindelijk in het toilet ­belandt.
Er staan ook veel grappige
tekeningen in over
buikpijnklachten.
Verstopping bij kinderen
16
17
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Meer brochures
1 op de 8 mensen heeft een maag-,
darm-, leverziekte. Steun ons!
U kunt meer brochures vinden op www.maagleverdarmstichting.nl. U kunt
Helpt u mee aan een betere toekomst
Met uw bijdrage kunnen wij:
onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn
voor ruim twee miljoen Nederlanders met
•Uitgebreide
­verschillende brochures over de volgende onderwerpen:
een spijsverteringsziekte? De Maag Lever
darm-, leverziekten, onderzoeken en
Darm Stichting zet zich in om deze veel
behandelingen
SLOKDARM
EN MAAG
LEVER, GAL EN
ALVLEESKLIER
DARM
VOEDING EN
SPIJSVERTERING
voorkomende ziekten te voorkomen, te
informatie bieden over maag-,
•Wetenschappelijk
onderzoek financieren
bestrijden en het leven van deze patiënten
om deze veel voorkomende ziekten te
draaglijker te maken.
voorkomen en te bestrijden
Uw steun is hard nodig
Hoe kunt u ons helpen?
Wij krijgen geen subsidies van de overheid.
Vul onderstaande machtiging in of doneer via
Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij
www.maagleverdarmstichting.nl.
ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig
jaar. En we gaan door zolang het moet.
ONDERZOEK
KINDEREN
SONDEVOEDING
Ja, ik help mee!
PREVENTIE
SEPA machtiging
Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’
Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn
IBAN rekeningnummer af te schrijven:
€ 10,- € 20,- per maand
per jaar
€
eenmalig
VOOR- EN ACHTERNAAM
STRAAT
Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een
POSTCODE/PLAATS
­voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele
E-MAIL
­versie verwijzen wij u naar onze website www.maagleverdarmstichting.nl.
IBAN REKENING
DATUM
18
HUISNUMMER
HANDTEKENING
Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343,
3800 VB Amersfoort • www.maagleverdarmstichting.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000
Herdruk: december 2016
Inhoudelijk herzien: januari 2016
Redactie • Maag Lever Darm Stichting
Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers
Illustraties • Van der Zon – Visueel
Drukwerk • Torendruk
Artikelcode 5035