Financiële en maatschappelijke verliezen van de kredietcrisis

Financiële en maatschappelijke verliezen van de kredietcrisis
December 2007
Lange rijen verontruste Britten die hun geld ophalen bij de hypotheekbank Northern Rock,
economische groeivertraging die zelfs reikt tot aan het booming China, banken die hortend en
stotend berichten over mogelijke verliezen. Wat is er aan de hand op de financiële markten? Het
zijn de gevolgen van de kredietcrisis die zes maanden geleden begon in de VS. Stilaan komt er
steeds meer duidelijkheid, niet alleen over de financiële, maar ook over de maatschappelijke
verliezen. De laatste schattingen van het Amerikaans Congres geven aan dat twee miljoen, vooral
minder begoede inwoners van de VS hun huis verliezen en op straat komen te staan als gevolg
van de crisis.
Vooral Amerikaanse, maar ook Europese banken hebben reeds voor 60 miljard euro aan verliezen
bekend gemaakt. Een analist van de Deutsche bank schat in dat verliezen in de financiële sector
zullen oplopen tot 275 miljard euro. Ter vergelijking: met 275 miljard euro kan je een jaar lang het
inkomen verdubbelen van de 1 miljard mensen, die leven met minder dan 1 dollar per dag.
Het ontstaan
De oorsprong van de crisis ligt in de VS. Jarenlang zijn de rentes op hypothecaire kredieten,
uitzonderlijk laag geweest. Deze lage rentes zorgden ervoor dat vele Amerikanen gingen lenen om
hun droomhuis aan te schaffen. De woonkredieten in de VS zien er anders uit dan bijvoorbeeld in
België. In de VS zijn ongeveer de helft van alle woonkredieten verstrekt zonder onderzoek te doen
naar de terugbetalingsmogelijkheden van de ontlener. De rente waaraan geleend wordt, is
bovendien bijna steeds variabel. Dat betekent dat de kredietverstrekker deze rente maandelijks
kan optrekken. Bovendien wordt er gemiddeld voor 95 procent van de totale waarde van het huis
geleend. Daarenboven kun je na enig afbetalen, opnieuw bijlenen tot het oorspronkelijke bedrag.
Doorschuiven van risico’s
Een lening wordt pas terugbetaald over een aantal jaren. Om evenwel sneller aan nieuw geld te
komen, verpakten kredietverstrekkers hun krediettegoeden in nieuwe financiële producten. Deze
producten verkochten ze vervolgens weer door aan andere financiële instellingen. Dit zorgde niet
alleen snel voor nieuw geld, ook werden zo de bijbehorende kredietrisico’s doorgegeven. Ze
mengden bovendien de herverpakte hypotheken met andere herverpakte tegoeden, zoals
consumenten- en bedrijfskredieten of tegoeden op kredietkaarten. Opkopers verknipten en
herverpakten opnieuw met weer een andere samenstelling en verkochten deze door over de hele
wereld. Dat leidde ertoe dat zelfs professionele investeerders niet meer wisten wat ze kochten. Ze
dekten zichzelf in door te verwijzen naar de goede kredietwaardigheidsratings die de verpakte
hypotheken kregen van kredietratingsbureau’s. Wel zagen ze over het hoofd dat deze bureaus
geen eindverantwoordelijkheid dragen voor de eventuele verliezen.
Van onverantwoorde hypotheken in de VS tot wereldwijde crisis
Je hoeft geen financieel specialist te zijn om te beseffen dat hier vroeg of laat brokken van komen.
En ja, na enkele jaren gebeurde het onvermijdelijke. De historisch lage rentes die
kredietverstrekkers voor hun geld moesten betalen, begonnen terug te stijgen. De
kredietverstrekkers rekenden deze verhoogde rentes door aan hun klanten. Veel Amerikanen
konden de verhoogde rente niet betalen en dienden hun huis te verkopen. Op de al oververhitte
woningmarkt zorgden deze verkopen voor het ineenzakken van de vastgoedprijzen. Kredietnemers
werden aangemaand om een deel van hun leningen versneld terug te betalen, omdat de dekking
door hun hypotheek onvoldoende geworden was. Dit leidde opnieuw tot wanbetalingen, waardoor
er meer huizen op de markt kwamen en de huisprijzen in de VS verder daalden.
Ook de waarde van de herverpakte hypotheken zakte. Enkele financiële instellingen die zeer
speculatief op die producten hadden ingezet, kondigden hun faillissement aan. De alarmklok
luidde op de financiële markten. Iedereen wist dat de herverpakte hypotheken wereldwijd verknipt
en verkocht waren, maar niemand wist bij wie ze zaten en hoe hoog de mogelijke verliezen waren.
Gevolg: financiële instellingen hadden nog wel geld, maar durfden geen kredieten meer te
verstrekken aan elkaar. De korte termijngeldmarkt dreigde droog te komen staan. De Britse bank
Northern Rock, die 65 procent van zijn hypothecaire kredieten financierde via gelden afkomstig
van die korte termijnmarkt, raakte in ademnood. Klanten startten een run op de bank uit vrees dat
ze al hun spaarcenten kwijt zouden raken. Dat vergrootte de tekorten van de bank nog meer. De
Britse centrale bank diende tussen te komen met een noodlening.
Meer transparantie
Het gebrek aan transparantie zorgde er voor dat financiële instellingen geen kredieten meer wilden
verstrekken aan elkaar. Dit omdat ze niet wisten wie met de verliezen opgezadeld zat. Nu 6
maanden na de start van de crisis is nog maar van 60 miljard euro van de geschatte 275 miljard
euro aan verliezen bekend. Deels komt dit doordat de eventuele toekomstige waardedaling van de
verpakte hypotheken nog onduidelijk is, maar vooral ook omdat vele financiële instellingen hun
concrete betrokkenheid onvoldoende bekend maken. Dit wekt natuurlijk een blijvend wantrouwen
in de hand en heeft dus een terughoudendheid van investeerders tot gevolg. Meer transparantie is
nodig, want het zorgt voor een sneller terugkeren van het vertrouwen en het normaliseren van het
geldverkeer. Meer transparantie laat ook toe dat zowel kopers als toezichthouders, risico’s beter
kunnen inschatten.
Grenzen aan investeringsvrijheden
Citibank wordt in België aangewezen als één van de hoofdverantwoordelijken voor de
overkreditering van vele kleine vooral minder begoede kredietnemers. Het is niet toevallig dat deze
bank, in deze crisis rond onverantwoorde hypotheekverstrekking, het grootste verlies (11 miljard
euro!) moest opbiechten. In België worden kredietnemers gelukkig beter beschermd dan in de VS,
maar ook hier leven nog veel mensen in de wurggreep van overmatige financiële schulden.
Meer algemeen toont de crisis ons dat er weinig rekening is gehouden met de financiële en
maatschappelijke gevolgen. De Amerikaanse kredietvertrekkers, de herverpakkers, de handelaren
en de kopers van de herverpakte hypotheekleningen staarden zich blind op de korte
termijnwinsten. De crisis toont aan dat een vorm van collectieve blindheid voor de realiteit niet
uitgesloten is. Bovendien waren veel transacties opgezet vanuit nauwelijks gereglementeerde
instellingen en werden riskante producten buiten het oog van de toezichthouders verhandeld.
Hoe lang duurt het tot een volgende luchtbel pal in ons eigen gezicht uitéénspat? Er dienen
bijkomende grenzen gesteld te worden aan het gebruik van en de handel in riskante financiële
producten. Daarom is het belangrijk dat de samenleving meer het stuur van de financiële markten
in handen neemt en dit niet overlaat aan direct belanghebbenden en centrale banken. Hun
recepten volstaan niet. We dienen meer onafhankelijke onderzoekers, politici en consumenten in
het verhaal te betrekken. Het gaat ons allen aan wat er met ons spaar- en beleggingsgeld gebeurt.
Dat is niet alleen een doelstelling van de campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’. De financiële
markten zijn veel te belangrijk om alleen aan de financiële sector over te laten.