Eten als de oermens

Eten als de oermens
Geen granen, geen
Aardappelen, brood, suiker en zuivel worden in de ban gedaan. Vlees, fruit
en vis vullen het menu. Voedingskundige en journaliste Karine Hoenderdos
verdiepte zich in de ‘oerdis’: eten zoals onze verre voorouders. Ze was
sceptisch – maar ging volledig om. Tekst Karine Hoenderdos | Illustratie Jan van der Hoeven
A
Karine
Hoenderdos.
2
lles wat we in ons leven
eten, heeft invloed op onze gezondheid. Dat maakt
voeding uniek: er is niets anders
dat we dagelijks aan ons lichaam
toedienen en dat zo’n direct effect
heeft op onze gezondheid. Als
voedingskundige vind ik dat een
fascinerend idee. En dus ben ik al
jaren op zoek naar de perfecte
voeding – de heilige graal voor gezond oud worden en lang vitaal
blijven. Dat is hard nodig, want
niet alleen wij worden massaal te
dik, ook onze kinderen en kleinkinderen. Onze aderen slibben
dicht en onze suikerspiegels stijgen tot ongekende hoogten.
www.plusonline.nl
Dieetgoeroes
Iedereen heeft recht op zijn persoonlijke afwijking. Die van mij
is dat ik niets vermakelijker vind
dan het lezen van boeken van
dieetgoeroes. Atkins, Montignac,
South Beach, Sonja Bakker: ze
prijken allemaal in mijn kast. Een
jaar of twee geleden las ik ook
het boek ‘The Paleo Diet’ van de
Amerikaanse wetenschapper dr.
Loren Cordain. Het gaat over de
voeding van de eerste mens, hoe
deze voeding bij onze genen past
en dat deze voeding heilzaam
kan zijn voor onze gezondheid.
Cordain vertelt enthousiast en
aanstekelijk, zo aanstekelijk zelfs
dat ik hem ervan verdacht de
zoveelste dieetgoeroe te zijn. Ik
zette Cordain in de boekenkast en
vergat hem.
Totdat ik een uitnodiging kreeg
van het InnovatieNetwerk, een
denktank van het Ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Of ik als voedingskundige mee wilde denken over de
vraag: wat is nu echt gezonde
voeding? Ze kwamen terecht
bij de voeding van de allereerste
mens. Deze verre voorouders
waren jagers en verzamelaars, die
leefden van wat ze in de natuur
konden vinden. Dat was in die
tijd best veel: wild, vis, groenten,
gezondheid
piepers, geen melk
fruit, eieren, zeewier, insecten en
noten.
De oermens at verrassend gezond, zo bleek uit een literatuurstudie van het InnovatieNetwerk.
Uit opgravingen blijkt bijvoorbeeld dat oermensen niet klein
of ondervoed waren. Er zijn zelfs
vrouwelijke skeletten van ruim
1,80 meter aangetroffen!
Onze huidige voeding is compleet
anders dan die van de oermens.
De oermens dronk geen zuivel
(wilde koeien lieten zich niet
melken), at geen granen (de landbouw was nog niet uitgevonden)
en al helemaal geen industrieel
bereide producten als gedroogde
soep, drop, chips of diepvriesmaaltijden.
Westerse voeding
wel identiek aan onze voorouders,
aldus Muskiet. Het duurt namelijk
heel lang voordat genen zich aanpassen aan veranderende leefomstandigheden. Lange tijd was
onze voeding goed afgestemd op
de omgeving waarin we woonden.
Onze genen zijn helemaal niet afgestemd
op veel eten en weinig bewegen, en dat
ook nog elke dag weer.
Muskiet bleek een wandelende
oer-encyclopedie van het onderhoudende soort. Jaren geleden
raakte hij gefascineerd door het
contrast tussen de westerse voeding en de voeding van de eerste
mensen. “De homo sapiens loopt
nog maar 160.000 jaar op de aarde
rond”, zegt Muskiet. “Dat lijkt een
eeuwigheid, maar het is slechts
een knipoog in de geschiedenis.”
Genetisch gezien zijn we nog vrij-
Maar in relatief korte tijd is veel
veranderd: onze omgeving, onze
voeding en hoeveel we bewegen.
Muskiet: “Denk aan de opkomst
van de landbouw en veeteelt, zo’n
10.000 jaar geleden, en aan de
industriële revolutie, ongeveer
200 jaar geleden. Onze genen zijn
helemaal niet afgestemd op veel
eten en weinig bewegen – en dat
ook nog elke dag weer. Ons leefen eetpatroon is de belangrijkste
▲
Tijdens de bijeenkomst van
het InnovatieNetwerk werd de
voeding van de oermens ‘de
Oerdis’ gedoopt. Ik trok na afloop
het boek van Cordain weer uit
de kast en maakte een afspraak
voor een interview met professor Frits Muskiet, een Groningse
hoogleraar die bekend staat als
een warm pleitbezorger van
de Oerdis. Klinisch chemicus
Plus Magazine september 2009
3
oorzaak van welvaartsziekten en
gezondheidsproblemen van deze
tijd. Als we meer rekening zouden
houden met onze aanleg, kunnen
we langer gezond leven.”
Muskiet somde op wat er allemaal mis is met onze huidige
voeding. “Om te beginnen eten
we de verkeerde vetten, bijvoorbeeld uit zuivel en snacks. We
krijgen te weinig vezels binnen en
vaak te veel calorieën. En dan is
onze voeding ook nog eens arm
aan een flink aantal vitamines
Proefkonijn
Het InnovatieNetwerk besloot
een boek te schrijven over de
Oerdis. Aan mij de taak om er,
als voedingskundige, praktische
dagmenu’s bij te verzinnen. Het
was even omschakelen om een
menu te bedenken waar (vrijwel)
geen granen, aardappelen en
zuivel inzitten, maar toch lukte
het om lekkere gerechten samen
te stellen.
Maar eerlijk gezegd geloofde ik
niet dat deze dagmenu’s – zon-
Ik ging de Oerdis zelf uitproberen. Twee weken
lang at ik veel vis, vlees, eieren, noten, groenten
en fruit, en een beetje zuivel. Het was heerlijk.
en mineralen, zoals vitamine A,
vitamine D, foliumzuur, zink, ijzer
en selenium.”
De huidige voedingsadviezen
passen volgens de hoogleraar
niet bij onze genetische aanleg.
Muskiet: “Er wordt te veel brood
en aardappels aanbevolen en te
weinig vlees, vis, gezonde vetten
en groenten en fruit.”
4
www.plusonline.nl
der volkoren boterhammen en
glazen melk – voldoende gezonde
bouwstoffen zouden bevatten.
Toen ik vervolgens de voedingswaarde berekende, viel ik bijna
van mijn stoel. Wat een prachtige
resultaten! Bijna alle vitamines en
mineralen waren ruim boven de
aanbevolen hoeveelheid. En ook
qua vetten zat het helemaal snor
met de Oerdis. De maaltijden volgens de huidige voedingsadviezen
steken er zelfs bleekjes bij af.
Het werd tijd voor een proef op
de som. Ik ging de Oerdis zelf
uitproberen. Twee weken lang
liet ik granen, suiker en bewerkte
producten staan. In plaats daarvan at ik veel vis, vlees, eieren,
noten, groenten en fruit, en een
beetje zuivel. Opnieuw zorgde de
Oerdis voor een verrassing: ik at
in die weken namelijk heerlijk. Ik
maakte goedgevulde salades, soepen, omeletten, groenteschotels,
visjes uit de oven en gegrild vlees.
En als ik trek had in een snack
nam ik fruit, noten en olijven.
Toegegeven, het vraagt wel wat
meer tijd dan een boterhammetje
smeren, maar je eet er dan ook
lekkerder door.
Kritiek
Intussen bleef het project ‘Oerdis’
niet onopgemerkt. Er verschenen
artikelen over de Oerdis, de radio
besteedde er aandacht aan en onder voedingskundigen barstte een
discussie los. Er waren enthousiaste reacties, maar er was ook
Oerdieet goed
voor diabetici?
Er zijn nog maar weinig onderzoeken gedaan
met proefpersonen die volgens de Oerdis eten,
maar de onderzoeken dié er zijn, laten goede
resultaten zien op de bloeddruk, het choleste­
rolgehalte en de bloedsuiker. Die waarden wor­
den stuk voor stuk gezonder, zelfs als de proef­
personen niet afvallen.
Bijzonder, vindt Hanno Pijl, internist van het
Leids Universitair Medisch Centrum. Hij ziet in
de Oerdis een manier om patiënten met
­diabetes type 2 beter te kunnen behandelen.
Afvallen is voor diabetici heel belangrijk, omdat
daarmee de kans op hartziektes vermindert;
door het gewichtsverlies worden de bloeddruk
en het cholesterol gezonder. Ook de bloed­
suiker verbetert door afvallen, waardoor de
­diabetes beter te behandelen is en medicijnen
soms helemaal niet meer nodig zijn. Maar voor
veel diabetici is afvallen nóg moeilijker dan
voor anderen. De Oerdis zou voor deze patiën­
ten mogelijk een ideaal dieet zijn, omdat het de
gezondheid óók verbetert als het gewicht gelijk
blijft. Hanno Pijl start binnenkort met een on­
derzoek waarbij diabetespatiënten het oerdieet
krijgen voorgeschreven.
▲
kritiek. Logisch, want de Oerdis is
soms volledig in tegenspraak met
de huidige inzichten over gezonde
voeding. Een voeding met zo
weinig zuivel, daar moet je toch
wel broze botten van krijgen? En
als je helemaal geen granen en
aardappelen eet, dan krijg je toch
nooit genoeg vezels en vitamines
binnen?
Ik weet inmiddels dat het met die
vezels en vitamines veel beter zit
dan met de normale Nederlandse
voeding: de Oerdis scoort daarmee beter dan de Schijf van Vijf.
En inderdaad, de hoeveelheid
calcium is vrij laag in de Oerdis,
maar niet schrikbarend laag. Het
Voedingscentrum beveelt per dag
1000 mg calcium aan (voor ouderen 1100 mg), en in een dagmenu
van de Oerdis zit gemiddeld 900
mg. En de Nederlandse aanbeveling is al hoger dan in andere
delen van de wereld.
Mijn collega Angela Severs was
een van de criticasters. Ze is dol
op brood en aardappelen en het
kon er bij haar gewoon niet in dat
een voeding zonder deze basisproducten ook gezond kan zijn.
Plus Magazine september 2009
5
Angela dook in de wetenschappelijke literatuur en schreef een korte
nota over de Oerdis. En ze moest
toegeven: de Oerdis heeft potentie,
de resultaten tot nu toe zijn zo positief dat verder onderzoek zeker
gerechtvaardigd is.
Gezond tussendoortje
Ga ik voortaan eten volgens de
Oerdis? Nee, dat gaat te ver. Een
leven zonder brood, appeltaart of
spaghetti kan ik me niet voorstellen. Wel neem ik vaker vis, een
lekkere salade of soep bij de lunch,
en noten en fruit als gezond tussendoortje. Ook eet ik ‘puurder’,
dus minder bewerkte producten,
omdat die vaak veel zout, vet en
suiker bevatten. Zo pik ik wat
gezonde aspecten van de Oerdis
mee en dat is al heel gezond.
Verder blijf ik de Oerdis op de voet
volgen. Want wie weet is het toch
de heilige graal waar ik al zo lang
naar zoek!
■
• Het boek van InnovatieNetwerk over
de Oerdis verschijnt binnenkort. Een
website is er wel al: www.oerdis.nl.
• ‘The Paleo Diet’ van Loren Cordain
is alleen Engelstalig uitgegeven.
6
www.plusonline.nl
Een dag eten volgens de Oerdis
Ontbijt
✔ Vers fruit bestrooid met gehakte nootjes.
✔ Vers geperst vruchtensap.
✔ Thee.
Tussendoor
✔ Fruit.
✔ (Kruiden)thee, water of koffie.
Lunch
✔ Salade Niçoise met tomaat, ui, sperziebonen, tonijn, olijven en ei.
✔ Fruit.
Tussendoor
✔ Glas vers gepureerd fruit (smoothie).
✔ Handje ongezouten noten.
Diner
✔ Gegrilde biefstuk.
✔ Broccoli.
✔ Frisse rauwkostsalade van ijsbergsla, komkommer, radijs en venkel.
✔ Glas wijn.
✔ Portie aardbeien.
’s Avonds
✔ Fruit of rauwkost.
✔ Handje ongezouten noten.
✔ Koffie, (kruiden)thee of water.