Het zicht van je oogappel…

PRAKTIJK VETERINAIR
Het zicht
van je oogappel…
Paarden hebben een heel ander zicht dan mensen. Om te
beginnen staan de ogen van een mens naast elkaar en
vooraan in het gezicht. De ogen van een paard staan aan de
zijkant. Dat, samen met nog andere verschillen, betekent
dat zij de wereld anders zien dan wij.
Z
oals alle zintuigen is ook het oog
zijkant staan van hun lichaam, zien zij
een magnifiek ontworpen orgaan.
twee verschillende beelden. Dit noemt
Lichtgolven worden gevangen
men monoculair zicht. Elk oog ziet een
door de oogbol, gaan door het hoorn-
ander beeld. Ter verduidelijking: als jij
Oogheelkunde
specialisatie binnen
diergeneeskunde
vlies, worden gefocussed door de lens
één oog afdekt, zie je met je andere oog
Het oog is een belangrijk en complex
en geprojecteerd op het netvliesscherm.
monoculair. Vlak voor hun gezicht kan
orgaan, met vaak lastige en niet volledig
Dit netvlies, ook wel retina genaamd, is
het paard binoculair zien, de twee
begrepen aandoeningen. In de humane
een ingenieus systeem van lichtgevoe-
beelden overlappen elkaar dan. Dat is
lige cellen: staafjes en kegeltjes.
hoe mensen kijken als ze met beide ogen
Kegeltjes werken het beste in fel licht.
kijken. Het is enkel met hun binoculair
de diergeneeskunde begint deze specia-
Ze zijn minder lichtgevoelig dan
zicht dat paarden diepte zien.
lisatie vorm te krijgen. Eerst enkele
staafjes, maar kunnen kleuren waarne-
Binoculair zicht is uitermate handig
Amerikaanse dierenartsen, een Brit en nu
men. De staafjes nemen licht kwantita-
voor roofdieren die de afstand tot hun
tief waar: zwart en wit en al het grijs
prooi moeten inschatten, terwijl
daartussen. Er zijn drie soorten kegel-
rondomrond (monoculair) kunnen
tjes die elk een verschillende lichtgolf-
kijken uitermate belangrijk is voor
geven regelmatig lezingen en workshops
lengte het beste waar kunnen nemen:
prooidieren. Paarden kunnen beide,
waardoor de kennis van het oog van de
kort, middel en lange golflengte,
maar niet tegelijk. Als ze bijvoorbeeld
paardenarts op een hoger niveau wordt
grofweg overeenkomend met blauw-
grazen, kijken ze monoculair, ze
paars, groen en rood.
scannen de omgeving. Moeten ze een
geneeskunde is dit al lang onderkend en
daarom is oogheelkunde oftewel ophtalmologie een aparte specialisatie. Ook binnen
ook gevolgd door een handvol Europeanen,
hebben hun carrière gewijd aan onderzoek
en behandeling van het paardenoog. Zij
hebben hier boeken over geschreven en
getild. Voor u als liefhebber is het belangrijk
te weten dat er voor de oogproblemen van
uw oogappel wellicht meer onderzoek- en
voorwerp, sprong of mens inschatten,
behandelmethoden zijn en in ontwikkeling
Monoculair en binoculair
kijken ze binoculair. Dan kunnen ze
zijn, dan dat uw directe omgeving denkt.
Doordat de ogen van paarden aan de
immers diepte inschatten.
56
Phryso juli 2015
FOTO: KARIN SEVINK
TEKST EN FOTO’S: MARCO DE BRUIJN EN CATHÉRINE DELESALLE
57
PRAKTIJK VETERINAIR
Blinde vlekken
Op de tekening (pag.58) zie je waar het
paard ‘blinde vlekken’ heeft als hij zijn
hoofd recht voor zich houdt. Blinde
vlekken zijn de plaatsen waar een paard
niets kan zien. Wanneer een paard zijn
hoofd recht voor zich houdt, dan ziet het
paard de blauwe velden niet. Als hij zijn
hoofd echter draait naar links of naar
rechts, ziet hij wél de blauwe velden. De
rode vlek kan hij niet zien, ook niet als
hij het hoofd draait. Daarvoor moet hij
zijn voeten verplaatsen.
Onder hun hoofd zien paarden ook niets.
Als paarden bijvoorbeeld door een
waterplas moeten, kunnen ze wat terug-
Paarden zien veel
beter in het
donker dan
mensen, maar
hebben een
langere
aanpassingstijd
houdend zijn op het moment dat ze er
effectief door moeten. Ze zien immers niet
strak op gericht en bemerk hoe alles daar
waar ze hun voeten neerzetten. Het is
omheen vager wordt, hoe verder de
belangrijk dat ze de tijd krijgen om eerst te
afstand van dat punt is.
kijken van een afstandje. Ze zullen hun
Het beeld van een paard is minder hoog,
hoofd omlaag en omhoog brengen en
maar wel veel breder aangezien ze bijna
eventueel kantelen, om zodoende ‘de
volledig om zich heen kunnen kijken. In
hindernis’ goed in te kunnen schatten. Dit
het midden van die brede strook ziet het
heeft ook te maken met hoe zij ‘scherp’
paard scherp. Als hij iets scherp wil zien
zien. Hoe meer vertrouwen ze hebben in
hun trainer en/of ruiter, hoe sneller ze
erdoor zullen gaan.
Een beschadiging van het hoornvlies kleurt
fluorescerend groen aan.
Het verwijderen van haartjes in de ooglidrand
(distichiasis).
dat laag bij de grond is, zal hij zijn hoofd
mensen. Paarden hebben wel een langere
Ooginfecties
lager brengen, om op die manier de
aanpassingstijd nodig dan wij, bij
Frequent voorkomende problemen aan het
strook waarin hij scherp ziet, naar
verandering van licht naar donker en
oog worden veroorzaakt door een infectie
Conjunctivoplastie: slijmvlies is over het hoornvliesdefect gehecht om genezing te bevorderen.
Een abces in de stromale lagen van het hoornvlies
ten gevolge van een schimmelinfectie.
Bij maanblindheid
zo snel mogelijk druppelen met
krachtige ontstekingsremmers
beneden te brengen. Je hebt het vast al
omgekeerd. Dat verklaart waarom
met een virus, bacterie of schimmel. Een
Ziet een paard scherp?
eens meegemaakt dat wanneer je van
paarden soms moeite hebben wanneer ze
voorbeeld van een virale infectie is deze
Paarden zien scherp, maar wel op een
dichtbij een voorwerp passeert wat jouw
een plaats binnenkomen met meer of
met het EHV (Equine Herpes Virus) 2 uit de
andere manier scherp dan mensen. Als wij
paard eng vindt, dat jouw paard het
minder licht. Bijvoorbeeld vanuit een
rhinopneumonie familie van herpesvirus-
voor ons uit kijken zien we enkel dat punt
hoofd naar beneden brengt om het
donkere stal in het felle zonlicht. Als je
sen. Het geeft veelal witte stippen op het
in het gekleurde deel van het oog: de iris.
ontstekingsremmers operatief onder de
scherp waar we effectief naar kijken. Alles
voorwerp beter te kunnen zien.
vanuit de verlichte binnenhal ‘s avonds
hoornvlies. Bacteriële infecties worden
Het precieze mechanisme is nog steeds
oogrok te plaatsen. Deze geeft circa drie
het donkere erf opstapt, kunnen ze iets
veelal overgedragen door vliegen. Ze geven
niet helemaal opgehelderd, maar het
tot vijf jaar een stof af die een volgende
daar omheen vervaagt geleidelijk aan. Test
het maar eens door naar een punt dichtbij
In het donker zien
schichtiger zijn dan anders, tot hun ogen
rode oogslijmvliezen, gezwollen oogleden
afweersysteem in het oog herkent bepaalde
aanval moet voorkomen. Voor een oog dat
of in de verte te kijken. Houd je ogen daar
Paarden zien veel beter in het donker dan
zich aangepast hebben.
en pussige uitvloeiing. Enkele dagen
deeltjes als zijnde lichaamsvreemd. We
nog goed kan zien, is dit een goede
zalven met een antibioticum geeft snel
denken dat deze deeltjes onderdeel zijn
oplossing.
Welke kleuren?
verbetering.
van de Leptospiren bacterie die de ziekte
Of het immuunsysteem van een paard
Men denkt dat een paard het beste
Moeilijker wordt het wanneer de bacterie
van Weil veroorzaakt. Het gevolg is een
gaat reageren op onderdelen van de
blauw-geel-groen tinten ziet. Op de
of eventueel zelfs een schimmel of gist
zeer pijnlijke inwendige oogontsteking:
leptospiren in het oog, hangt onder meer
afbeelding zie je het verschil tussen
een infectie geeft van het hoornvlies zelf.
maanblindheid. De ontsteking kan
af van haar erfelijke aanleg. Het immuun-
welke kleuren een mens ziet en welke
Het hoornvlies (cornea) bestaat uit een
vergroeiingen veroorzaken van de pig-
systeem van de Fries heeft de neiging om
kleuren een paard ziet. Paarden zien dus
buitenste laag (epitheel), negen stromale
mentkorrels van de iris aan de lens, kan de
hier sterk op te reageren met maanblind-
vooral grijs, blauw, groen en gele tinten.
lagen en een binnenslijmvlies (endo-
cellen van de lens doen afsterven, waar-
heid (recurrent uveitis) als gevolg. In
Ook wit kan een paard onderscheiden.
theel). Wanneer de bacterie of schimmel
door ze ondoorzichtig worden en kan zelfs
Duitsland heeft men een techniek
zich tussen de binnenste lagen kan
de oogbol doen verschrompelen. Een
ontwikkeld waarbij het glaslichaam (de
ontwikkelen, ontstaat er een zogenaamd
aanval van maanblindheid kan uit zichzelf
oogbol achter de lens) als het ware
‘stromaal’ abces, wat een lastige en
wel weer tot rust komen, maar dit kan lang
gezuiverd wordt van deze leptospiren
langdurige behandeling inhoud of zelfs
duren, zolang dat er onomkeerbare schade
deeltjes (vacofragmentatie).
een operatie. Infectie in het oog zelf
aan het oog is ontstaan. Daarom is het
komt (gelukkig) niet zo frequent voor.
belangrijk zo snel mogelijk krachtige
Beschadiging hoornvlies
Het zicht van een mens ten opzichte van het zicht van een paard.
58
Phryso juli 2015
Het beeld
van een paard
is minder hoog,
maar veel breder
ontstekingsremmers te druppelen (cor-
Beschadiging van het hoornvlies van het
Maanblindheid
tisone druppels), zodat de aanval zo snel
oog is een vaak voorkomend probleem.
Wat wel vaker voorkomt is een immuun
mogelijk weer tot rust komt. Het is ook
Een zwiepend takje, schuren aan de benen
gemedieerde ontsteking van de bloedvaten
mogelijk een permanente ‘chip’ van
of een voorwerp en er kan een kras op het
59
PRAKTIJK VETERINAIR
Kleurenzicht
bij mensen
Beschadiging van
het hoornvlies
is een vaak
voorkomend
probleem
Kleurenzicht
bij paarden
hoornvlies komen. Wat je ziet is een paard
met een knijpend en tranend oog. Knijpen
Het verschil in kleuren welke een mens ziet en welke kleuren een paard ziet.
en tranen is een belangrijk symptoom voor
een oogprobleem. De mate waarin zegt iets
over de mate van pijn en de ergheid van de
genezing remt. Het aankleuren van het
Haargroei ooglid
beschadiging of ontsteking. Wat echter
hoornvlies laat gauw genoeg zien of er
Andere redenen voor beschadiging van
belangrijk is, is te bedenken dat het slechts
een beschadiging is en bij herhaling kun
het hoornvlies, anders dan trauma van
een symptoom is en geen diagnose. Net
je zien of deze kleiner wordt of geneest.
buitenaf, zijn een naar binnen krullend
zoals hoest een symptoom voor een
Soms zit de beschadiging precies in het
ooglid bij jonge veulentjes of haargroei
luchtwegaandoening is en diarree een
midden van het hoornvlies en geneest
aan de binnenzijde van het ooglid. Dit
symptoom voor een darmprobleem, is
het niet. Of er komt een bacteriële
laatste zien we ook wel eens bij de Fries.
knijpen en tranen dit voor een oogpro-
infectie in, waardoor het hoornvlies ‘lek’
We noemen het distichiasis. Er zitten
bleem. Een diagnose is nodig voor een
dreigt te raken. In die gevallen kan een
kleine haartjes op de ooglidrand die
accurate behandeling.
operatie nodig zijn, waarbij een flap van
steeds het hoornvlies raken. Dit geeft
Een oog met een aanval van maandblind-
het oogslijmvlies over het defect gehecht
irritatie of zelfs een beschadiging. Met
heid heeft baat bij directe toediening van
wordt. Vanuit dit slijmvlies kunnen er
behulp van een laser branden we de
cortisone druppels. Echter in een oog met
bloedvaten in het hoornvlies groeien die
haarzakjes van deze haartjes weg. Een
een hoornvliesbeschadiging wil je geen
de reparatie gaan ‘voeden’. Later wordt
heel enkele keer heeft hetzelfde paard
cortisone druppelen, omdat dit de
dit slijmvlies weer verwijderd.
keer op keer een hoornvliesbeschadiging.
Het kan zijn dat er irritatie/pijn van
binnen in het oog (maanblindheid) ervoor
Binoculair
zicht
zorgt dat het paard gaat schuren en
daarbij zijn oog beschadigt.
Er bestaat echter een aandoening
Blinde vlek
beschreven bij het Fries paard waardoor
er langzaam maar zeker met episodes
Monoculair zicht
Monoculair zicht
verval van het hoornvlies optreedt, ook
wel corneadystrophie genaamd. Het
begint met witte vlekken of lijnen in de
binnenste lagen van het hoornvlies, die
kunnen ontaarden tot uitwendige
beschadigingen, die soms chirurgische
reparatie nodig hebben.
Cathérine Delesalle en Marco de Bruijn zijn
dierenarts en Europees specialist inwendige
ziekten. Delesalle is verbonden aan de
Universiteiten van Utrecht en Gent. De Bruijn
Blinde vlek
60
Phryso juli 2015
is mede-eigenaar van Dierenkliniek Wolvega.