PP-2001-02280-00-00-NL-TRA-00

MEMO/01/422
Brussel, 5 december 2001
Vragen en antwoorden over klassieke varkenspest
Wat is klassieke varkenspest?
Klassieke varkenspest is een uiterst besmettelijke virale aandoening waaraan
tamme varkens en everzwijnen kunnen lijden. Varkenspest veroorzaakt ernstige
ziekteverschijnselen en een zeer hoge sterfte bij besmette dieren, tot 90% bij jonge
besmette dieren. De infectie is zeer besmettelijk en wordt door direct of indirect
contact tussen dieren verspreid. Het virus wordt overgedragen door bloed,
weefsels, afscheidingen en uitscheidingen van zieke en dode dieren. Varkens
kunnen besmet raken door voedselopname, inademing, genitale infectie (via
sperma) of via schaafwonden. Bovendien zijn bij de geboorte geïnfecteerde biggen
blijvend drager van het virus en verspreiden zij de besmetting gedurende
maanden.
Hoe wordt klassieke varkenspest verspreid?
Klassieke varkenspest wordt hoofdzakelijk verspreid door contact met besmette
varkens. Varkenspest kan echter ook van één boerderij naar een andere overgaan
door indirect contact, via bezoekers van de boerderij, besmette voertuigen,
landbouwwerktuigen, kleding, instrumenten enz., door onvoldoende behandelde
besmette spoeling en door besmet vers varkensvlees en producten op basis van
varkensvlees. De ziekte kan over lange afstanden worden overgedragen door
besmet materiaal of vlees (producten). De laatste tien jaar is gebleken dat in
sommige gebieden van Europa everzwijnen drager zijn van het virus van klassieke
varkenspest en een besmettingsbron voor tamme varkens kunnen vormen.
Is klassieke varkenspest gevaarlijk voor de mens?
Er is geen bekend risico van besmetting van mensen door het virus van klassieke
varkenspest.
Wat doet men om uitbraken van klassieke varkenspest te voorkomen?
De Gemeenschap heeft strenge regels vastgesteld voor de invoer van levende
varkens en van vers en verduurzaamd varkensvlees om een uitbraak van klassieke
varkenspest te voorkomen. Invoer is alleen toegestaan indien het land of de streek
van oorsprong vrij van varkenspest is en van de veterinaire diensten aldaar
verwacht kan worden dat zij in staat zijn varkenspest op te sporen en er passende
maatregelen tegen te treffen. Landen of streken die varkens invoeren, moeten ook
de andere vereisten inzake dieren- en volksgezondheid van de communautaire
wetgeving naleven.
Wat is het beleid in het geval van een uitbraak van klassieke
varkenspest?
Het huidige beleid inzake klassieke varkenspest streeft ernaar de ziekte in de
Gemeenschap uit te roeien. Dit betekent dat bij een uitbraak een uitroeibeleid
wordt gevoerd, waarbij alle varkens van besmette bedrijven worden geslacht, de
karkassen en het ligstro worden vernietigd, en alle boerderijen in de afgebakende
infectiezone worden ontsmet. Er is een controle op de bewegingen van varkens
van en naar de infectiezone, er wordt epidemiologisch onderzoek verricht naar de
oorzaken en verspreiding van de infectie, en er worden speciale
toezichtmaatregelen binnen de infectiezone getroffen.
Wat is het vaccinatiebeleid tegen klassieke varkenspest?
Sinds de jaren negentig wordt niet meer systematisch gevaccineerd. Alleen in
dringende gevallen kan worden gevaccineerd, nadat de ziekte is vastgesteld en
wanneer het risico bestaat van verdere ernstige uitbraken van de ziekte. In 1997
heeft het Wetenschappelijk Comité de juistheid van deze aanpak bevestigd.
Gevaccineerde dieren die met het virus van klassieke varkenspest besmet raken,
vertonen gewoonlijk geen klinische ziekteverschijnselen, zij zijn er immers tegen
beschermd. Toch is de mogelijkheid dat vaccinatie aanleiding geeft tot een "stille"
verspreiding van het virus onder een gevaccineerde (maar niet volledig immune)
varkenspopulatie een punt van zorg. Wetenschappers wijzen erop dat voorzichtig
moet worden omgesprongen met vaccins als een doeltreffend middel voor de
uitroeiing van de ziekte. Daarnaast is vaccinatie ook onaantrekkelijk door de
handelsbelemmeringen die van toepassing zijn op gebieden waar het vaccin is
gebruikt om de verspreiding van het virus tegen te gaan.
Indien zou worden overgegaan tot een algemene preventieve vaccinatie, moet ook
met de kosten daarvan rekening worden gehouden: de varkensproductie in de
Gemeenschap beloopt immers ongeveer 200 miljoen varkens per jaar.
Wat zijn markervaccins en wat is het nut daarvan?
Markervaccins zijn vaccins die varkens tegen klassieke varkenspest op zo'n
manier preventief kunnen immuniseren dat het verschil met de immuunreactie op
een natuurlijke infectie in een laboratorium kan worden vastgesteld. Markervaccins
hebben het voordeel dat zijn een onderscheid mogelijk maken tussen
geïnfecteerde varkens (die de ziekte op andere varkens kunnen overdragen, ook
zonder zelf symptomen van de ziekte te vertonen) en gevaccineerde varkens. Dit
betekent dat de thans geldende handelsbeperkingen voor gevaccineerde varkens
en hun producten niet langer noodzakelijk zouden zijn.
2
Waarom worden markervaccins nog niet gebruikt?
Recentelijk zijn twee nieuwe vaccins tegen klassieke varkenspest ontwikkeld die
specifieke kenmerken vertonen waardoor zij als markervaccins zouden kunnen
worden gebruikt (zij maken immuun tegen slechts één van de eiwitten van het
virus). Het gebruik van deze vaccins tegen klassieke varkenspest is toegestaan
door het Europees Bureau voor de geneesmiddelenbeoordeling.
Een in 1999 met financiële steun van de Commissie uitgevoerd grootschalig
laboratoriumonderzoek heeft echter aangetoond dat er nog geen passende
testmethode bestaat om de aanwezigheid van deze markervaccins ondanks hun
speciale kenmerken van de werkelijke infectie te onderscheiden.
Het onderzoek naar de ontwikkeling van een dergelijke testmethode is aan de
gang en hoopgevend.
Overeenkomstig de nieuwe richtlijn van de Raad ter bestrijding van klassieke
varkenspest (zie verderop) is het gebruik van deze vaccins mogelijk in
noodsituaties, nadat deze laboratoriumtests ontwikkeld en gevalideerd zijn.
Wat zijn de economische gevolgen van de uitbraken?
Klassieke varkenspest is onverenigbaar met moderne varkenshouderij. In het geval
van een uitbraak moeten passende controlemaatregelen worden getroffen. Dit
impliceert het afkondigen van handelsbelemmeringen overeenkomstig de
internationale voorschriften en de communautaire wetgeving. Een uitbraak van
klassieke varkenspest schaadt bijgevolg de nationale en internationale handel en
de uitvoer van varkens en varkensproducten; de algemene economische gevolgen
daarvan kunnen zeer ernstig zijn.
Bij wijze van voorbeeld: de totale kosten ten laste van de communautaire begroting
van de catastrofale varkenspestepidemie in Nederland in de jaren 1997-1998
bedragen rond de 600 miljoen euro. De totale kosten en verliezen van deze
epidemie zijn geschat op 2 miljard euro.
Is een herziening van het huidige beleid inzake klassieke varkenspest
gepland?
De Landbouwraad heeft op 23 oktober 2001 een nieuwe richtlijn ter bestrijding van
klassieke varkenspest aangenomen, na een voorstel van de Europese Commissie
van september 2000 (COM(2000) 462 def.). De nieuwe richtlijn bevestigt de
bestaande regelgeving en brengt deze in overeenstemming met recente
wetenschappelijke inzichten en vorderingen, en met de ervaringen die tijdens de
voorbije jaren zijn opgedaan met uitbraken van klassieke varkenspest in gebieden
met een grote densiteit aan varkenshouderijen.
De nieuwe regelgeving handhaaft het niet-vaccinatiebeleid dat gebaseerd is op het
afmaken van alle varkens in besmette bedrijven, maar voorziet ook in een mogelijk
frequenter gebruik van vaccinatie in toekomstige noodgevallen, onder
gebruikmaking van markervaccins. Zodra de passende testmethoden ontwikkeld
en goedgekeurd zijn, zullen markervaccins het mogelijk maken om gevaccineerde
varkens van effectief geïnfecteerde varkens te onderscheiden. Het gebruik ervan
moet door de Commissie geval per geval worden toegestaan en strikt worden
geëvalueerd en gecontroleerd. Specifieke besluiten tot handelsbelemmeringen
voor boerderijen die markervaccins hebben gebruikt, dienen eveneens van geval
tot geval te worden genomen.
3
De nieuwe richtlijn verbiedt het voederen aan varkens van spoeling en versterkt en
preciseert verder de bestaande controlemaatregelen, bijvoorbeeld door de
meldplicht uit te breiden en een diepgaand epidemiologisch onderzoek na
uitbraken van klassieke varkenspest verplicht te stellen. Zij voorziet ook in de
mogelijkheid om everzwijnen te vaccineren bij uitbraken van klassieke
varkenspest, en geeft meer gedetailleerde bepalingen inzake noodplannen. De
nieuwe regelgeving wordt met ingang van 1 november 2002 van kracht.
Hoe doeltreffend zijn de controlemaatregelen
varkenspest tijdens de laatste jaren geweest?
tegen
klassieke
Tijdens de jaren tachtig zijn in heel de Gemeenschap enkele duizenden uitbraken
van klassieke varkenspest vastgesteld. Sinds de jaren negentig, toen het nietvaccinatiebeleid is ingevoerd, is er een duidelijk neerwaartse trend, tot de grote
epidemie van 1997/1998 met een totaal van ongeveer 600 uitbraken.
De laatste jaren is de situatie aanmerkelijk verbeterd, maar de plaag woedt verder
bij everzwijnen in bepaalde streken van de Gemeenschap en aangrenzende
landen.
Varkenspest blijft daarom een ernstige bedreiging vormen voor de varkenshouderij
in de Gemeenschap, vooral in gebieden met een grote varkensdichtheid waar
uitbraken uiterst moeilijk onder controle te krijgen zijn.
Hoe vaak is de laatste jaren klassieke varkenspest uitgebroken?
De laatste grote epidemie van varkenspest heeft in 1997/1998 gewoed, met
uitbraken in Duitsland, België, Italië en met name Spanje en Nederland. Tijdens
deze epidemie zijn alleen al in Nederland tussen 10 en 11 miljoen varkens (in meer
dan 400 uitbraken) geslacht en vernietigd, en meer dan 1,7 miljoen in Spanje (in
ongeveer 100 uitbraken). Tijdens de daaropvolgende twee jaar is de ziekte
duidelijk achteruitgegaan (zie tabel verderop).
H
Uitbraken van klassieke varkenspest bij gekweekte dieren in de
Europese Unie
januari 1997 - december 2000
140
Aantal uitbraken
120
100
80
60
40
20
0
J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N
Maanden
4
In het Verenigd Koninkrijk zijn echter in 2000 16 uitbraken vastgesteld die waren
veroorzaakt door een stam van het virus van klassieke varkenspest die van buiten
de Gemeenschap in het Verenigd Koninkrijk is ingevoerd, hoogstwaarschijnlijk via
besmette levensmiddelenafvallen.
In 2001 zijn uitbraken van klassieke varkenspest voorgekomen in Spanje (29),
waarschijnlijk te wijten aan invoering van het virus van buiten de Gemeenschap, in
Duitsland (5) en Italië (5, op Sardinië), in gebieden waar de ziekte bij everzwijnen
voorkomt.
Is de intensieve varkenshouderij oorzaak van klassieke varkenspest?
Intensieve varkenshouderij is niet de oorzaak van klassieke varkenspest. Een
bewijs hiervoor is het frequente voorkomen van klassieke varkenspest in kleine
familiebedrijven en bij scharrelvarkens die met besmette everzwijnen in contact
kunnen komen of met besmet keukenafval, hetgeen wellicht in het Verenigd
Koninkrijk is voorgevallen.
Toch leidt een uitbraak van klassieke varkenspest in streken met een grote
varkensdichtheid vanwege de vele mogelijke risicofactoren tot grotere problemen.
De persistentie van klassieke varkenspest in de everzwijnpopulatie is een punt van
zorg in bepaalde streken van Duitsland, Italië, Frankrijk en Oostenrijk, hoewel de
algemene situatie in vergelijking met 1999 is verbeterd.
Wat is de stand van zaken met betrekking tot de recente uitbraak van
klassieke varkenspest in Spanje?
In Spanje zijn van juni tot september 2001 in totaal 29 uitbraken van klassieke
varkenspest voorgekomen in het noordoosten van het land (Catalonië, Valencia en
Castilië-La Mancha). De Commissie heeft diverse beschermende maatregelen
getroffen inzake de beperking van het vervoer van dieren en de handel in varkens
en bepaalde varkensproducten uit gebieden waar klassieke varkenspest heerst.
De maatregelen werden naargelang van de veranderende toestand aangepast.
Reeds vanaf 15 november 2001 is elke restrictie op handel en vervoer van de
dieren vervallen.
De Spaanse autoriteiten hebben een nationaal toezichtprogramma op basis van
serologische tests in de varkenshouderijen ingesteld om elk voorkomen van de
ziekte op te sporen en/of uit te sluiten.
Wat is de stand van zaken met betrekking tot de recente uitbraak van
klassieke varkenspest in Duitsland?
In totaal zijn in de loop van 2001 vijf uitbraken van klassieke varkenspest
vastgesteld in Duitsland, twee in Nedersaksen in juni/juli en drie in Rijnland-Palts in
oktober.
Wat is de oorzaak van de uitbraak van klassieke varkenspest in
Duitsland?
Het virus in deze uitbraken is van hetzelfde type als bij everzwijnen in deze streken
is vastgesteld. Deze bevindingen wijzen erop dat de uitbraken hun oorsprong
vinden in de lokale everzwijnpopulatie.
2
Welke maatregelen zijn getroffen tegen de uitbraak van klassieke
varkenspest in Duitsland?
In heel Duitsland is een toezicht- en controleprogramma voor klassieke
varkenspest van kracht, met inbegrip van grootschalige tests op tamme varkens en
everzwijnen. In gebieden waar klassieke varkenspest bij everzwijnen blijft
voorkomen, zijn speciale controlemaatregelen tegen de ziekte getroffen. Dit omvat:
- verplichte tests voor klassieke varkenspest op everzwijnen die in de betrokken
streken geschoten worden of dood worden aangetroffen;
- een verbod op het buiten de lokale zone in de handel brengen van vlees van
everzwijnen die varkenspest-negatief zijn gebleken;
- jachtstrategieën om risicogroepen in de everzwijnpopulatie te verminderen, door
op jonge dieren te jagen;
- strikt toezicht en strenge beperkingen op de bewegingen van tamme varkens in
gebieden waar bij everzwijnen klassieke varkenspest voorkomt, met inbegrip
van een verbod om tamme varkens uit deze gebieden naar andere lidstaten te
vervoeren.
Daarnaast vinden in diverse streken van Duitsland vaccinatietests op everzwijnen
plaats. Deze tests blijken in sommige gebieden gunstige resultaten op te leveren,
met name in Mecklenburg en West-Pommeren.
Hoewel deze maatregelen niet steeds hebben geleid tot uitroeiing van de ziekte bij
everzwijnen, kon zo toch het aantal uitbraken van de ziekte in varkenshouderijen
effectief worden teruggebracht en een verspreiding van de ziekte vanuit de zones
waar het virus bij everzwijnen heerst, worden vermeden.
Wat is de stand van zaken in de kandidaat-lidstaten?
Klassieke varkenspest blijkt blijvend voor te komen in de everzwijnpopulaties van
sommige kandidaat-lidstaten. In het kader van de toetredingsonderhandelingen
wordt dit punt aangepakt. De kandidaat-lidstaten moeten gedetailleerde informatie
overleggen over het voorkomen van klassieke varkenspest en over de getroffen
toezicht- en controlemaatregelen tegen de ziekte bij tamme varkens en
everzwijnen.
Welke regels bestaan er voor de compensatie van boeren en hoeveel
hebben de recente uitbraken van klassieke varkenspest de
Gemeenschap gekost?
De Gemeenschap vergoedt tot 50% van de uitgaven van de lidstaten voor de
compensatie van boeren wier varkensstapel geslacht en vernietigd werd en voor
de ontsmetting van de geruimde bedrijven.
3
Wat doet de Commissie om massaal slachten van dieren te
voorkomen?
Om bij een uitbraak van klassieke varkenspest een verspreiding van de ziekte te
voorkomen, eist de communautaire wetgeving dat de bevoegde nationale
autoriteiten een noodplan in werking stellen waarin de nationale maatregelen met
het oog op een spoedige en doeltreffende uitroeiing van de ziekte worden
gedetailleerd. Het Voedsel- en Veterinair Bureau van de Commissie houdt toezicht
op de uitvoerbaarheid en doeltreffendheid van deze plannen.
De Europese Commissie erkent dat het de voorkeur verdient de vernietiging van
grote aantallen dieren zo veel mogelijk te vermijden. Alle deskundigen zijn het er
vandaag echter over eens dat een onverbiddelijk uitroeibeleid moet worden
gevoerd telkens wanneer een uitbraak voorkomt, vooral in streken met een grote
varkensdichtheid, aangezien dit de beste methode is om een verdere verspreiding
van de ziekte en een massale sterfte bij de dieren te vermijden.
Ten slotte verbiedt de communautaire wetgeving niet het noodvaccineren van
dieren, waar dit noodzakelijk en doeltreffend blijkt te zijn.
Waar staat de wetenschap?
In zijn advies van 1997 inzake de bestrijding van klassieke varkenspest heeft het
Wetenschappelijk Comité voor de gezondheid en het welzijn van dieren zich een
duidelijk voorstander getoond van een niet-vaccinatiebeleid ten aanzien van
klassieke varkenspest en ook verder onderzoek naar de ontwikkeling en het
gebruik van markervaccins aanbevolen. Dergelijk onderzoek is sindsdien
uitgevoerd met financiële steun van de Commissie (zie hierboven).
Het Wetenschappelijk Comité voor de gezondheid en het welzijn van dieren heeft
in zijn verslag van augustus 1999 over klassieke varkenspest bij everzwijnen de
uitvoering aanbevolen van een aantal controlemaatregelen voor varkenspest die
tot een verbetering van de toestand kunnen leiden, met name door een selectieve
reductie van het aantal jonge everzwijnen en vaccinatie van de
everzwijnpopulaties.
In sommige streken van Duitsland worden momenteel vaccinatietests op
everzwijnen uitgevoerd. Tot dusver zijn de resultaten daarvan bemoedigend. Toch
moet een aantal technische problemen nog worden opgelost, voordat conclusies
kunnen worden getrokken over de doeltreffendheid van vaccinatie als een
geschikte methode voor controle en uitroeiing van de ziekte bij everzwijnen.
http://europa.eu.int/eur-lex/nl/dat/2001/l_316/l_31620011201nl00050035.pdf
Bijlage: Uitbraken van klassieke varkenspest 1980 - 2000
4
Bijlage
Aantal uitbraken van klassieke varkenspest
per lidstaat, 1980-1990 en 1990-2000
LAND
1980 - 1990
1990 - 2000
België
534
175
0
0
2240
475
Finland
0
0
Frankrijk
109
7
Griekenland
30
0
Ierland
0
0
Italië
304
262
Luxemburg
11
0
Nederland
453
441
Oostenrijk
-
3
Portugal
243
0
Spanje
157
99
Verenigd
Koninkrijk
11
16
Zweden
0
0
TOTAAL
4092
1478
Denemarken
Duitsland
5