GEDRAGSKLINIEK Nieuws

NUMMER 1 | NOVEMBER 2010
GEDRAGSKLINIEK ~ Nieuws
FACULTEIT DIERGENEESKUNDE
GEDRAGSKLINIEK VOOR DIEREN
voor n
k
e
i
n
i
ee
agskl huisdier 1!
r
d
e
G
1
n de e en jullie kkig 20
a
v
u
gel
ulli
team
Het n wenst j t en een
s
Diere kerstfee
jk
vroli
BESTE LEZER,
Het team van de Gedragskliniek
voor Dieren biedt u met
groot plezier onze eerste
nieuwsbrief aan. Mede door
uw belangstelling is de
Gedragskliniek voor Dieren
in november 2009 geopend.
Het huidige team bestaat
uit drie dierenartsen, twee
gedragsbiologen en een
psycholoog. We behandelen
voornamelijk honden en katten,
maar ook papegaaien.
FOLDERS
Mocht een eigenaar zich ruim voor oud en nieuw melden bij uw praktijk
dan kunt u de eigenaar aanraden om het huisdier te gaan trainen.
Voor het trainen van geluiden zijn speciale CD’s met geluiden op de
markt (b.v. “Help! Ik ben bang voor onbekende geluiden”, Uitgeverij Libre:
www.libre.nl).
Univ
laan
k vo
or g
| 358
aan
ezelsc
4 cm
hapsd
Utrec
ht
ieren
.
Mun
GEZ
ELSC
HAPS
Jean
ne
Voet tte Do
gebo nkeruw
DIERE
N
n
Klinie
’s va
f foto
Hee k Paard
lkun
en/o
de
dier
.
n uw
ijk in ng va
ogel
o
gedra
rig m edragsc
u
Die
em
ke
le
g
P
r
prob
.
nauw r het
en d gene
n het ie bieden lledig en ee naa
es
ept.
en
en va
at
. m
vo
dier kunD
lt do e mak e inform deze zo dan a.u.b
in w e / d
ul
e
e
onsu eo)opnam vullenLadnd
bouw
v
d
c
.
ez
e
ete
t
d
st
nsc pt. Ge
al dat
n he een (vid kan aan vragenlij d,huniseedimeren.
P
ev
a
g
a
hap nees
f
is
n
al
on
en
der
en m kun
in ie
oora nt u thu ldmateria angt u ee recent st t gekreg
or
v
o
rg
d
u
e
ku
f
aat de va
t
. Zo
en d
kun mogelijk g. dit bee nsult ontvie staat o narts heb
sch
men
rd
n
t
o
ko
a
w
te
app Geze
in
W dien
co
at
iere
ns
lsc
ij
nsult
in
mgev aan het p medic n uw d
Teve .
hap
•
o
va
et co
dier.
leefo
d
n
sdie
zijn fgaande d of kat n die u
aar h eegaan. van uw esproke itgevoer
n
ren
n
b
de
voora uw ho ocumente
sleden uden, m gedrag en en orden u
in
en
g
ez
n
•
w
ek
et
o
d
g
lig
h
h
ek
es
indie enals
nder
gelijk ier bezig n naar eriaal b gstestj
o
o
l
ev
•
m
.
ee
aa
ra
d
at
el
sult
entu
men
ev
sult met zove met het raag ged t beeldm ifieke ged
sa
n
m
t
o
o
av
st
c
rd
ch
narts
s wo
het u aan om het mee gebreid n eegebra kele spec
re
s
en
ie
n
d
en
e
m
n.
rvolg
een
Tijd ij raden die zich wordt uit entueel kunnen
en ve besproke
door
W sleden
teld
ts.
u
leem
en ev
•
nsult
oerd
f
t ges id met
gezin s het co enlijst ragsprob dierenar t uitgev
on o
re
word
e
ag
telefo
ose t uitgeb
Tijden ulde vr het ged dige of d ek word
iagn
a de
ev
n
•
zo
k, vi
de d dit word
.
ie
u ing kelijk va sdeskun onder n.
g
in
.
kl
din
g
ijk
le
ld
p de rg biedt.
afhan de gedra lichamel st te stel n afron opgeste
o
lt
•
ee
r
consu t nazo
door gemeen lemen va we tot huisdie
rkort herapeu
al
b
n ve
een che pro en komen voor uw
a ee edragst
n
•
is
g
rg vi
med e stapp andelpla
nazo f locale
ez
o
na d een beh
nsult
•
u
gsco ierenarts
ra
et
m
ged gen d
ei
lt
a het
onsu k biedt n ijk dat uw
et c
ie
el
Na hedragsklin het mog
de g l. ook is
ai
e-m
laan
108
P
n
And
ro
Yale clusgebo
laan
uw
1
laan
Jena
n
rtse
ing
rena werk
n die men en
en e ke sa
n
olog e unie en kun t
h
c
a
z
sy
n, p oor de rzoeken elplan d
e
g
D
lo
e
d
sbio samen. m ond behan
e
drag
n
u ee
n ge nauw
roble
erke unde dragsp krijgt
kw
sk
jk
ge
linie rgenee n het eindeli
sk
g
a
it
dra eit Die cten v n. U
e ge
e
lt
lle
:
In d e facu alle asp ose ste emd.
men
d
st
roble
van en wij e diagn is afge
de p
r
d
n
lgen
kun en goe uw die
de vo
e
p
met
wij
ek o
nten mensen
ië
ifi
c
at
/of
spe
a. p
men
linie
aaa
Ge
iek k
Yale
Lim
in
itsklin
P
peg
/H
iek
ersite
sterl
Nieuw
Yale Gildes
laan
tein
2
Yale
Univ
108
geD
met ragsp
pap uw ho roble
m
de g egaai? nD, K en
a
in g edrags UW HU t of
oed
is
k
e Ha liniek dier is
voo
nde
n
r die BiJ
ren
o.
en
roble
delen r dieren
ragsp
ehan
aa
g
n ged
Wij b ressie n ig gedra
ens
ag gmat
rd aa
volg
atee
•
ress
t. ver
lt
dwan en en st
gerel
en
zoch consu
d
•
m
st
le
ang delijkhei
onder eerste
prob
n
•
atig
n
n
elijke
onzi activiteit ijnsele
ragsm ee dat ee
ham
ed
ch
•
?
g
er
lic
rs
jn
m
lt
s
e
zi
ve
hyp
el
onsu amelijk al rekening
•
entie kunnen ij eventu
sc
em
g
d
dra wel lich oudt u er
en w
•
alleen
zo
n ge
H
niet ehandel
•
b
s ee sconsult deling.
ook
g
an
jden
•
er ti een gedra rdere beh
s
ve
eurt
geb rdt tijden et u de .
ai
t
a
m
rt
ega
W ier wo men
Pap
r duu
d
en
Uw en we sa half uu
plukk
er
veren
rag
bepal eer and
king
l ged
rmin
ve
lf
ongev
ksuee
Ze
ig se
at
t
a
rm
K
ove
ie
ss
re
ag
st
shuis
ang
innen
ig)
d
en b
rmat
Hon
plass
(ove
ikken
ssie
achtl
agre
v
tie
Hd
en)
st
d
en
g
ag
/a
n
tj
a
dem
teit
taar
activi
rag (s
Hyper
ig ged
gmat
dwan
entie
dem
Met vriendelijke groeten,
~G
e
d
ragsk
linie
k
aai
ij de
DgK
iJ
en r
pe
s/o
ure
ced
l
Gsk
dra
Werkzame stof; clomipramine hydrochloride
Groep: tricyclische antidepressivum
Handelsnaam: clomicalm®
Dosering clomicalm® hond: 2-4 mg/kg 2dd PO
Dosering clomicalm® kat: 0.3-0.5 mg/kg 1dd PO
N.B: (1) Lever, nier- en hartfunctie moeten
worden gecontroleerd voordat clomicalm® wordt
voorgeschreven.
(2) Clomicalm® moet geleidelijk aan worden
afgebouwd indien men wil stoppen met deze
medicatie. NOOIT IN EEN KEER STOPPEN!
(3) Werkzaamheid te verwachten na 4-6 weken.
ww
pro
en pa
Bij ontvangst van deze nieuwsbrief staan de feestdagen alweer voor de
deur. Een gezellige periode voor ons, maar helaas niet voor sommige van
onze huisdieren. Veel honden en katten zijn bang voor vuurwerk.
Lange termijn aanpak: Ruim van tevoren
trainen op geluiden
dra
uw
f
d
verg gscon van uw ierenart hond
su
oed
s.
o
d
doo lten uit ierena Voor f kat is
rt
r en
d
g
kele evoerd s echte e beha het no
od
r
n
Con
huis
d
sult
dierv oor de niet no deling zakelijk
d
Tele
Ged odza van u
erze
d
fonis agen ho
k
w p at u e
ra
keri
Tel.n
nd e
ch sp
en v
apeg
nge gsklin elijk!
n
r.: 0
30-2 reekuu kat: d
n.
iek
e
aai
insd
r: m
5347
v
is ee rwijsoor
ag
aand
Con
84 |
n
Die
sult
ag en van 8:1
e
-m
re
d
Tele
age
ail:
nw
fo
n
gedra donder 5 – 14:1
o
rd
d
Tel.n nisch sp papeg
5
ag tu
ghon
en
uur
aai:
r.: 0
re
ss
dka
Toen wij vorig jaar onze
deuren openden was de meest
s­
voorkomende vraag van
rag
ged aar er
j
lijk
m
oge lend, oor bi
m
rve
eft
arv
dierenartsen, gedragstherapeuten
es.
i he erg ve ent da te adr
a
a
eg
at . U b t juis
pap
is d
e
n
t of urlijk te doe aan h
en eigenaren wat te doen
, ka tumet
n
ond n. Na ets aan r diere
h
o
Uw leme wel i
o
v
b
k
nie
pro eestal kldat
vuurwerkangst? Vandaar
we
s i
is m edrag
g
de
besloten hebben dit het centrale
thema te maken van onze eerste
nieuwsbrief.
De nieuwsbrief van de
ren
isdie
Gedragskliniek voor Dieren
iJ HU
en B
m
e
oBl
zal twee maal per jaar worden
gspr
dra
n ge
a
v
lden
uitgeven. Wij wensen u veel
rBee
voo
leesplezier!
, kaT
ond
CLOMICALM®
Hieronder enkele tips over de aanpak van vuurwerkangst bij hond en kat.
Wij onderscheiden een lange termijn (ruim van te voren) en korte termijn
(kort van te voren) aanpak bij dit probleem. Onze voorkeur gaat daarbij
altijd uit naar de lange termijn, maar in de praktijk blijkt dit niet altijd
uitvoerbaar.
Er zijn folders met informatie over de Gedragskliniek voor
Dieren beschikbaar voor eigenaren. Deze folders kunnen
in de wachtkamer van de dierenartsenpraktijk gelegd
worden, of de dierenarts kan ze gericht aan een eigenaar
geven. DezeCofolders zijn kosteloos te bestellen door een
nt
geg
email te sturenaCtnaar
[email protected] met vermelding
eve
ns
/ ge
dra
gsk
van hoeveel
zijn en naar welk adres ze
linie
Voo folders gewenst
k vo
r
or d
brie de be
han
f he
iere
d
e
v
e
ft
n
li worden
gestuurdGeemoeten
rwij
sbri van uw ng van
e
ek
w
30-2
t.dgk@ en 12:3
5317 uur: elke oensdag
0–1
uu.n
99 |
3:00
l
ersite
e-m werkdag en vrijd
uur
ail:
w.uu itsklinie
gedra tussen agmiddag
k
.nl/d
13:3
gpap
van
ierg voor gez
0
egaa
1
ene
i.dgk@– 14:30 3:30 -1
esku elschap
6:30
sd
nde
uu.n uur
U ku
uur
/ged ieren |
l
nt gra
ragsk adre
tis p
linie s Yale
arke
laan
ren b
k
TIPS BIJ VUURWERKANGST
De trainingstechniek die moet worden toegepast, is een combinatie van
progressieve desensitisatie en counter conditioning wat betekent dat
een geluid, in dit geval vuurwerkgeluid, geleidelijk aan moet worden
toegediend aan de hond of kat en dat aan de aanvankelijke aversieve
stimulus een positieve associatie wordt gekoppeld. Met behulp van
geluidsfragmenten op de CD kan het geluid geleidelijk aan worden
toegediend en opgevoerd. Uiteraard altijd met zacht afspelen beginnen.
Indien het dier niet op het geluid reageert met angstgedrag, kan
het worden beloond met bijvoorbeeld spel, voer of aandacht van de
baas. Vervolgens kan het geluid iets harder worden gezet, enzovoorts.
Afhankelijk van het individu kan dit trainen zo’n zes weken in beslag
nemen. Voor honden kunnen extra aandachttrainingen en appèltrainingen
zinvol zijn om de hond meer vertrouwen te geven in de baas en
leefomgeving. Werkt de CD onvoldoende, dan kan buiten worden getraind
bijvoorbeeld met behulp van klappertjes uit de speelgoedwinkel, maar let
wel dat alles in het begin niet te hard klinkt.
Bij een normaliter al angstig dier zou bij die trainingen een eventuele
ondersteuning van Clomicalm® kunnen helpen, aangezien de
werkzaamheid hiervan bij angst wetenschappelijk is aangetoond. Dit
is echter alleen zinvol als de eigenaar op tijd komt met zijn vraag over
vuurwerkangst, want de effecten van Clomicalm® zijn pas na ongeveer 4
tot 6 weken te verwachten.
Korte termijn aanpak: medicatie
Valerie Jonckheer-Sheehy
Namens het team van de
Gedragskliniek voor Dieren
Team van de Gedragskliniek voor Dieren
V.l.n.r.: Isabelle van Eijk (dierenarts), Valerie Jonckheer-Sheehy
(coördinator, dierenarts), Matthijs Schilder (gedragsbioloog),
Nienke Endenburg (psycholoog), Yvonne van Zeeland (dierenarts)
en Claudia Vinke (gedragsbioloog).
VOOR VRAGEN EN SUGGESTIES KUNT U
TERECHT BIJ [email protected]
Ons standaard advies voor de korte termijn aanpak is een kortstondig
gebruik van de medicatie Alprazolam. Alprazolam is verkrijgbaar als
humane medicatie onder de naam Alprazolam bij de AUV in 0.25 en 0.5
mg tabletten. De anxiolytische werking van Alprazolam is wetenschappelijk
goed onderbouwd. Hiermee kan op de dag van het afsteken van het
vuurwerk begonnen worden, maar bij voorkeur een dag ervoor.
Waarschuwing: Alprazolam is recentelijk ook als slow releaser op de
markt gebracht voor humaan gebruik onder de naam van Xanax®. Over
het gebruik bij hond en kat is onvoldoende bekend. Deze pillen mogen
bovendien nooit worden geknipt of gebroken. Er zijn nog voldoende
generieke middelen voor Alprazolam op de humane markt en vooralsnog
adviseren wij daarom de retard versie (die ook bij de AUV wordt
aangeboden onder de naam Xanax® xr) NIET te gebruiken.
Een alternatief voor Alprazolam is het wellicht beter bekende Diazepam,
maar deze medicatie heeft een meer sedatieve en minder anxiolytische
werking. Alprazolam heeft daarom onze voorkeur. Voor alle bezodiazepines
geldt dat zij slechts kortstondig mogen worden gebruikt vanwege de zware
belasting van nieren en lever en andere bijwerkingen.
ALPRAZOLAM EN
DIAZEPAM
Alprazolam
Groep: benzodiazepine
Handelsnaam: Alprazolam
Dosering hond: 0.02-0.1 mg/kg 2 tot 4dd PO
Aanvangsdosering: 0.05 mg/kg: te geven 1 uur
tot 15 minuten voor het verwachte geluid of
angstmoment, of (maar niet bij voorkeur) direct na
waarneming van angstsymptomen (bv. vluchten
uit kamer, ergens onder gaan zitten, grote pupil,
lage houding, etc.).
Vaak zijn twee doseringen al voldoende, maar 3 à
4 doseringen per etmaal mogen gegeven worden.
Dosering kat: 0.125-0.25 mg/kat 1 tot 3dd PO.
N.B.: (1) Vooralsnog adviseren wij de slow release/
retard versie (Xanax® xr) niet te gebruiken.
(2) Alleen kortstondig gebruik (enkele dagen)
vanwege nier en lever belasting.
(3) Doseer op effect; bij teveel sedatie bij de
aanvangsdosering de dosering verlagen.
Diazepam
Groep: benzodiazepine
Handelsnaam: Valium®, diazepam
Dosering hond: 0.5-2.0 mg/kg PO mag om de 4
tot 6u worden gegeven.
Dosering kat: 0.2-0.5 mg/kg 2 tot 3dd PO.
N.B.: (1) Werkt m.n. sedatief.
(2) Alleen kortstondig gebruik (enkele dagen)
vanwege nier en lever belasting.
(3) Doseer op effect; bij teveel sedatie bij de
aanvangsdosering de dosering verlagen.
GEDRAGSTESTEN BIJ
PAPEGAAIEN
WIST U DAT?
Clomicalm® (Clomipramine hydrochloride) is het eerste keuze middel bij onder
andere (verlatings)angsten, compulsive disorders en urine markeren bij honden
en katten. Voor de hond is het middel geregistreerd en inmiddels staat het bij
veel dierenartspraktijken in het land op de plank. Opvallend is dat veel van de
naar de Gedragskliniek doorgestuurde patiënten die op Clomicalm® zijn gezet
door de eigen dierenarts, niet succesvol op de laagste voorgeschreven dosering
(1 mg/kg, zoals vermeld in de bijsluiter van de fabrikant) blijken te reageren.
Uit recent wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik van dit middel bij
honden is gebleken dat de werkzame dosering bij deze diersoort is (hoger dan in
de bijsluiter):
Hond: 2-4 mg/kg 2dd PO
Voor de kat ligt de werkzame dosering op:
Kat: 0.3-0.5 mg/kg 1dd PO
Deze doseringen worden op de Gedragskliniek al jaren succesvol gebruikt. De
fabrikant van Clomicalm®, Novartis, is op de hoogte maar de bijsluiter kan niet
zomaar aangepast worden. Daarom willen wij u middels deze nieuwsbrief op
de hoogte stellen van deze nieuwe inzichten over de werkzame dosering van
Clomicalm bij hond en kat.
N.B. Clomicalm moet, evenals andere psychofarmaca, altijd in combinatie met
gedragstherapie worden toegepast.
EXTRA VOORZORGSMAATREGELEN
Onderstaand een aantal aanvullende tips om de jaarwisseling voor het
huisdier makkelijker te maken:
• Laat de hond overdag extra lang uit (op een rustige locatie waar nog geen
vuurwerk wordt afgestoken), zodat de hond lekker moe is.
• Geef het huisdier veel afleiding. Begin hier al mee in de middag,
ruim voordat het vuurwerk begint: bijvoorbeeld met een kauwstaaf,
voerspelletjes (b.v. een gevulde Kong® voor honden en een gevulde
Pipolino® voor katten).
• Gordijnen sluiten, zodat uw dier het vuurwerk niet kan zien.
• Zet eventueel de radio of TV aan (let wel op dat het geen programma is
met harde geluiden).
• Laat uw dier zelf een rustig plekje zoeken en creëer verschillende
keuzemogelijkheden.
• Probeer zelf zoveel mogelijk rustig te blijven.
• Bij gewenst gedrag, geen vertoon van angstgedrag, kan het dier beloond
worden door middel van voer, spel of aandacht.
• Probeer uitingen van angstgedrag te negeren. Niet omdat steun
geven niet helpt, maar wel om eventuele problemen met aangeleerd
angstgedrag later te voorkomen. U steunt uw dier overigens ook door het
preventief af te leiden en samen te spelen, of simpelweg door er te zijn.
Kiest uw hond er bijvoorbeeld voor om naast u bij de TV te zitten tijdens
het vuurwerk, laat hem dan gewoon zitten, maar ga hem niet uitgebreid
aaien en toespreken als hij zit te trillen van angst.
• Bij zowel de korte als de lange termijn aanpak kan bij honden de
DAP® Dog Appeasing pheromone verdamper en/of halsband worden
gebruikt en voor katten de Feliway® verdamper. Dit geldt ook voor
de voedingssupplementen Zylkène® en Telizen® of het Royal Canin
Calm Diet®. Deze lijken in de praktijk redelijke effecten te boeken bij
milde angsten. In de literatuur is echter nog niet veel beschikbaar aan
betrouwbare studies bij situaties met een dusdanig hoog angstniveau
zoals dat bij vuurwerk soms kan voorkomen.
In november 2010 gaat bij de afdeling Vogels
& Bijzondere Dieren van de universiteitskliniek
van de faculteit Diergeneeskunde een
onderzoek van start naar de relatie tussen
verenplukken en omgang met stress bij de
grijze roodstaart papegaai (Psittacus erithacus).
Voor dit onderzoek zullen enkele gedragstesten
worden afgenomen. Het uiteindelijke doel
van dit onderzoek is om te onderzoeken of de
reactie van de vogel tijdens gedragstesten een
voorspellende waarde heeft op de ontwikkeling
van verenplukken op latere leeftijd.
Het onderzoek wordt uitgevoerd door drs.
Yvonne van Zeeland (dierenarts, specialist
Vogelgeneeskunde in opleiding, AIO) en drs.
Kirsten van Bokhorst (student diergeneeskunde,
Excellent Tracé).
Graag willen wij u uitgebreid informeren over
dit onderzoek. Tevens zijn wij op zoek naar
(eigenaren/verzorgers van) grijze roodstaart
papegaaien die kunnen (en willen) deelnemen
aan dit onderzoek. Uw medewerking is
onontbeerlijk!
Kijk snel op de website:
www.uu.nl/gedragskliniek
Gedragskliniek Nieuws is een uitgave van de Universiteitskliniek voor gezelschapsdieren
adres: Yalelaan 108 | 3584 cm utrecht | www.uu.nl/diergeneeskunde/gedragskliniek