BVO DK in vogelvlucht - Bevolkingsonderzoek Oost

Bevolkingsonderzoek darmkanker
In de (huisartsen)praktijk
februari 2014
Alice Olde Reuver of Briel
projectleider darmkankerscreening
Inhoud
• Inleiding en achtergrondinformatie
• Proces van uitnodigen tot coloscopie
• Bevolkingsonderzoek darmkanker in
de huisartsenpraktijk
Waarom een bevolkingsonderzoek naar darmkanker?
Afname morbiditeit en mortaliteit aan darmkanker door:
•
Eerdere opsporing van darmkanker
• Grotere kans op genezing
• Behandeling minder zwaar
• Verwijderen van poliepen en dus voorkomen van
darmkanker
Feiten en cijfers
Gezondheidswinst
• De 5 jaarsoverleving van darmkanker is gemiddeld:
– Voor stadium I: 94%
– Voor stadium IV: 8%
• De voorspelde 5 jaarsoverleving
ná screening zoals in het bevolkingsonderzoek is:
Verwachting:
Op langere termijn:
2.400 voorkomen sterfgevallen
aan darmkanker per jaar
59%
85%
Feiten en cijfers
Verwachtingen bij volledige uitrol in 2020
Omvang doelgroep
(mannen & vrouwen 55-75 jaar)
4,4 mln
Aantal uitnodigingen per jaar
(bij uitnodiging elke 2 jaar)
2,2 mln
Aantal screeningstests (iFOBT) per
jaar (verwachte deelname: 60%)
1,3 mln
Aantal ongunstige uitslagen (positieve 85.000
iFOBT) per jaar
(6,4% bij aanvang)
Aantal coloscopieën na positieve iFOBT 72.000
p.j. (85% v. positieve iFOBT)
Feiten en cijfers
Coloscopie
• Ongeveer 85% van de mensen met een positieve iFOBT ondergaat
een coloscopie
• De kans op het vinden van darmkanker/adenomen is:
-
8,2% darmkanker (CRC)
-
43,4% voortgeschreden adenomen
-
27% overige poliepen / adenomen
-
* Bron: Proefbevolkingsonderzoek 2009
Voordelen vs nadelen
Voordelen
•
Poliepen vroegtijdig ontdekt
•
Behandeling minder zwaar
•
Minder sterfte aan darmkanker
•
Ontlastingstest is gratis
Nadelen
•
Ongerustheid
•
Geen 100% zekerheid, onterecht gerustgesteld
•
Risico’s aan coloscopie
•
Mogelijk eigen bijdrage
Trend coloscopieën
tijdelijk tekort
Gefaseerde invoering
Zicht op voldoende capaciteit
•
Beschikbaarheid coloscopieën (timeslots)
− Vooraf opgave beschikbaar aantal intakes
− Timeslots coloscopiecentrum in landelijke afsprakenmodule
ColonIS
− Inplannen intake coloscopie door screeningsorganisaties
•
Capaciteitsmonitor
− Voortdurende monitoring van capaciteit
Organisatie
Opdrachtgever: Ministerie van VWS
Regie: RIVM/CvB
Uitvoering: Vijf screeningsorganisaties
Verdere uitvoering door o.a:
- iFOBT laboratoria
- huisartsen
- coloscopiecentra
- pathologielaboratoria
Start: 13 januari 2014
12
Keten bevolkingsonderzoek
Stap 1: Selectie en uitnodigen
-
Mannen en vrouwen, 55 t/m 75 jaar,
iedere 2 jaar uitgenodigd
-
Aanbod om ontlasting op te sturen
voor onderzoek op aanwezigheid
bloed
Uitgangspunten communicatie:
-
geïnformeerde keuze
-
landelijke, uniforme communicatie
(uitnodiging, folder, website etc.)
Na vooraankondiging:
Uitnodigingspakket
•
uitnodigingsbrief
•
ontlastingstest (buisje)
+ gebruiksaanwijzing + retourenvelop
+ zakje voor buisje + antwoordformulier
•
folder bevolkingsonderzoek darmkanker
•
Geen deelname / afmelding: herinneringsbrief
Onverklaarbare en aanhoudende
verandering in ontlastingspatroon?
Bloed in ontlasting?
Overige vragen?
Neem contact op met huisarts!
Stap 2: Screenen
Het screeningslaboratorium:
-
onderzoekt ontlasting op aanwezigheid bloed
-
controleert ingevulde formulier
-
rapporteert uitslag aan Bevolkingsonderzoek
Oost
Monster onbeoordeelbaar,
deelnemer ontvangt nieuw
uitnodigingspakket
Stap 3: Informeren en verwijzen
Gunstige uitslag iFOBT:
• Screeningsorganisatie informeert deelnemer schriftelijk
• Deelnemer wordt na 2 jaar opnieuw uitgenodigd
Stap 3: Informeren en verwijzen
Ongunstige uitslag iFOBT:
• Screeningsorganisatie plant afspraak intake
• Afspraak kan gewijzigd worden
• Screeningsorganisatie=verwijzer (RCMDL)
• Huisarts ontvangt uitslag
2 dagen voor deelnemer (Edifact)
• Deelnemer ontvangt
- uitslagbrief +
- folder ‘Als er bloed in
uw ontlasting is gevonden’
Vragen n.a.v. uitslag?
Medisch verleden?
Neem contact op met huisarts!
Zorg
Bevolkingsonderzoek darmkanker
in de huisartsenpraktijk
• Voorlichting/advies over deelname bevolkingsonderzoek
• Bericht/advies/consult bij ongunstige uitslag
• Medische voorgeschiedenis?
• Exclusie coloscopie?
• Advies over vervolgonderzoek (coloscopie)
• Bericht bij wijziging/annulering intake-afspraak
• Bericht bij no show na herinnering no show intake
• Begeleiding natraject
(behandeling / surveillance)
Meer informatie
Informatielijn: 088 11 86 300
[email protected]
www.bevolkingsonderzoekoost.nl
Algemeen:
www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl
Vragen?
Een positieve iFOBT, wat nu?
wat nu?
[naam spreker]
[naam organisatie
Presentatie door MDL-arts
Inhoud
• Ontstaan poliepen en darmkanker
• Risicofactoren darmkanker
• Wat houdt de test in?
• Wat betekent een positieve test?
• Aanvullende afspraken met
coloscopiecentra (verschil met
reguliere zorg)
Feiten & cijfers
darmkanker
• Darmkanker begint meestal als een poliep.
• Poliepen en tumoren kunnen aanleiding geven tot bloedverlies.
• 30% van de 60 plussers heeft adenomen in de dikke darm
(adenoom = poliep met onrustige cellen).
• Ongeveer 5% van de adenomen wordt kwaadaardig.
• Kwaadaardige tumoren vooral in dikke darm of endeldarm.
•
In dunne darm: zeldzaam.
• Adenomen kunnen meestal tijdens coloscopie verwijderd worden.
Soms operatie nodig.
Colonpoliepen
Colorectaal carcinoom (CRC)
Feiten & cijfers
stadia (afbeelding)
Risicofactoren voor CRC
•
•
•
•
•
Genetische afwijkingen (erfelijke syndromen)
Alcohol
Obesitas (BMI>25)
Roken
Lichamelijke inactiviteit
Vormen van darmkanker
80%  sporadisch darmkanker
Ong. 5%  sprake van een erfelijk kankersyndroom (FAP of Lynch)
Ong. 15% familiair darmkanker
(≥ 3 keer verhoogde kans op darmkanker)
Erfelijke darmkankersyndromen
Bij verdenking op erfelijke darmkankersyndromen:
 Niet meedoen aan bevolkingsonderzoek
 Verwijzen naar klinisch geneticus
Surveillance
• Vanaf 25 jaar
• Iedere twee jaar coloscopie
• Afhankelijk van de mutatie: ieder jaar
gynaecologisch onderzoek
Familiaire darmkanker
Wie:
• een eerstegraads familielid met CRC<50 jaar
• twee eerstegraads familieleden met CRC
Surveillance:
• Vanaf 45 jaar om de 6 jaar een coloscopie
Het bevolkingsonderzoek
De screeningstest (1)
iFOBT
• Geen voedingsadviezen nodig, detecteert alleen
humaan bloed
• Bij het eerste onderzoek zal bij 65% van mensen met
darmkanker de iFOBT positief zijn (sensitiviteit)
• Na twee tot drie ronden neemt de sensitiviteit naar
verwachting toe tot 80 à 90% voor darmkanker
• Geen 100% zekerheid
De screeningstest (2)
iFOBT
De iFOBT is een screeningstest en niet bedoeld voor:
 Patiënt met klachten die kunnen wijzen op darmkanker
 Patiënt met familiair risico op CRC
 Patiënt die ongerust is
 Patiënt die nog niet aan de beurt is voor
het bevolkingsonderzoek en al een test wil
Verwijzing (1)
Bij een positieve iFOBT is de regionaal coördinerend mdl-arts (RCMDL)
de verwijzer.
Uitwisselen medische gegevens:
- Als patiënt voor intake contact heeft gehad met huisarts,
is huisarts verantwoordelijk voor doorgeven medische gegevens
- Als er geen contact is geweest vraagt coloscopiecentrum zonodig
gegevens op bij huisarts en/of specialist
Verwijzing (2)
Relevante gegevens van huisarts voor intake betreffen bijvoorbeeld:




Hart- en vaatziekten
Longziekten
(Eerdere) darmklachten/behandeling hiervan
Medicatie (bloedverdunners)
Patiënt wordt in uitslagbrief ook gevraagd (lijst met)
medicijnen mee te nemen naar intake.
Wat doen de coloscopiecentra?
• Intake
– Anamnese
– Coloscopie zinvol?
– Informeren over coloscopie
• Coloscopie
– Voorbereiding
– Coloscopie
– Evt. poliepectomie of biopsie
• Uitslagverstrekking
• Overdracht > behandeling / surveillance/terugkeer naar bvo
Aanvullende afspraken/eisen voor
coloscopiecentrum in kader van
bevolkingsonderzoek
Intake coloscopie
Intake-informatie
Werkwijzer intake coloscopie als leidraad voor intakes
www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl/downloads
Onderdelen van intake zijn bijv.:
 bespreken medische voorgeschiedenis
 medicatie  o.a. antistolling
 klachten
 familiaire belasting
 allergieën
 ervaring met sedatie
Daarnaast aandacht voor kansen op darmkanker en risico op
complicaties van ingreep en intervalcarcinomen
Exclusiecriteria
voor coloscopie na verwijzing vanuit bevolkingsonderzoek
Naast belemmeringen uit de anamnese, geen coloscopie indien de patiënt:
•
•
•
•
•
een levensverwachting van vijf jaar of korter heeft
een proctocolectomie heeft ondergaan
onder behandeling is voor darmkanker (verwijzing naar/in overleg
met de behandelaar)
ten tijde van de fecestest onder controle is voor een ontstekingsziekte
van de darm (verwijzing naar/in overleg met de behandelaar)
niet wil (met een onderscheid op korte termijn (deze ronde) óf
definitief)
Complicaties
coloscopie
Informatie over complicaties is erg belangrijk:
-
Bij +/- 2 op de 1000 coloscopieën ontstaan complicaties
-
Kans neemt toe bij ingreep
-
Soorten complicaties:
- Bloeding (meest voorkomende)
- Darmperforatie (zeldzaam & zeer ernstig)
- Overlijden (zeldzaam)
CT-colografie
Alleen bij hoge uitzondering zal een CT colografie worden geadviseerd.
> Verwachte hoge percentage afwijkingen na een positieve iFOBT, waardoor een
coloscopie alsnog nodig is.
CT colografie als:
• een coloscopie niet volledig is uitgevoerd
vanwege lisvorming en/of pijn
• er psychische of fysieke gronden blijken
te zijn tijdens het intakegesprek
Verwijzing naar CT vindt niet eerder plaats
dan tijdens de intake.
Kwaliteit
Waarom belangrijk?
• Bevolkingsonderzoek: ongevraagd
aanbod vanuit overheid
Alleen ‘goed’ uitgevoerde coloscopie
‘beschermt’
• Gezonde mensen
 Kwaliteitsverschillen endoscopisten
• Ongerustheid
 Alle poliepen en darmkanker detecteren en, indien
mogelijk, zo goed mogelijk verwijderen
(zo min mogelijk ‘interval CRC’s’)
• Kwaliteit bevolkingsonderzoek en
aansluitende zorg: uniform en hoog
 Belasting en complicaties voor patiënt beperken
Kwaliteitseisen
• Kwaliteitseisen coloscopiecentrum
• Kwaliteitseisen individuele endoscopisten
• Kwaliteitseisen PA lab
• Landelijke kwaliteitseisen, monitoring en evaluatie
• Coloscopie voor bevolkingsonderzoek uitsluitend in
coloscopiecentra die aan de eisen voldoen
Kwaliteit
voorbeeld kwaliteitseisen coloscopiecentrum
•
•
•
•
•
•
•
•
Kwaliteit coloscopieën
 voldoende schoon, minimale inspectietijd
Complicaties
 voldoende monitoring
Preventie van infectie
 reiniging scopen/persoonlijke hygiëne
Patiënttevredenheid
 CO2/enquête/klachten e.d.
Doorlooptijden
Gegevensbeheer
Overdracht zorg
Waarborging van terugkeer naar het bevolkingsonderzoek
Kwaliteit
overeenkomsten met centra
Kwaliteit
• Coloscopiecentra en endoscopisten voldoen aan de kwaliteitseisen
 screeningsorganisaties sluiten overeenkomst met hen af
Financiering
• De zorgverzekeraars sluiten contracten met de coloscopiecentra af
!
Niet alle centra die een kwaliteitsovereenkomst met
de screeningsorganisatie hebben, hebben ook een
contract met alle zorgverzekeraars.
Kwaliteit
eisen aan doorlooptijden
• Versturen uitslagbrief tot de intake coloscopie:
15 werkdagen
• Afspraak intake coloscopie t/m verrichting coloscopie:
Maximaal 10 werkdagen
• Versturen uitslagbrief t/m verrichting coloscopie:
Maximaal 20 werkdagen
 doorlooptijd wordt gecorrigeerd indien er op verzoek
van de deelnemer uitstel plaatsvindt.
Uitslagverstrekking
Er zijn eisen gesteld aan de uitslagverstrekking en nazorg na een
coloscopie.
Voorbeeld van eis aan de uitslagverstrekking is landelijk vastgestelde
schriftelijke bevestiging van uitslag:
- Direct na coloscopie zonder PA-uitslag
- Na bespreking van de uitslag na PA (niet bij darmkanker)
Surveillance
Nieuwe surveillancerichtlijn
-
3 of 5 jaar
terugkeer naar bevolkingsonderzoek na 10 jaar
-
In 2014 komt een App beschikbaar van de nieuwe richtlijn
Bepalen van het surveillance interval op basis van de huidige coloscopie
Stap 1. Scoretabel voor aanwezigheid van adenoomkenmerken en
serrated poliepen*
Poliepkenmerken
Aantal adenomen Waarde Score
1
0
2-4
1
≥5
2
Aanwezigheid van minstens één adenoom ≥10mm en/of één serrated poliep**
≥10mm
Nee
0
Ja
1
Aanwezigheid van minstens één villeus adenoom***
Nee
0
Ja
1
Aanwezigheid van minstens één proximaal adenoom****
Nee
0
Ja
1
Totaal score
Stap 2. Surveillance interval, gebaseerd op score in Stap 1.
Score tijdens index coloscopie
Interval na index coloscopie
0
Geen surveillance *
1-2
5 jaar
3-5
3 jaar
Score tijdens vervolg coloscopie
0
5 jaar **
1-2
5 jaar
3-5
3 jaar
Interval na vervolg coloscopie
Nazorg
Informeren naar complicaties
• Bij mensen zonder PA-uitslag: binnen een maand
• Bij mensen met afwijkingen: bij PA-uitslag.
Wel met verzoek om bij eventuele complicaties daarna dit nog te melden
bij coloscopiecentrum
• De eventuele complicaties worden bijgehouden om de
effectiviteit van het bevolkingsonderzoek te kunnen monitoren
Vragen?