- Scholieren.com

IJsland met Google Earth bekeken
Inhoudsopgave
Inleiding
1: Tektonische plaatbeweging
2: Vulkanisme
3: Gesteentesoorten en fossielen
4: Reliëf
5: Water
Samenvatting
Bronvermelding
Inleiding
IJsland is fysisch-geografisch bekeken een fascinerend land. Niet alleen komt er
vulkanisme voor, ook zijn er gletsjers, geisers, fjorden en tal van andere
aardrijkskundige bijzonderheden. Daarom hebben wij IJsland gekozen om in dit
project te bestuderen. Hierbij bekijken wij vijf aspecten van dit land:
1: Tektonische plaatbeweging
2: Vulkanisme
3: Gesteentesoorten en fossielen
4: Reliëf
5: Water
Als hulp bij dit onderzoek gebruiken wij het programma Google Earth. Hiervan
hebben we beelden opgenomen in dit verslag.
1: Tektonische platenbeweging
IJsland bevindt zich niet op één aardkorstplaat, maar op de grens tussen de NoordAmerikaanse en Euraziatische platen. Deze twee platen delen een divergerende
grens, waardoor er tussen de platen magma kan opstijgen uit de aardmantel. Door
de stolling van dit magma ontstaat er een gebergteketen, die langs de hele
plaatgrens in de Atlantische Oceaan te herkennen is: de midoceanische rug. Veel van
de bergen vertonen vulkanische activiteit. Op de meeste plaatsen zijn ze echter
geheel onderwater. IJsland is een uitsteeksel van de midoceanische rug boven het
wateroppervlak. Om te verklaren waarom de gebergteketen juist op deze plek
boven het water te zien is, moet naar andere oorzaken worden gezocht dan alleen
tektonische bewegingen.
De theorie over het ontstaan van IJsland die algemeen aanvaard wordt, is dat het
eiland boven een hotspot is gevormd. Hotspots zijn plaatsen op aarde waar
vulkanisme voorkomt zonder dat dit kan worden verklaard door platentektoniek.
De oorzaak hiervan is onduidelijk, maar waarschijnlijk komen hotspots voor bij
zogenaamde ‘mantelpluimen’, plekken
waar hete magma direct vanuit de
mantel opstijgt tot aan het
aardoppervlak.
Door de divergerende plaatbeweging
ontstaat er steeds een gat tussen de
platen waaruit IJsland bestaat, dat
opgevuld wordt door opwellend
magma. Dit magma stolt en vormt een
nieuw deel van het land; dit is
vergelijkbaar met de aangroei van de
oceaanbodem bij de midatlantische
rug. Vervolgens blijven de platen uit
elkaar bewegen, zodat er steeds meer
magma opwelt om het gat te vullen.
Op deze manier groeit IJsland steeds
aan.
Figuur 1: IJsland ligt op een divergerende plaatgrens. (bron: wikipedia.org)
2: Vulkanisme
Door de ligging boven een hotspot komt vulkanisme voor op IJsland. Op het eiland
zijn zowel caldera’s als schild- en stratovulkanen aanwezig.
Vanwege het koude klimaat in IJsland zijn sommige vulkanen bedekt door een
gletsjer. Een uitbarsting gaat dan gekoppeld met een vloed en een modderstroom,
doordat het gletsjerijs smelt. Dit kan ook omgekeerd gebeuren: als het gletsjerijs
afsmelt vanwege hoge temperaturen kan er door de plotselinge afname van druk
een explosie plaatsvinden. Dergelijke ‘gletsjervulkanen’ kunnen strato- of
schildvulkanen of caldera’s zijn.
Onder het eiland komt er
vulkanisme voor bij
schildvulkanen in de
midoceanische rug. Omdat dit
veroorzaakt wordt door een
divergente plaatgrens, is er
sprake van effusief vulkanisme,
waarbij uitvloeiingsgesteente
wordt gevormd.
Figuur 2: Met Google Earth is te zien dat IJsland veel vulkanen kent.
3: Gesteentesoorten en fossielen
Van de drie typen gesteente – stollingsgesteente, sedimentgesteente en
metamorfgesteente – komt in IJsland voornamelijk stollingsgesteente voor.
Sedimentgesteente komt in mindere mate voor: omdat IJsland geologisch jong is –
het oudste gesteente is ongeveer 15 miljoen jaar geleden gevormd -- zijn er nog
maar weinig dikke sedimentpakketten opgebouwd. Metamorfgesteente komt er niet
voor.
Stollingsgesteente wordt gevormd door het stollen van magma of lava. In IJsland
ontstaat dit gesteente zowel bij het opstijgen van magma bij de mantelpluim als bij
het uitvloeien van lava bij vulkanische uitbarstingen. Hierbij wordt basalt gevormd.
Terwijl de continenten voornamelijk uit het relatief lichte graniet bestaan en het
zwaardere basalt meestal onderwater voorkomt, vormt IJsland een uitzondering.
De oorsprong en de ouderdom van het gesteente is ook bepalend voor het
voorkomen van fossielen op IJsland. Er zijn geen grote fossielen van landdieren
gevonden, hoewel er planten- en zeedierenfossielen voorkomen. De oudste zijn 15
miljoen jaar oud en zijn dus vlak na de vorming van het oudste gesteente van het
land ontstaan.
4: Reliëf
Figuur 3: Gletsjers kunnen dalen uitschuren. Bron: Google Earth
Er komen op IJsland veel
al dan niet vulkanische
gebergten voor. Een deel
van het eiland is in feite
een deel van de
midoceanische rug die
boven water uitsteekt.
Naast gebergten zijn dalen en fjorden ook kenmerkende elementen van het eiland.
Deze vormen ontstaan door het bewegen van gletsjers, die U-vormige dalen kunnen
uitschuren. Wanneer een gletsjer een dal door de bergen helemaal naar de zee
uitschuurt, kan een fjord ontstaan, een typisch IJslandse landschapsvorm. In de
ijstijd zijn deze diepe inhammen in de bergachtige kust, gekenmerkt door steile
wanden, door gletsjers gevormd. Later zijn ze deels gevuld met water.
5: Water
Gletsjers
Gletsjers ontstaan doordat sneeuw zich opstapelt en de onderste lagen door de hoge
druk worden samengeperst tot ijs. Na verloop van tijd gaat de ijs onderaan de
ontstane ‘berg’ door druk en straling smelten. De gletsjer glijdt mee op een laagje
smeltend ijs. In de ijstijd hebben gletsjers dalen en fjorden gevormd, maar ook nu
dragen ze bij aan de verandering van het landschap.
Figuur 4: De witte vlekken zijn gletsjers. Bron: Google Earth
Rivieren en watervallen
In IJsland bestaan verschillende soorten rivieren. Gletsjerrivieren zijn gevuld met
smeltwater en regenrivieren hebben regenwater als bron. Daarnaast bestaan er
gemengde rivieren.
Zowel smelt- als regenwater draagt bij aan het ontstaan van de vele watervallen in
IJsland. Doordat het eiland voor een groot deel uit niet-poreus basalt bestaat, kan
water moeilijk wegzakken in de grond. Daardoor kunnen spectaculaire watervallen
ontstaan, die een grote toeristenattractie zijn.
Geisers
Geisers zijn natuurlijke waterbronnen die met verassende kracht waterstromen
kunnen uitspuwen. Ze ontstaan als oppervlaktewater veel druk uitoefent op
onderliggend water. Door deze druk raakt het water oververhit en kan het zelfs
gaan koken. Er ontstaat stoom. Omdat dit een grotere volume heeft dan water, loopt
nu juist onderin het water de druk op. Het bovenliggend water wordt met veel
kracht omhoog geduwd en spuit uit de geiser. Als de stoom is gecondenseerd en de
druk is teruggelopen, valt het water terug in de poel. De herhaling van dit proces
leidt tot het afzetten van mineralen rondom de waterbron. Hierdoor ontstaat
langzaam steen.
Samenvatting
IJsland kent door de ligging op een divergerende plaatgrens en boven een hotspot
verschillende soorten vulkanisme. Hierdoor bestaat het voor een groot deel uit
vulkanisch gesteente en zijn er weinig en jonge fossielen te vinden. Naast vulkanen
zijn er ook andere bijzonderheden in het reliëf, zoals de door gletsjers gevormde
dalen en fjorden. Water speelt er een grote rol, zowel in bevroren en vloeibare als
dampvormige fase: gletsjers, rivieren, watervallen en geisers maken van IJsland een
prachtig landschap.
Bronvermelding
Bij het maken van deze praktische opdracht hebben wij de volgende bronnen
geraadpleegd:
Google Earth
Mapsoftheworld.com
http://en.ni.is/geology/
http://en.ni.is/geology/geological-maps/maps-geology-600000
http://www.scotese.com/earth.htm
http://nl.wikipedia.org/wiki/IJsland#Geologie
http://en.ni.is/geology/fossils/
http://en.ni.is/geology/rocks
http://www.ijsland-info.nl/geologie.html
http://www.world-of-waterfalls.com/iceland-other-attractions.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Glaciers_of_Iceland