Burgerlijke_cultuur_17e_eeuw

CKV SAMENVATTING
Bespiegeling hoofdstuk 7
Frans Hals (portretschilder) schildert huwelijksportret van Massa en Van der Laen. Hij
verenigt de regentes en koopman. Het zit vol met symbolen en rijkdom en welvaart blijven
niet verborgen.
1670: Johannes Vermeer  camera obscura , beperkt oeuvre. Bijzondere composities en
techniek. Na dood: schulden! 
De Schilderconst. Veel symbolen naar geschiedenis voor deling was het beter. Door
liberale klimaat in NL werd de katholieke schilder geaccepteerd in het protestantse Delft.
Het straatje: laat alledaags leven zien.
Het calvinisme veranderde de NL samenleving ingrijpend. Pieter Saenredam schilderde in
1649 een interieur van een kerk (heel nauwkeurig) rust, eenvoud, leegte
Kardinale deugden: rechtvaardigheid, kracht, voorzichtigheid, matigheid! Maaaar.. burgers
hadden een sterke drang naar luxe en startten een kunstverzameling. Er was immers rijkdom
en voorwerpen uit vreemde landen. Sommigen hadden zelfs een ‘kunstkamer’! Met de
kunstcollectie…
… laten burgers hun nieuwe financiële en maatschappelijke positie zien
… leggen ze een spaarpotje voor later aan
… men kon er door doorverkoop geld aan verdienen
…religieus opzicht en nieuwsgierigheid
Er waren 4 soorten verzamelingen:
1. Antiquiteiten en munten: oudste soort
2. Kunst: Italiaans, Duits of Nederlands. Papierkunst: prenten en tekeningen
3. Naturalia en etnografica: grootste groep. Soms voor anatomisch onderwijs.
4. Combinaties: vaak is er een menvorm.
Ook geïmporteerd Chinees porselein was geliefd, maar duur! Alternatief: Delfts aardewerk.
Delft  centrum keramische industrie. Adriaen Kocks: meesterpottenbakker. Na bestelling
van Willem III  Delfts blauw zelfde status als voormalige Chinees porselein!
Iedereen in de republiek lijkt kunst te kopen  ander karakter dan rest Europa  alledaags
Emanuel de Witte schildert het rijke interieur van een woonhuis. Het schilderij bevat veel
aanwijzingen.
Een schilderij moet kijkplezier verschaffen, o.a. door dubbelzinnigheden en raadsels.
Jan Steen schilderde Het toneel van de wereld dat alles wat God verboden heeft laat zien.
Jacob Cats maakte emblemataboeken om de betekenissen van de schilderijen te
achterhalen.
Er zijn verschillende soorten schilderijen:
- historiestuk; gewichtigst. Men moest veel kennis hebben (had alleen elite). Niet veel vraag
naar. Het ging om ontroeren en overtuigen door realisme. Idealisatie. Groot formaat.
- portret; minst voornaam, van rijke burgers en schutterijen
- genrestuk (Jan Steen)
- stilleven
- landschap  NL landschap; wauw! Goddelijke invloed? + opkomend natuurbesef
- zeegezicht: populair door 3 Engelse oorlogen > trots. 2 types: paradestukken (trots op
vloot) en spel van water en wind
- stadsgezicht
 waren allemaal realistisch
Bloemstillevens  Botanie: bestudering van planten- en bloemenwereld. Ze kwamen door:
- botanie
- moralisatie
- genot van zichtbare wereld.
Architectuurschilderij, vooral kerken ook populair.
Jacob van Ruisdael: voorloper van romantische schilderkunt. Joodse Begraafplaats :
intrigerend, dramatisch, symbolisch (> vergankelijkheid van het leven!)
Johannes van der Beeck: allegorie op de matigheid: matigheid duurt het langst.
Het geeft een waarschuwende boodschap > vanitasstilleven
De Batavieren hebben nooit geaccepteerd dat de Romeinse bezetter zonder hun inspraak
besluiten nam > zelfstandigheid van de republiek krijgt meer status. Vrede wordt bejubeld.
Van Campen neemt ontwerpen van Jan Vos over in stadhuis.
Amsterdamse stedenmaagd verbeeld politieke en economische macht Amsterdam.
1648: start stadhuis op de Dam  politieke, economische en religieuze hart van de stad.
Jacob van Campen: uiteindelijk ontwerp  klassieke principes. Hij ziet een duidelijk
verwantschap tussen klassieke architectuur en calvinisme.
Leer Vitruvius; gebouw is harmonisch als het duurzaam, nuttig en mooi is.
Na vrede van Munster is er weer geld. Stadhuis wordt ook vredesmonument.
Classicistische kenmerken paleis:
- symmetrie
- timpanen
- pilasters (Ionisch en Corintisch > vertegenwoordigd macht)
Versieringen bedacht uit klassieke mythologie en Bataafse opstand. Doordat alle opdrachten
van Van Campen waren is het stadhuis een totaalkunstwerk.
Artus Quellinus maakt beweeglijke beeldhouwwerken.
Govert Flinck maakte schilderij  vergeleek A’damse bestuurders met Romeinse consuls.
Functies stadhuis:
- kantoor ambtenaren
- ontmoetingsplaats (burgerzaal)
- bankgebouw
- gevangenis
- rechtbank (doodstraf  vierschaar met Salomonsoordeel)
Rederijkers: klassiek geschoolde burgers die de retorica beoefenen  toneelspel met
werelds karakter en maatschappijkritische ondertoon (stedelijk gezag  )
Bij ontvangst van een groot vorst > grootse optocht > tableaux vivants
1617: Samuel Coster  De Nederduytse Academie, college- en toneelzaal > NL ontwikkelen
en bevorderen.
1637: sloop, van Campen bouwt Amsterdamse schouwburg; classicistisch amfitheater.
Joost van den Vondel schrijft hiervoor Gysbrecht van Aemstel. Het stuk moest een paar
dagen worden verkort en er werden passages uitgehaald, omdat er katholieke rituelen
inzaten.
1655: verbouwing schouwburg > technische snufjes en special effects > natuurgetrouwe
voorstellingen. Philips Vingboons: architect.
Verschillende soorten voorstellingen: treurspel, klucht, klassieke/bijbelse vertellingen,
blijspelen. Toneelschrijvers werden slecht betaald.
Bredero: De klucht van de koe  houdt spiegel voor, geeft ontspanning en biedt wijze les
Begin 17e eeuw: strijd om aanwezigheid orgels. Protestanten: verstoring kerkdienst! >
muziek uit calvinistische kerkdienst gebannen. Orgelmuziek > concertfunctie.
1638: Synode van Zuid-Holland: elke kerk zelf beslissen over orgel bij gemeentezang
Na reformatie is stadsbestuur baas van orgels. Kerkgebouw wordt ontmoetingsplaats.
1578: Jan Pieterszoon Sweelinck: groot orgelspeler en hij maakt orgel mateloos populair.
Er werd in Nederland veel gezongen. Collegium musicum: muziekcollege waar gegoede
middenstanders muzieklessen volgen. Jacob van Eyck: blinde muzikant en maker van vrolijke
muziek (’s avonds).
Stijl van Rembrandt:
- licht-donkercontrasten
- grove kwaststreken
- intieme, persoonlijke momenten
- in laatste jaren religieus, persoonlijk en expressief > faillissement
Hij maakte van etstechniek een zelfstandige kunstvorm. Rond 1633 was hij zeer geliefd in
Amsterdam en was hij erg rijk. Hij had ook een kunsthandel en een verzamelingsdrang.
Stencilpakket I (kerk en kunst)
Met protestantisme:
 economische opbloei door hard weken en matige consumptie; het leven was immers
tijdelijk, net als genot. Vrije concurrentie werd toegestaan
 bevordering denken, lezen en schrijven (men moest bijbel lezen).
Calvijn verschafte recht om in opstand te komen. Regenten en bestuurders verzetten zich
tegen protestantse staat, kerk en staat gescheiden! > tolerantie
Katholiek kon je in het geheim zijn tegen extra hoge belastingen.
NL regenten lieten hun ramen open staan > ze hadden niks te verbergen.
Calvinisme zie je nog steeds terug in mentaliteit Nederlanders.
Middeleeuwen: kerk ontmoetings-/handelsplaats met daaromheen kapelletjes
16e eeuw: gebrandschilderde ramen
17e eeuw: kansel, koorhek en groot orgel. Begravingen van zeehelden en celebrities
Hervormers: scheiding sacrale en wereldse  dans veroordeeld  strijd gelovigen en
ongelovigen. Binnen calvinisme richting van radicale heiliging.
- anti-danstractaat, Gisbertus Voetus: want dans was oorzaak onkuisheden, zinnelijkheid en
echtbreuk.
- tegen vormen van volksreligie (mirakelspelen)
- tegen wereldse volksculturen (toneelspel/volksfeesten > broedplaats zonde)
> angst voor het lichamelijke/erotische/katholicisme/heidendom was enorm!
Dans werd echter nooit officieel verboden.
1578: Dortsche Synode: geestelijke komedies en tragedies mochten niet worden opgevoerd.
Calvinisten: toneel heeft heidense oorsprong omdat Joden het niet kenden.
> toneelmakers keerden zich tegen kerk.
Samuel Costers: Iphigenia: zwartmaking van slechte priester. Sterk overdreven en
predikanten hoogst beledigd.
Jacob van Campen en Pieter Post waren rijksbouwmeesters.
Oude hof, Frederik Hendrik. Nu: Noordeinde, werkpaleis Beatrix
Mauritshuis, Johan-Maurits; strak, classicistisch, Italiaans. Nu: museum
Huis Ten Bosch, minder imposant, prachtige tuinen, mausoleum Frederik Hendrik. Jacob
Jordaens maakte kolossaal schilderij. Nu: Beatrix
Kerk was niet meer voldoende om veranderende wereldbeeld te verklaren
> wetenschap! Objectieve waarneming! NL logische plaats want…
… er was tolerantie
… men kon goed verdienden met drukken van wetenschappelijke werken
… de uitvindingen waren nuttig
Leeghwater: bemalen en inpolderen
Jan van der Heyden: straatlantaarn, brandspuit
Hugo de Groot: internationale recht
Christiaan Huygens: slingeruurwerk, licht bestaat uit kleuren, ringen Saturnus
Cornelis Drebbel: duikboot
Anthony van Leeuwenhoek: microscoop
Gerard van Terborch (vader) was topografische pentekenaar, krullerig.
Zoon 1: Gerard: schilder, donker, sober, landschap, na reis: genretaferelen
Zoon 2: Harmen: alledaagse taferelen en personen
Zoon 3: Mozes: meesterlijke tekeningen
Dochter: Gesina: illustraties bij boeken, aanleggen familiearchief
Stencilpakket 2
1652: De Kwakzalver van Gerard Dou. Veel verwijzingen.