Kritische vragen stellen

Kritische vragen stellen
Het instrument Kritische vragen stellen is gebaseerd op het model van de critical
learning community (zie hoofdstuk 1). De kern van kritische reflectie is dat je steeds
opnieuw aangemoedigd wordt om jezelf en elkaar kritische vragen te stellen. Je observeert en reflecteert over je eigen werk en dat van anderen en wisselt je bevindingen uit in een dialoog. Kritische vragen stellen doe je dus individueel en ook altijd
gezamenlijk in je groep of team. Kritische reflectie gaat niet over ‘kritiek geven’ op
jezelf of een ander – kritiek is niet hetzelfde als kritisch. Het gaat meer om een vorm
van doorvragen.
Kritische reflectie heeft een specifiek doel. Daar waar ‘gewone’ reflectie een sleutel
tot werken aan kwaliteit is, zo is kritische reflectie een sleutel tot werken aan sociale veranderingen en rechtvaardigheid. Kritische vragen betreffen je eigen denk- en
gedragspatronen (waarom doe ik zoals ik doe) en onderzoeken of er in je werkwijze
sprake is van (onbewuste) uitsluiting van mensen. Je werkt gezamenlijk aan inclusief
werken en gelijkwaardigheid.
Die vraag van ‘Hoe gaan we om met ouders die niet aan ons ideaalplaatje voldoen’ is
toen heel erg blijven hangen bij mij. Daar heb ik nog lang over nagedacht.
Kritische vragen kunnen aan ieder inhoudelijk onderwerp gekoppeld worden, we
geven hier enkele voorbeelden.
Hoe komt het dat ik de dingen doe zoals ik ze doe? Wat is ‘mijn waarheid’ over
deze situatie?
Hoe komt het dat wij in onze groep/team de dingen doen zoals we ze doen?
Wat is ‘onze waarheid’ over deze situatie?
Wie profiteert hiervan, wie heeft hier baat bij en waarom?
Hoeveel andere manieren zijn er om dit te doen en te begrijpen? Welke andere
waarheden zijn er?
Welke van deze manieren leiden tot meer gelijkwaardigheid?
Voorbeelden van kritische vragen over kennis:
Wie profiteert van de kennis die ik (ons team) gebruik(t) in mijn relatie met
gezinnen?
Welke stemmen worden bevoorrecht in mijn relatie met ouders, kinderen en
collega’s?
Hoofdstuk 2. Instrumenten
93
Permanent leren. Van zelfreflectie naar teamreflectie. Anke van Keulen en Ana del Barrio Saiz (Bureau MUTANT)
ISBN 978 90 8850 095 4 NUR 847 © 2010 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
850095 bw Permanent leren DEF corr.indd 93
10-11-2009 12:13:46
Welke ouders, kinderen en collega’s profiteren van de relaties zoals ze nu zijn?
Welke niet?
Werk ik samen met ouders als partners die vooral passen in mijn beeld van ouder? En met de ouders die hier niet inpassen?
Het bespreken van kritische vragen maakt onzichtbare mechanismes zichtbaarder.
Deelnemers worden zich meer bewust van hun handelen en de oorzaken van dit
handelen. Beroepskrachten stellen zichzelf de kritische vraag: ‘Waarom doen we dit
eigenlijk, waarom doen we het eigenlijk op deze manier?’ Ook maken de kritische
vragen hen meer bewust van verschijnselen als macht en uitsluiting.
94
Deel II – Instrumenten bij Permanent leren als team
Permanent leren. Van zelfreflectie naar teamreflectie. Anke van Keulen en Ana del Barrio Saiz (Bureau MUTANT)
ISBN 978 90 8850 095 4 NUR 847 © 2010 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
850095 bw Permanent leren DEF corr.indd 94
10-11-2009 12:13:46
Opdracht 2.7:
Oefening ‘De waarheid van de stoel’;
reflectieoefening over waarheid en macht
Doel:
Je hebt een kritische houding ten aanzien van de eigen kennis en praktijk.
Je bent je bewust van de relatie tussen kennis en macht in je contacten met
ouders.
In deze opdracht gaan we beeldend en associatief werken met een thema. Daarin
staan verschillende waarheden centraal. Wat is jouw waarheid? Wat is mijn waarheid?
Wiens waarheid telt eigenlijk en waarom?
Werkwijze:
Zet een stoel in het midden van de ruimte en ga er met je team of groep omheen staan of zitten.
Kijk naar die stoel – wat zie je? Is hij om op te zitten? Ja natuurlijk, stoelen zijn
voorwerpen om op te zitten. Dat is een feit. Dat is een waarheid. Of niet?
Ga nu de volgende beweringen over de stoel en zijn waarheden eens na. Verplaats je in een rol.
Een stoel en zijn waarheden
Je bent vier jaar oud en deze stoel staat bij je thuis. Je gebruikt hem vaak als trein
om naar je oma te gaan die in het noorden woont. Dus heeft de stoel voor jou de
waarde van een trein die je naar een dierbare vervoert.
Een stoel en zijn waarheden
Je bent de eigenaar van een meubelfabriek. Je bedrijf produceert een stoel die niet
goed wordt verkocht. Als je de productie niet stopzet, riskeer je een faillissement.
Hoofdstuk 2. Instrumenten
95
Permanent leren. Van zelfreflectie naar teamreflectie. Anke van Keulen en Ana del Barrio Saiz (Bureau MUTANT)
ISBN 978 90 8850 095 4 NUR 847 © 2010 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
850095 bw Permanent leren DEF corr.indd 95
10-11-2009 12:13:46
Deze stoel staat voor jou gelijk aan een ramp.
Een stoel en zijn waarheden
Je werkte in de auto-industrie maar je bent kort geleden ontslagen in verband met
bezuinigingen. Om de stoel af te betalen, maakte je gebruik van een krediet – nu
gaat de kredietverstrekker de stoel terugnemen. Je kunt je de stoel nu niet meer
veroorloven – de stoel is nu onbereikbaar voor je.
Een stoel en zijn waarheden
Je hebt geholpen bij de fabricage van de stoel. Je woont in Zuidoost-Azië en je
loon is nog lager dan de prijs van de stoel in de winkel. Deze stoel staat voor jou
symbool voor uitbuiting; hij herinnert je steeds aan de kloof tussen arm en rijk in
de wereld.
Een stoel en zijn waarheden
Je bent eigenaar van een meubelzaak die deze stoel op voorraad heeft en je woont
in een groot huis van twee verdiepingen in een groene buitenwijk van een stad.
Deze stoel is een bestseller van je meubelzaak. Dit jaar was de winst zo hoog dat
je hebt besloten om jezelf nu een Mercedes te gunnen. Voor jou is deze stoel de
beste verkoop ooit.
Beurtelings gaat iemand op de stoel in het midden zitten en verplaatst zich in een
rol.
De stoel staat nu symbool voor ‘samenwerking met ouders’. Wat zou jouw antwoord zijn?
Een stoel en zijn waarheden
Je bent medewerker in een buitenschoolse opvang. Je ziet de meeste ouders zelden of nooit. Wat betekent de stoel ‘samenwerking met ouders’ voor jou?
96
Deel II – Instrumenten bij Permanent leren als team
Permanent leren. Van zelfreflectie naar teamreflectie. Anke van Keulen en Ana del Barrio Saiz (Bureau MUTANT)
ISBN 978 90 8850 095 4 NUR 847 © 2010 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
850095 bw Permanent leren DEF corr.indd 96
10-11-2009 12:13:46
Een stoel en zijn waarheden
Je bent ambtenaar, je hebt moeten bezuinigen bij de speelzalen. Welke waarheid
geeft dit voor de peuterleidsters en voor de samenwerking met ouders?
Je bent een manager in de kinderopvang…
Je bent een leerkracht in de onderbouw van een zwarte school …
Je bent een overblijfkracht …
Je bent een …
Bron: Van Keulen, 2006; Van Keulen & Van Noorden, 2008.
Hoofdstuk 2. Instrumenten
97
Permanent leren. Van zelfreflectie naar teamreflectie. Anke van Keulen en Ana del Barrio Saiz (Bureau MUTANT)
ISBN 978 90 8850 095 4 NUR 847 © 2010 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
850095 bw Permanent leren DEF corr.indd 97
10-11-2009 12:13:46