de ziekte van lyme

i-Flash
2014-03
DE ZIEKTE VAN LYME
TEKEN EN BORRELIA BACTERIE
De ziekte van Lyme is de meest voorkomende door teken overdraagbare aandoening in grote delen
van Europa en Noord-Amerika. In Afrika en Azië komt ze enkel voor in de meest noordelijke gebieden.
Ziekteverwekker
De ziekteverwekker is een spiraalvormige bacterie, Borrelia Burgdorferi. Op basis van kleine
genetische verschillen hebben wetenschappers wereldwijd zo’n 18 verschillende soorten (genotypes)
kunnen beschrijven. Sommige hiervan veroorzaken de ziekte van Lyme, terwijl andere geen
ziekmakende eigenschappen lijken te hebben.
Gastheer
De Borrelia Burgdorferi maakt gebruik van een ruime waaier van wilde dieren als gastheer gaande
van vogels, kleine knaagdieren tot grotere zoogdieren.
Om van de ene gastheer naar de andere te gaan, maakt de bacterie gebruik van de teek. Teken zijn
kleine spinachtigen, die vooral voorkomen in gebieden met veel lage begroeiing (zoals bossen,
houtkanten, wilde tuinen, hooiweiden, parken, …) waar veel natuurlijke gastheren leven zoals
bijvoorbeeld muizen, egels en reeën.
In een interview in het radio 1 programma Hautekiet (5 mei 2014) pleitte Prof. Maxime Madder,
tekenspecialist aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde, voor een goede controle op teken na
spelen, wandelen en werken in de natuur. Door de zeer zachte winter zijn de teken immers reeds
vroeger dan andere jaren actief en tellingen wijzen op een bijna verdubbeling van het aantal teken in
vergelijking met de voorgaande jaren.
Besmettelijkheid
Het is belangrijk te weten dat niet alle teken besmet zijn met de Borrelia-bacterie.
Levenscyclus teek
Een teek kent in zijn leven 4 stadia (ei, larve, nimf en volwassen teek). Het ei evolueert naar een larve. Na een
bloedmaaltijd evolueert de larve naar het volgend stadium. Zowel larve, nimf als volwassen vrouwtje nemen elk
maar 1 bloedmaaltijd tot zich. Het volwassen mannetje neemt geen bloedmaaltijd. Het volwassen vrouwtje zal op
haar beurt opnieuw zo’n 2000 eitjes in de bodem leggen en nadien sterven. De levenscyclus van de teek neemt
zo’n 2 tot 3 jaar in beslag.
1/4
Een besmetting van Borrelia wordt niet overgedragen van volwassen vrouwtje op de nakomelingen.
De niet-geïnfecteerde larven of nimfen raken zelf besmet via een bloedmaal bij besmette dieren. De
besmette nymfen of volwassen vrouwtjes kunnen op hun beurt dan weer andere dieren of mensen
gaan besmetten.
ZIEKTEVERSCHIJNSELEN
Gemiddeld 1 à 2 weken (maar soms tot 3 maanden) na de tekenbeet ontstaat er een rode huiduitslag
ter hoogte van de beetplaats. Deze huiduitslag, ook wel erythema migrans genoemd, neemt geleidelijk
aan toe gedurende een aantal dagen (> 5 cm). Vaak is er een centrale verbleking en vormt er zich dus
een rode ring rond de beetplaats. Deze huidaandoening kan gepaard gaan met algemene klachten
zoals zich wat onwel voelen, koorts, spier- en/of gewrichtspijnen, lokale jeuk, pijn of een branderig
gevoel. Uiteindelijk zal de uitslag vanzelf verdwijnen maar onbehandeld kan de bacterie wel in het
lichaam aanwezig blijven en later opnieuw tot bijkomende ziekteverschijnselen leiden. Deze rode,
ringvormige huiduitslag wordt echter niet in alle gevallen opgemerkt.
Eerder zeldzaam kan de infectie in het beginstadium ook een andere vorm van huidaandoening
veroorzaken, met name een blauw-rood verheven knobbeltje meestal ter hoogte van de oorlel of het
tepelhof. Men spreekt dan van een Borrelia Lymfocytoom.
Zonder behandeling kan er in een later stadium verdere aantasting optreden door de ziekte. Het gaat
meestal om aantasting van het zenuwweefsel, de gewrichten, de huid en eerder uitzonderlijk het hart.
Indien in dit eerste stadium een effectieve behandeling wordt gestart, is de kans op het optreden van
verdere symptomen of verwikkelingen erg klein.
Welke ziekteverschijnselen iemand zal krijgen, verschilt van persoon tot persoon.
Aantasting van het zenuwweefsel – neuroborreliose.
Het kan gaan om pijn of krachtsvermindering in een arm en/of been, een parese of verlamming van de
aangezichtsspieren en heel uitzonderlijk een hersenvliesontsteking (meningitis). In een vergevorderd
stadium kan er ook ontsteking van de hersenen optreden (encefalitis, encefalomyelitis) en soms
gehoorverlies.
Andere ziekteverschijnselen in het latere stadium
• gewrichtsklachten, ook wel Lyme artritis genoemd
• huidaandoeningen
• ontsteking van het hart (myocarditis) en hartritmestoornissen (eerder zeldzaam)
Post-lymeziekte syndroom
Sommige personen blijven ook na een behandelde lymeziekte last hebben van vermoeidheid, spieren/of gewrichtspijn, hoofdpijn, concentratiestoornissen en soms ook tintelingen ter hoogte van de
ledematen. Deze klachten zijn niet te wijten aan een aanhoudende Borrelia-infectie. Een langdurige
behandeling met antibiotica heeft dus geen nut.
Geen blijvende immuniteit
Er is geen blijvende immuniteit na een doorgemaakte infectie. De IgG antistoffen kunnen soms
jarenlang aantoonbaar blijven in het bloed, maar bieden geen bescherming tegen een herinfectie met
Borrelia.
DIAGNOSE
Voor de diagnose zijn de anamnese en het klinisch onderzoek van doorslaggevend belang. Enkel op
basis van een antistofbepaling in het bloed kan de diagnose niet worden gesteld. 5 tot 10 % van de
niet-zieke populatie heeft immers ook antistoffen voor Borrelia in het bloed. Na besmetting kan het
immuunsysteem de bacterie immers elimineren zonder dat de betrokkene ziek wordt. Verder zijn er
ook enkele Borrelia-genotypes die geen ziekmakende eigenschappen hebben.
2/4
BEHANDELING
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door een bacterie en wordt dus behandeld met antibiotica.
PREVENTIEVE MAATREGELEN
Informeren
Teken zijn vooral terug te vinden in bosrijke omgevingen, heidevelden, tuinen, parken, weilanden, ...
Werknemers werkzaam in dergelijke omgevingen, jagers, kampeerders, wandelaars en spelende
kinderen hebben een verhoogde kans om tekenbeten op te lopen. Het is belangrijk deze personen
goed te informeren over de ziekte van Lyme, de risico’s en de mogelijke preventieve maatregelen.
Onderzoek wees uit dat vooral bij werken in heidevelden, het versnipperen van takken en bij
werkzaamheden aan bomen de kans op een tekenbeet hoog was.
Vaccinatie
Er is momenteel geen vaccin beschikbaar. Tussen 1998 en 2002 was er in de Verenigde Staten wel
tijdelijk een vaccin ter beschikking, maar dit werd inmiddels van de markt gehaald. Op dit moment
loopt er onderzoek naar de ontwikkeling van een nieuw vaccin.
Beschermende kledij en gebruik van insectenwerende middelen
Probeer contact te vermijden met lage vegetatie, struikgewas of de bladeren op de bodem. Ga best
niet rechtstreeks op de grond, stapels hout of omgevallen bomen zitten. Draag kledij met lange
mouwen en broekspijpen en draag deze broekspijpen in de kousen. Op bleke kledij zijn de teken
makkelijker te zien. Voor mensen die beroepsmatig in een dergelijke omgeving werken, is er ook met
permetrine (is insectenwerend) geïmpregneerde kleding beschikbaar.
Ook het gebruik van insectenwerende middelen is aangeraden. Insectenwerende middelen op basis
van DEET worden over het algemeen als veilig beschouwd als ze worden gebruikt zoals de bijsluiter
het voorschrijft. Geen enkel insectenwerend middel biedt echter een bescherming van 100 %!
Tekencontrole na blootstelling
Essentieel in de preventie van de ziekte van Lyme is een goede tekencontrole. Na een wandeling of
andere activiteit in een risico-omgeving moet het lichaam steeds worden geïnspecteerd. Tekenbeten
de
zijn immers pijnloos en blijven anders vaak onopgemerkt. Voor de rug vraagt u dit best aan een 2
persoon.
Tekenbeten kunnen overal op het lichaam voorkomen, maar ze zijn vooral terug te vinden in de oksel,
op de armen, de rug, ter hoogte van de navel, in de lies, op boven- en onderbenen en in de knieholte.
Vooral de liesstreek is een favoriet plekje van de teek.
Een snelle verwijdering van de teek is essentieel. De overdracht van Borrelia vraagt immers tijd en
hoe langer de teek heeft vast gezeten, hoe groter de kans op een infectie is. Als de teek binnen de 24
uur wordt verwijderd, is de kans op infectie erg klein tot onbestaande.
Controleer ook uw huisdieren regelmatig op de aanwezigheid van teken.
Registratie en opvolging
Na een tekenbeet noteert u best de datum. Gedurende de eerstvolgende 3 maanden moet u de plek
van de tekenbeet nauwlettend in de gaten houden. Wanneer er zich symptomen voordoen, neem dan
contact op met uw huisarts.
In de Verenigde Staten heeft een studie aangetoond dat het opstarten van een preventieve
antibioticabehandeling (chemoprofylaxe) binnen de 72 uur na een tekenbeet waarbij de teek > 24 uur
vastgehecht zat, de kans op het ontwikkelen van de ziekte van Lyme kan verlagen. De Amerikaanse
situatie is echter niet helemaal te vergelijken met de Europese. Op dit moment zijn er nog studies
lopende om te kijken of een dergelijke preventieve behandeling ook aan te raden is binnen de
Europese setting. Momenteel is een preventieve behandeling in ons land niet aangewezen.
3/4
Correct een teek verwijderen
Verwijder de teek best met een pincet (met fijne uiteinden) of tekentang.
Neem de teek vast bij de kop (zo dicht mogelijk tegen de huid). Als u de teek bij het lichaam zou vastnemen, kan
u de teek leegknijpen en kan er zich alsnog een infectie voordoen.
Verwijder de teek met een vloeiende licht trekkende beweging.
Nadat u de teek heeft verwijderd, desinfecteert u best de huid. Dit om een huidinfectie te voorkomen. Het
desinfecteren helpt echter niet in het voorkomen van de ziekte van Lyme.
WAT NIET DOEN
Voor de verwijdering de teek NIET doden of verdoven. De kans op besmetting zou hierdoor immers toenemen.
Een mogelijke uitleg hiervoor is dat de teek in een soort stuiptrekking een gedeelte van haar maaginhoud met de
ziektekiemen uitspuwt en dus zo in de bloedstroom van de gastheer injecteert.
Gebruik dus geen verdovende middelen (zoals alcohol, chloroform of desinfectantia) voor de teek werd
verwijderd.
Gebruik geen zeep, gel, olie of vaseline om een teek te verwijderen.
Gebruik ook geen lucifer of brandende sigaret om een teek te verwijderen.
MEER INFORMATIE
Heeft u nog vragen of wenst u meer informatie, dan kan u terecht bij uw preventieadviseurarbeidsgeneesheer van Groep IDEWE.
Referenties
• LCI-richtlijn Lymeziekte – Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Nederland – versie 2014
• Ziekte van Lyme – maart 2014 – Informatie Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) – www.ITG.be
• Teken en de ziekte van Lyme. Werknemers in groendiensten lopen meer risico. Myriam Van der Steen.
Codenaam Preventie, nummer 15 – Augustus 2012 p 19
• La maladie de Lyme: un risque pour les travailleurs en plein air! Les carnets du préventeur, nummer 102 –
avril 2011 – p 24-25
• Teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme bij werkenden in de groene sector. M.C.G. de Groot. Infectieziekten
Bulletin, nummer 2 – jaargang 22 – p 58-60
• Interview Prof. Maxime Madder – ITG – radio 1 programma Hautekiet – 5 mei 2014 te beluisteren op :
http://www.radio1.be/hautekiet/tekenpaniek-door-warme-winter
• De ziekte van Lyme in de Vlaamse bossen. Hilde De Raeve. Telex arbeidsgeneeskunde juni 1998 - IDEWE
Auteur: Myriam De Voldere, preventieadviseur-arbeidsgeneesheer, Groep IDEWE
4/4