Ergonomisch werken in de verzorging

Ergonomisch werken in de
verzorging
l
P
©
n
y
t
n
a
171
19262_INZONALE_Ch05.indd 171
12/07/12 5:16 PM
l
P
©
19262_INZONALE_Ch05.indd 172
n
y
t
n
a
12/07/12 5:16 PM
1 Ergonomie als wetenschap
Ergonomie is een wetenschap. Ergonomen bestuderen de werkmethoden,
het materiaal, de grondstoffen, de apparatuur, het meubilair ... in de ruimten
waar mensen moeten werken, zoals in een kinderdagverblijf, rusthuis, ziekenhuis of grootkeuken.
De drie pijlers bij ergonomie zijn:
> De gezondheid en veiligheid, bv. de juiste manier van tillen van zorgvragers en tillen van lasten.
> Doelmatigheid, bv. geen grote loopafstand tussen twee werkplekken.
> Comfort, bv. stevige, veilige en gemakkelijke bedden.
Ergonomen kijken naar:
> de inrichting van de ruimten
> de keuze van het meubilair
> de juiste verlichting
> de opstelling van de apparatuur
> de juiste werkhoogte
> gemakkelijke en veilige werkmethoden
> correcte handelingen
Behalve goed werkmateriaal zijn ook de persoonlijke eigenschappen van de
mens (verzorgende) van belang:
> praktisch inzicht
> organisatievermogen
> kennis
> omgaan met tijd en energie
> lichaamshouding
l
P
©
n
y
t
n
a
173
19262_INZONALE_Ch05.indd 173
12/07/12 5:16 PM
2 Lichamelijke belasting van de verzorgende
De verzorgende wordt lichamelijk belast bij het uitvoeren van technieken
en opdrachten. Neem je bundel met verzorgingstechnieken maar eens
door: je zult meteen merken dat de verzorgende soms zwaar belast wordt.
Om je lichaam zo goed mogelijk te beschermen, is het uiterst belangrijk dat
je bewust omgaat met lichamelijke belasting. Door na te denken over je
houdingen en handelingen kun je onnodige overbelasting voorkomen.
2.1 Statische en dynamische belasting
Het lichaam van de verzorgende kan op twee manieren belast worden:
statisch en dynamisch
Bij statische belasting worden de spieren gedurende een langere tijd continu
aangespannen. Dit is bijvoorbeeld het geval als je een zwaar voorwerp langer
dan dertig seconden moet vasthouden.
Bij dynamische belasting worden de spieren afwisselend aangespannen en
ontspannen. Er is sprake van een afwisselende, soepel verlopende en gelijkmatig over het lichaam verdeelde belasting. Daardoor kan het spierstelsel
goed functioneren. Voorbeelden van dynamische belasting zijn het voortduwen van een rolstoel en het opmaken van een bed.
2.2 Ergonomie in de huishouding
Welke zijn de goede houdingen bij verschillende activiteiten zoals lopen,
tillen, trekken en duwen?
2.2.1 Lopen
n
y
t
n
a
> De manier van lopen wordt bepaald door verschillende factoren:
– je lichaamsbouw (dun, dik, lang, klein ...);
– de ondergrond (stenen, gras, zand ...);
– de schoenen die je draagt (bv. de stand van de wervelkolom verandert bij het lopen op naaldhakken → je krijgt een holle rug → grotere
kans op rugklachten).
l
P
©
> Aanbevelingen:
– Loop zo veel mogelijk rechtop, met het hoofd en de rug recht.
– Hou het bekken rechtop en loop zonder heupwiegen.
– Loop met ontspannen schouders, die niet zijn afgezakt.
– Zet de voeten zo veel mogelijk recht naar voren.
– Wikkel de voet af van hak naar tenen, via de buitenkant van de voet.
– Zwaai de armen ontspannen in hetzelfde ritme als de benen. Dit gaat
tegengesteld (als het rechterbeen voor is, dan ook de linkerarm).
– Goed passende, stevige schoenen zijn zeer belangrijk.
174
19262_INZONALE_Ch05.indd 174
12/07/12 5:16 PM
⌧
⌧
2.2.2 Staan
Bij langdurig staan heeft het bloed de neiging om zich in de benen te verzamelen. Hierdoor kunnen spataderen ontstaan. Bij een goede houding kun je
een rechte lijn trekken van schouders naar heupen en enkels.
De schouders moeten ontspannen zijn, de rug recht, de buikspieren opgespannen, de knieën lichtjes gebogen, het bekken naar voren gekanteld en
de voeten iets uit elkaar voor een goed evenwicht. Bij het juist rechtop staan
wordt de wervelkolom het minst belast.
Daarom is het belangrijk om in verschillende werkhoudingen de rug altijd zo
recht mogelijk te houden.
> Probeer het werk zo dicht mogelijk bij het lichaam te houden, werk met de
handen dicht bij het lichaam.
> Zorg dat het werkvlak op de goede hoogte is, zodat je niet gebogen hoeft
te staan.
> Zorg voor afwisseling in de werkhouding, bv. ga afwisselend staan, zitten
en stappen.
> Lange tijd rechtstaan is vermoeiend: door weinig beweging worden de
beenspieren statisch belast.
> Door regelmatig het gewicht van het ene been naar het andere been te
verschuiven, voorkom je eenzijdige belasting van het lichaam.
> Zet af en toe de ene voet wat hoger dan de andere.
> Neem regelmatig korte pauzes.
> Werk nooit zijwaarts gedraaid. Voorkom draaiende bewegingen in de rug
door de voeten in de werkrichting te zetten.
> Zorg voor goede schoenen: voldoende steun, goed voetbed, geen hoge
hak, voldoende ruimte voor de tenen.
l
P
©
n
y
t
n
a
175
19262_INZONALE_Ch05.indd 175
12/07/12 5:16 PM
Zo ziet een normale, gezonde wervelkolom eruit:
2.2.3 Zitten
Een lange tijd ononderbroken zitten is voor niemand aan te raden. Zit ook
nooit met de benen over elkaar, de bloedvaten raken dan gekneld.
lendeondersteuning
geen lendeondersteuning
te lage armlegger
afknelling
n
y
t
n
a
afknelling
juiste
zithoek
©
Pl
juiste
zithoogte
juiste zitdiepte
C-vorm
te lage zitting
176
19262_INZONALE_Ch05.indd 176
12/07/12 5:16 PM
2.2.4 Tillen
Tillen is een persoon of voorwerp naar omhoog brengen. In het beroep als
verzorgende wordt er veel getild. Een specifieke cursus hef- en tiltechnieken
volgen, is dan ook zeker aan te raden.
> Aanbevelingen:
– Kijk recht vooruit.
– Ga recht voor de te tillen persoon of het te tillen voorwerp staan.
– Zet de voeten iets uit elkaar, zodat er een groot steunvlak is.
– Zak door de knieën, met een rechte rug en het bekken iets naar
voren gekanteld.
– Hou de rug zo recht mogelijk, dan til je automatisch vanuit je benen.
– Neem de persoon of het voorwerp stevig vast met de volle hand (niet
enkel met de vingertoppen).
– Til met twee handen tegelijk, hierdoor ontstaat geen eenzijdige
belasting en blijft de wervelkolom recht.
– Hou de armen zo recht mogelijk en zo dicht mogelijk bij het lichaam.
– Til de persoon of het voorwerp zo dicht mogelijk bij het lichaam, dan
is de kracht kleiner.
– Draai bij het tillen nooit tegelijkertijd de rug, verplaats je voeten.
– Adem goed in, zo span je de buikspieren op en wordt de rug minder
belast.
l
P
©
⌧
n
y
t
n
a
⌧
177
19262_INZONALE_Ch05.indd 177
12/07/12 5:16 PM
2.2.5 Dragen
⌧
2.2.6 Trekken en duwen
Zowel bij trekken als duwen kan er een enorme belasting van de rug optreden.
Doe dit met een rechte rug en zet kracht op het achterste been.
> Aanbevelingen:
– Hou de rug zo recht mogelijk.
– Vervang, als het mogelijk is, een trekkende door een duwende beweging.
– Duw altijd vanuit de benen.
– Hou de persoon of het voorwerp in ieder geval recht en zo dicht
mogelijk tegen het lichaam.
– Trek of duw nooit vanuit een gedraaide positie (rotatiebelasting).
– Vraag hulp of gebruik hulpmiddelen.
l
P
©
n
y
t
n
a
⌧
178
19262_INZONALE_Ch05.indd 178
12/07/12 5:16 PM
2.2.7 Typische handelingen van de verzorgende bij huishoudelijke
taken
> Dweilen:
⌧
> Ramen wassen:
l
P
©
> Strijken:
n
y
t
n
a
⌧
⌧
179
19262_INZONALE_Ch05.indd 179
12/07/12 5:16 PM
> Stofzuigen:
⌧
> Koken:
⌧
l
P
©
n
y
t
n
a
> Voorbereiden van het werk
– Stel prioriteiten: je kunt niet alles in één keer doen! Denk dus na
welke taak het meest dringend is en voer die eerst uit.
– Zet de werkpost klaar voordat je start met het werk.
– Werk afwisselend: zwaar en licht werk, staand en zittend werk ...
– Houd regelmatig een pauze.
– Let op je lichaamshouding tijdens de werkzaamheden.
180
19262_INZONALE_Ch05.indd 180
12/07/12 5:16 PM
> Pas de werkhoogte aan i.f.v. het werk
– Werk met je handen op ellebooghoogte, bv. bij schoenen poetsen.
– Werk met je handen iets onder ellebooghoogte als je kracht moet
zetten, bv. bij een handwas.
– Werk met je handen op schouderhoogte, bv. bij het kuisen van
ramen.
– Breng het werk op de juiste hoogte, bv. zet een emmer op een stoel
of kruk.
– Pas je houding aan bij een laag werkvlak: buig door de knieën om
stof af te vegen van een salontafeltje.
> Taken zittend uitvoeren
– Veel werk kan je zittend doen, bv. gewassen groenten snijden voor
de soep, aardappelen schillen, verstelwerk, was opvouwen...
– Zorg dat de strijkplank op de juiste hoogte staat of gebruik een ergonomische strijkplank.
– Zorg voor voldoende beenruimte.
> Een goede houding is belangrijk
– Ga zo dicht mogelijk tegen het werkvlak staan.
– Werk zo veel mogelijk binnen je onmiddellijke reikwijdte.
– Zet je voeten iets uit elkaar, zo heb je een groter steunvlak.
– Plaats bij staand werken afwisselend een voet op een voetsteun (een
dik boek of bankje bv. bij het strijken aan de strijkplank).
l
P
©
n
y
t
n
a
181
19262_INZONALE_Ch05.indd 181
12/07/12 5:16 PM
l
P
©
19262_INZONALE_Ch05.indd 182
n
y
t
n
a
12/07/12 5:16 PM
Bijlage 1: de actieve voedingsdriehoek voor
kleuters
l
P
©
n
y
t
n
a
183
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 183
12/07/12 5:15 PM
Bijlage 2: overzicht minerale zouten en vitaminen
1 Minerale zouten
Minerale zouten zijn van belang voor de gezondheid. Ze staan o.a. in voor de
bouw van het lichaam en voor het functioneren ervan.
Men maakt een onderscheid tussen:
– minerale(n) zouten: die aanwezig zijn in gehalten hoger dan 0.01%
van het lichaamsgewicht
– spoorelementen of oligo-elementen: deze komen in zeer kleine
hoeveelheden voor maar zijn toch van levensbelang
l
P
©
n
y
t
n
a
184
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 184
12/07/12 5:15 PM
Calcium
Ca
Minerale
zout
Overzicht:
Functies
Bronnen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 185
– volkorenbrood
Melkproducten
en afgeleiden, bv.
yoghurt, kaas
– spierkrampen
en vertraagde
bloedstolling
– nierstenen
– bij kinderen:
rachitis
– verhoogde
bloeddruk
– botafwijkingen
Gevolgen bij te
hoge inname
Gevolgen bij
tekorten
– heeft invloed op
het hartritme
– groene groenten
(broccoli, water– osteoporose
– moeheid
– afscheiding van
kers, groene kool)
(botontkalking)
hormonen
bij ouderen
– geheugenpro– noten (amandel-,
blemen
– bloedstolling
hazelnoot)
– zorgt voor
de stevigheid
van skelet en
tanden
l
P
©
– mineraalrijk water,
rijk aan calcium
– transport van
– zalm, sardines
stoffen in cellen
– soja en sojaproducten
n
y
t
n
a
185
12/07/12 5:15 PM
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
1200 mg/dag
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
1200 mg/dag
Volwassenen:
900 mg/dag
Aanbevolen
hoeveelheid
Neem ook voldoende
fosfor op.
Alcohol belemmert de
opname van calcium.
De menopauze heeft
een negatieve invloed
op de calciumopname.
Naarmate je ouder
wordt, neem je de
calcium minder goed
op in je lichaam.
Voldoende beweging
en vit. D bevorderen de
opname van calcium.
Op latere leeftijd:
voldoende opnemen
Bij kinderen en
jongeren: voldoende
opname om een
reserve aan te leggen
Opmerkingen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 186
Magnesium
Mg
Fosfor
P
– stevigheid van
het skelet
– bestanddeel van elke
levende cel
– melk en melkproducten
Vooral aanwezig in
voedingsmiddelen
die veel eiwitten
bevatten: bv.
Kans op tekort is
klein.
Bij langdurig
tekort:
– vlees, gevogelte
– volkorenproducten
– noten
– speelt een rol
bij heel wat
reacties in ons
lichaam:
– graanproducten
– slap gevoel
– symptomen:
gebrek aan
eetlust
– komt zeer
weinig voor
– is nodig voor
koolhydraat-,
vet- en eiwitstofwisseling
– helpt bij energievoorziening
l
P
©
– werking van
spieren
– doorgeven van
zenuwprikkels
– garnalen
– schelpdieren
– concentratiestoornissen
– prikkelbaar,
gïrriteerd,
zenuwachtig
n
y
t
n
a
186
12/07/12 5:15 PM
– diarree
Komt zelden
voor.
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
480 mg/dag
Volwassen
vrouwen:
330 mg/dag
Volwassen
mannen:
420 mg/dag
– belastend voor Bij zwangerschap
nieren
en borstvoeding:
1000 mg/dag
– botontkalking
wanneer je in Volwassenen:
verhouding
800 mg/dag
te veel fosfor
opneemt ten
Vrouwen na de
opzichte van
menopauze,
calcium
60-plussers:
1000 mg/dag
We eten eerder te veel,
dan te weinig fosfor,
omdat we te veel dierlijke voedingsmiddelen
eten.
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 187
Natrium
Na
Minerale
zout
– spierspanning en spierkrampen
– groene groenten
– eiwitsynthese
– botontwikkeling
– normale hartfunctie
– bananen
– gedroogde
vruchten
– mineraalrijk water
(rijk aan magnesium)
Komt zelden
voor.
– hoofdpijn
– vermoeidheid
en algemene
verzwakking
Gevolgen bij
tekorten
Bronnen
Functies
l
P
©
– doorgeven
van zenuwprikkels en
samentrekken
van spieren, in
combinatie met
kalium
– evenwicht in
vochthuishouding
Komt vaak voor
doordat we dit
toevoegen aan
bereidingen.
Gevolgen bij te
hoge inname
Bij ernstige
– keukenzout (NaCl) diarree kunnen
zuigelingen en
– hoge bloedjonge kinderen
druk met risico
een tekort krijgen.
op hart- en
vaatziekten
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor.
– bittere chocolade
n
y
t
n
a
187
12/07/12 5:15 PM
Volwassenen:
575- 3500 mg/dag
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
480 mg/dag
Aanbevolen
hoeveelheid
Beperk het gebruik
van kant-en-klare
producten, voedingsmiddelen in blik of
bokaal.
Beperk het gebruik
van keukenzout door
te koken zonder extra
zout toe te voegen.
De voedingsmiddelen
bevatten voldoende
Na om aan onze
behoeften te voldoen.
Opmerkingen
Kalium
K
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 188
– zorgt voor
samentrekking
van de spieren
– verlaagt de
bloeddruk
– speelt samen
met Na en Cl
een rol in de
vochthuishouding en zenuwprikkelgeleiding
– spierzwakte
– aardappelen
– fruit, vooral
bananen
– gedroogd fruit
Komt weinig
voor.
Kan ontstaan na
ernstige diarree
of braken of
bij gebruik van
laxeermiddelen.
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor.
l
P
©
– vlees, vis, gevogelte
– noten
– groenten
– peulvruchten
– verstoorde
hartfunctie
n
y
t
n
a
188
12/07/12 5:15 PM
Volwassenen:
1600- 3100 mg/dag
Zeezout is even schadelijk als keukenzout.
– botontkalking
hartritmestoornissen
– oedeem
(vochtophoping in het
lichaam)
Werk met verse
voedingsmiddelen.
– slecht voor
nieren
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 189
Ijzer
Fe
– zit in maagzuur, Zit samen met
dat een invloed natrium in keukenheeft op de
zout.
vertering
Chloor
Cl
Bronnen
Functies
Minerale
zout
– regelt met
natrium en
kalium de
vochthuishouding in het
lichaam
l
P
©
– bestanddeel
– rundsvlees,
van de stoffen
orgaanvlees
die instaan voor
(lever, nieren)
het vervoer van
zuurstof in het
lichaam, nl.
hemoglobine
in het bloed en
myoglobine in
de spieren
– helpt bij de
overdracht van
zenuwimpulsen
– vermoeidheid,
lusteloosheid,
hartkloppingen, kortademigheid
na inspanning,
hoofdpijn,
duizeligheid
Volwassenen:
750-4600 mg/dag
Aanbevolen
hoeveelheid
Komt alleen voor Volwassen
bij inname van
mannen: 9 mg/dag
mineralenpreparaten.
Volwassen
vrouwen: 8 mg/dag
Zie natrium.
Komt zelden
voor.
Bloedarmoede
(anemie):
Gevolgen bij te
hoge inname
Gevolgen bij
tekorten
n
y
t
n
a
189
12/07/12 5:15 PM
De opname van ijzer
verloopt beter in
combinatie met vitamine C, bv een glas
vers fruitsap bij de
maaltijd.
Opmerkingen
Jodium
I
– belangrijk voor
een goede
gezondheid in
het algemeen
– peulvruchten
– groene bladgroenten: o.a.
broccoli, peterselie, waterkers,
boerenkool, broccoli
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 190
– speelt rol bij
energiestofwisseling
– bestanddeel
van schildklierhormoon
– schaal- en schelpdieren
– zeevis
l
P
©
– lusteloosheid, trage
hartslag, snel
koud hebben,
depressiviteit,
gewichtstoename
Schildklierproblemen
met volgende
gevolgen:
– zeewier
n
y
t
n
a
190
12/07/12 5:15 PM
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
200 μg/dag
Alleen bij
mensen met
schildklierproblemen:
– snelle hartslag,
verhoogde
bloeddruk
Volwassenen:
150 μg/dag
Komt zelden
voor.
Vrouwen na de
menopauze,
60-plussers:
10 mg/dag
Tijdens menstruatie: 20 mg/dag
Bij zwangerschap
en borstvoeding:
10 mg/dag
Komt zelden
voor.
– aanmaak van
bloedhemoglobine
– belangrijk voor
groeiproces
Zink
Zn
Gevolgen bij
tekorten
Koper
Cu
Bronnen
– bij foetussen,
zuigelingen
en jonge
kinderen:
groeivertraging,
verstoorde
hersenontwikkeling
Functies
– heeft invloed op – gejodeerd zout
groei van allerlei
organen zoals
de hersenen
tijdens de eerste
levensjaren
Minerale
zout
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 191
– schaaldieren
l
P
©
– rood vlees,
orgaanvlees,
gevogelte
– groenten
– volkorengranen
– noten
– lever, nieren
Komt voor bij
mensen die
weinig gevarieerd
eten met weinig
dierlijke eiwitten.
Komt zelden
voor.
– bloedarmoede
n
y
t
n
a
191
12/07/12 5:15 PM
Gevolgen bij te
hoge inname
Aanbevolen
hoeveelheid
Opmerkingen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 192
Fluor
Fl
Selenium
Se
– smaakontwikkeling
– opbouw van
lichaamseiwitten
– eieren
– oesters
– schaal- en schelpdieren
– zorgt voor de
bescherming
van de cel
– nachtelijk
gezichtsvermogen
Symptomen:
broze nagels,
groeiachterstand,
verminderde
smaak- en reukvermogen, nachtblindheid (zie
vitamine A)
Komt meer voor in
Komt zelden
dierlijke voedingsvoor.
middelen en is in die
vorm gemakkelijker
opneembaar dan in
plantaardige vorm.
– peulvruchten
– volkorengranen
– zuivelproducten
l
P
©
Onderdeel van
tanden en botten.
– belangrijk antioxidant
– zorgt voor
goede werking
van het schildklierhormoon
Komt in veel
voedingsmiddelen
voor, vooral in
zeedieren.
– zeevis
– zuivel
– vlees
Tandbederf.
n
y
t
n
a
192
12/07/12 5:15 PM
2 Vitaminen
Vitaminen zijn stoffen die heel wat processen in het lichaam helpen regelen.
Het zijn essentiële voedingsstoffen die uit de voeding moeten gehaald
worden.
> Indeling:
– Vitaminen die oplosbaar zijn in vetten: vitaminen A,D,E,K
– Vitaminen die oplosbaar zijn in water: de vitaminen van het
B-complex en vit. C
l
P
©
n
y
t
n
a
193
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 193
12/07/12 5:15 PM
Functies
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 194
Vit. D
Pro-vitamine A
(beta-caroteen)
Vit. A
– bevordert groei
In vet oplosbare vitaminen
Vitamine
Overzicht:
Nachtblindheid
(ogen passen zich
moeilijk aan aan de
schemering)
Vit. A: lever, boter,
kaas, eidooier, vette
vissoorten
– zorgt voor
gezondheid van
huid
Pro-vit. A: (is wateroplosbaar) Groenten:
bv. andijvie, broccoli,
– beschermt
paprika, peterselie,
tegen infecties
pompoen, princessenboontjes, venkel,
– zorgt voor
goede werking waterkers, worteltjes
van het oog
Fruit: bv. abrikoos,
rode pompelmoes,
Calcium vastzetten in skelet en
tanden.
Het lichaam kan zelf
– osteoporose
vit. D maken uit het
(botontkalking)
zonlicht. De voorloper
van vit. D zit onder
de huid en wordt
o.i.v. de UV-stralen
omgezet in vit D.
– droge huid
Gevolgen bij
tekorten
Bronnen
l
P
©
n
y
t
n
a
194
12/07/12 5:15 PM
Aanbevolen
hoeveelheid
– braken
– misselijkheid
2.5 tot
10 μg/dag
Vit A: bij zwanger- Mannen:
schap: schade
700 μg/dag
aan foetus
Vrouwen:
Pro-vit A: gele
600 μg/dag
verkleuring van
huid
Gevolgen bij te
hoge inname
Provitamine A wordt
in het lichaam
om-,gezet in vitamine A
Opmerkingen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 195
Functies
antioxidant
bloedstolling
Vit. E
Vit. K
Vitamine
– volle melkproducten
Bronnen
– vette vis
– margarine
l
P
©
– diarree
– rachitis (Engelse
ziekte): onvoldoende botontwikkeling bij het
kind: verkorting
van ledematen,
groot, rechthoekig hoofd,
vertraagde sluiting van fontanel,
O-benen, stoornissen in ontwikkeling van gebit
Komt zelden voor.
Oorzaak van
Komt zelden voor.
bloedingen door
vertraagde bloedstolling bij pasgeborenen en volwassenen die antibiotica
innemen omdat
antibiotica de darmbacteriën doodt.
– groene bladgroenten: bv.
spinazie, sommige
fruitsoorten,
sommige oliën en
vetten
Komt zelden voor.
– schadelijk voor
een foetus
tijdens de
zwangerschap
– vermoeidheid
– hoofdpijn
Gevolgen bij te
hoge inname
Gevolgen bij
tekorten
– zonnebloemolie
– sommige margarines
– noten en zaden
– eieren
n
y
t
n
a
195
12/07/12 5:15 PM
Aanbevolen
hoeveelheid
Vit. E is gevoelig
voor verhitting.
Opmerkingen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 196
Vit. B1
Vit. C
– vorming van
bindweefsel en
beenweefsel
– antioxidant
In water oplosbare vitaminen
– tandvleesbloedingen
– fruit: bv. aardbei,
citrusvruchten
(citroen, sinaasappel ...), kiwi,
papaja, zwarte bes
– groenten: bv.
asperge, bieslook,
bloemkool, broccoli, groene kool,
– verlaagde weerpaprika, rode kool,
stand tegen
spruit, venkel
infecties
– speelt rol bij
wondheling
– tekort komt vaak
voor bij rokers.
– scheurbuik
(vroeger bij
zeelui)
Komt zelden voor. Volwassenen:
70 mg/dag
– helpt bij het
– volkorenproducten: – snel vermoeid zijn Komt zelden voor.
vrijmaken van
tarwekiemen,
energie uit kooltarwezemelen,
hydraten
zilvervliesrijst
(bruine rijst),
havervlokken
– opbouw van
hemoglobine,
opname van
ijzer
– aardappelen
– vertraagde wondheling
– reuma
– vergroot weerstand tegen infecties
Pasgeboren baby’s
hebben soms een
tekort.
In de darmen wordt
vit. K aangemaakt
door bacteriën.
l
P
©
n
y
t
n
a
196
12/07/12 5:15 PM
Vit. C gaat bij
sommige bereidingen verloren en is
gevoelig voor licht,
warmte, zuurstof en
bewaren.
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 197
Vit. B2
Vitamine
Bronnen
– biergist
Functies
– goede werking
van zenuwstelsel
– helpt bij het
– lever
vrijmaken van
energie uit kool- – gist
hydraten
– melkproducten
– vorming van
rode bloedcellen
– varkensvlees
l
P
©
– reguleren van
groei en voortplanting
– productie van
antilichamen
– ademhaling
n
y
t
n
a
197
12/07/12 5:15 PM
Vooral bij alcoholisten: huiduitslag,
kloven, jeukende
ogen, overgevoeligheid voor licht.
– de ziekte BeriBeri (loomheid en
later verlamming
in benen). Vooral
alcoholisten zijn
hier gevoelig
voor.
– gebrek aan eetlust
Gevolgen bij
tekorten
Komt zelden voor.
Gevolgen bij te
hoge inname
Aanbevolen
hoeveelheid
Is gevoelig voor
(zon-)licht.
Opmerkingen
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 198
Vit. B5
Vit. B3
– goede werking
van schildklier
– nodig voor
gezonde huid,
sterke nagels,
haargroei
– helpt bij het
– volkorenproducten
vrijmaken van
energie uit kool- – vlees en vis
hydraten
– groenten
– goede gezondheid in het algemeen
l
P
©
– stress tegengaan
– helpt bij het
– gist
vrijmaken van
energie uit kool- – vlees
hydraten
– eieren
– opbouw van
suikers en
– volkorenproducten
vetten in het
lichaam
– melkproducten
– aardappelen
n
y
t
n
a
198
12/07/12 5:15 PM
– depressies.
– buikpijn
– slapeloosheid
– vermoeidheid
Komt zelden voor.
Bij kinderen: kloofjes
in lippen.
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 199
– bananen
– helpt bij de
stofwisseling
van de eiwitten
Vit. B6
Vit. B 11
(foliumzuur)
Vit. B8
Bronnen
Functies
Vitamine
– melkproducten
– noten
– eieren
– vlees en vis
– graanproducten
l
P
©
– vormen van
erfelijk materiaal (DNA)
– gist
– afbreken van
eiwitten
– lever
– volkorenproducten
– groene bladgroenten
– melk
– noten
– lever
– eieren
– aanmaak van
bloed
– stofwisseling
van vetten en
suikers
– gezonde huid
en haar
n
y
t
n
a
199
12/07/12 5:15 PM
– vermoeidheid
– vergeetachtigheid
– bij zwangere
vrouwen: bloedarmoede
Bloedarmoede en
huidaandoeningen
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
Komt zelden voor.
Gevolgen bij te
hoge inname
Gevolgen bij
tekorten
Aanbevolen
hoeveelheid
Zwangere vrouwen
hebben extra foliumzuur nodig:
400 μg/dag.
Opmerkingen
Vit. B 12
– aanmaak van
bloed
– rol in centrale
zenuwstelsel
– verkleinen van
risico op harten vaatziekten
– eieren
– lever
– vlees en vis
– bananen
– citrusvruchten
19262_INZONALE_Attachement Mineral salts_06.indd 200
– melkproducten
l
P
©
n
y
t
n
a
200
12/07/12 5:15 PM
– bloedarmoede,
spierzwakte,
geheugenverlies
Vooral veganisten
zijn gevoelig voor
tekorten. Ook
mensen waarbij een
deel van de maag
weggenomen werd,
moeten hiervoor
opletten.
– hoofdpijn
– gewichtsverlies
Komt zelden voor.
Verklarende woordenlijst
Indirecte zorg voor de jonge zorgvrager
Alternatief
Vervangmiddel.
Antiallergisch
Bedoeld om allergieën te vermijden, voorkomen.
Antistoffen
Afweerstoffen.
Arbeidsintensief
Vraagt veel werk of inspanning.
Bloedarmoede
Anemie: tekort aan rode bloedlichaampjes in het bloed
met vermoeidheid tot gevolg.
Borstontsteking
Pijnlijk kwaaltje dat kan ontstaan bij het geven van
borstvoeding, bv. door een melkklier die onvoldoende
leeggezogen wordt.
Cafeïne
Opwekkende stof.
Certificaat
Getuigschrift.
Cholesterol(gehalte)
Vetachtige stof die in dierlijke voedingsmiddelen zoals
eieren, room en vlees voorkomt. Deze stof heeft een
ongunstige invloed op hart- en bloedvaten.
Coeliakie
Stoornis in het darmkanaal, die veroorzaakt wordt door
het niet verdragen van tarwegluten.
Constiperend
Verstoppend.
Diabetes
Suikerziekte.
Dieetsupplementen
Producten in capsule, tablet of vloeibare vorm, die
essentiële voedingsstoffen bevatten, zoals vitaminen,
essentiële mineralen, eiwitten, kruiden of soortgelijke
voedingsstoffen.
Eczeem
Huidaandoening.
Essentieel
Noodzakelijk.
Garanderen
Verzekeren.
Geconcentreerd
Met een sterk gehalte.
Gepasteuriseerd
Iets dat verhit werd tot 60 à 75 °C om gedeeltelijk
bacterievrij en langer houdbaar te maken.
Intact
Onaangeroerd.
Intensief
Krachtig, sterk.
Koemelkeiwitallergie
Allergie aan de eiwitten die in koemelk aanwezig zijn.
Koliek
Hevige, krampachtige pijn in de onderbuik.
Koolhydraat
Voedingsstof: suikers en zetmeel.
Laxererend
Stoelgangbevorderend.
l
P
©
n
y
t
n
a
201
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 201
12/07/12 5:15 PM
Lightproducten
Voedingsmiddelen die minder energie leveren. Ze
bevatten doorgaans veel water en additieven zoals
smaakstoffen.
Medicinaal
Genezend, geneeskrachtig.
Optimaal
Heel erg gunstig, goed.
Rehydratatiemiddel
Middel dat gegeven wordt bij diarree om de vochtbalans te herstellen.
Relatief
Betrekkelijk, afhangend van iets anders.
Resorptie
Opslorping.
Salmonellabacterie
Bacterie die via voedsel kan opgenomen worden en
maag- en darmklachten kan veroorzaken.
Sojaproduct
Voedingsmiddel op basis van sojabonen, aanbevolen
voor mensen die allergisch zijn aan koemelk.
Steriliseren
Vrijmaken van bacteriën door te verhitten op een
temperatuur + 100 °C.
Stimulans
Drijfveer, prikkel.
Stimuleren
Bevorderen.
Supplement
Aanvulling.
Tepelkloven
Kwaaltje ten gevolge van borstvoeding waarbij de huid
rond de tepel openbarst.
Toxiciteit
Giftigheid.
Verzadigingsgevoel
Het gevoel voldoende gegeten te hebben.
Vetzuren
Verzadigde / onverzadigde: bouwstenen van de vetten.
Verzadigde vetten (in dierlijke voedingsmiddelen)
hebben een ongunstige invloed op het cholesterolgehalte in het bloed. Onverzadigde vetten (in plantaardige voedingsmiddelen) hebben een gunstige invloed
op het cholesterolgehalte in het bloed.
l
P
©
n
y
t
n
a
Voedselallergie
Verhoogde gevoeligheid van het lichaam bij het in
contact komen met bepaalde voedingsmiddelen.
Voedselintolerantie
Allergische reactie die pas optreedt als een bepaalde
hoeveelheid van een stof waarvoor de patiënt gevoelig
is, overschreden wordt.
Waterproof
Bestand tegen water.
202
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 202
12/07/12 5:15 PM
Indirecte zorg voor de oudere zorgvrager
Antislipstrook
Een strook die in huis wordt aangebracht om het
uitglijden te voorkomen.
Checklist
Een lijst waarop je kan aanduiden wat in orde is of niet
in orde is.
Cholesterol
Vetachtige stof die in dierlijke voedingsmiddelen zoals
eieren, room en vlees voorkomt. Teveel aan cholesterol heeft een ongunstige invloed op hart en bloedvaten.
Contrasterende
kleuren
Sterk verschillende kleuren zodat ze opvallen, zoals
blauw en rood of wit en groen. Bv. een groen handvat
op een witte deur.
Dehydratatie
Uitdroging.
Diabetes Mellitus
Een vorm van suikerziekte.
Dominokoken
Zie kettingkoken.
Fysiek
Lichamelijk.
Kant- en-klare maaltijden
Maaltijden die volledig klaar zijn, je moet ze alleen
nog opwarmen.
Kettingkoken.
Restjes van maaltijden verwerken in een maaltijd voor
de volgende dag. Bv. gekookte bloemkool : eerste
dag verwerken met bechamelsaus, de volgende dag
gebruiken in de soep.
Negatieve vochtbalans
Te weinig vocht in het lichaam.
Nitraat
Een mineraal zout dat voorkomt in bepaalde groene
groenten.
Nitriet
Nitraat wordt bij verkeerd bewaren of verhitten
omgezet in het schadelijke nitriet.
Oedeem
Vochtophoping.
Osteoporose
Botontkalking.
Piekmomenten bij
boodschappen doen
Tijdstip waarop veel mensen aanwezig zijn in de
winkel.
Polyonverzadigde
vetzuren
De gezondste vetzuren. Ze beïnvloeden het cholesterolgehalte positief. Komen voor in dieetmargarines.
Positieve vochtbalans
Teveel vocht in het lichaam.
Preventief
Op voorhand, bedoeld om iets te voorkomen.
Psychologisch
Geestelijk.
Traplift
Mechanisme aan de trapleuning met een vaste stoel
om de persoon gemakkelijk naar het volgende verdiep
te brengen en terug.
l
P
©
n
y
t
n
a
203
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 203
12/07/12 5:15 PM
Thermostatische
kraan
Kraan waarvan de temperatuur van het water op voorhand ingesteld kan worden. Wordt bv. gebruikt in de
badkamer zodat de persoon zich niet kan verbranden.
Vacuüm
Luchtledig.
Vervangproduct voor
vlees
Alternatief voor vlees, bv. bij vegetarisme. Voorbeelden zijn Quorn, tofu, seitan en tempeh.
Vochtbalans
Een evenwicht tussen vochtopname en vochtuitscheiding.
Zoutarm dieet
Voedselaanpassing waarbij zo weinig mogelijk zout
(natrium) aanwezig is.
μg
Microgram, een duizendste van een milligram.
Indirecte zorg bij aandoeningen of problemen
Chronische ziekte
Langdurige, steeds terugkomende, blijvende ziekte.
Consistentie van
de voeding
De samenhang, vastheid van de voeding.
Glucose
Enkelvoudige suiker.
Hypoglycemie
Te weinig suiker in het bloed.
Insuline
Een hormoon dat gemaakt wordt in de pancreas en
vrijkomt in de bloedbaan. het laat de glucosewaarde
in het bloed dalen. Er bestaat ook synthetische insuline. Dit wordt gebruikt bij diabetespatiënten.
Kunstmatige zoetstof
Kunstmatige stof die zoet smaakt maar niet behoort
tot de suikers. Levert gewoonlijk minder energie en
sommige kunnen gebruikt worden bij diabetici. Bv.
aspartaam.
l
P
©
Laxeermiddelen
n
y
t
n
a
Geneesmiddelen die voorgeschreven worden om
gemakkelijker naar het toilet te kunnen gaan.
Laxerende werking
Effect waardoor de stoelgang bevorderd wordt en je
gemakkelijker naar het toilet kan.
Natriumbeperkte
voeding
Voeding waar er geen extra zout wordt aan toegevoegd.
Obstructie
Verstopping.
Pocheren
Voedsel garen juist onder het kookpunt. Bv. een gepocheerd ei.
Polyonverzadigde
vetzuren
Dit zijn de gezondste vetzuren. Ze komen voornamelijk voor in plantaardige voedingsmiddelen.
Smoren
Met weinig vocht en vet het voedsel laten garen in
een gesloten pan.
204
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 204
12/07/12 5:15 PM
Sondevoeding
Voeding die gegeven wordt via een sonde (dun plastieken buisje) via neus, mond, maag of dunne darm.
Stoppende werking
Effect waardoor de stoelgang bemoeilijkt wordt en je
moeilijker naar het toilet kan.
Verzadigde vetzuren
Dit zijn ongezonde vetzuren. Ze komen voornamelijk
voor in dierlijke vetten.
Verzadigingsgevoel
Het gevoel voldaan te zijn, genoeg te hebben.
Voedselveiligheid en hygiëne
Analyse
Ontleding in delen.
Distribueren
Verdelen, uitvoeren.
Fragiel
Kwetsbaar.
Kruisbesmetting
Bacteriën die van het ene voedingsmiddel overgaan
op het andere. Dit kan bv. gebeuren door rauwe
voedingsmiddelen (waarin veel bacteriën zitten) en
gekookte voedingsmiddelen te versnijden op dezelfde
snijplank. Bij voedselbehandeling moet men steeds
opletten dat dit niet gebeurt.
Procedure
De gang van zaken.
l
P
©
n
y
t
n
a
205
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 205
12/07/12 5:15 PM
l
P
©
19262_INZONALE_Verklarende woordenlijst_07.indd 206
n
y
t
n
a
12/07/12 5:15 PM
Bronnen
Brochures
Kind en gezin: Aan tafel
Kind en gezin: Borstvoeding
Kind en Gezin: Flesvoeding
Nutrinews: 2012, 1, 15 jaar actieve voedingsdriehoek
Nutrinews: 2009, 3, Nieuwe definitie van voedingsvezel
Nutrinews: 2009, 4, Gezond eten op gevorderde leeftijd
Test Gezondheid februari - maart 2008, Claims op levensmiddelen
Verbruikersunie Test Aankoop: Gids voor jonge senioren. (2007) 109 blz
Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan: Algemene gids, lekker aanbevolen
voor jong en minder jong
Nationaal voedings- en Gezondheidsplan: gids 4, lekker aanbevolen voor senioren met een jong hart
Katholiek Vormingswerk van Landelijke Vrouwen: kookbrochure Gezond en
lekker koken voor jezelf: uitgave KVLV werkjaar 2008-2009
Boeken
KIND EN GEZIN, Het grote kinderopvangboek. Kind en gezin, Brussel, 187 blz
VAN DIJCK, E., Naslagwerk huishoudkunde Voeding. Plantyn, Mechelen, 238
blz.
MEULEMAN, M. en MORIS, L. Naslagwerk huishoudkunde Textiel- en interieurzorg. Plantyn, Mechelen, 251 blz.
DE GRAAF, D., VAN APEREN, A., VANLUCHENE, K., VERVOOT, K., Voedingsatelier 2. Plantyn, Mechelen, 186 blz.
HUYBRECHTS, L., SEGERS, H., TRYERS, r., VAN DEYCK, B., Huishoudkunde in
de welzijnssector. De Boeck, Berchem, 235 blz.
HUYBRECHTS, L., TRYERS, R., VAN BASTELAERE, A., VANOLST, A., Praktische
gids voor het huishouden. De Boeck, Berchem, 168 blz.
HUTTEN-GROOT,C.A.M., Zorg voor de huishouding. Bohn Stafleu Van Loghum
Houten/Diegem 309 blz.
DE RIDDER, D., Voedingszorg, een praktische vraagbaak,2000 . Kluwer, Diegem
156 blz.
NEVEN,L., VANHAUWAERT ,E., MORREN, K., Bewust eten kiezen, kopen en
klaarmaken 2012. Acco Leuven, 144 blz.
VANHAUWAERT, E., De actieve voedingsdriehoek 2012. Acco Leuven 124 blz.
STICHTING VOEDINGSCENTRUM Nederland. Hygiënecode voor de privéhuishouding. Voedingscentrum Den Haag bestelnr 760. 134 blz.
VAN KAATHOVEN, N., Voeding en diëten in de verzorging. SMD educatieve
uitgevers Spruyt, Leiden 226 blz.
STEGEMAN,N., Voeding bij gezondheid en ziekte. Wolters-Noordhoff
Groningen/Houten 575 blz.
BOCKSTAELE, C. en PIENS, A., Specifieke zorg voor kindjes en ouderen.
Plantyn, Mechelen, 96 blz.
Belgische voedingsmiddelentabel. Nubel, Brussel, 95 blz.
l
P
©
n
y
t
n
a
207
19262_INZONALE_sources_08.indd 207
12/07/12 5:14 PM
KOEKEN, M., VANRINTEL, Y., VAN APEREN, A., WETS, D., Basis Maaltijdzorg.
Plantyn, Mechelen, 203 blz.
GOOVAERTS, H., VAN PUYENBROECK, A., Basis Linnenzorg. Plantyn;
Mechelen, 114 blz.
GOOVAERTS, H., VAN PUYENBROECK, A., Basis Interieurzorg. Plantyn;
Mechelen, 150 blz.
Folders
Groenten4kids (VLAM)
123 aan tafel
CM-folders: overgewicht bij kinderen, je gewicht in balans, blijf diabetes een
stap voor, cholesterol, borstvoeding.
Alpro soya: diabetes en de kracht van soya
Websites
http://blog.mtmclub.org/index.php/blog/90-advies-en-tips-bij-babyconstipatie?
catid=3%3Agezondheid
www.doktervileyn.be/folders/diarree2.htm
www.astma-en-allergiekoepel.be
www.mesitia.nl
www. iveg.eu/voedselintolerantie
www.nice-info.be
www.veiligvoedsel.org
www.gavoorgezond.nl
www.dieetteam.be
www.gezondheid.be
www.seniorennet.be
www.hulpmiddelenmarkt.com
www.arbocatalogusvvt.nl
www.hebikietsgemist.nl
www.iliv.be
www.oivo-crioc.org
www.vit-plan.nl
www.handigehulp.nl
www.veiligheid.nl
www.sweetbee.be
www.mijnvoedingsplan.be
l
P
©
n
y
t
n
a
208
19262_INZONALE_sources_08.indd 208
12/07/12 5:14 PM