INSPECTIERAPPORT 41018/2007/B GENT Caermersklooster De

INSPECTIERAPPORT
41018/2007/B
GENT
Caermersklooster
De Eerste Pandhof
Vrouwebroersstraat
2
Directie en secretariaat:
W. Wilsonplein 2, 9000 GENT
Tel.: 09-267 72 42; Fax: 09-267 72 98
Inspectiedienst:
Abdisstraat 2, 9000 GENT
Tel.: 09-234 18 55
E-mail: [email protected]
Website: www.monumentenwacht.be
INSPECTIENUMMER : O-17/41018/2007/B
Bouwkundige inspectie
OBJECT
:
Caermersklooster - De Eerste Pandhof
LIGGING
:
Vrouwebroersstraat
Gent
WETTELIJKE BESCHERMING
:
Monument, 20 juli 1943
HUIDIGE FUNCTIE
:
Cultuur - Leegstand
ABONNEE
:
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen
Gouvernementstraat 1
9000 GENT
INSPECTIEDATUM
:
13 september 2007
UITGEVOERD DOOR
:
Filip Kint en Ann Derieuw
([email protected] - Tel.: 09-223 49 35)
TOTAAL AANTAL MANUREN
:
13 uur
UITGEVOERDE WERKEN
:
Opmaken van een risico-inventarisatie (eerste inspectie).
Op twee plaatsen in de vleugel 'feestzaal', nl. één op de eerste
verdieping en één op de zolderverdieping, werd bij wijze van
steekproef de toestand van de oplegging van de moerbalken van
de vloerconstructies in detail gecontroleerd.
GEBRUIKTE MATERIALEN
:
-
VORIGE INSPECTIES (sinds 2000)
:
Eerste (deel)inspectie.
OPMERKINGEN
:
Op vraag van 'de dienst 31 – Gebouwen' van de provincie
(verantwoordelijke projectleider: Benjamin Verstringhe) en naar
aanleiding van de restauratie werden alleen de dakconstructies
en de houten balklagen door de monumentenwachters
geïnspecteerd.
3
INHOUDSOPGAVE
I. Inleiding…………………………………………………………………………….. 4
II. De vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium'………………………….... 5
III. De vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal – keuken'…………………. 8
IV. De vleugel grenzend aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof – 'kapittelzaal'…. 12
V. Besluit………………………………………………………………………………. 13
4
I. Inleiding
Op vraag van 'de dienst 31 – Gebouwen' van de provincie (verantwoordelijke projectleider:
Benjamin Verstringhe) werden de dakconstructies en de houten balklagen van de gebouwen
of vleugels rond de Eerste Pandhof door de monumentenwachters geïnspecteerd. Het betreft
de vleugel langs de Vrouwebroersstraat ('refectorium'), de vleugel langs de gewezen
Plotersgracht ('feestzaal') en de vleugel die grenst aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof
('kapittelzaal'). De verschillende vleugels worden ook in deze volgorde besproken.
Schematische overzichtstekening
( grijze invulling: wanden/muren; blauwe invulling: moerbalken)
Omdat het gaat om een eerste inspectie van de gebouwen werd door de monumentenwachters
voorafgaand een risico-inventarisatie opgemaakt. Uit ons onderzoek (zie volgende
paragrafen) is gebleken dat voornamelijk de vleugel 'refectorium' en de vleugel 'feestzaal' op
veel plaatsen zowel op het gelijkvloers, de verdiepingsvloer als de zoldervloer momenteel
niet op een veilige manier kunnen worden geïnspecteerd. Bij de bespreking van de
verschillende vleugels werden de gevaarlijke zones aangeduid op de bijgevoegde tekeningen.
5
II. De vleugel langs de Vrouwebroersstraat – "refectorium"
Op nogal wat plaatsen werden de moerbalken en de plafonds reeds onderschoord.
Ondanks deze extra ondersteuningen blijft de onbetrouwbaarheid van de vloerconstructies
(bestaande uit: moerbalken, kinderbinten, plankenvloeren en bovenop soms nog een stenen
vloer) bestaan wat bijgevolg niet toelaat een veilige en gedetailleerde inspectie van de
dakconstructie en van de balklagen uit te voeren.
Bovendien bevindt er zich op de zoldervloer en in het bijzonder tussen de dakvoeten veel
achtergebleven bouwpuin (het betreft houtafval en restanten van de dakbedekking) wat tevens
een verhoogd risico van veiligheid inhoudt.
Hierna volgt een fotografisch overzicht van de toestand van de vleugel "refectorium"
Onderschoring van de plafonds en de
balklagen.
Aansluiting van de plankenvloer met de
dakvoet.
Ondanks vroegere extra verstevigingen
(multiplexplaten) blijven de vloeren
onbetrouwbaar om te betreden.
De bakstenen zijwandjes alsook het front van
de dakkapel (kant pandhof) bevinden zich in
een heel onstabiele toestand.
6
De moerbalken en de plafonds buigen gevaar- De dakstructuur vertoont op meerdere
lijk door. Op de vloeren komt bovendien veel plaatsen gebroken en loszittende of -hangende
bouwpuin voor.
onderdelen.
Niettegenstaande de gevaarlijke en risicovolle toestand inzake de veiligheid kunnen we ons
toch een goed en volledig beeld vormen over de toestand van de kapconstructie en de
balkconstructies.
De kapconstructie vertoont op meerdere plaatsen ernstige gebreken ingevolge waterinfiltraties
via de voormalige dakbedekking en aantastingen door houtborende insecten en schimmels.
Het betreft belangrijke houtverbindingen (tussen spantbenen en dekbalken, gordingen, tussen
spantvoeten en moerbalken, tussen steekschoren en dekbalken, tussen dakkepers en
muurplaten/dekbalken) die gebroken, losgekomen of verzwakt zijn ingevolge verzakkingen,
houtrot en schimmels. Tengevolge van de verzakkingen vertoont de dakstructuur gevaarlijke
vervormingen.
De verbinding tussen de trekbalk van het
onderste juk en de dekbalk die er bovenop
ligt, is losgekomen doordat het spantbeen is
verzakt.
Het onderste juk is ernstig verzakt waardoor
de verbinding met de dekbalk en het
spantbeen van het juk erboven verbroken is.
Hierdoor wordt de belasting van het kapwerk
via de dakkepers overgedragen i.p.v. via de
spanten wat een grote excentrische druk op de
muren veroorzaakt en ook de belasting op de
dakkepers zelf wordt hierdoor heel groot.
7
De verbinding (schuine liplas) van
de vlieringbalken/gordingen is
losgekomen waarbij de ene helft
bovendien is verschoven.
De 'rode' lijnen geven de richting aan van hoe de
vlieringbalken/gordingen momenteel geplaatst liggen of
gesitueerd zijn. In normale omstandigheden (zonder
gebreken) zou dit één rechte lijn moeten vormen in de
lengterichting van het dak.
De houten balklagen vertonen zichtbaar sterke vervormingen en doorbuigingen; op
verscheidene plaatsen zijn de plankenvloeren ingestort. Gelet op de gevaarlijke toestand
konden door ons hier dan ook geen steekproeven worden genomen (in tegenstelling tot de
vleugel 'feestzaal'). Een steekproef houdt in dat we de oplegging van een moerbalk in detail
gaan controleren op mogelijke aantastingen door houtborende insecten en schimmels en ook
de draagkracht van de balk wordt nagegaan.
Niettemin kan men er vanuit gaan dat de toestand van de balklagen heel zorg-wekkend is.
Zonder een gedetailleerde inspectie uit te voeren is het duidelijk dat de vloerconstructies
ernstig verzwakt zijn ingevolge aantasting door houtrot, houtborende insecten en schimmels.
Tijdens de restauratie van het gebouw zal het noodzakelijk zijn elke balk (moerbalk of
kinderbint) op zijn draagkracht te controleren (zie hiervoor ook het besluit achteraan in het
inspectierapport).
Op meerdere plaatsen zijn de vloerconstructies reeds ingestort (foto links en rechts) en buigen
de moerbalken fel door (foto rechts).
8
III. De vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal – keuken'
Om veiligheidsredenen (lees: gebrekkige stabiliteit en losse delen) konden het zuidwestelijk
deel van deze vleugel (het betreft het deel van de 'keuken' dat grenst aan de vleugel langs de
Vrouwebroersstraat) niet in detail worden geïnspecteerd.
Voornaamste oorzaak voor de onveilige situatie is de heel matige ondersteuning van de
tussenwand tussen de gang en de keukenvertrekken (zie foto's hieronder). Bovendien worden
de schoren of steunen extra belast doordat de metalen overkapping die boven het gebouw
werd aangebracht en gedeeltelijk steunt op de onderschoorde muur.
Ter hoogte van de zolderverdieping liggen
talloze losse balken en allerlei bouwpuin.
De gele horizontale balk die de grijskleurige
constructie van de overkapping ondersteunt,
steunt op de muur die op haar beurt ook is
geschoord.
Het betreft de onderschoring van de tussenwand tussen de gang en de bijvertrekken van
de keuken.
Tekening rechts: situering van de gevaarlijke
zone.
De overige delen, nl. de grote kamer van de 'keuken' en de 'feestzaal' laten, gezien de slechte
staat van de plankenvloeren, een gedetailleerde of uitvoerige inspectie van de dakconstructie
en de houten balklagen eveneens niet toe. Toch werden door ons hier bij wijze van steekproef
op twee plaatsen de opleggingen van de moerbalken in de muren grondig gecontroleerd (zie
o.a. het filmpje dat is bijgevoegd bij het inspectierapport).
De kapconstructie bevindt zich globaal weliswaar in betere staat (minder ernstige gebreken en
de vervormingen van het kapwerk blijven beperkt) dan de dakstructuur van de vleugel langs
de Vrouwebroersstraat, maar toch is ook hier de toestand van de dakvoet (spantvoeten, muur-
9
platen, dakkepertenen) slecht en zal het bijgevolg veel vakmanschap vragen om de
dakconstructie terug in goede staat te brengen.
De toestand van de houten balklagen.
Op de onderstaande schets werden de plaatsen gesitueerd waar door ons willekeurige steekproeven werden genomen.
Steekproef 1: 1ste moerbalk vanaf de noordoostgevel van de balklaag van de zoldervloer – oplegging in
de gevel langs de Eerste Pandhof
Steekproef 2: 4de moerbalk vanaf de noordoostgevel van de balklaag van de verdiepingsvloer –
oplegging in de buitengevel langs de gewezen Plotersgracht
Steekproef 1.
Na het wegnemen (d.w.z. wegkrabben met behulp van een steekbeitel) van het aangetaste
hout blijkt dat de stabiliteit of draagkracht van de moerbalk alleen nog verzekerd wordt door
10
de balksleutel die zich onder de moerbalk bevindt. Gezien dit twee afzonderlijke delen zijn,
kan dit betekenen dat de balksleutel later werd toegevoegd als extra steun voor de moerbalk
(op andere plaatsen zijn de moerbalk en de balksleutel meestal slechts één balk).
1. Beginsituatie: moerbalk zit nog verscholen
onder de plankenvloer…
2. Wegkrabben van het aangetaste hout…
3. Het meeste 'slechte' hout is verwijderd…
4. Eindresultaat.
11
Verdere vaststellingen: de plankenvloeren zijn nagenoeg volledig vermolmd en sterk
verzwakt; door het uitvoeren van de steekproef is ook gebleken dat de bovenste twee à drie
centimeter van de kinderbalkjes en de moerbalk eveneens sterk zijn vermolmd waardoor de
opleggingen van de kinderbalkjes in de moerbalken op veel plaatsen niet meer verzekerd zijn.
Steekproef 2.
Aan de onderzijde van de bepleisterde moerbalk is een groot vruchtlichaam van een zwam
aanwezig. Na het weghalen van de bepleistering blijkt de balk aan de onderzijde nauwelijks
aangetast en zelfs nog in vrij goede staat te zijn.
Aan de bovenzijde werd, net als bij de eerste steekproef, vooraf de plankenvloer verwijderd.
Ook hier waren de vloerplanken sterk verzwakt en niet meer te recupereren.
Nagenoeg gelijklopend met de eerste steekproef zijn de bovenkant van de moerbalk alsook de
kinderbalkjes die in de moerbalk opliggen, sterk aangetast door houtrot en vermolmd.
Doordat de balk is aangetast geworden door schimmel (vermoedelijk huiszwam - kubisch rot
merkbaar) is ongeveer de bovenste tien à vijftien centimeter van de balk aangetast en
verzwakt.
De oplegging daarentegen is minder sterk aangetast, doch om een volledig beeld van de
toestand te krijgen, is het nodig de balkkop vrij te maken (d.w.z. het omliggend metselwerk
- tijdelijk - wegnemen wat evenwel door ons niet kon gedaan worden omdat dit onze opdracht
overstijgt).
12
Vorige bladzijde, foto links onder:
kinderbalkjes zijn aan de buitenranden 'zacht'
geworden of vermolmd; ook de opleggingen
in de moerbalk zijn aangetast en bij sommige
balkjes verzwakt.
Vorige bladzijde, foto rechts onder:
waar de moerbalk in het metselwerk van de
gevel verdwijnt, is het hout aangetast door
houtborende insecten, maar het hout vertoont
nog voldoende stabiliteit; toch is het noodzakelijk bijkomende boringen in de balkkop
uit te voeren om totale zekerheid te hebben
inzake de stabiliteit van de moerbalk.
Foto links: bovenzijde van de moerbalk na het
verwijderen van de vloerplanken.
Foto rechts (detail): verdroogd vruchtlichaam
en zwamdraden (vermoedelijk huiszwam) –
het oppervlak vertoont een typisch kubisch
scheurenpatroon.
IV. De vleugel grenzend aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof –'kapittelzaal'
Van deze vleugel werd de dakbedekking reeds gerestaureerd (n.a.v. de restauratie van de
gebouwen rond de Tweede Pandhof). Daarom werden de houten balklagen hier reeds vroeger
van pleisterwerk ontdaan en werden de houten roosteringen die niet meer voldoende stabiel
waren, verwijderd. Toch bemerkt men dat de behouden plankenvloeren eveneens zijn
aangetast en vermolmd en bij een eventuele herbestemming van het gebouw toch vernieuwd
dienen te worden.
Voor het overige vertonen de moerbalken en de balken die deel uitmaken van de dakstructuur
geen noemenswaardige gebreken.
13
V. Besluit
De problemen situeren zich in de vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium' en in de
vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal en keuken'.
In de beide vleugels is het houtwerk van de houten balklagen sterk aangetast door
houtborende insecten (voornamelijk grote klopkever – Xestobium rufovillosum) en
schimmels/zwammen. Om de exacte omvang van de schade of de gebreken te kunnen
inschatten, is het noodzakelijk dat alle balken, moerbalken en kinderbalkjes, in detail op hun
stabiliteit worden gecontroleerd. De houten plankenvloeren zijn nagenoeg allemaal zodanig
sterk vermolmd dat ze volledig dienen te worden vernieuwd.
Opmerking: vooraleer een gedetaillleerde inspectie van het houtwerk te kunnen uitvoeren, is
het om veiligheidsredenen in de eerste plaats absoluut noodzakelijk dat de moerbalken
degelijk onderschoord worden; omdat ook de stabiliteit van de kinderbalkjes op veel plaatsen
kritiek is, dienen deze ook te worden ondersteund. Het kan raadzaam zijn om een
onderschoring te voorzien die de volledige ruimten beslaat, bijvoorbeeld een zogenaamde
'tafelschoring' waarbij het risico inzake veiligheid voor vallende onderdelen beperkt blijft.
De dakstructuur van de vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium' vertoont ernstige
structurele gebreken die ertoe geleid hebben dat de dakconstructie ernstige vervormingen
vertoont. Bovendien ontbreken diverse dakkepers ter hoogte van de dakvoet.
De dakstructuur van de vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal en keuken' bevindt
zich in betere staat, de voornaamste gebreken blijven hier weliswaar beperkt tot de dakvoet.
In de vleugel die grenst aan de gebouwen van de Tweede Pandhof – 'kapittelzaal' komen,
behoudens het vervangen van de plankenvloeren, geen structurele gebreken voor.