Samenvatting Sociale Psychologie

Samenvatting Sociale Psychologie
Hoofdstuk 1: an introduction to social psychology
Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie van de manier waarop de gedachten, gevoelens
en gedragingen van individuen worden beïnvloed door de werkelijke of voorgestelde aanwezigheid
van andere mensen.
Unlike other psychological disciplines, social psychology has always placed a strong emphasis on how
individuals internally represent their environment.
Veel theorieën die in de sociale psychologie gebruikt worden zijn gelabeld als ‘cognitief’.
Evolutionary psychology makes the basic assumption that if a given behavior is (1) at least partly
genetically determined and (2) increases the probability that an individual will produce offspring, the
gene that determines this behavior will become more prevalent in the gene pool of future
generations.
Social neuroscience is the study of the neural correlates of social psychological phenomena. They
study participants’ brains while they are engaged in processing social information.
There are two major approaches used by social neuroscience:
1. Brain mapping; attempt to identify the neural substrates of specific psychological processes.
2. Psychological hypothesis testing
Hoofdstuk 2: research methods in social psychology
Methods are the tools researchers use to test their theoretical ideas. These ideas can come from a
variety of sources, but two that are quite common in social psychology are observations of real-life
events and inconsistencies between previous research findings. A theory consists of a set of
constructs linked together in a system, and specifies when particular phenomena should occur.
Experiment: goal is to see what happens to a phenomenon when the researcher deliberately
modifies some feature of the environment in which the phenomenon occurs. 2 variaties:
- Quasi-experiment; an experiment in which participants are not randomly allocated to the
different experimental conditions (typically because of factors beyond the control of the
researcher). Natural everyday setting, no complete control.
- True randomized experiment; an experiment in which participants are allocated to the
different conditions of the experiment on a random basis. Control over features of the
setting, loss of realism.
Field experiment: attempts to combine the control of a laboratory experiment with the realism of a
quasi-experiment.
Survey research: a research strategy that involves interviewing (or administering a questionnaire to)
a sample of respondents who are selected so as to be representative of the population from which
they are drawn. The focus on measuring existing levels of relevant variables, rather than
manipulating them. Survey meet ook andere variabelen om alternatieve verklaringen uit te sluiten.
Qualitative techniques can provide additional or even radically different insights. The limitations of
quantitative techniques relate to the ways in which they potentially misrepresent and/or oversimplify phenomena and participants perspectives on them.
Begrippen met betrekking tot het experiment:
Manipulation check: a measure of the effectiveness of the independent variable.
Confederate: an accomplice or assistant of the experimenter who is ostensibly another participant
but who in fact plays a prescribed role in the experiment.
Debriefing: the practice of explaining to participants the purpose of the experiment in which they
have just participated and answering any questions the participant may have.
One-shot case study: een groep wordt geobserveerd na dat een bepaald event heeft plaats
gevonden. Hier kan de groep niet vergeleken worden met een andere groep, dus vrij zinloos.
Post-test only control group design: hierbij is er een experimentele groep en een controle groep en
dus kunnen de resultaten met elkaar vergeleken worden.
Factorial experiment: two or more independent variables are manipulated within the same study. It
allows the researcher to examine the separate (main effects) and combined (interaction effect)
effects of two or more independent variables.
Mediating variable: a variable that mediates the relation between two other variables.
Validity
A measure is valid to the extent that it measures precisely what it is supposed to measure. 3 types:
- Internal validity; refers to the validity of the conclusion that an observed relationship
between independent and dependent variables reflects a causal relationship, and is
promoted by the use of a sound experimental design. Probleem dat kan voorkomen is
experimental confound.
- Construct validity; refers to the validity of the assumption that independent or dependent
variables adequately capture the variables they are supposed to represent. Problemen die
kunnen voorkomen zijn social desirability, demand characteristics, post-experimental
enquiry, unobtrusive measures and the experimental expectancy effect.
- External validity; refers to the generalizability of a finding beyond the circumstances in which
it was observed by the researcher.
Internetexperiment
Voordelen:
- Grote hoeveelheden data kunnen makkelijk in een relatief korte periode worden verzameld.
- Participanten komen uit verschillende landen, uit verschillende leeftijdsgroepen en uit
verschillende sociaal-economische achtergronden.
Nadelen:
- De onderzoeker verliest een deel van de controle over het experiment
- Respondenten nemen deel in verschillende settingen, op verschillende tijden en
waarschijnlijk met verschillende mate van motivatie en serieusheid.
3 issues:
- De representativiteit van degene die kiezen deel te nemen aan een internet onderzoek.
- Niet iedereen spreekt/leest goed Engels, wat een slechte invloed kan hebben op de validiteit
van de antwoorden.
- De respondenten zijn vrijwilligers, waardoor het kan zijn dat ze niet generaliseerbaar zijn
naar de populatie.
Problems with experimentation:
1. Cultural embeddedness; a laboratory experimental demonstration that independent variable
X has an impact on dependent variable O needs to be qualified by adding that the wider
social circumstances in which X was manipulated may have played a role in producing the
effects on O.
2. Although the ostensible goal of social psychological experimentation is the accumulation of
scientific knowledge, in the form of laws or principles of social behavior that are valid across
time, there is some reason to doubt whether experimentation is capable of generating
evidence that could be the basis of such laws.
3. A third controversy concerns the extent to which the values, motives and behavior of
experimenters influence the research process. Some critiques suggest that a researcher can
never be truly objective and detached, and that every aspect of the research process is
informed by the researchers value system
Meta-analysis: a set of techniques for statistically integrating the results of independent studies of a
given phenomenon, with a view to establishing whether the findings exhibit a pattern of
relationships that is reliable across studies.
Dataverzamelingstechnieken
Reliability: the degree to which a measure is free from measurement error; a measure is reliable if it
yields the same result on more than or when used by different individuals. (stability of the measure).
A reliable measure is one that is not dependent on the time of measurement or on the person taking
the measurement.
In social psychological research the investigator typically chooses to measure a variable using one or
more of the following:
1.Observational measures
If the object of one’s research is to collect information about social behavior, an obvious means of
doing so is by observation. Although observational methods may vary, the object in each case is the
same: to extract from the complex flux of social behavior those actions that are of potential
significance to the research question, and to record each instance of such actions over some period.
Participant observation: a method of observation in which the researcher studies the target group or
community from within, making careful records of what he or she observes (kwalitatieve data).
Reactivity: a measurement procedure is reactive if it alters the nature of what is being measured. It is
well established that the knowledge that one is being observed can influence behavior.
Ten opzichte van de andere twee punten heeft observational measures twee voordelen:
- they can often be made unobtrusively
- even where the participant knows that his or her behavior is being observed, enacting the behavior
is typically quite engrossing, with the result that participants have less opportunity to modify their
behavior than they would when completing a questionnaire.
2. Self-report measures
The essential feature of data collection using self-report measures is that questions about issues such
as the participant’s beliefs, attitudes and behavior are put directly to the participant. The responses
are self-report data. It’s quicker, cheaper and easier than observational measurement. There are two
principal methods of collecting self report data: the questionnaire and the interview.
The most serious threat to reliability is ambiguity. If a question is ambiguous, different respondents
may interpret it differently and therefore provide answers to what is in effect a different question.
The most serious threat to question validity is failure on the part of the investigator to have specific
objectives for each question. Drawbacks: patients are aware that they are under investigation, and
may modify their responses as a result of this awareness. Om dit te voorkomen kan men duidelijk
vermelden dat de antwoorden anoniem zijn en dat er geen goede of foute antwoorden zijn. Ook is
het mogelijk de motivatie van de respondenten te verhogen door ze te behandelen als
onderzoeksmedewerkers in plaats van proefkonijnen.
3. Implicit measures
A recent development in social psychological research methods has been the increasing use of
techniques for measuring perceptions, cognitions and evaluations that do not rely on the usual type
of self-report measure, thereby avoiding the disadvantages of the latter. These techniques are often
referred to as implicit measures: measures of constructs such as attitudes that are unobtrusively
assessed so that participants are unaware of what is being assessed. They usually take advantage of
computer technology. Here computers are used for the precise measurement of various aspects of
the participants’ responses to materials. A major advantage of implicit measures is that they are not
reactive. They are not subject to biases such as social desirability and demand characteristics,
because they tap processes that the respondent cannot control. Another advantage is that they can
assess constructs and processes that may be outside the awareness of the individual.
Hoofdstuk 3: Social perception and Attribution
This chapter is about how we make sense of other people. It is important to understand both how we
perceive other people and how we explain their behavior, because both these processes make a
difference to the way we act.
Social perception: focusing on how information is combined when forming impressions of others. The
process of collecting and interpreting information about another person’s individual characteristics.
Pioneering research conducted by Asch (1946) shaped the way social psychologists investigate and
understand perceptions of other people.
Een bepaald kenmerk van een persoon kan worden gezien als een central trait that alters the
meaning of the target’s whole personality, terwijl een ander kenmerk een peripheral trait kan zijn,
that has only specific and delimited effects.
Primacy effect: the tendency for earlier information to be more influential in social perception and
interpretation. Primacy effects can be stronger when perceivers are under time pressure and
motivated to arrive at a conclusion quickly and accurately. (De volgorde waarin de kenmerken
worden gepresenteerd).
People do not simply add together the bits of information they receive about a target (summation),
but instead actively construct meaning based on their ideas about how different personality
characteristics hang together. These ideas are organized in implicit personality theories
(geïntegreerde set van ideeën die sociale waarnemers hebben over de organisatie van verschillende
kenmerken binnen een persoon) that help social perceivers make sense of other people. More
generally, the notion that people integrate social information by trying to discern its overall pattern is
referred to as the configural model.
Configural model: holistische benadering van impressive-formatie, houdt in dat sociale waarnemers
actief een diepere betekenis construeren uit de stukjes informative die ze over andere mensen
ontvange.
The cognitive algebra model suggests that separate pieces of information are simply averaged
(averaging: perceivers compute the mean value of pieces of information about a person; when other
information is strongly positive, additional mildly positive information yields a less positive
impression).
Our impressions of others can lead to self-fulfilling prophecies: when an originally false expectation
lead to its own confirmation. The social perceiver’s initially incorrect beliefs about a target cause that
target to act in ways that objectively confirm those beliefs. (Wanneer een oorspronkelijk foutieve
sociale indruk leidt tot zijn eigen vervulling).
Attribution Theory
Attribution theory provides a set of ideas about how these kinds of inferences about the causes of
action are made in more usual situations of observing or hearing about a human being’s actions
(rather than those of a desk lamp); this process is termed causal attribution: the process whereby
social perceivers arrive at conclusions about the causes of another person’s behavior.
To make attribution is to assign causality to some person, object or situation. We are all amateur
psychologists trying to explain each other’s behavior. Bijvoorbeeld als een vriend een camera koopt
met geleend geld. Was het een impulsieve aankoop? Heeft een verkoper haar overgehaald? Wou ze
hem echt graag hebben? De antwoorden op deze causale vragen vormen onze reacties en
verwachtingen over zijn toekomstige gedrag. Observatoren willen weten waarom mensen doen wat
ze doen.
Attributie theorie= een set ideeën over hoe conclusies worden getrokken over de oorzaken van
acties wanneer men iemands acties observeert of erover hoort: oorzaken toeschrijven aan gedrag =
attributie. Een observer geeft een verklaring van het gedrag van een actor ten opzichte van een
persoon of ten opzichte van een niet-menselijk object of entiteit. De actor en de observer kunnen
dezelfde persoon zijn (zelf-attributie).
Disposities: stabiele karaktereigenschappen die een verklaring bieden voor het gedrag van mensen.
Voordelen van het toekennen van dispositionele attributies:
- Integratie van een hoeveelheid ongeorganiseerde informatie over anderen
- Maakt voorspelling van toekomstig gedrag mogelijk.
Correspondent inference theory
Correspondent inference theory: proposes that observers infer correspondent intentions and
dispositions (enduring characteristics such as ability and personality traits) for observed intentional
behaviour under certain circumstances. Observers infer intentions and dispositions that correspond
to the behaviour’s characteristics. Je zou bijvoorbeeld de aankoop van de camera toewijzen aan zijn
passie voor fotografie.
Correspondent inference theory proposes that observers consider the range of behavioural options
that were available to the actor at the time of making a decision in order to work out the actor’s
intention.
Analysis of non-common effects: observers infer intentions behind actions by comparing the
consequences of the behavioural options that were open to the actor and identifying distinctive
outcomes (bv: waarom je de ene universiteit wel hebt gekozen en de andere niet).
In an experiment, investigators concluded that people tend to overestimate personal causes of
behaviour (essay voor fidel castro) but underestimate situational ones (was door de leraren bepaald
dat het ‘voor’ moest zijn), an important phenomenon later termed the correspondence bias: the
proposed tendency to infer a personal disposition corresponding to observed behaviour even when
the behaviour was determined by the situation. De theorie is geschikt als de actor met opzet een
bepaalde actie uitvoert en men heeft nagedacht over de mogelijke consequenties. Dus niet geschikt
voor iets impulsiefs of een gewoonte.
Correspondente inferentie theorie:
Observers leiden correspondente intenties en disposities af uit geobserveerd gedrag. Om intenties te
bepalen kunnen observers de verschillende gedragsmogelijkheden beschouwen die beschikbaar
waren op het moment dat de actor het specifieke gedrag koos (sommige effecten zijn gewenst,
sommige ongewenst). Observers bedenken waarom acties werden uitgevoerd door een vergelijking
te maken van:
- de effecten van de geselecteerde actie met de effecten van alternatieve, niet-geselecteerde acties.
- observers houden daarbij rekening met de relatieve wenselijkheid van de consequenties.
Actors worden geacht hun actie te hebben geselecteerd op basis van de effecten van alleen deze
actie.
Vaststellen van intentionaliteit
Analyse van non-common effects: vergelijking van de consequenties van de gedragsmogelijkheden
die de actor had. Identificatie van de onderscheidende uitkomsten.
Correspondentie bias: mensen hebben de neiging om persoonlijke oorzaken van gedrag te
overschatten en situationele oorzaken te onderschatten.
Covariation Theory
Kelley’s covariation theory provides a more general account of how people weigh up different
possible causes of an observed action or experience. In all these cases, an actor has responded in
some way to an object in a particular situation. The observer wants to know whether what happened
was caused by something about the actor, something about the object or something about the
situation (or a combination).
Waarom zei Hermelien dat attribution theory saai was?
1. First you need to know whether Hermione expresses boredom only about attribution theory (high
distinctiveness) or whether she says that a lot of things are boring (low distinctiveness).
Distinctiveness information: evidence relating to how an actor responds to different objects under
similar circumstances. (Distinctiviteits informative – bewijs m.b.t. hoe een actor reageert op andere
stimuli onder vergelijkbare omstandigheden).
2. Second, you need to know whether Hermione only says attribution theory is boring in public
situations when people she wants to impress may be listening (low consistency), or makes similar
comments across a range of situations and at different times regardless of who might be listening
(high consistency). (Consistentie informative – bewijs m.b.t. hoe het gedrag van een actor ten
opzichte van een stimulus varieert over verschillende situaties).
Consistency information: evidence relating to how an actor’s behaviour towards an object varies
across different situations and times.
3. Third, you need to know whether it is only Hermione who finds it boring (low consensus) or if
other students on you course say the same thing (high consensus).
Consensus information: evidence relating to how different actors behave towards the same object.
(Consensus informative – bewijs m.b.t. hoe verschillende actoren zich gedragen ten opzichte van
dezelfde stimulus).
Maar vaak is CCD informatie onverkrijgbaar of te veel tijd in beslag nemend. On these occasions,
Kelley argued that we fill in missing information by reference to our existing ideas about how effects
are produced (causal schemas). In particular, we rule out certain explanations and make assumptions
about the presence of unobserved causal factors on the basis of single observations.
Observers rule out alternative causes when they already know of factors working towards an
observed effect (the discounting principle). The converse of the discounting principle is the
augmenting principle. Here, knowledge of factors working against an effect leads people to conclude
that plausible causes must be stronger than otherwise.
Discounting principe: aanwezigheid van een causale factor die een geobserveerd effect faciliteert,
impliceert dat andere mogelijke factoren minder invloedrijk zijn.
Augmenting princip: aanname dat causale factoren sterker moeten zijn wanneer er een remmende
invloed op een geobserveerd effect aanwezig is.
People look for causes among the differences between actual and anticipated event sequences
rather than exhaustively sifting through all available evidence. Observers know where to look for
relevant causes not only because they understand general principles of causality, but also because
they have access to cognitive scripts telling them how particular kinds of event ordinarily unfold in
the social world.
Another problem is that correlation does not imply causation. Cheng argues, therefore, that
something else needs to supplement covariation learning. According to her this extra something is an
innate predisposition to attribute observed effects to the unobservable causal powers of objects or
events. In other words, we naturally assume that associations between perceived occurrences reflect
deeper hidden processes, and seek out the nature of those processes rather than staying at the level
of objective observation. We try to work out what it is about something that gives it the capacity to
influence other things.
Probabilistic contrast: comparison of the frequency of an effect in the presence of a potential cause
with its frequency in the absence of that cause. (VB: kind kan wijzen naar iets en niet wijzen naar iets,
en kijken wat er gebeurd, maar het kind weet al wat werkt op basis van eerdere ervaringen.
Attribution and depression
Learned helplessness theory: depression results from learning that nothing you do makes any
difference to outcomes. Maar mensen die gokken weten ook niet wat de uitkomst is en kunnen deze
niet beïnvloeden. Hulpeloosheid alleen leidt dus niet automatisch tot depressie; andere factoren
moeten er ook voor zorgen. Abramson, Seligman and Teasdale’s answer is that helplessness only
makes people feel chronically depressed if it is attributed to intrinsic features of the self. Ze hebben
het schema van Weiner (3.3 blz 68) uitgebreid met een onderscheid tussen globaal en specifiek. The
quality and persistence of depression depends on whether the cause of uncontrolability is perceived
as internal or external, stable or variable, and global or specific. The theory argues that people who
have developed a tendency to attribute uncontrollable events to internal, stable and global
attributions have a greater risk of subsequently developing chronic and generalized depression.
Depressive realism: the idea that depressed people’s interpretations of reality are more accurate
than those of non-depressed people. This means that depressed people are sadder but wiser.
Attributional biases
According to covariation theory and the correspondent inferce model, observers systematically
process all potentially relevant information when making attributions. However, causal inferences
are shaped by prior knowledge and expectations or by learned attributional styles. In general, people
seem to attach more weight to some causes at the expense of others when drawing causal
conclusions. What kinds of causes are the focus of research into various attributional biases:
systematic distortions in the sampling or processing of information about the causes of behaviour.
- The correspondence bias: suggests that the naïve psychology practiced by laypeople is closer to
personality psychology than to experimental social psychology. Why do people underestimate
situational influences?
1. Some situational forces are subtle and difficult to detect.
2. Our expectations about how other people will behave may distort our interpretations (false
consensus bias: the assumption that other people generally share one’s own personal attitudes and
opinions).
3. People sometimes fail to correct their initial inferences about the causes of behaviour, especially
when processing demands are high.
When cognitive load is high, this hypothesis-evaluation process is more cursory and tends to be
biased towards information that is easily available or salient. If situational information is salient, then
there may be no automatic dispositional inference and no correspondence bias.
- The actor-observer difference: compares attributions people make about other people with those
that they make about themselves. People tend to explain their own behaviour in more situational
terms, but other people’s behaviour in more dispositional terms. Why should there be a difference
between these two kinds of attribution?
1. People have access to a wider range of information about the factors leading to their own actions.
2. Direction of attention. When observing someone else’s behaviour, we tend to focus on that person
rather than their situation.
- Self-serving attributional biases: seem to represent a motivated distortion of what has happened in
order to serve personal interests. Instead of being neutral observers of social events, we may
sometimes interpret them in ways that suit us, allowing us to feel better about what has happened.
Bijvoorbeeld door een slecht cijfer van een tentamen toe te kennen aan contextuele factoren zoals je
buurvrouw die de hele tijd zat te hoesten, waardoor je jouw positieve zelf imago behoudt.
Hoofdstuk 4: Social Cognition
Social cognition: is concerned with how we make sense of ourselves and others in our social world
and how the processes involved impact upon our judgements and behaviour in social contexts.
Sociale cognitie bestaat uit twee processen. Namelijk automatisch en gecontroleerd. Als we een
oordeel over anderen vellen, denken we daar dan gecontroleerd over na of gaat het automatisch?
Vaak categoriseren we mensen eerst op basis van nationaliteit, ras enz. Vervolgens wordt de inhoud
van deze schema’s geactiveerd. Zo baseren we ons oordeel op een persoon op wat we weten van de
groep waarin we ze hebben gecategoriseerd.
Schema’s: onze verwachtingen van mensen die tot een bepaalde categorie horen, wat hun
definieert.
Heuristiek: vuistregel om tot een oordeel te komen. Vaak effectief, maar niet in alle gevallen.
Stereotype: een cognitieve structuur die onze kennis en verwachtingen over een bepaalde
menselijke sociale groep bevat. Deze worden vaak automatisch geactiveerd.
Automatisch: zonder intentie, inspanning of bewustzijn en niet verwacht te interfereren met andere
cognitieve processen.
Categorisatie: de neiging om mensen of objecten in groepen te plaatsen gebaseerd op
gemeenschappelijke karakteristieken.
Categorisatie is voor ons erg handig. Het zorgt voor een simpelere wereld die ordelijk, voorspelbaar
en controleerbaar is.
Priming: als een construct wordt geactiveerd in het geheugen en tijdelijk toegankelijk wordt
gemaakt. De stimulus dat tot dit construct dat geactiveerd wordt leidt wordt ‘the prime’ genoemd.
Het is een soort bijna lege batterij, maar die kan in bepaalde situaties opgeladen worden.
Om toegankelijkheid te meten kan met gebruik maken van en lexical decision task. Hierbij krijgen
deelnemers een woord te zien en moeten ze beoordelen of dit woord echt bestaat of niet. Hoe
sneller ze reageren, des te groter is de toegankelijkheid. Een priming effect treed hier op als de
deelnemer sneller zou reageren op het woord ‘vleugel’ als het net is geprimed met ‘vogel’, als dat ze
niet geprimed zouden zijn.
Als een stereotype categorie geactiveerd is, wat gebeurd er vervolgens?
Encoding: de manier waarop we vertalen wat we zien in een format dat kan worden opgeslagen in
ons hoofd. Bijvoorbeeld: we zien de skinhead, activeren het skinhead schema en komen tot de
(verkeerde) conclusie dat hij waarschijnlijk agressief gaat reageren.
Hier zorgt het schema ervoor dat je veroordeelt bent in het beoordelen van het gedrag van de
persoon. Een schema bevat veel verschillende soorten kennis over een bepaalde categorie. Met deze
kennis kunnen we snel linken leggen.
Cognitieve Heuristieken
1. Representativiteit heuristiek: een mentale ‘shortcut’ (vuistregel) die we gebruiken om iets of
iemand in een hokje te plaatsen aan de hand van hoe gelijk of representatief iets is aan de
categorie in zijn algemeen. We gebruiken dit omdat we simpel prefereren boven meer
complexe beraadslagingen (cognitive miser)
Base rate information: informatie die ons een idee geeft over hoe vaak een bepaalde
categorie voorkomt in de gehele populatie.
2. Beschikbaarheids heuristiek: je baseert je oordeel op hoe makkelijk het is om bepaalde
informatie omhoog te halen. Zo bepaal je of iets vaak voor komt. Bijvoorbeeld: beroemde
personen die plastische chirurgie hebben laten doen.
3. Anchoring/adjustment heuristiek: als ons een anker gegeven wordt, baseren we ons oordeel
daarop en blijven we in de buurt van die anker.
Priming effect wordt niet beperkt tot stereotype activatie. Het beïnvloed ook ‘trait’ activering
(kenmerken, eigenschappen) en doel activering.
Tijdens een experiment van Hollander werd de geur van schoonmaakmiddelen verspreid. Daarna
werd hen gevraagd wat ze wilden doen toen ze thuis waren gekomen. 36% was gaan poetsen. In de
controlegroep maar 11%. De geur van het schoonmaakmiddel bevorderd het doel van schoonmaken.
Waarom gebeurt dit? Volgens Dijksterhuis is het zo dat de geur van het schoonmaakmiddel de ‘input’
was en de ‘output’ motor programma’s (die ons willen laten poetsen). Tussen die twee zitten drie
elementen: traits, goals en gedrag representaties. Het effect van traits en goals op ons gedrag wordt
bemiddeld door gedrag representaties.
Welke factoren zorgen ervoor dat we wat meer overwogen oordelen maken?
Implicit goal operation: impliciete doelen (die gelinked zijn aan onze individuele motivatie om je op
een bepaalde manier te gedragen) kunnen stereotype activering beïnvloeden.
Category activering lijkt goal dependent te zijn: een uitkomst is voorwaardelijk aan een specifiek doel
dat er moet zijn.
Er is bewijs dat het soms mogelijk is om stereotype activering te voorkomen.
Theoretische benaderingen over de processen die zorgen dat stereotypen niet worden geactiveerd:
- Impression formation
Als we een impressie vormen van een ander, vallen we meestal terug op twee informatiebronnen:
1. Kennis van de categorie waar de persoon toe behoort
2. Individuating information, details van de persoonlijke karakteristieken.
Fiske en Neuberg’s continuüm model of impression formation stelt voor dat ontvangers’ evaluaties
van anderen ergens vallen langs een continuüm van impressie informatie, met category-based
evaluaties aan het ene eind en individuated responses aan het andere eind. Het model neemt aan
dat category-based responses prioriteit hebben en dat de beweging van category-based naar
individuele kenmerken een functie is van interpretatieve, motiverende en aandacht factoren. Eerst
categoriseer je iemand in een bepaalde groep. Dan bedenk je voor jezelf of diegene relevant is in de
context van zorgen of doelen. Als de persoon van minimale relevantie is, begint de individuated
impressie.
Onderzoek naar de motivatie van de ontvanger en de effecten op impression formation hebben
geresulteerd in meerdere doelen die zich meer richten op individuated processing. The most
important are:
1. Outcome dependency: deelnemers geloven dat ze later een ‘target’ tegen zullen komen en
samen zullen werken. Dit leidt tot minder stereotypen impressions.
2. Accountability: als men denkt dat ze hun antwoorden moeten verantwoorden tegenover een
derde partij. Dit leidt tot minder stereotypische impressies.
3. Acccuracy-set instructions: waarnemer heeft de instructies gekregen om zo accuraat
mogelijk te zijn.
- Dissociatie Model
Dit model stelt voor dat automatische en gecontroleerde processen gedissocieerd zijn van elkaar. Dit
betekent dat automatische activering van een stereotype niet meteen leidt tot stereotype reactie.
Het is mogelijke om stereotype reacties te controleren als:
- we ons bewust zijn van de mogelijkheid van onbewuste vooroordelen
- we voldoende gemotiveerd zijn (om onveroordeeld over te komen)
- we genoeg tijd en aandacht hebben
- Ironic process model van mentale controle
Stereotype suppression: proberen om stereotype activering niet te laten leiden tot veroordelingen
over een persoon van een gestereotypeerde groep.
Ironisch omdat het juist het tegenovergestelde doet.
Als we proberen om ongewenste gedachten te onderdrukken resulteert dit in twee mentale
processen:
1. The intentional operating process (IOP): begint te zoeken naar gedachten die als afleiding
kunnen dienen. Om zo niet aan dat ene ding te denken waar we niet aan willen denken. Dit
vergt gecontroleerd denken en is cognitief veeleisend.
2. Ironic monitoring process (IMP): zoekt voor bewijs van de ongewenste gedachten (als je
bijvoorbeeld niet aan je ex wil denken gaat IMP je laten denken aan de etentjes, cadeautjes
etc van je ex). Dit is een automatisch proces.
Het IMP moet juist die gedachten die we willen onderdrukken vasthouden. Dit zorgt voor een
rebound effect: ongewenste gedachten worden geprimed en worden daardoor alleen maar
toegankelijker. Onder bepaalde omstandigheden is het zo dat hoe meer mensen proberen
stereotypen te onderdrukken, des te minder succesvol ze zullen zijn.
Gecontroleerd gedrag wordt gezien als een strijd tussen geactiveerde schema’s en verscheidene
omgevingseigenschappen en innerlijke doelen. Dit zorgt voor oftewel ‘promoting’ of ‘inhibiting’ het
voorkomen van bepaalde actiepatronen.
Hoofdstuk 6: Attitudes
Attitude: an overall evaluation of an object that is based on cognitive, affective and behavioural
information.
Attitudes kunnen verschillen in valentie (positief, negatief, neutraal) en in sterkte (zwak-sterk, zekeronzeker).
Multicomponent model of attitude: attitudes zijn evaluaties van samenvattingen van een object die
cognitieve, affectieve en gedrags voorlopers hebben. Onderzoekers hebben gekeken naar hoe deze
drie aspecten bijdragen aan het uiten van attitudes.
- Het cognitive component of attitudes verwijst naar overtuigingen, gedachten en kenmerken die we
associëren met een bepaald object.
Fishbein & Azjen’s expectancy-value approach
Beschrijft een attitude naar een object als de som van waarschijnlijkheid x evaluatie producten.
Alleen saillante beliefs tellen mee voor de uiteindelijke attitude. Een waarde die ‘0’ is, telt niet mee
en is dus niet saillant.
- Het affective component of attitudes verwijst naar gevoelens of emoties die geassocieerd worden
met een attitude object.
 Evaluative conditioning: koppelen van een attitude-object aan een plezierige of onplezierige
stimulus.
 Mere exposure effect: naarmate objecten vaker worden aangeboden worden ze positiever
geëvalueerd.
Kracht van herhaling:
Polarisatie van de initiële reactie
- Eerste reactie positief: herhaling  meer positieve attitudes
- Eerste reactie negatief: herhaling  meer negatieve attitudes
Te vaak aangeboden: overexposure
Variatie bij herhaling voorkomt saaiheid.
Verklaring mere exposure effect:
- Herkenning
 Habituatie: nieuwe stimuli kunnen bedreigend zijn
 Wanneer overexposure: verveling
 Sneller bij simpele stimuli
- Subliminale exposure?
Mere exposure effect treedt ook op (zelfs sterker) bij sumbliminale exposure (onbewuste
blootstelling).
- Facilitatie van verwerking
Elke variabele die verwerking vereenvoudigt leidt tot positievere attitudes
- Het behavioural component of attitudes verwijst naar gedragingen in het verleden of de toekomst
met betrekking tot een attitude object.
Self-perception theory: Bem zegt dat personen niet altijd toegang hebben tot hun meningen over
verschillende objecten. Mensen kijken dan naar hun eerdere gedrag en de situatie waarin die werd
uitgevoerd, en daar baseren ze hun attitude op. Bijvoorbeeld een petitie tekenen tegen nucleaire
planten, kan leiden tot een negatieve attitude. Zelfperceptie speelt vooral een rol wanneer internet
cues zwak, ambigu of moeilijk interpreteerbaar zijn.
Manieren om dissonantie te reduceren:
- beslissingen terugdraaien (gedrag veranderen)
- belang cognities veranderen (attitude veranderen)
- consonante elementen toevoegen (attitude behouden)
- drugs of alcohol (spanning wegnemen)
Meestal valt de keuze voor de weg van de minste weerstand
Facial feedbackhypothese: pen vasthouden met de tanden of de lippen: glimlach spieren
aanspannen.
Physical feedback hypothese: direct, onbewust pad van spieren naar evaluatieve responsen. (rechtop
vs ineengedoken zitten, ja vs nee schudden, armbewegingen approach & avoidance).
De structuur van attitudes
Het one-dimensional perspective on attitudes stelt dat je voor een bepaald object alleen positieve of
negatieve gevoelens kan hebben en niet allebei.
Het two-dimensional perspective on attitudes stelt dat het wel mogelijk is om voor één ding zowel
postieve en negatieve gevoelens kan hebben.
Attitudinal ambivalence: staat waarin de persoon een attitude object zowel leuk als niet leuk vindt.
Attitudeverandering is makkelijker bij onverschilligen. Relatie attitude-gedrag is zwak bij de
onverschilligen: geen betrokkenheid.
Waarom hebben we attitudes?
5 Functies van attitudes:
 Object appraisal function (kennisfunctie): helpt mensen om snel informatie te verwerken
door negatieve en positieve elementen van objecten te samenvatten. Zo weet je ook welke
cornflakes je moet kiezen in de supermarkt omdat je weet welk merk lekker is.
 Utilitarian function (instrumentele functie): maximaliseert beloningen en minimaliseert
straffen verkregen van attitude objecten. Doelen verwezenlijken en beslissen.
 Social adjustment (sociale identiteitsfunctie): helpt ons te identificeren met mensen die we
leuk vinden en te distantiëren van mensen die we niet leuk vinden. Erbij horen, identificatie
met anderen.
 Ego-defensive function: om onze zelfwaardering te beschermen. Bijvoorbeeld: slechte golfers
kunnen negatieve attitudes tegenover golf krijgen omdat hun slechte performance hun
eigenwaarde aantast.
 Value-expressive function: helpen om waarden en overtuigingen uit te dragen,
zelfpresentatie.
Self-monitoring: refereert aan verschillen in hoe mensen hun gedrag variëren over verschillende
sociale situaties.
 Hoge self-monitors zorgen voor oriëntatie op situationele kenmerken en passen hun gedrag
aan de huidige situatie aan.

Lage self-monitors gedragen zich volgens hun eigen kernwaarden. Zijn niet geneigd zich aan
de situatie waarin ze op dat moment verkeren aan te passen.
Vier tekenen van sterke attitudes: meer stabiel dan zwakke attitudes, meer resistent tegen
verandering, meer invloed op informatieverwerking, voorspellen vaker gedrag.
Meting van attitudes
Explicit measures of attitude: op directe manier aan respondenten vragen wat hun attitude is.
Implicit measures of attitude: spontane evaluatieve associaties meten met een object zonder verbale
informatie te vragen.
De meerderheid van de attitude metingen kan worden gezien als expliciete indicators. Twee
expliciete metingen van attitudes:
 Likert schaal: stelling, gevolgd door een 5 of 7-puntschaal; helemaal eens…helemaal oneens.
 Semantische differentiaal schalen: men zet een kruisje ergens tussen goed-slecht (met het
midden als neutrale punt). Meet attitudes ten opzichte van veel verschillende attitudeobjecten op een gemeenschappelijke schaal.
De twee meest voorkomende meetinstrumenten voor impliciete metingen:
 Evaluatieve priming: object wordt kort weergegeven, gevolgd door een woord als ‘geluk’ of
‘oorlog’. De participant moet dan zo snel mogelijk de valentie van het woord beoordelen.
Hierbij wordt de snelheid van de reactie gemeten.
 The Implicit Association Test: deelnemers moeten op een computer bijvoorbeeld de ‘s’ toets
voor blanken gebruiken en de ‘k’ toets voor zwarten. Eerst moeten zij ook voor positieve
dingen de s toets gebruiken en voor negatieve dingen de k toets. Later wordt dit omgedraaid.
Als iemand zwarten benadeeld ten opzichte van blanken dan doet iemand er langer over om
positieve dingen toe te wijzen aan een zwarte.
Twee geheugensystemen (Smith & deCoster, 2000)
 Fast learning system- reflectief systeem: snel systeem voor het leren van nieuwe informatie,
intensief leren door eenmalige gebeurtenis, elementen zijn relatief makkelijk te veranderen.
 Slow learning system- associatief systeem: betrouwbaar systeem, reflecteert vele observaties
in omgeving. Leren door herhaling, zonder bewuste aandacht. Elementen zijn moeilijker te
veranderen.
Voorspellen attitudes gedrag?
Attitude-behaviour relation: de mate waarin een attitude gedrag voorspelt.
Wanneer voorspellen attitudes gedrag? Factoren:
 Als er correspondentie is tussen attitude en gedrags meting.
Ajzen & Fishbein stelden voor dat er hoge correspondentie plaats moest vinden tussen
attitude en gedrag metingen. (In de brief had moeten staan of ze een goed gekleed, net
chinees koppel wilden serveren die met een Amerikaanse man op pad waren. Zo was het in
het echt gebeurd en niet alleen zeggen ‘van het chinese ras’). Zij stellen dat er
correspondentie plaats moet vinden op 4 belangrijke punten: action (het gedrag dat wordt
uitgevoerd), target (target van het gedrag), context (de omgeving waarin het gedrag wordt
uitgevoerd) en time (de tijd waarin het gedrag plaats vindt, meteen of binnen een jaar bv).
Een meting in attitude zal volgens hen gedrag het beste voorspellen als de metingen
corresponderen op deze vier elementen.



Het hangt af van het domein van het gedrag.
De relatie tussen attitudes en gedrag verschillen wanneer we verschillende domeinen
onderzoeken. Bijvoorbeeld stemgedrag (hoge correlatie) en bloed doneren (lage correlatie).
Het hangt af van de sterkte van de attitude.
Sterke attitudes voorspellen gedrag eerder dan zwakke attitudes. (zekerheid,
toegankelijkheid, stabiliteit, directe ervaring: proefmonsters, proefritten etc.)
De rol van persoons variabelen
Onderzoekers hebben onderzocht hoe gevarieerde persoonlijkheden bepalen in welke maten
meningen handelingen beïnvloeden. Hierbij is de mate van self-monitoring van belang, de
need for cognition en het soort deelnemers die aan de studie meedoen.
Modellen om uit te leggen hoe attitudes gedrag voorspellen


The theory of reasoned action: een model dat is ontworpen om gepland (gecontroleerd)
gedrag te voorspellen. Volgens dit model wordt gedrag bepaald door bewust gevormde
intenties. Fishbein & Ajzen onderscheiden twee determinanten van intenties: attitude ten
opzichte van gedrag en subjectieve normen. Volgens het model wordt de attitude van
iemand bepaald door ‘the expectancy’ (het milieu helpen) te vermenigvuldigen met ‘the
value’ (het is goed om het milieu te helpen) voor elke consequentie en deze waardes bij
elkaar op te tellen. Subjectieve normen verwijzen naar hoe de individu denkt dat anderen
het gedrag beoordelen. Subjectieve normen zijn hoog als je familie en vrienden positieve
verwachtingen hebben tegenover het recyclen en als jij gemotiveerd bent om aan deze
verwachtingen te voldoen. Maar de handelingen van een persoon werden ook beïnvloed
door het gevoel dat ze hadden of ze het wel konden doen. Dit noemen we self-efficacy: de
overtuiging of iemand het vermogen heeft om een bepaalde handeling uit te voeren en tot
een specifiek doel te komen. Dit leidt tot perceived behavioural control: de notie dat
voorspelling van gedrag wordt beïnvloed door het geloven van mensen of ze iets wel of niet
kunnen doen. Dit leidde Fishbein & Ajzen tot verandering van de theorie:
The theory of planned behaviour: Volgens dit model is bepalen perceived behavioural
control, en attitudes en subjectieve normen gedragsintenties. Perceived behavioural control
beïnvloed gedrag op twee manieren.
- Indirect via intenties: idee van weinig controle verkleint de intentie om het gedrag uit te
voeren (motivationeel)
- Direct: werkelijke controle
Implementation intentions: worden opgevat als if-then plans die een gedrag speciferen dat men
nodig heeft om uit te voeren om zo een doel te bereiken en de omgeving waarin het gedrag zal
voorkomen. Bijvoorbeeld: op de eerste dag van het nieuwe semester zal ik beginnen met leren voor
mijn examens. Het vormen van zo’n implementation intention verhoogt de kans dat iemand een
gewenst gedrag vertoont.
Soorten beliefs:
- beschrijvende beliefs: eigen ervaring
- inferentiële beliefs: afgeleide kennis
- informationele beliefs: externe informatie
Elementen van beliefs:
- Belief strength: subjectieve waarschijnlijkheid waarmee iemand het kenmker of de consequentie
verbonden ziet aan het attitude object.
- Belief evaluation: evaluatie van het kenmerk of de consequentie.
Attitudes voorspellen meer gedrag dan subjectieve norm. De rol van subjectieve norm is belangrijker
in collectivistische culturen. Nadenken over je attitude verandert de relatie attitude-gedrag (maakt
de cognitieve basis saillanter dan de affectieve basis).


The MODE model: Mode staat voor motivation and opportunity as determinants of
behaviour. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen beredeneerd gedrag en spontaan
gedrag. Dit model stelt voor dat wanneer motivatie en gelegenheid om informatie te
verwerken beide aanwezig zijn, men beredeneerd gedrag vertoont, gebaseerd op attitude.
Als er geen motivatie/gelegenheid is:
- Toegankelijke attitude wordt geactiveerd: sterke relatie attitude-gedrag
- Niet of slecht toegankelijke attitude wordt niet geactiveerd: zwakke relatie attitude-gedrag
- Gedrag wordt in dat geval gestuurd door de situatie.
The RIM model: reflective-impulsive model. Dit model stelt voor dat gedrag wordt
gecontroleerd door twee interacterende systemen:
- Reflectief: stuurt gedrag via een beredeneerde afweging van beschikbare informatie.
Processen hebbenovereenkomst met reacties van mensen op expliciete metingen van
attitudes.
- Impulsief: stuur gedrag door meer automatische en associatieve verbindingen. Processen
hebben overeenkomst met reacties van mensen op impliciete metingen van attitudes.
Spontaan gedrag hant niet samen met attitude als de attitude niet toegankelij is (dus zwak).
Gewoontes en automatisch gedrag leveren een unieke bijdrage aan de voorspelling van gedrag,
onafhankelijk van attitudes, normen en intenties.
Hoofdstuk 7: Strategies of Attitude and Behaviour Change
In dit hoofdstuk komen twee strategieën voor attitude en gedragsverandering aan bod, namelijk:
- Persuasion
- Incentives or sanctions
Persuasieve communicatie heeft als doel het veranderen van beliefs, attitudes en gedrag.
Theorieën over systematisch verwerken van informatie
Wordt attitude verandering bepaald door de mate waarin we de overredende argumenten begrijpen
en onthouden?
Systematic processing: de verwerking van de argumenten van een bericht was de wijze waarop
overtuigende argumenten effect hadden op attitudes.
De twee meest invloedrijke theorieën van systematic processing zijn:
 The information processing model of persuasion (McGuire)
Volgens dit model is de persuasieve impact van een bericht het product van vijf stappen: 1)
aandacht, 2) begrip, 3) acceptatie, 4) vasthouden, 5) gedrag. Vaak gaat het bij een stap mis
en dit geeft aan dat het moeilijk is om gedragsverandering te veroorzaken d.m.v. informatie
campagnes.
Message learning approach: het volgen van de boodschap leidt tot positieve bekrachtiging (gebruik
de Total gym en je krijgt een lijf als Chuck Norris). Leren van de boodschap geeft niet altijd
attitudeverandering: herinnering van de boodschap is een slecht predictor voor attitudeverandering.

The cognitive response model: a theory of yielding (Greenwald)
Volgens dit model is het niet de ontvangst (aandacht en begrip) van argumenten dat attitude
verandering bemiddeld, maar de eigen gedachten die mensen hebben bij de boodschap.
Berichten overtuigen als ze gunstige gedachten bij de actieve luisteraar naar boven halen. Ze
overtuigen niet als ze ongunstige gedachtes naar boven halen. Attitudeverandering wordt
dus bepaald door het aantal en de inhoud (gunstig/ongunstig) van cognitieve responsen en
niet door de inhoud van de boodschap.
Thought-listing: de ontvangers wordt gevraagd tijdens het luisteren alle gedachten op te noemen die
bij hem opkomen. Later worden deze gedachten gecategoriseerd als gunstig of ongunstig.
Men zou verwachten dat afleiding (distraction) zorgt voor een slecht ontvangts en dus een
vermindering van de persuasieve impact. Dit is door sommige studies gerapporteerd, maar er waren
ook anderen die vonden dat afleiding de persuasieve impact juist versterkt. Afleiding kan namelijk
zorgen voor meer overtuiging door minder tegenargumenten omdat de dominante cognitieve
respons wordt vermindert. Het effect is afhankelijk van de kwaliteit van de argumenten in de
boodschap.
Herhaling kan zorgen voor meer overtuiging bij toename van het aantal keren dat men wordt
blootgesteld. Het heeft een negatief effect bij teveel herhaling en een positief effect bij goede
argumenten, anders negatief.
De mate van betrokkenheid/relevantie motiveert nadenken over de boodschap. Zorgt voor een
kritische evaluatie van de argumenten. Overtuiging is afhankelijk van de kwaliteit van de
argumenten.
Dual-process theorieën
Kunnen attitudes veranderen wanneer er geen systematische verwerking plaatsvindt van
overredende argumenten, en welke factoren bepalen de diepte van informatieverwerking?
Dual-process theorieën van overreding bevatten theorieën over het systematisch verwerken van
informatie maar ook niet-systematische analyse van argumenten in de boodschap (evaluatieve
conditionering, zelf-overreding, heuristisch verwerken).
Er zijn twee dual-process theorieën van overreding (ELM en HSM):
 Elaboration Likelihood Model
Als mensen een mededeling ontvangen en ze een beslissing moeten maken of ze het zullen
accepteren of weigeren dan proberen ze een mening te vormen over de validiteit.
Elaboratie: de mate waarin mensen nadenken over onderwerprelevante argumenten
afkomstig uit de boodschap. De waarschijnlijkheid dat men kritisch gaat elaboreren over de
argumenten wordt bepaald door processing motivation (motivatie) en processing ability
(gelegenheid). Als iemand gemotiveerd is en in de gelegenheid om over de argumenten na
te denken, dan zal diegene de centrale route naar overreding nemen. Hierbij zal de persoon
goed over de argumenten nadenken, de elaboration likelihood is hoog. Dit is gebaseerd op
het cognitieve respons model. Maar als je geen motivatie hebt en geen gelegendheid (bv
geen tijd, of geen kennis) dan zullen attitudes worden gevormd via de perifere route naar
overreding. Hierbij is er een lage elaboration likelihood. Attitudeverandering wordt bepaald
door aanwezigheid van positieve of negatieve perifere cue.
Heuristic processing: een vorm van het perifere process. Men baseert zijn oordeel qua
validiteit van de argumenten op simpele regels zoals: ‘statistieken liegen niet’, ‘experts
kunnen we vertrouwen’.
Er zijn verschillende perifere cues:
 Cognitief: Experts hebben gelijk (deskundigheid van de bron), hoe langer de boodschap des
te meer waarde, aantal argumenten.
 Affectief: Similarity (gelijkheid), muziek, aantrekkelijk model, humor (ook cognitief).

Social role/validation: lachen, applaus.
Uitgangspunten ELM: motivatie voor het hebben van correcte attitudes. Informatie wordt verwerkt
via twee routes, situatonele en persoonsvariabelen bepalen welke route. Attitudeverandering te
beïnvloeden via: overredende argumenten (centrale route) en perifere cues (perifere route) en door
motivatie/gelegenheid te beïnvloeden: afleiding, tijdsdruk, betrokkenheid.
Motivatie/gelegenheid tot elaboratie kleiner  perifere cues belangrijk
Motivatie/gelegenheid tot elaboratie groter  perifere cues minder belangrijk (=moderatie)
Attitudeverandering via centrale route leidt tot meer stabiele, sterke en gedrags-voorspellende
attitudes dan via de perifere route, maar.. routes hoeven niet te verschillen in hoeveelheid
beïnvloeding.
Factoren die centrale route bevorderen:
- Motivatie: betrokkenheid (persoonlijke relevantie), onverwachte stimulusconfiguratie, need for
cognition (de mate waarin iemand het leuk vind om na te denken over argumenten in een boodschap
of mededeling).
- Gelegenheid/vaardigheid: ervaring, expertise, afleiding, tijdsdruk, herhaling.
Need for cognitive closure: verwijst naar het verlangen van personen om een definitief antwoord te
krijgen op een vraag.
Stemming werkt als een evaluatieve prime. Als men in een goede stemming is, is men meer geneigd
om via heuristiek processen informatie te verwerken en als men in een slechte stemming is zal men
juist eerder goed gaan nadenken via systematische verwerking.

The heuristic-systematic model
Volgens dit model zijn er ook twee routes. De ene staat gelijk aan het ELM en dat is de
centrale route die veel cognitieve capaciteit vergt. De andere is de heuristieke verwerking
gebaseerd op vuistregels. Deze kost minder moeite en cognitieve capaciteit.
Multiple motive HSM:
- Accuracy motivation, men wil een juist beeld verkrijgen; open-minded
informatieverwerking.
- Defense motivation, als doel om de eigen attitudes te verdedigen, selectief gebruik van
heuristieken. Selectieve en vertekende informatieverwerking
- Impression motivation, doel om een goede indruk te maken bij anderen, focus op sociale
omgeving, vaker selectieve informatieverwerking.
Additief: vooral wanneer de inhoud van de boodschap en de perifere cue dezelfde valentie
hebben.
Interactief (bias-hypothese): Bij ambiguïteit van de argumenten kleurt de geloofwaardigheid
van de bron de interpretatie van de argumenten. Ambigue argumenten van een
geloofwaardige bron roepen positieve responsen op, van een ongeloofwaardige bron
negatieve responsen.
HSM stelt in tegenstelling tot ELM dat er interactie is tussen de manieren van verwerking.
Het toepassen van overreding in reclame
Zijn subliminale advertenties mogelijk?
Subliminaal adverteren: een boodschap wordt zo kort of vaag gepresenteerd dat het onder de
drempel van het bewustzijn ligt.
Uit een test met tapes met daarop subliminale boodschappen bleek dat er geen effecten optraden,
maar wel bij de mensen zelf. Die dachten dat ze er op vooruit waren gegaan (zelfvertrouwen of
geheugen). Wat zij dachten dat er op de tape stond resulteerde in een placebo effect.
Het effect werkt beter als er wordt aangesloten bij de doelen/noodzaak. Zo zullen ze bij een prime
van Coca Cola dat alleen gaan drinken als ze werkelijk dorst hebben op dat moment. Het werkt ook
beter bij merken die niet erg cognitief toegankelijk zijn. Als een merk hoog toegankelijk is heeft het
geen effect. Subliminaal adverteren helpt mensen niet om zich tegen hun wil te gedragen.
Subliminaal conditioneren is niet mogelijk als de zinnen te lang zijn, mogen maar een paar woorden
zijn. De soort film kan ook bijdragen aan hoe er tegen het merk aangekeken wordt.
Een dual-process analyse van adverteren
Advertenties kunnen een variëteit van ‘appeals’ bevatten. De drie meest voorkomende zijn
argumenten, emoties en aanbevelingen door experts of bn-ers. De effectiviteit van deze strategieën
hangt af van twee factoren, namelijk het type product en de betrokkenheid van het publiek.
Producten kunnen onderverdeeld worden in feeling producten (wijn, verf) en thinking producten
(wasmachine, auto’s) maar een combinatie is ook mogelijk (sportauto).
Incentive-induced attitude change
Leidt het gebruik van incentives (prijzen, sancties) tot attitude- en gedragsverandering?
Counterattitudinal behaviour: gedrag dat tegen de attitude ingaat, vaak veroorzaakt door een
geldelijke beloning of subtiele dreigementen (boetes).
Cognitieve dissonantie theorie:
Als mensen gedrag vertonen dat tegen hun attitudes ingaat ervaren ze dissonantie. Deze dissonantie
veroorzaakt een vervelend gevoel van onrust. Mensen zijn gemotiveerd om dat vervelende gevoel te
reduceren of kwijt te raken. Deze motivatie is sterker naarmate de dissonantie groter is. Een manier
om de dissonantie te reduceren is om iemands attitudes met betrekking tot een gedrag te
veranderen. Dissonantie is groter naarmate de boete ergens voor laag is. Als je gordel niet omdoen
bijvoorbeeld maar 1 euro kost, dan zal men niet echt gedrag willen vertonen waar men niet achter
staat (gordel omdoen) en is de dissonantie groter. Staat er echter de doodstraf op, dan zullen weinig
mensen dissonantie ervaren.
Voorwaarden voor ontstaan cognitieve dissonantie: je hebt een vrije keuze, moet je persoonlijk
verantwoorden voor gevolgen van het gedrag en je hebt aversieve consequenties geanticipeerd.`
Verschillende vormen van Cognitieve Dissonantie:
 Effort justification: ‘suffering for something is better than suffering for nothing’
 Post decisional dissonance: ophouden met piekeren, terug naar action orientation.
 Hypocriesie: niet doen wat je predict
 Advocaat van de duivel spelen: experiment Festinger
Zelf-perceptie theorie: mensen hebben vaak geen idee wat hun attitude tegenover iets is.
Dit veroorzaakt vaak attitude-congruente attitude verandering. De individu verdedigt een positie die
dicht bij de eigen oorspronkelijke attitude ligt of doet iets dat enigszins afwijkt van zijn attitude, of
dat hij nog nooit eerder heeft gedaan.
Paradoxale effecten van incentives en sancties
Reactance theorie: onplezierige gewaarwording die wordt veroorzaakt door een beperking van de
keuzevrijheid over belangrijke uitkomsten van gedrag. Reactance motiveert het individu om de
beperking van de vrijheid ongedaan te maken.
Intrinsieke motivatie: gedrag dat wordt vertoond omdat met het plezierig vindt. Het plezier is
voldoende en een externe beloning is niet nodig. Die kunnen namelijk zorgen voor een daling van de
intrinsieke motivatie.
Over-justification effect: wanneer met beloond wordt om een taak te doen die men eerst al heel leuk
vond wordt de taak minder leuk gevonden en heeft men minder voldoening en plezier tijdens het
uitvoeren van de taak.
Beperking van de effectiviteit van incentive-induced change:
 Alleen de regering heeft de macht om wetten in te stellen
 Gedrag moet gecontroleerd worden
 Men moet de wet wel accepteren
Hoofdstuk 8: Social Influence
Incidentele sociale beïnvloeding
Social facilitation
Wat voor effect heeft de aanwezigheid van andere mensen op taak uitvoering?
Sociale beïnvloeding leidt tot een verandering in attitudes, beliefs, meningen, normen & waarden en
gedrag als resultaat van blootstelling aan attitudes, beliefs, meningen etc. van anderen.
(schema beïnvloeding)
Sociale facilitatie: Verbetering in uitvoering van goed geleerde of gemakkelijke taken door de
aanwezigheid van anderen.
Maar er zijn ook studies die laten zien dat de aanwezigheid van anderen juist niet leidt tot een betere
prestatie.
à Sociale inhibitie: Verslechtering van uitvoering van nog niet goed geleerde of moeilijke taken door
de aanwezigheid van anderen.
Aanwezigheid van anderen en drive theorie:
De aanwezigheid van anderen faciliteert responsen die overheersen in het gedragsrepertoire van een
individu (dominante responsen) en die een hogere waarschijnlijkheid hebben om geactiveerd te
worden dan andere responsen.
De aanwezigheid remt juist responsen die nieuw of gecompliceerd zijn, die het individu nog nooit of
zelden heeft uigevoerd (niet-dominante responsen).
Hull-Spence drive theorie: de fysieke aanwezigheid van anderen van dezelfde soort leidt tot een
aangeboren toename in arousal: bereidheid om te reageren op onverwachte acties die de anderen
kunnen maken.
Evaluation apprehension:
Een aangeleerde respons (dus niet aangeboren) naar de aanwezigheid van anderen als men een taak
uit moet voeren waarbij de uitvoerder arousal ervaart als hij verwacht geëvalueerd te worden door
de aanwezige mensen. Wanneer men dus bezorgd is om het oordeel van anderen leidt dit tot
arousal, die weer leidt tot sociale facilitatie. Mensen hebben geleerd om op hun hoede te zijn
wanneer ze worden geëvalueerd.
De moeilijkheid van de taak is hier minder belangrijk dan subjectieve verwachting. Dat wil zeggen dat
men verwacht goed of slecht te presteren en dat men positieve of negatieve uitkomsten zal krijgen.
Aandacht conflict:
Bij de aanwezigheid van anderen ontstaat een response conflict tussen het aandacht geven aan de
taak zelf en aan de andere mensen die aanwezig zijn. De aanwezigheid van anderen leidt af door
lawaai en gebaren, goedkeuring of afkeuring en de neiging om sociale vergelijkingen te maken.
Integration:
De aanwezigheid van anderen kan het leren van een taak verstoren, omdat leren verondersteld dat
de meest waarschijnlijke responses niet de correcte responses zijn.
De impact van sociale normen
Normen: blief systemen over gepast gedrag sturen ons gedrag, maar het zijn richtlijnen en geen
wetten. Regels en standaarden die worden gehanteerd door leden van een groep. De richtlijnen
reflecteren gedeelde verwachtingen van de groepsleden over typerende of wenselijke activiteiten.
Normen hebben bepaalde functies:
 Ze reduceren onzekerheid over gepast gedrag. We weten hoe we ons moeten gedragen in
bepaalde situaties omdat we hebben gezien hoe andere mensen het doen.
 Ze helpen om individueel gedrag te coördineren, bijvoorbeeld op tijd komen omdat een
vergadering niet kan beginnen zonder dat iedereen aanwezig is.
 Ze helpen om uitkomsten te verdelen. Als men samen een hoofdstuk schrijft helpen normen
in welke volgorde de namen gepresenteerd moeten worden.
De normen beperken ons, maar hebben ook voordelen voor ons. Ze hebben een evaluatieve
component: Compliance (voldoen aan de norm) levert zelden ‘praise’ of commentaar op. Schending
van de norm daarentegen levert reacties van afkeuring op.
Er zijn twee typen normen:
 Descriptief: informeren ons hoe anderen in een vergelijkbare situatie zullen reageren
 Injunctief: specificeren welk gedrag vertoond zou moeten worden.
In sommige gevallen kunnen meerdere normen van toepassing zijn en kunnen soms ook
onverenigbaar zijn. In deze gevallen zijn we meer geneigd om te kijken naar hoe andere mensen zich
gedragen.
Onderzoek Cialdini: het benadrukken van ongewenste descriptieve norm leidt er toe dat mensen die
norm volgen en leidt niet tot de gewenste injunctieve norm.
Er zijn drie ‘standen’ van normoverdracht:
1. Via weloverwogen instructies, demonstraties, rituelen enz. (we worden geleerd hoe we ons
moeten gedragen in religieuze plekken).
2. Meer passief via nonverbale gedragingen en impliciete activatie van de normatieve standaard.
(dmv van fronzen en gebaren van mensen kun je opmerken dat je in de kerk ongepast gekleed bent).
3. Gevolgtrekking uit de gedragingen van anderen. (iedereen doet de schoenen uit in een moskee,
dus doe jij dat ook).
Autokinetisch effect: perceptuele illusie; in afwezigheid van een referentiepunt lijkt een gefixeerd
lichtpuntje te bewegen.
Sherif’s experiment laat zien dat mensen eerst een norm voor zichzelf stellen, maar als ze
geconfronteerd worden met normen van anderen laten ze snel hun eigen persoonlijke frame gaan
om het vervolgens aan te passen aan die van de anderen.
Beïnvloeding via sociale normen in een meer sociale setting
Standford prison experiment:
Deelnemers kregen de rol van bewaker of gevangene. Ze kregen karakteristieke kleding aan. De
rollen waren ongestructureerd en geen duidelijke opdracht of richtlijnen.
Het experiment liep uit de hand en werd na 6 dagen stopgezet in plaats van 2 weken. De extreme
gedragingen waren deels een resultaat van de-individuatie: mensen werden beroofd van hun
individuele identiteit en waren daardoor meer geneigd om zich op extreme wijze te gedragen, vaak
antisociaal en normovertredend gedrag.
Waarom komt sociale beïnvloeding voor?
Uniformiteit dient twee functies van groepslidmaatschap:
- testen van de sociale realiteit
- bereiken van groepsdoelen: group locomotion
Social comparison: komt meest waarschijnlijk voor in situaties die nieuw zijn, dubbelzinnig of
objectief onduidelijk. En als mensen onzeker zijn, zijn ze het meest waarschijnlijk om te kijken naar
en zich te laten leiden door de opvattingen en gedragingen van soortgelijke anderen.
Deutsch and Gerard dachten dat mensen het met andere eens zijn om normatieve of informatieve
redenen.
 Normative influence: stelt dat mensen sociale erkenning nodig hebben of harmonie met
anderen. Het komt voor als in overeenstemming zijn met de positieve verwachtingen van
anderen. Ze vermijden gedrag dat kan leiden tot straf en afkeuring. Doel: relaties bouwen en
onderhouden met anderen.
 Informational influence: a need om onzekerheid te verminderen. Het gaat over het
accepteren van de informatie verkregen van anderen als bewijs over de realiteit. Doel: juiste
en geldige oordelen vellen.
Waarom komt sociale beïnvloeding voor? 4 motieven:
 Effectieve actie
 Relaties onderhouden
 Zelfconcept
 Begrip
Opzettelijke sociale beïnvloeding
Compliance: toegeven aan een verzoek (impliciet of expliciet) van de bron van invloed. Verandering
in publiek gedrag met als doel te voldoen aan een norm, zonder dat attitude plaatsvindt.
3 hoofdtechnieken om compliance te laten gebeuren:


The door-in-the-face techniek: een persoon begint met een extreem verzoek dat bijna altijd
wordt afgewezen. Als het eerste verzoek wordt afgewezen vraagt de persoon om iets minder
extreems. Het gene wat hij in eerste instantie al wilde. In plaats van 20 euro kan hij
vervolgens om 5 euro vragen. Het succes van deze techniek berust op twee verklaringen. Ten
eerste is het, als de verkoper een concessie maakt, normatief voor de klant om hem
tegemoet te komen, wat hij doet door de concessie te accepteren. Ten tweede herstelt de
klant de ‘equity’ met de verkoper als hij de concessie accepteert.
The foot-in-the-door technique: deze techniek is eigenlijk andersom. De persoon vraagt eerst
om een kleine gunst dat bijna altijd gegeven wordt. Vervolgens vraagt hij om een veel
grotere gunst die daaraan gerelateerd is. Het succes van deze techniek is gebaseerd op
consistentie. Mensen accepteren het tweede verzoek ook omdat ze consistent willen zijn.

Lowballing techniek: als men eenmaal akkoord is gegaan met een verzoek volgt er een
verzoek dat meer kosten met zich meedraagt en minder gunstig is voor de koper. Ook al is de
koper hier de gedupeerde, hij voelt een soort van verplichting tegenover de verkoper.
Psychologisch heeft hij zich al toegewijd aan de aankoop en dus gaat hij toch akkoord.
Conformiteit: het in lijn brengen van gedragingen/overtuigingen met waargenomen groepsnormen.
De invloed van numerieke meerderheden en minderheden.
Majority influence: sociale beïnvloeding geresulteerd aan blootstelling aan de mening van de
meerderheid.
Minority influence: situatie waarin zowel een individu of een groep in een minderheid de
meerderheid kan beïnvloeden.
Wanneer conformeren mensen?
Asch experiment met de lijnen: mensen conformeren als ze geen ondersteuning krijgen in wat
volgens hen het goede antwoord is, en in collectivistische culturen.
Waarom conformeren mensen?
Omdat ze leuk gevonden willen worden (normatieve invloed) en omdat ze het juiste antwoord willen
hebben (informationele invloed).
We kunnen conformiteit begrijpen door de 3 doelen te bespreken die het kan bereiken:
1. Om te geloven dat hij of zij de dingen nu juist ziet
2. Om goedkeuring en acceptatie te krijgen van anderen
3. Om jezelf niet als anders te zien. Buiten de groep vallen is bedreigend voor je zelfwaardering.
Geen conformisme bij reactance en autonomie.
Minderheidsinvloed
Overreding door een ‘afwijkende’ minderheid kan als er sprake is van:
- consistentie; positie moet worden gehandhaafd over langere tijd
- flexibiliteit in hun onderhandelingsstijl
Conversie: geïnternaliseerde verandering na blootstelling aan de beïnvloeding van anderen.
Group decision making
Groeps-polarisatie: neiging om beslissingen te maken die extremer zijn dan het gemiddelde van de
oorspronkelijke standpunten van de individuele leden en die in de richting zijn van die de groep toch
al had gekozen. Er zijn drie verklaringen voor dit effect:
 Overredende argumenten; mensen horen de argumenten van anderen en komen te weten
hoe zij tegenover bepaalde onderwerpen staan.
 Zelf-categorisatie
 Integratie
Groupthink: slecht besluiten nemen omdat men streeft naar unanimiteit ten koste van een
realistische benadering van alternatieve acties.
Gehoorzaamheid tegenover autoriteit
Situationele determinante: fysieke en emotionele nabijheid, authoriteit en controle, groepsdruk.
Waarom gehoorzamen mensen?




Socio-culturele factoren; we leren van jongs af aan om autoriteiten te gehoorzamen en we
verwachten ook dat deze mensen te vertrouwen zijn.
Binding factors; entrapment=erin geluisd zijn, in de val gelopen door te beginnen met een
laag voltage.
Agentic shift; verantwoordelijkheid ligt niet bij hun maar bij de experimentator. Ze zien
zichzelf als agenten die ‘werken’ voor de experimentator.
Macht van de situatie
Ongehoorzaamheid
Whistle-blowing: als men vindt dat er corruptie en/of onethische praktijken plaatsvinden. Dit is zeer
zeldzaam. Neemt af naarmate iemand langer bij de ingroup hoort. Kan leiden tot kritiek van de
ingroup; pesten, buitensluiten.
Hoofdstuk 9: aggression
Agressie: elke vorm van gedrag dat is bedoeld om iemand te schaden of pijn te doen terwijl diegene
dat gedrag juist wil vermijden. Het gaat dus om de intentie om iemand pijn te doen, niet of het
daadwerkelijk gebeurd. En degene die de actie onderneemt moet ook verwachten dat het pijn zal
doen. Als dat niet zo is, is er geen sprake van agressief gedrag.
Geweld: gedrag uitgedragen met de intentie om iemand flink pijn te doen en er wordt gebruik
gemaakt of gedreigd met fysiek geweld. (iemand op het hoofd slaan).
Relationele agressie: bedoeld om iemand pijn te doen door zijn of haar sociale relaties te
beschadigen, bijvoorbeeld achter iemands rug om slecht te praten over diegene.
Instrumentele agressie: gedrag gericht op het bereiken van een specifiek doel, bijvoorbeeld iemand
in gijzeling nemen om zo een som geld te ontvangen.
Vijandige agressie: gedrag dat wordt gemotiveerd door de wens om boosheid en vijandige gevoelens
te uiten. Doel is om een persoon of groep te schaden.
Hoe meet je agressie?:
 Observatie van agressief gedrag
Observatie in een kunstmatige experimentele setting. Hierbij wordt gekeken naar gedrag
met de intentie om iemand pijn te doen en er wordt dus niet daadwerkelijk iemand iets
aangedaan.
 Rapporteren van agressief gedrag
Veel informatie over het voorkomen van agressie is verkregen in rapporten van mensen
waarin ze zelf hun agressieve neigingen beschrijven. Hiervoor zijn allerlei enquetes voor
ontwikkeld zoals de AQ; agression questionnaire. Probleem hiermee is dat mensen vaak
neigen tot sociaal wenselijke antwoorden en dus niet de waarheid vertellen. Daarom is het
beter om rapportages te gebruiken die door anderen zijn gemaakt (ouders, leraren). Dit
noemen we Peer nominations.
 Archieven
Bijvoorbeeld criminaliteit statistieken. Onderzoekers zijn beperkt tot het materiaal dat
beschikbaar is in de database.
Theorieën: waarom is er agressie?
Biologische benaderingen
 Ethologisch perspectief
Konrad Lorenz ziet agressief gedrag als iets dat gedreven wordt door een interne energie die
wordt ‘bevrijd’ door agressie gerelateerde stimuli. Hij ontwikkelde het stoom machine model
waarin hij zegt dat de agressieve energie continue geproduceerd wordt tot het wordt bevrijd
door een externe cue. Als dit niet gebeurd, bouwt er zich te veel energie op en leidt dit tot
spontane agressie.
 Genetische gedragsbenaderingen
Via adoptie en tweelingen studies werd gekeken of agressief gedrag genetisch bepaald is. Je
genen kunnen misschien je agressieve intentie bepalen, maar uiteindelijk zijn het de
omgevingsfactoren die er voor zorgen dat het uitvoeren van het gedrag wel of niet plaats
vindt.
 Rol van hormonen
Hoge testosteron levels en lage cortisol levels zijn gelinked aan agressie. Maar ook deze
feiten gaan samen met omgevingskenmerken.
Psychologische benaderingen
Agressieve cues: situationele cues met een agressieve betekenis/associatie zoals bijvoorbeeld een
geweer, of mensen die aan het vechten zijn. Deze cues verhogen de toegankelijkheid van agressieve
cognities.
Wapens effect: mensen die van te voren gefrustreerd waren lieten meer agressief gedrag zien
wanneer ze werden blootgesteld aan een wapen dan dat ze werden blootgesteld aan een neutraal
voorwerp.
Displacement: als de oorzaak van frustratie of ander negatief affect geen mogelijk doelwit van
agressie is. Dit kan bijvoorbeeld zijn als de oorzaak onaanraakbaar is (hitte) de oorzaak niet aanwezig
is of de oorzaak machtig is.

Cognitieve neo-associationist model:
Deze theorie verklaart agressief gedrag als zijnde een resultaat van een negatieve invloed dat
wordt toegewezen aan cognitieve processen en dat activeert een netwerk van
agressiegerelateerde gedachtes en gevoelens. Bijvoorbeeld: als een kind geslagen wordt met
een steen zal hij pijn ervaren en dit associeren met negatieve gedachten. Afhankelijk van de
context en de eerdere ervaringen van het kind zal deze kiezen om terug te vechten (anger) of
weg te lopen (fear).
Excitation transfer theorie: de overdracht van fysiologische arousal die ontstaat als gevolg
van frustratie. Dit verhoogt negatief affect, en leidt tot een toename van de agressieve
respons. Bijvoorbeeld als een voetballer een eind heeft gesprint maar net voor de goal
onterecht wordt getackeld door de tegenstander. De agressiegerelateerde arousal wordt dan
vergroot door de arousal van de sprint. Hierdoor zal hij uithalen naar de tegenstander in
plaats van bij de scheidsrechter protesteren.

Learning theorie: het gedrag wordt veranderd door ervaring. 2 mechanismes beïnvloeden de
verwerving van agressief gedrag: direct reinforcement en observational learning (vicarious
reinforcement). Directe bekrachtiging betekent dat agressie wordt beloond. Men bereikt
door middel van agressie bijvoorbeeld zijn doel of krijgt daardoor sociale goedkeuring. Men
zal dan in de toekomst vaker agressief gedrag vertonen. Observational learning refereert

naar leren door imitatie. Als mensen anderen beloond zien worden voor hun agressief
gedrag wordt het waarschijnlijker dat zij ook agressief gedrag gaan vertonen.
Sociale informatie verwerking modellen (cognitieve benaderingen):
Agressieve scripts: dit zijn richtlijnen die het voor iemand makkelijk maken om te bepalen
wanneer men wel en wanneer men geen agressie vertoont in specifieke situaties.
The general aggression model (GAM): geïntegreerd raamwerk dat verklaart hoe variabelen
leiden tot agressief gedrag via cognitieve beoordeling en arousal door negatief affect
(gevoel). Dit model stelt dat individuele disposities en externe stimuli samenkomen in een
situatie en zorgen voor een interne toestand bij de persoon die wordt gekarkteriseerd door
specifieke cognities, gevoelens en arousal symptomen.
Individuele verschillen in agressief gedrag

Agressiviteit als karaktertrek (trait aggressiveness): stabiele verschillen in de
waarschijnlijkheid en de intensiteit van agressief gedrag.

Vijandige attributie bias: attributie van vijandigheid aan een persoon die schade heeft
veroorzaakt, wanneer het onduidelijk was of de schade opzettelijk was.
Modelling: het is waarschijnlijker dat kinderen een soortgelijk model imiteren dan een niet
soortgelijk model.

Sekse verschillen: mannen zijn fysiek en verbaal agressiever en vrouwen vertonen meer
relationele agressie.
Situationele invloeden op agressief gedrag



Alcohol: zelfs een klein beetje alcohol kan al van invloed zijn op de mate van agressief
gedrag.
Aandachtshypothese: vermindert de capaciteit voor aandacht van het individu en verhindert
daardoor een goed begrip en beoordeling van situationele cues.
Hoge temperatuur. De hittehypothese voorspelt dat agressie omhoog zou meoten gaan als
de temperatuur omhoog gaat. Twee paradigma’s:
- Geografische regio’s benadering; toets door vergelijking van geweldscijfers in koelere en
warmere klimaten.
- Periodieke benadering; toets door vergelijking van geweldscijfers in koelere en warmere
periodes.
Gewelddadige media inhouden: bewijs voor het mogelijke ‘harmful’ effect van blootstelling
aan media geweld komt van 3 bronnen:
- Experimentele studies; effecten van inhoud van media op daaropvolgende agressieve
gedachten, gevoelens en gedragingen.
- Correlationele studies van zelf-raportage; verband tussen gebruik van media met agressieve
inhoud en metingen van agressie.
- Longitudinale studies die de covariatie van consumptie van media met een geweldadige
inhoud en agressie in de tijd bestuderen.
Media geweld-agressie link:
1. Toename van toegankelijkheid van agressieve gedachten en gevoelens bij het kijken naar
geweld op televisie.
2. Bevordert processen van sociaal leren. Dit kan resulteren in nieuwe gedragingen door
directe bekrachtiging of imitatie.
3. Leidt tot gewenning (habituatie), waardoor geweld voor de kijkers minder angstig wordt
en meer plezierig.
4. Gewelddadige videogames kunnen leiden tot een normatieve acceptatie van geweld. Het
bevordert de ontwikkeling van een vijandige attributie vertekening.
Agressie als een sociaal probleem
Intimate partner violence (huiselijk geweld)
Intimate partner violence: geweld aandoen of dreigen met fysiek geweld door partners in de context
van een relatie.
Vertonen mannen en vrouwen evenveel daden van huiselijk geweld?
Kan gemeten worden via criminele statistieken en via Conflict Tactics Schalen. Dit zijn zelf rapporten
van het plegen van geweld of het slachtoffer zijn er van. Maar de schaal houdt geen rekening met de
context.
Seksuele agressie
Iemand dwingen tot seksuele handelingen door middel van een scala aan methodes om dwang uit te
oefenen. Seksuele agressie is asymmetrisch qua geslacht, mannen zijn vooral de daders. Maar het
komt ook voor in homo/lesbische relaties en vrouwen vertonen ook seksuele agressie. Slachtoffers
van verkrachting krijgen vaak te maken met post-traumatic stress disorder. Ze herbelven de aanval in
hun dromen en krijgen beelden en binnendringende herinneringen. Ze vermijden cues die hen aan
de aanval doen herinneren. Ze ervaren een algemene emotionele gevoelloosheid.
Het kan ook zo zijn dat de mensen rondom het slachtoffer diegene zelf de schuld geven. Doordat ze
bijvoorbeeld een lage sociale status heeft, een hoger aantal seksuele partners of preverkrachtingsgedrag dat niet in overeenstemming is met verwachtingen over rol van de vrouw.
Pesten op school en op het werk
Pesten: agressief gedrag gericht op slachtoffers die zichzelf niet makkelijk kunnen verdedigen, komt
vaak voor op school en op het werk.
Nieuwe vorm: cyber bullying
Het verschil in macht tussen pester en slachtoffer is gebaseerd op fysieke kracht of superieure status.
Intergroeps geweld
Agressie die voortkomt uit ontmoeting tussen groepen. Het is te wijten aan reëel
belangenconflict/categorisatie. Bijvoorbeeld voetbal hooligans. Intergroep agressie kan zowel
vijandig (stoom afblazen na verlies van een team) als instrumenteel (aanval door terroristen in
vervolg van een politiek doel)zijn. Een reden waarom mensen zo agressief kunnen worden is omdat
ze hun persoonlijke identiteit kwijt raken (deïndividuatie). Zimbardo stelde dat deze 3 varaiabelen
deïndividuatie promoten: anonimiteit, spreiding van verantwoordelijkheid en grote groepen.
Collective violence: instrumenteel gebruik van geweld door mensen die zichzelf identificeren als lid
van een groep, tegen een andere groep om zo politieke, economische of sociale doelen te bereiken.
Social identity theorie: mensen voelen zich verbonden met de leden van de groep. Men zorgt voor
ingroup favoritisme waarbij men een voorkeursbehandeling krijgt enkel en alleen omdat men in
dezelfde groep zit. Outgroup derogation: gevoelens van vijandigheid tegen een andere groep die
ervoor kunnen zorgen dat de drempel voor agressief gedrag lager ligt, ook al is er geen conflict
tussen de groepen.
Staircase model: beschrijft de weg naar terrosrime als een succes van stappen die verklaren waarom
bij grote getallen ontevreden mensen er maar weinig zijn die uiteindelijk terroristische acties plegen.
Preventie en interventie
Drie dingen waardoor agressief gedrag zo kunnen worden voorkomen:
 Catharsis (Freud): loslaten van agressieve spanning door symbolisch deel te nemen aan
agressief gedrag. Het geeft een gevoel van welbehagen en zorgt voor afname van cortisol en
hartslag reductie. Maar het is niet effectief, kan zelfs een tegengesteld effect hebben.
 Straf. Om effect te hebben moet straf:
- Vervelend genoeg zijn
- Met grote zekerheid worden opgelegd
- Meteen na de overtreding worden toegediend zodat het gezien wordt als gevolg van de
agressie.
- Negatieve arousal moet laag genoeg zijn om rationeel de kosten van de agressie af te
wegen.
- Acceptabele of aantrekkelijke gedrags-alternatieven moeten beschikbaar en toegankelijk
zijn voor de actor.
 De-escalatie door de ontwikkeling van niet-verenigbare responsen: positieve gevoelens en
cognities kunnen als buffer werken ten opzichte van negatieve responsen (prosociale
activiteiten, muziek, humor).
Hoofdstuk 10: Prosocial Behaviour
Helpen: acties die bedoeld zijn om de toestand van anderen te verbeteren.
Pro-sociaal gedrag: gedrag dat door de maatschappij wordt beoordeeld als het begunstigen van
anderen, een groep of de samenleving; uitgesloten daarvan is gedrag dat wordt gestuurd door
beroepsmatige verplichtingen.
Altruïsme: gedrag dat als uiteindelijk doel heeft een ander te begunstigen, met geen verwachting of
hoop op een beloning. Motivatie is empathie.
Er zijn verschillende motieven om pro-sociaal gedrag te vertonen. Batson noemt als alternatieven
principlism (naar een bepaald principe handelen) en collectivism (handelen naar het belang van een
groep).
Motieven:
- Egoïstisch motief: het zelfzuchtige gen
- Egoïstisch/calculerend motief: kosten & baten
- Altruïstisch motief: empathie
Empathie: het perspectief van iemand anders innemen.
Emotionele elementen:
Personal distress: zelf-georiënteerde reactie
Empathic concern: ander-georiënteerde reactie (sympathie, medelijden, liefhebben).
Negative-state-relief model: mensen hebben een innerlijke drang om hun negatieve stemming te
verminderen. Anderen helpen kan de stemming verhogen, dus mensen helpen anderen eerder voor
egoïstische redenen dan voor altruïstische redenen (Cialdini).

Egoïstische motieven:
‘Het zelfzuchtige gen’: Richard Dawkins
Evolutiepsychologie: sociaal gedrag beoordelen op de bijdrage die iemand levert aan
succesvolle voortplanting.
Inclusive fitness: totale kans op doorgifte van genen. Dit zorgt ervoor dat men de
familie/eigen groep eerst kiest. Tot de groep/familie behoren: bloedverwanten, vrienden,
landgenoten, de mensheid, zoogdieren.
Waarom helpen we vreemden of non-kin?
Reciprocal altruism: als we iemand helpen hopen we dat we in de toekomst hulp van hen
terug zullen ontvangen. Voor wat hoort wat.

Kosten en baten: wat kost het, wat levert het op?
Cost-reward model: als er iets gebeurd bedenken mensen zich wat de kosten en beloningen
zijn voor het helpen of niet helpen.
Kosten van helpen: tijd, moeite, geld, risico’s
Baten van helpen: materiële beloning, sociale goedkeuring, verhoging zelfwaardering,
empathic joy (jezelf goed voelen wanneer je een ander geholpen hebt die zich positiever
voelt), wederkerigheid.
Impulsive helping: onmiddellijk iemand helpen zonder dat er een beslissingsproces aan
vooraf gaat, en de helper vraagt niks aan bijstanders.
Kosten van niet-helpen: sociale afkeuring, empathic distress. Kosten te hoog? ‘Goedkope’
hulp.

Calculerend: om iemand te saboteren (overhelpen)
Iemand helpen die dat helemaal niet nodig heeft
Kosten: moeite, tijd, bronnen
Baten: iemand anders devalueren
- Strategisch: verhoging prestige (zelfpresentatie), ander lijkt incompetent.
Beloning & straf: rol van sociaal leren
Leren door: eigen ervaring, observatie, socialisatie (normen en waarden).
Als de kosten te hoog zijn: goedkope of indirecte hulp (112 bellen) of de situatie cognitief
herdefiniëren.
- verantwoordelijkheid afwentelen: het probleem is mijn schuld niet
- ontkennen/bagatelliseren van leed: het valt allemaal wel mee
- eigen mogelijkheden afzwakken; gedragscontrole ontkennen
- zo blijven we bezig; aandacht richten op ‘ergere problemen’, eerst die oplossen.
- slachtoffer devalueren: rechtvaardige wereld, empathie vermijden.
Egoïstische alternatieven:
-anticipatie op schuldgevoel
-beloningen voor hulpgedrag
Beperkingen van empathy-altruïsme hypothese:
Hulpgedrag kan een mix zijn van motieven. Motivatie om te helpen leidt niet altijd tot hulpgedrag
(eigen kosten groter dan motief om te helpen).
Het onderscheid zelf en ander, soms is een ander een deel van jou zelf geworden.
Bystander effect: mensen schieten iemand niet te hulp als er al omstanders aanwezig zijn die er naar
kijken. Men kan er dan vanuit gaan dat er bijvoorbeeld al 112 is gebeld. Hoe meer omstanders, des te
kleiner de kans dat iemand te hulp schiet.
Latane & Darley: 5 stappen model bij bystander intervention
1. De situatie opmerken (hoge of lage opmerking)
2. De situatie als noodgeval interpreteren of niet.
3. Verantwoordelijkheid nemen of niet
4. Weten hoe te handelen of niet
5. Beslissen om te handelen of niet te handelen
Pluralistic ignorance: mensen kijken naar omstanders om te weten wat te doen. Als niemand
reageert zal men interpreteren dat het niet nodig is dat iemand iets doet. De kans opluralistic
ignorance is het grootst wanneer toeschouwers elkaar niet kennen en de ‘niet mee bemoien’ norm
geactiveerd wordt.
Audience inhibition: omstanders kunnen het gedrag van de helper zien. Dit kan leiden tot angst voor
schaamte door hun acties en dit resulteert in een kleinere kans op hulp.
Diffusion of responsibility: het verdelen van de verantwoordelijkheid. Hoe meer omstanders er
aanwezig zijn, des te minder verantwoordelijkheid voelt men voor zichzelf.
Wanneer helpen mensen wel?
Groepen en prosociaal gedrag:
Verschuiving van de focus van individuele naar groepsprocessen.
Common ingroup identity model: dit model wil vooroordelen verminderen tussen groepen door de
natuur van de categorisatie van ingroup vs outgroup te veranderen in een meer inclusieve identiteit.
Om vooroordelen te verminderen, en helpen te promoten.
Wie helpt?
Een altruïstische persoonlijkheid:
Sociale verantwoordelijkheid en interne controle, geloof in een rechtvaardige wereld, empathie, niet
egocentrisch.
Wie wordt geholpen?
Aantrekkelijkheid, attributie van verantwoordelijkheid (eigen schuld, dikke bult), gelijkenis
slachtoffer-helper.
Mannen neigen meer tot hulp, maar dat kan een gevolg zijn van de paradigma’s die in onderzoek
worden gebruikt.
Langdurig helpen:
- identiteits theorie: focus op het belang van rollen en de relatie tot gedrag
- waarde-expressieve functie van attitudes: vrijwilligerswerk, prosociale persoonlijkheid, egoïstische
motieven versus idealistische motieven.
Helpen in de echte wereld:
Impact van machtsrelaties in hulp. Bedreiging van zelfwaardering kan leiden tot afwijzen van hulp.
- Afhankelijkheids-georiënteerde hulp (een volledige oplossing bieden)
- Autonomie-georiënteerde hulp (faciliteiten aanbieden om het probleem zelf op te lossen.
- Defensieve hulp (hoge status groep stelt eigen positie veilig)
Gedrag in noodstituaties:
Als er voldoende tijd is zullen sociale normen zich manifesteren. Reacties in noodsituaties worden
niet altijd gedreven door paniek. Verschuiving van ‘ik’ naar ‘wij’.
Modificatie:
Empathie aanleren: verplaatsen in de gevoelens van anderen, belemmering ik-cultuur, opvoeding
met pro-sociale voorbeelden (lassie).
- Situationele factoren
Norm sociale verantwoordelijkheid benadrukken
- Stigmatisering vermijden
Situationele factoren
- Kosten/baten afweging
Empathic joy.
Hoofdstuk 11: Affiliation, Attraction and Close Relationships
Het belang van relaties


Psychologisch welbevinden: groot scoiaal network, goed partner relatie zorgen ervoor dat we
ons gelukkig voelen.
Lichamelijk welbevinden: het hebben van relaties zorgt voor preventieve en genezende
effecten met betrekking tot ziektes. Het niet hebben van relaties is een risicofactor voor je
gezondheid, op zijn minst zo belangrijk als roken.
De rol van sociale steun:
Sociale steun: de responsiviteit van een partner naar andermans behoeften.
Er zijn twee soorten steun, namelijk emotionele steun en instrumentele steun.
Emotionele steun: gericht op het geven van geruststelling in stressvolle of problematische situaties.
Instrumentele steun: de praktische assistentie die een partner kan verlenen bij het dealen met een
probleem.
Sociale steun kan ervoor zorgen dat mensen beter voor zichzelf zorgen en het kan goed zijn voor je
gezondheid omdat het helpt tegen stress.
Mensen hebben een ‘need to belong’: de natuurlijke neiging om relaties met anderen aan te gaan en
sociaal geaccepteerd te zijn. Dit is evolutionair bepaald, men had vroeger namelijk meer kans op
overleving als men meer relaties had.
Mensen kunnen niet tegen sociale buitensluiting. Ze ervaren dan intense effecten die vergelijkbaar
zijn met fysieke pijn. De stemming verslechterd, zelfwaardering lager, sterke fysiologische spanning.
Binding:
Attachment theorie: theorie die stelt dat de ontwikkeling van een veilige kind-verzorger binding in de
kindertijd de basis is voor de mogelijkheid om stabiele en intieme relaties te onderhouden wanneer
ze volwassen zijn. Er zijn drie attachment stijlen: veilig, vermijdend, angstig/ambivalent.
Moderne visie langs twee dimensies:
- Angst voor intimiteit: durven zich niet te binden.
- Angst voor verlating: klampen zich heel erg vast aan anderen, omdat ze bang zijn dat ze verlaten
worden.
Interpersoonlijke attractie
Wanneer en waarom ervaren we interpersoonlijke attractie?
Fysieke aantrekkelijkheid is gunstig. Aannames over aantrekkelijke mensen:
- sociale vaardigheden’
- competentie
- moraliteit
- ‘beautiful is good’ stereotype
- evolutionair perspectief: vroeger werden mooie mensen met gezondheid geassocieerd.
- self-fulfilling prophecy: het is belangrijk hoe knap je jezelf vindt. Als je je gedraagt alsof je knap
bent, gaan mensen dat ook denken.
Wat is aantrekkelijk?
Mensen hebben een voorkeur voor symmetrie en vinden gemiddelde gezichten aantrekkelijk. Crossculturele overeenstemming is ook van belang net als hormoon-markers (vrouw; zachte huid, man;
grove wenkbrauwen).
Contextuele invloeden op aantrekkelijkheid:
 Impact van het hebben van een lange termijn partner relatie: mensen die al lang een relatie
met iemand hebben geven minder goede aantrekkelijkheids ‘cijfers’ aan mensen van de
andere sekse dan iemand die geen relatie heeft.
 Tijdstip van de dag (closing time effect): hoe later op de avond, hoe schoner het volk.
Psychologische aantrekkelijkheid
De keuze in affiliatie (vriendschap) is niet echt bewust. Er is een ‘mismatch’ tussen wie mensen
denken leuk te vinden en wie ze daadwerkelijk leuk vinden. 3 factoren die bepalen hoe aantrekkelijk
we iemand vinden:
 Nabijheid (proximity): zorgt ervoor dat men elkaar leert kennen. Hoe dichterbij je bij de
andere mensen bent/woont des te groter is de kans dat je ze leert kennen en
vriendschappen sluit.
 Vertrouwdheid: hoe meer we worden blootgesteld aan een stimulus (in dit geval persoon),
des te leuker gaan we het vinden (mere exposure).
 Gelijkenis: we vinden anderen die gelijkenissen met onszelf vertonen leuk (similarityattraction effect). We hebben het dan over gelijkenissen in demografische kenmerken, in
interesses, voorkeuren, waarden, attitudes, meningen, aantrekkelijkheid en in
persoonlijkheidskenmerken.
Misattributie van arousal: mensen wijzen een deel van hun arousal onterecht aan een stimulus toe
dat niet de oorzaak is van de arousal (brugexperiment).
Romantische relaties
Eerst heb je passionate love. Dit wil zeggen dat je de hele tijd bij elkaar wilt zijn, de ander wilt leren
kennen en er veel verliefdheid en passie is. Later gaat dit over in companionate love. Er zijn wel
gevoelens van intimiteit voor de persoon van wie we houden, maar er is niet per se passie. Je bent
meer elkaars ‘maatje’. Sternberg’s driehoek: intimiteit, passie, commitment.
Relatie tevredenheid en stabiliteit
Equity theorie: verklaart relatie tevredenheid in termen van eerlijke vs oneerlijke distributie van
resources in een interpersoonlijke relatie. Kosten en beloningen. Mensen zijn tevreden als de
beloningen en de kosten gebalanceerd zijn tussen de partners.
Als de beloningen en kosten gelijk op gaan betekent dat dan dat je gemotiveerd bent om de relatie
voort te zetten? Nee:
-Vergelijkingsniveau: je gaat andere relaties vergelijken met de eerste relatie die je hebt gehad en
daaruit ga je conclusies trekken. Maar je kan ook kijken naar de relaties van anderen.
- Aantrekkelijke alternatieven: aantrekkelijke mensen bij wie je het nog beter zou kunnen hebben
vormen een gevaar voor je relatie.
- Aantal investeringen: des te meer je hebt geïnvesteerd in je relatie, des te moeilijker is het om er uit
te stappen als je een ‘beter’ iemand ontmoet.
Relationship commitment: des te meer tevreden, des te lager de kwaliteit van alternatieven en des
te meer investeringen, des te meer toegewijd is een persoon naar de relatie.
Wat maakt dat relaties goed functioneren?
 Constructief gedrag: aanpassing, vergevingsgezindheid en bereidheid om een offer te
brengen.
 Heldere communicatie van ‘commitment’: kan afgeleid worden uit gedrag; vertrouwen.
 Commitment is cyclish: maakt de relatie beter, betere relatie verhoogt commitment
Relatie superioriteit, naar beneden halen van alternatieven, zelf-expansie model: groei,
vernieuwing vs stilstand & verveling.
Algemene relatie processen
In een relatie ben je wederzijds afhankelijk (interdependence).
Clark en Mills maken een onderscheid tussen ruil (exchange) relaties en gemeenschappelijke
(communal) relaties.
Ruilrelatie: mensen geven elkaar ‘benefits’ als ze deze zelf ook terug zullen krijgen.
Gemeenschappelijke relatie: mensen wisselen ‘benefits’ uit zonder de verwachting om iets terug te
krijgen. Partners zijn bezorgd om elkaar.
6 functies van vriendschappen:
1. Leuk, stimulerend gezelschap: leuke dingen doen
2. Elkaar helpen
3. Intimiteit
4. Trouw, loyaliteit, bondgenootschap
5. Zelf-validatie
6. Emotionele veiligheid
Disclosure (open zijn)
Self-disclosure: informatie over jezelf vertellen tegen een andere persoon.
Informatie delen is belangrijk in iedere relatie. We vinden mensen ook leuker als ze informatie delen
en als we zelf informatie gedeeld hebben naar diegene (social penetration theory).
Disclosure reciprocity: mensen zijn geneigd om elkaar even veel informatie over zichzelf te
vertellen/dat op elkaar af te stemmen.
Hyperpersoonlijk: op internet ongewoon intiem worden in zijn disclosure.
Algemene disclosure vs face-to-face disclosure.
Beeindiging van een relatie
Kwaliteit van communicatie als een sterke voorspeller. Waar we over praten telt minder dan hoe we
erover praten. Het heeft een fysieke en psychologische impact. Invloed van hechtingsstijl op het
verwerken.
Hoofdstuk 14: Prejudice and intergroup relations
Ethnocentrism: de neighing om ‘ingroup attributes’ als superieur te beoordelen aan de ‘outgroup
attributes’. Algemeen: outgroups veroordelen van een ingroup perspectief.
Vooroordeel: attitude of oriëntatie t.o.v. een groep die deze groep direct of indirect devalueert, vaak
tot meerder eer en glorie van de eigen groep.
Analyse op meerdere niveau’s is noodzakelijk:
- individu vs groepsniveau
- er zijn verschillende emoties: angst, walging, woede, bewondering
- verschillende reacties: vermijden, paternaliseren, confrontatie
- meestal een vorm van eigenbelang aanwezig.
Bestaat er zoiets als een bevooroordeelde persoonlijkheid?
2 persoonlijkheden:


The authoritarian personality
Adorno et al geloofden dat ervaringen als kind je tot een bevooroordeeld persoon kunnen
maken. Als je erg streng wordt opgebracht en je ouders moet gehoorzamen, kan dit leiden
tot conflicten en agressie gevoelens naar je ouders toe. Maar in plaats van het af te reageren
op je ouders doe je dat op zwakker iemand, bijvoorbeeld etnische minderheden, omdat je
ouders als ‘machtig’ worden gezien en van hen kun je een reactie terug verwachten.
Adorno ontwierp de ‘F-schaal’ die bedoeld is om gevoeligheid voor fascistische ideeën te
meten. De theorie zakte weg, maar werd na een tijd herzien door Altemeyer. Hij noemde het
right-wing authoritarianism. Hierbij gaat het om mensen die zich onderwerpen aan instituties
zoals de regering. Ze tonen agressie naar mensen naar mensen die de regering niet
gehoorzamen of ‘leuk vinden’.
Sociale dominantie oriëntatie
De neiging van mensen om hiërarchieën te vormen die gebaseerd zijn op groepen, is een
menselijke eigenschap. Onderscheid tussen individuen en instituten. Er wordt gebruik
gemaakt van mythes die een groep legitimeren. Er zijn ideologieën, waarden en attitudes die
zorgen voor morele en intellectuele rechtvaardiging.
Meritocratie: als je rijk bent, macht hebt enz omdat je uit een bepaalde klasse komt of van
een bepaald ras bent of bepaald geslacht hebt.
Sociale dominantie en authoritarianisme als ideologieën.
Persoonlijkheidskenmerken bieden geen verklaring voor wijdverspreide uniformiteit van Nazi
Duitsland of Apartheid Zuid-Afrika. De context moet meegenomen worden, bijvoorbeeld of iemand
in een racistische maatschappij woont of niet. De aanwezigheid van dreiging zorgt ook voor hogere
scores op right wing authoritarianism. Duckitt bedacht een dual process model: twee verschillende
motieven: veiligheid en dominantie (zie schema blz 458).
Kunnen we bevooroordeling voorspellen door cognitieve processen?
Mensen zijn niet langer perfecte informatie-verwerkens (we gebruiken heuristieken).
Accentuatie effect: men overschat de gelijkenissen binnen een groep en overschat de verschillen
tussen de groepen (huidskleur).
Overgeneralisatie: neiging om leden van een groep als dezelfde personen te zien, ‘they are all the
same’.
Maar accentuatie effect en overgeneralisatie zijn anders. Het kan gezien worden als een
bevooroordeling, maar het is verschillend van de negatieve evaluatie.